«كاتێك باس لە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان دەكەین، دەبێت ئەو پرسیارە لەخۆمان بكەین: ئایا هەلومەرجەكە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان لە عێراقدا پێگەیشتووە؟ بێگومان كوردی عێراق ماوەی زیاتر لە 20 ساڵە سەربەخۆییەكی ئەمری واقیعیان هەیە، لە ئێستاشدا كە كۆمەڵێك گۆڕانكاریی راستەقینە رووبەڕووی عێراق و توركیا بۆتەوە، ئەوا سەربەخۆیی فەرمییش لەناو دەستی كورددایە. راشكاوانەتر شكستی دەوڵەتی عێراق و لەبەریەك هەڵوەشانی سووریا و ئەو گۆڕانكارییانەی لە توركیادا روویان داوە، هەلێكی لەباری بۆ كورد هێناوەتەئاراوە.
راستە ئەم هەلومەرجە نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی بە كورد بگوترێت ( شادروستكەر-King maker)ی هاوكێشەی سیاسیی ناوچەكە، بەڵام سیاسەتی كورد و هێزە سەربازییەكەی بوونە ئەو فاكتەرەی بە باشی لەناو جیۆپۆلیتكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گەشە دەكەن، ئەم حاڵەتە نەك هەر تەنیا تەحەددییەكی تازەی بەرهەمهێناوە، بەڵكو ئەگەری نوێی بۆ سیاسەتی ئەمریكا لە ناوچەكەدا بەرهەمهێناوە.
كاتێك دۆناڵد ترەمپ ئیدارەی خۆی پێكهێنا، بەرپرسانی ئیدارەی ترەمپ لەو روانگەیەوە سەیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای شەڕی داعش و ئازادكردنەوەی موسڵ و رەققەیان دەكرد، كە دەبێت هەوڵەكانیان بەو ئاراستەیە بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی لەگەڵ كورد بگەنە تێگەیشتنێكی هاوبەش، بەشێك لە بەرپرسانی ئیدارەی ترەمپ جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە نفووزی خۆیان بەكاربهێنن و لەگەڵ بەرەوپێشەوە چوونە سیاسییەكان بیگونجێنن لە پێناوی سەربەخۆیی كوردستاندا.
لەوانەیە پەكەكە و پەیەدە نەتوانن سوود لەم هەلە وەربگرن، بەڵام كوردی عێراق لە پێگەیەكی زۆر باشدان بۆ ئەوەی بەرەو سەربەخۆیی هەنگاو بنێن، لەم پرسەشدا ئاستەنگی گەورە لەبەردەمیان دەمێنێت، بەڵام بە پێكەوەگرێدانەوەی سەقامگیریی هەرێمی و ئازادكردنی موسڵ و بارودۆخی سیاسیی ئێستای عێراق، ئەوا ئەمانە دەبنە هۆكار و پاڵنەر بۆ ئەوەی ئەو ئامانجە مێژووییەی كورد بێتەدی.
مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە دوای ئازادكرنەوەی شارۆچكەی باشیك سەردانی ئەو شارۆچكەیەی كرد و لەوێ رایگەیاند: دەوڵەتی عێراق شكستی هێناوە. هەروەها لە شوباتی 2016 ش رایگەیاند: بوونی گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەقیقەت و واقیعییە، بۆیە كوردیش حەقی خۆیەتی وەك هەر نەتەوەیەكی دیكە بە مافەكانی خۆی بگات، ئەو مافانەی كە سرووشتین و پەروەردگار پێی بەخشیوە، بۆیە ناكرێت لەژێر هیچ بڕوبیانوویەكدا نكۆڵییان لێ بكرێت. بێگومان لێدوانەكانی مسعود بارزانی كورت و پڕمانان.
لەدوای تەواوبوونی پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ، ئیدی هۆكارگەلێكی زۆر كەم دەمێنن كە كورد لەگەڵ عێراق بمێنێتەوە، هەر بۆیە سەركردایەتیی سیاسیی كورد جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە سیستمی سیاسیی ئێستای عێراق ناتوانێت گەرەنتی مافەكانی كورد لەچوارچێوەی عێراقدا دەستەبەر بكات، ئەمەش وایكردووە كە كورد بیر لەوە بكاتەوە، بە چ رێگەیەك لە عێراق جیاببێتەوە، بۆ ئەمەش پێیان باشە تاكلایەنە بڕیاری سەربەخۆیی نەدەن و بە دانوستاندن لەگەڵ بەغدا ئەم پرسە یەكلایی بكەنەوە، ئەمەش بەو مانایەی، بوونی پەیوەندییەكی باش لەگەڵ بەغدا، پرسێكی یەكلاكەرەوەیە بۆ كوردستانێكی سەربەخۆ و سەقامگیر. دیارە دەبێت هەولێر و بەغدا لە پرۆسەی دانوستاندا ئارامگر بن، بۆ ئەوەی سەربەخۆیی كوردستان نەبێتە هۆكارێك بۆ ناسەقامگیری.
زۆر كەس باس لەوە دەكەن كە كوردستان لە رووی ئابوورییەوە ئامادە نییە بۆ سەربەخۆیی، بەڵام ئەم هۆكارە نابێتە ئاستەنگ لە بەردەم دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستاندا، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كاتێك كوردستان و عێراق دەكەونە دانوستاندن لەسەر پرۆسەی جیابوونەوە، ئەوا واشنتۆن دەتوانێت پەرە بە پەیوەندییەكانی لەگەڵ كوردستان بدات، بەبێ ئەوەی عێراق هەست بكات، ئەمە دژی ئەو دەكرێت. هەروەها سەربەخۆیی كوردستان پێویستی بە هاریكاریی زیاتری سەربازی و مەشق و راهێنان و دابینكردنی كەلوپەلی سەربازی لەلایەن ئەمریكاوە هەیە، بەمەش ئەمریكا هاوپەیمانێكی بۆ دروست دەبێت كە هاوبەش بێت لە پاراستنی بەرژەوەندییە ئەمنییەكانی ئەمریكا لەو ناوچەیەی كە زۆر بە ئاشكرا ناسەقامگیری تێدایە.
توركیا لە دوای ساڵانی 2003 تا 2007 هەموو هەوڵی بۆ ئەوە بوو دەستتێوەردان لە عێراقدا بكات، بۆ ئەوەی دەوڵەتی كوردستان دروست نەبێت، بەڵام لە دوای ساڵی 2007ـەوە پەیوەندییەكی بەهێزی ئابووری و سیاسی و دیپلۆماتی لەنێوان توركیا و كوردستان دروست بووەو چیدیكە پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ كوردستان وەك هەڕەشە و مەترسی پێناسە ناكات، ئەمەش ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی كە توركیا بە شێوەیەكی زمنی سەربەخۆیی كوردستان قبوڵ دەكات.
سەبارەت بە ئێران، لە ئێستادا پشتگیریی هەڵوێستی حكومەتی بەغدا دەكات و جەخت لە یەكپارچەیی عێراق دەكاتەوە، بۆ ئەمەش ئامادەیە بۆ ئەوەی ببێتە ناوبژیوان لە نێوان هەولێر و بەغدادا. ئێران لەیەك حاڵەتدا بە جددی دژی سەربەخۆیی كوردستان دەبێت، ئەگەر بەغدا پرسی دانوستاندن بۆ جیابوونەوە لەگەڵ هەولێر رەتبكاتەوە، بەڵام ئەگەر بەغدا دەستی كرد بە دانوستاندن لەگەڵ هەولێر، ئەوا ئێرانیش وەك توركیا هەوڵدەدات خۆی لەگەڵ سەربەخۆیی كوردستان بگونجێنێت و رێگەیەك بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی سوود لەو واقیعە تازەیە وەربگرێت.»

چەند پەراگرافێك لە وتاری «ئایا هەلومەرجەكە بۆ دەوڵەتی كوردی لە عێراقدا پێگەیشتووە؟» لە نووسینی (ستیڤن كوك) گەورە توێژەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئامۆژگای پەیوەندییەكانی دەرەوە و نووسەری كتێبی (كازیوەی درۆزن: ناڕەزایی و توندوتیژی و دیموكراتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا).

دیمانەكەی سەرۆك بارزانی و
پرۆژەی فۆرین پۆلیسی بۆ دابەشكردنی عێراق
ئەو دیمانەی گۆڤاری فۆرین پۆلیسی لەگەڵ سەرۆك بارزانی سەبارەت بە پرۆسەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان ئەنجامیداوە و لە رۆژی 15ی حوزەیرانی 2017 دەقی دیمانەكە و راپۆرتێكی لەسەر بڵاوكردۆتەوە، تەنیا وەك دیمانەیەكی رۆژنامەوانی لە گۆڤارێكی ئاسایی هەڵسەنگاندنی لەسەر ناكرێت، بەڵكو دەبێت بگەڕێینەوە بۆ قەوارەی ئەم گۆڤارە، وەك بڵاوكراوەی ناوەندێكی گەورەی فیكری لەسەر ئاستی رای گشتیی ئەمریكا و كاریگەریی لەسەر كۆنگرێس و دیپلۆماتكار و بڕیارسازانی ئەمریكا.

گۆڤاری فۆرین پۆلیسی، ساڵانە بە هاوبەشی لەگەڵ سندوقی ئاشتی بۆ جیهان (The Fund for Peace) راپۆرتێك لەسەر دەوڵەتە شكستخواردووەكانی جیهان بڵاودەكاتەوە، لەدوای ساڵی 2003 یشەوە، ساڵانە بە هاوبەشی لەگەڵ سندوقی ئاشتی بۆ جیهان راپۆرتێكی تایبەت لەسەر عێراق ئامادە دەكات و لەساڵی 2007ـەوە ئەم ناوەندە فیكرییە و سندوقی ئاشتی راپۆرتێكیان بە ناونیشانی (رێگای دەربازبوون: یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقە- A way out: the union of Iraqi States) بڵاوكردووەتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو دوو ناوەندە فیكرییە گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە هیچ رێگەیەك لەبەردەم عێراقدا نەماوە، تەنیا ئەوە نەبێت كە بە هاوشێوەی یەكێتی ئەوروپا، یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق دروست بكرێت. بیرۆكەی ئەم راپۆرتە لە پێشنیارەكەی لیسلی گلپ سەرۆكی فەخریی ئامۆژگای ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە (www.cfr.org) كە لەدوای ساڵی 2003 داوادەكات لەچوارچێوەی دابەشكردنێكی نەرم عێراق بكرێتە سێ هەرێمی (كورد و شیعە و سوننە)، ئەم پێشنیارە لە ساڵی 2006 لەلایەن جۆزیف بایدن كە ئەو كات سەرۆكی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی سەنات بوو، پەسەند كراو بووە پرۆژەیەك لە سەنات و كۆنگرێس و بایدن ناوی لێنا پلانی (B) بۆ سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا، بەڵام دوای ئەوەی شەڕی شیعە و سوننە لە 2006 گەیشتە حاڵەتێكی زۆر مەترسیدار، فۆرین پۆلیسی و سندوقی ئاشتی بۆ جیهان پێشنیاریان كرد كە پرۆسەی دابەشكردنی عێراق لە (دابەشكردنێكی نەرم - Soft partition) بگۆڕێت بۆ (بەڕێوەبردنی دابەشكردن- manage partition)، هەروەها لەبری ئەوەی عێراق دابەشبكرێت بۆ سێ هەرێم لەناو دەوڵەتێكی فیدڕاڵیدا، بكرێتە سێ دەوڵەتی سەربەخۆ لە رووی سیاسییەوەو هاوبەش لە رووی ئابوورییەوە و پاشان یەكێتییەك لەنێوانیان دروست بكرێت بەناوی (یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق) بە هاوشێوەی دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا.

لێرەوە ئەگەر سەرنج لەو گۆڕانكارییە وردە بدەین كە فۆرین پۆلیسی و سندوقی ئاشتی بۆ جیهان لە ساڵی 2007 بۆ دابەشكردنی عێراق خستوویانەتەڕوو، كە ئەویش گۆڕینی دابەشكردنی نەرمە بۆ بەڕێوەبردنی دابەشكردن، ئەوا ئەم وەرچەرخانە ئەوەمان پێدەڵێت لە پرۆسەی (دابەشكردنی نەرم) بۆ عێراق، عێراقییەكان خۆیان دەبێت بڕیار لەسەر ئەو دابەشكردنە بدەن و دەوڵەتەكەیان بە سەر سێ هەرێمی (كورد و سوننە و شیعە) لەچوارچێوەی دەستووری عێراقدا دابەش بكەن، بەڵام لە (بەڕێوەبردنی دابەشكرندا) ئەم پرۆسەیە دیسان دەبێتە پرۆسەی دانوستاندن لەنێوان هەر سێ لایەنی (كورد و شیعە و سوننە) بە ناوبژیوانی و شاهیدی لایەنی سێیەم كە ئەمریكایە، پاش رێككەوتنیان لەسەر دابەشكردنی عێراق بۆ سێ دەوڵەت، ئینجا دەستوورێكی تازە دەنووسنەوە بۆ ئەوەی لە رووی سیاسییەوە سەربەخۆ بن و لە رووی ئابوورییەوە هاوبەش بن.

بێگومان لەدوای داگیركردنی موسڵ و هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر كوردستان بەگشتی و لەكۆتایی ساڵی 2014وە بەتایبەتی، لەناو سەنات و كۆنگرێسی ئەمریكادا ئەو قەناعەتە دروست بووە كە جارێكی دیكە عێراق ناگەڕێتەوە بۆ پێش حوزەیرانی ساڵی 2014و پێویستە مامەڵەیەكی راستەوخۆ لەنێوان كوردستان و ئەمریكا دروست بێت و راستەوخۆ ئەمریكا چەك بداتە پێشمەرگە و مەشق و راهێنانیان پێ بكات، بەڵام ئیدارەی ئۆباما لەبەر ئەوەی ساڵی 2016 ساڵی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا بوو، نەیتوانی بە راشكاوی و بە فەرمی دەستبەرداری سیاسەتی (یەك عێراق) بێت لە سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بەعێراق، بەڵام بەشێوەیەكی كرداری هەنگاوی جددی بۆ پشتكردنە سیاسەتی (یەك عێراق)ی لە سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق پیادە كرد، بەتایبەتی كە لە تەموزی 2016 یاداشتنامەی لێكتێگەیشتن لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و پێنتاگۆن ئیمزا كرا، پاشانیش بە ئامادەبوونی ئەمریكا رێككەوتنێك لە نێوان هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق بۆ پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ ئیمزا كرا، ئەم وەرچەرخانە لە سیاسەتی ئەمریكیدا بەرامبەر بە عێراق، عێراقی جیاكردەوە بۆ دوو كیانی جیاواز كە ئەویش (كوردستان و بەشە عەرەبییەكەی عێراق)ـە، ئەمەش بە شاهیدی و ناوبژیوانی ئەمریكا دروست بووە.

سەبارەت بەم وەرچەرخانە لەسیاسەتی ئیدارەی ئەمریكای سەردەمی ئۆباما و چەسپاندنی لە ئیدارەی تازەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی ترەمپ، پڕۆفیسۆر ستیڤن كوك گەورە توێژەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئامۆژگای ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە لە وتارێكیدا كە لە كانوونی دووەمی 2017 بە ناونیشانی: (ئایا هەلومەرجی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی لە عێراقدا پێگەیشتووە؟) بڵاوی كردۆتەوە، راشكاوانە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، كە ستافی تازەی ئیدارەی ترەمپ لەو روانگەیەوە سەیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای شەڕی داعش و ئازادكردنەوەی موسڵ و رەققە دەكەن، كە دەبێت هەوڵەكانیان بەو ئاراستەیە بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی لەگەڵ كورد بگەنە تێگەیشتنێكی هاوبەش، بەشێك لە بەرپرسانی ئێدارەی ترەمپ جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە نفووزی خۆیان بەكاربهێنن و لەگەڵ بەرەوپێشەوە چوونە سیاسییەكان بیگونجێنن لە پێناوی سەربەخۆیی كوردستاندا، لەمەش زیاتر گۆڤاری فۆرین ئەفێرز كە ئەویش بڵاوكراوەی ئامۆژگای ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەیە لەئەمریكا، لەوتارێكدا كە پڕۆفیسۆر مۆرگان كەپلان (توێژەری باڵای پرۆگرامەكانی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەنتەری بەلفەر لە زانكۆی هارڤارد) لە 12ی نیسانی 2017 بە ناونیشانی: (ترەمپ دەبێتە ئومێدی سەربەخۆیی كوردستان) بڵاوكردۆتەوە، راشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە ئیدارەی ترەمپ پابەند نابێت بە سیاسەتی (یەك عێراق)ـەوە لە سیاسەتی ئەمریكادا بەرامبەر بە عێراق، هەروەها پڕۆفیسۆر داڤید ئێڵ فلیپس لە وتارێكیدا كە لە رۆژی 14ی حوزەیران 2017 لە هیفتنتۆنگ بە ناونیشانی: (كوردستان لەسەر رێگەی سەربەخۆیی) بڵاوی كردۆتەوە، ئەویش راشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كوردستان و عێراق دادپەروانەیە، لە كاتێكدا دەڵێت پابەندین بە سیاسەتی (یەك عێراق)ـەوە، بەڵام لە هەمانكاتدا ئەوەشی گوتووە كە ئێمە رێز لە خواست و ویستی خەڵكی كوردستان دەگرین.

ئاماژەكردن بە باكگراوەندی پرۆژەكەی فۆرین پۆلیس و پێكەوە گرێدانەوەی لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانەی لەگەڵ شەڕی دژی داعش دروست بوون، پاشان گەڕانەوە بۆ ئەو پرسیارەی فۆرین پۆلیسی سەبارەت بە باری ئابووریی كوردستان دوای سەربەخۆیی پرسیار لە سەرۆك بارزانی دەكات و لە وەڵامدا سەرۆك بارزانی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە میللەتی كورد لە برسان بمرێت، باشترە لەوەی ژێردەستە بێت، ئەمە جیا لەوەی مانای ئەوەیە سەرۆك بارزانی بڕیاری سەربەخۆیی كوردستانی داوە بەهەر نرخێك بێت، لە هەمانكاتدا وەك بە راشكاوی لە تاسكفۆرسی ئامۆژگای ئەتلەنتیك لەسەر ئایندەی عێراق ئاماژەی پێكراوە، داوادەكات لەسەر ئاستی كورتمەودا كوردستان و عێراق ئابوورییان هاوبەش بێت، هەتا كێشەی (خاك و سنوور) لەنێوانیان چارەسەر دەكرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە فۆرین پۆلیسی ئامانجی ئەوەیە بزانێت كاتێك ئەمریكا دەبێتە ناوبژیوان و شاهید لە پرۆسەی جیابوونەوەی كوردستان لە عێراق، ئایا لەسەر ئاستی كورتمەودا ئابووریی كوردستان و عێراق هاوبەش دەبێت، یان نە، بەڵام وەڵامەكەی سەرۆك بارزانی ئەوەمان پێدەڵێت، كە دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم، سەقفی وتووێژەكان لەگەڵ بەغدا بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان كراوە نابێت، واتە دیاریكراو دەبێت و لە ساڵێك زیاتر نابێت، بۆیە ئەگەر لەو ماوە دیاریكراوە لەگەڵ بەغدا نەگەیشتینە رێككەوتن، ئەوا كوردستان یەكلایەنە سەربەخۆیی رادەگەیەنێت، ئەمەش دەرهێنانی ئەو كارتەیە لە دەستی بەغدا بۆ ئەوەی هەموو جیهان بزانێت لای خەڵكی كوردستان هیچ شتێك هێندەی ئازادی و سەربەخۆیی گرنگ نییە.

هەروەها وەك رۆژنامەنووسەكەش لە پێشەكیی دیمانەكە نووسیویەیەتی: «سەرۆكی هەرێمی كوردستانی عێراق بە فۆرین پۆلیسی دەڵێت، بۆچی وێڕای ئاستەنگەكانی ناوخۆ و دەرەوەی كوردستان بڕیاری داوە ئەمساڵ ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی كوردستان ئەنجامبدات.» ئەم پێشەكییە كورتە ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە كە ئەم گۆڤارە وەك بڵاوكراوەیەكی ناوەندێكی گەورەی فیكری، چەند بایەخ بە بڕیاری سەرۆك بارزانی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان دەدات، لە هەمانكاتدا وەك شانازییەكیش بۆ ئەو ناوەندە فیكرییە كە دوای 10 ساڵ ئیدارەی ئەمریكا گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە تەنیا رێگای دەربازبوون بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ عێراق، ئەوەیە كە ئیدارەی ئەمریكا خۆی ئیدارەی پرۆسەی دابەشكردنی عێراق و سەربەخۆیی كوردستان بكات و خۆی ناوبژیوان و شاهید بێت لەسەر ئەو رێككەوتنەی لەنێوان بەغدا و كوردستان دەكرێت، یان ئەگەر بەغدا لەگەڵ كوردستان بە ئاشتییانە نەگەیشتە رێككەوتن، ئەوكات ئەمریكا چۆن ئاستی پەیوەندییەكانی لە هەموو روویەكەوە لەگەڵ كوردستان بەرەو پێشەوە دەبات.

سەربەخۆیی كوردستان بە ئەقڵییەتی لۆكاڵ و خەونی داگیركەران هەڵسەنگاندنی لەسەر ناكرێت
لەدوای ئازادكردنی عێراقەوە لە ساڵی 2003 تاوەكو ساڵی 2012، سیاسەت و تێڕوانینی سەرۆك بارزانی بۆ پرۆسەی سیاسیی عێراق ئەوە بووە كە لایەنی كوردستانی بەردەوام بەشێك بێت لە چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا و قەت نەبێتە بەشێك لە كێشەی نێوان عەرەبی شیعە و سوننە، لەدوای ساڵی 2012شەوە تا 2014 دیسان سیاسەت و تێڕوانینی بارزانی بەو جۆرە بووە كە هەوڵبدرێت لەچوارچێوەی پرۆسەی سیاسیی عێراقدا سنوورێك بۆ مالیكی دابنرێت و هەڵەكانی راست بكاتەوە، بەڵام نوری مالیكی لەبری ئەوەی هەڵەكانی خۆی راست بكاتەوە، سیاسەتی رەشەكوژی لە خۆپیشاندانی عەرەبی سوننە لە ئەنبار و تكریت پیادەكرد، لەبەرامبەر كوردستانیش بێجگە لە هەڕەشە و گوڕەشەی سەربازی لە شوباتی 2014 بودجە و مووچەی خەڵكی كوردستان و حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕی. بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان بەپشت بەستن بە ئیرادەی خۆڕاگری كوردستانییان هەر چۆنێك بوو، توانی ئیدارەی بارودۆخی بێ مووچەیی و بێ بودجەیی بكات، سەرەڕای ئەوەش لە كاتێكدا كە كورد نەیدەتوانی ببێتە بەشێك لەچارەسەری كێشەكانی مالیكی، بەڵام وەك فاكتەرێك بۆ راگرتنی سەقامگیریی كوردستان لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە مایەوە، لەبەرامبەردا عەرەبی سوننە لەبەر ئەوەی كیانێك نەبوو كۆیان بكاتەوە، بۆیە بەشێكی زۆریان گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە كۆبوونەوە لەدەوەری رێكخراوی تیرۆریستی داعش، لە مانەوە لەژێر سایەی دەسەڵاتی مەزهەبگەرایی شیعەی مالیكی باشترە، هەر ئەمەش وایكرد موسڵ بكەوێت و چەك و تەقەمەنی و كەرەستەی سەربازیی پێنج فیرقەی عێراقی تەسلیمی تیرۆریستانی داعش بكرێت، هەر ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی داعش بتوانێت رۆژێك دوای كەوتنی موسڵ خەلافەتی ئیسلامی رابگەیەنێت.
ئەم واقیعە ئێستا بۆتە بنەمایەك بۆ بیركردنەوە لە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ عێراق لەدوای رووخانی خەلافەتی ئیسلامی داعش، ئەمەش وەك دەروازەیەك بۆ چارەسەركردنی سەرجەم كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
بێگومان لەسەر ئاستی جیهان، ئێستا هەموو لایەك گەیشتوونەتە ئەو راستییەی كە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆتە كێشەیەكی گەورە بۆ ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی و بۆتە هەڕەشەیەكی گەورە لەسەر سیستمی جیهانی، لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش، دیسان هەموو لایەك گەیشتوونەتە قەناعەت كە عێراق بە پلەی یەكەم و سووریا بە پلەی دووەم سەرچاوەی دروستبوونی خەلافەتی داعش و تەواوی ئاژاوە و ناسەقامگیرییەكانی ناوچەكە بوون، سەبارەت بە پێگەی كوردستانیش لە چوارچێوەی عێراقدا، دۆست و دوژمن گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی ئەگەر دەروازەیەك هەبێت بۆ چارەسەركردنی تەواوی كێشەكانی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوا پارێزگاریكردنە لەو ئارامی و سەقامگیری و پێكەوەژیانەی كە دەسەڵاتی سیاسی لە كوردستاندا دروستی كردووە.

لە ئێستا كە رووخانی خەلافەتی داعش بەرەو كۆتایی دەچێت، هەموو دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش باش دەزانن، بە ئازادكردنی موسڵ و رەققە و رووخانی خەلافەتی ئیسلامی فیكری توندوتیژی و توندڕۆیی داعش كۆتایی نایەت، راستە چەند ناوچەیەك ئازاد دەكرێن و چەند سەد كەسێك لە تیرۆریستانی داعش دەكوژرێن، بەڵام ئەگەر بەرنامەیەك نەبێت بۆ دووبارە رێكخستنەوەی عێراقی دوای داعش، ئەوا چەندین رێكخراوی تیرۆریستی هاوشێوەی داعش دروست دەبنەوەو شەڕی مەزهەبگەرایی شیعەو سوننەش كۆتایی پێ نایەت، لەلایەكی دیكەش ئەو ناهاوسەنگیی هێزەی كە بەهۆی باڵادەستیی ئێران لە عێراقدا دروستی كردووە، بۆتە هۆكاری ئەوەی مەترسیی شەڕێكی گەورەی هەرێمی لە نێوان سعودیە و ئێران بێتەئاراوە. بۆیە كاتێك باس لە بارودۆخی دوای داعش و چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكرێت، دیمەنی سەرەكیی سیناریۆكە ئەوەیە ئایا لە چ شوێنێكەوە دەست بە پرۆسەی قۆناخی دوای داعش بكرێت؟ ئەمەش بەمەرجێك هەم فیكری توندوتیژی و توندڕۆیی ریشەكێش بكرێت، هەمیش هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكەدا رێكبخرێتەوە.

هەموو ئەو راپۆرتانەی وەك راسپاردە و پێشنیار بۆ عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای داعش ئامادەكراون، راسپاردەی ئەوە دەدەن، كە باشترین شوێن بۆ دەستپێكردن رێكخستنەوەی عێراقە، بەڵام نەك گێڕانەوەی عێراق بۆ پێش ساڵی 2014، بەڵكو رێكخستنەوەی عێراقی عەرەبی لە نێوان عەرەبی شیعە و سوننە و دەستپێكردنەوەی وتووێژ لە نێوان هەولێر و بەغدا بۆ داڕشتنەوەی پەیوەندیی نێوانیان و جیابوونەوەی كوردستان لە عێراق بە شێوەیەكی ئاشتییانە..
كەواتە، پرسی سەربەخۆیی كوردستان لە سیناریۆی دووبارە رێكخستنەوەی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وەك فاكتەرێك بۆ گێڕانەوەی ئاشتی و سەقامگیری لە سەرتاسەری رۆژهەڵاتی سەیردەكرێت، ئەوجا لەبەر ئەوەی عێراقی عەرەبی وەك فاكتەری سەرەكیی دامەزراندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش پۆلێنكراوە و باڵادەستی و نفووزی ئێرانی لەناو عێراقدا وەك تێكدانی هاوسەنگیی هێز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەقەڵەم دراوە، ئەوا رێكخستنەوەی عێراقی عەرەبی و پشتگیریكردن لە سەربەخۆیی كوردستان وەك هەنگاوی یەكەم لەناو ئەو پرۆسە گەورەیە دەخوێندرێتەوە كە پێویستە بۆ گێڕانەوەی ئاشتی و سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەست پێبكات.
ئەگەر لەناو ئەم سیناریۆ گەورەیەوە، بگەڕێینەوە بۆ سەر بارودۆخی ناوخۆی كوردستان كە ئێستا بزووتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی دەیانەوێت ببنە كڵاوسووری دژی سەربەخۆیی، ئەوا دەگەینە ئەو ئاكامەی ئەوەی خۆی بخاتە بەرەی دژی سەربەخۆیی كوردستان، راشكاوانە دەكەوێتە بەرەی دژی گەڕانەوەی ئاشتی و سەقامگیری، نەك هەر بۆ عێراق، بەڵكو بۆ تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

لێرەوە ئەگەر بە شێوەیەكی وردبینانە سەرنجی دابەشبوونی بەرەی سەربەخۆیی كوردستان و ئەو دەنگە نەشازانە بدەین كە دەیانەوێت دژایەتی سەربەخۆیی بكەن، دەبینین، ئەوانەی پشتگیری سەربەخۆیی كوردستان دەكەن بە شێوەیەكی ئۆتۆماتێكی دەكەونە بەرەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش كە 68 دەوڵەت لەخۆی دەگرێت، بەڵام ئەوانەی دەیانەوێت بكەونە بەرەی دژی سەربەخۆیی، ئەوا ئەوانیش ئۆتۆماتیكی دەكەونە بەرەی ئێران و وەكیلەكانی وەك حزبوڵای لوبنانی و سەرۆكی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی وەك نوری مالیكی و قەیس غەزعەلی و مەهدی موهەندیس و ئەبوئیزرائیل كە زۆربەیان لەناو لیستی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا وەك تیرۆریست تۆمار كراون، لەمەش زیاتر لە ئێستاوە هەنگاوەكان بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ وەكیلەكانی ئێران دەستی پێكردووە، كە نەك هەر ئەو وەكیلانە بخرێنە لیستی تیرۆریستانەوە، بەڵكو زۆر راشكاوانە ئێستا لەگەڵ سەرانی سوپای پاسداران و بەشێك لەو كۆمپانییانەی پەیوەندییان بە قاسم سولەیمانی و سوپای پاسدارانەوە هەیە، وەك تیرۆریست مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت و چەندین رێوشوێنی گەمارۆ و سزادانی ئابووری لەبەرامبەریان گیراوەتەبەر.
دەنگە نەشازەكانی بزووتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی، خۆشیان باش دەزانن كە بێجگە لە ئێران و وەكیلەكانی، هیچ دەوڵەت و لایەنێك دژی سەربەخۆیی كوردستان نابێت، هەروەها بێجگە لە ئێران هیچ دەوڵەتێك لەسەر ئەنجامدانی ریفراندۆم و راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان (هەتا ئەگەر لەگەڵ بەغدا بە دانوستاندن نەگەینە رێككەوتن) بایكۆتی كوردستان ناكات، هەر بۆیە ئەگەر بەوردی سەرنجی دیدار و سەردانەكانی پەرلەمانتار و هەڵسووڕاوەكانی گۆڕان و كۆمەڵ بدەین، دەبینین بێجگە لەسەردانی وەكیلەكانی ئێران هیچ لایەكی دیكە قسەو هەڵوێستەكانیان بە پولێك ناكڕێت.

هەندێك لەو هەڵسووڕاو و ئەوانەی بەناوی كۆمەڵ و گۆڕانەوە لە رێگەی تیڤییەكان و فەیسبووكەوە دەیانەوێت ژەهری دژە سەربەخۆیی بڵاو بكەنەوە، هێندە بە ئەقڵێكی لۆكاڵی و پاشكۆیی ئێرانی قسەدەكەن، كە دەیسەلمێنن چەند بێ ئاگان لەو گۆڕانكارییە گەورانەی كە لە دوای 2014وە نەك هەر لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە، بەڵكو لەسەر ئاستی گۆڕانكاری لە سیستمی جیهانیدا هاتوونەتە ئاراوە.
لەم بارودۆخەدا كە سەرۆك بارزانی بڕیاری داوە ئەمساڵ ریفراندۆم بۆ ئەنجامدانی سەربەخۆیی ئەنجام بدرێت، هەندێك نووسەر و هەڵسووڕاوی لۆكاڵی گۆڕان و كۆمەڵ، بەوجۆرە پاكانە بۆ دژایەتی سەربەخۆیی كوردستان دەكەن، بەوەی گوایە ئەگەر سەربەخۆیی رابگەیەنین، دەوڵەتانی دەرو دراوسێ سنوورمان لێ دادەخەن و پاشان لە برسان دەمرین، نموونەی بایكۆتی سعودیە و ئیمارات و چەند دەوڵەتێك لەسەر دەوڵەتی قەتەر دەهێننەوە كە چۆن لەماوەی چەند رۆژێكدا ئەو هەموو زیانەی لێ كەوتووە و رایانوایە ئێمە خراپترمان لێ بەسەر دیت، لە وەڵامی ئەو نووسەرە لۆكاڵانەدا دەڵێین: پێگەی ئێستای كوردستان لەگەڵ هیچ دەوڵەتێكی ناوچەكە بە سعودیە و ئێران و توركیا و میسریشەوە بەراورد ناكرێت. كوردستان ئێستا پایتەختی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعشە بۆ ئامانجی لە ریشە هەڵكێشانی فیكری داعش و توندڕۆیی و توندوتیژی نەك تەنیا ئازادكردنەوەی موسڵ و رەققە و رووخانی خەلافەت و كوشتنی چەند سەد چەكدارێكی داعش، ئێستا كوردستان هێڵی پێشەوەی بەرگریكردنە لە هەموو جیهانی ئازادو دیموكراتی، ئەگەر خوانەخواستە بەرەی كوردستان بشكێت، جیهانی ئازاد و دیموكراتی دەكەوێتە مەترسییەوە، لەمەش زیاتر دەوڵەتانی ناوچەكە بە قەتەر و سعودیە و ئێران و توركیاشەوە، هەر یەكەیان و بە جۆرێك بەشێكن لەسەرچاوەی بەرهەمهێنانی توندوتیژی و توندڕەوی ئایینی و مەزهەبگەرایی، بە تەنیا كوردستان جوگرافیایەكە كە گیانی لێبووردەیی و پێكەوەژیانی ئاشتییانەی لەنێوان نەتەوە و ئایین و مەزهەبە جیاوازەكاندا دروست كردووە، لەلایەكی دیكەوەش ئەوانەی خۆیان وەك دەنگی دژی سەربەخۆیی كوردستان پیشان دەدەن و بە ئەقڵییەتی كۆن سەر لە خەڵكی كوردستان دەشێوێنن، راشكاوانە پێیان دەڵێین و تەحەدداشیان دەكەین كە بێ ئاگان لەو گۆڕانكارییانەی لەم یەك دوو ساڵەی دوایی سەبارەت بە پرسی مافی چارەنووس و سەروەریی دەوڵەت لە سیاسەتی نێودەوڵەتی هاتوونەتەئاراوە. ئەو نووسەر و هەڵسووڕاوە لۆكاڵانە لەوە بێ ئاگان كە ئێستا پەیوەندیی نێوان عێراق و كوردستان لەسەر بنەمای دابەشكردنی سەروەریی پیادەدەكرێت و بەغدا رازییە سەروەریی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق لەگەڵ كوردستان دابەش بكات و دابەشیشی كردووە، لەمەش زیاتر بە كوێرایی چاوی ئەوانەی كە چاویان بە سەربەخۆیی كوردستاندا هەڵنایەت، كوردستان سەلماندوویەتی كە دەتوانێت دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی بێت و ئەو سەروەرییەش بپارێزیت، هەر ئەمەشە وایكردووە كە رۆژ لەدوای رۆژ دەسەڵاتەكانی سەوەریی كوردستان زیاتر دەبێت و دەوڵەتانی جیهانیش بەهاوتای دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی پێشوازی لە سەرۆك و شاندەكانی كوردستان دەكەن.

لەم چوارچێوەیەدا، گرنگە بەدەنگی بەرز بە دوژمنانی سەربەخۆیی كوردستان بڵێین: سەربەخۆیی كوردستان پرسێكی لۆكاڵی چەند هەرزەكارێكی سیاسی نییە، بەڵكو پرۆسەیەكی نێودەوڵەتییە و ئەم پرۆسەیە دەستی پێكردووەو هەموو دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە دژی داعش پشتگیری لێدەكات و، ئەم هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییەی دژی داعشیش بە بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دژی داعش هاتۆتەئاراوەو دوای هێرشی داعش بۆ سەر كوردستان دروست بووە، بۆیە ئەگەر كوردستان وەك دەوڵەتی ئەمری واقیع وەك هێڵی سوور لەبەردەم هێرشەكانی داعش لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێناسە كرابێت، ئەوا ئێستا كە كوردستان پایتەختی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی شەڕی دژی داعشە و شەڕەكەش (بە مانای بردنەوەی شەڕ) تەنیا لەكوردستان سەركەوتنی بەدەست هێنابێت، ئەوا دوای ئەوەی كوردستان سەربەخۆیی رادەگەیەنێت، هەر هێزێكی دەرەكی بیر لەوە بكاتەوە كە هەڕەشەی سەربازی لە كوردستان بكات، وەك خەلافەتی ئیسلامی داعش مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، لەسەر ئاستی ناوخۆش ئەوەی هەوڵبدات سەقامگیری و ئاشتی و پێكەوەژیانی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان تێكبدات، وەك سەرچاوەی توندوتیژی و توندڕەوی لە قەڵەم دەدرێت كە نەك هەر داعش، بەڵكو هاوشێوەی داعش لە ئایین و مەزهەبە جیاوازەكانی دیكەش دەگرێتەوە.

لایەنێكی دیكەی گرنگ كە پێویستە ئاماژەی پێبكەین و هەڵوەستەی لەسەر بكرێت، ئەوەیە كە ئێستا هەموو جیهان لە ژاپۆنەوە تاكو بەڕازیل، لە باشووری ئەفریقیاوە تا دەگاتە نەرویژ، كاتێك باسی ریفراندۆم لەكوردستان دەكرێت، پێشوەختە دەزانن، هیچ گومانێك لەسەر ئەوە نییە كە خەڵكی كوردستان بە (بەڵێ) بۆ سەربەخۆیی و جیابوونەوە لە عێراق دەنگدەدات، بۆیە ئەگەر لەبەر هەر هۆكارێك بە رێژەی 10% لە خەڵكی كوردستان دەنگ بە (نەخێر) بۆ سەربەخۆیی كوردستان بدەن، جیهان دەزانیت، ئەم (نەخێر)ـە دەنگی خەڵكی كوردستان نییە و دەزانن كێ لە پشتی ئەو دەنگەیە، راستە لەوانەیە بۆ ئاكامی راپرسییەكە كاریگەرییەكی بچووكی هەبێت، بەڵام بۆ دووبارە رێكخستنەوەی ناوچەكە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و گێڕانەوەی باڵانسی هیز بۆ ناوچەكە، ئەو رێژە كەمە خزمەتێكی زۆر بە ئاشكراكردنی وەكیلەكانی ئێران لە كوردستاندا دەكات و لەگەڵ وەكیلەكانی دیكەی ئێران لە سەرتاسەری ناوچەكە لە یەك تای تەرازوودا مامەڵەیان لەگەڵدا دەكرێت.
ئەم راستییانە ئەوەمان پێدەڵێن، هەموو جیهان دەزانێت كورد لە ریفراندۆمدا چ بڕیارێك دەدات و هیچ دەوڵەتێك، یان ناوەندێكی نێودەوڵەتی چاوەڕێی كردنەوەی سندوقەكانی دەنگدان ناكات و لە ئێستاوە قسەكردن و هەڵوێستیان لەسەر ریفراندۆم، قسەو هەڵوێستیانە لەسەر راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان، بەڵام ئەوانەی خۆیان كردۆتە كڵاوسوور و بەوەكالەتی ئێران دژایەتی سەربەخۆیی كوردستان دەكەن، لەگەڵ كردنەوەی سندوقەكانی دەنگدان ناسنامەی ئەوانیش ئاشكرا دەبێت و بێجگە لەوەی لەبەردەمی گەلی كوردستان شەرمەزار دەبن، لەناو پرۆسەی سیاسیی كوردستانیشدا جێگەیان نابێتەوە.