نووسینی: پاوڵ ویلیامز و ترێڤۆر ئولبریك
وەك كاردانەوەیەك لەبەرامبەر ئەو هێرشەی كە لە مانگی نیساندا سەرۆكی سووریا، بەشار ئەسەد، بە غازی سارین ئەنجامیدا لە دژی دانیشتووانی سڤیل لەو ناوچانەی لە ژێر دەسەڵاتی یاخیبوواندان، سەرۆكی ئەمریكا، دۆناڵد ترەمپ 59 مووشەكی كرۆزی ئاڕاستەی بنكەیەكی ئاسمانی سووری كرد. دوای پتر لە سێ هەفتە، جیهان هێشتا لەوە نزیك نەبۆتەوە لەوە تێبگات ئایا ئیدارەكە بە ئومێدی چییە بۆ ئەوەی لە سووریادا بەدەستی بهێنێت، ئەو گوزرانەش ئاماژە بوون بەوەی بۆ یەكەمجارە ئەمریكا هێز بەكاربهێنێت لەو وڵاتەدا وەك كاردانەوەیەك بۆ تاوانەكانی ئەسەد و هێشتا روون نییە ئایا ئەمە دوایین گورز دەبێت.

دوای حەوت ساڵ شەڕ، نزیكەی 11 ملیۆن سووری ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووە، یان لە میانەی هەڵاتندا مردوون، بەدڵنیاییەوە ئەو ژمارەیە زیاتر دەبێت ئەگەر بێتوو دەستتێوەردانی نێودەوڵەتی نەكرێت. ئەگەر ئیدارەی ترەمپ جددییە لە بارەی پاراستنی ئەو سوورییانەی لەدەستی ئەسەد و داعش هەڵدێن، ئەوا رێگاچارەیەك لە ئارادایە: ناوچە ئارامەكان. تەنانەت لە میانەی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانیشدا ترەمپ پشتیوانی «لە دروستكردنی ناوچەیەكی ئارامی گەورە و جوان لە سووریا كرد»، بەم دواییەش دووبارە جەختی لەسەر پشتیوانیكردن لە دروستكردنی ناوچە ئارامەكان كردەوە لە میانەی دوو پەیوەندی تەلەفۆنیدا لە مانگی ئایاردا لەگەڵ سەرۆكی رووسیا، ڤلادمیر پوتین. بەڵام وەزیری بەرگریی ئەمریكا جیم ماتیس گوزارشتی لە حەزەری خۆی كرد لەبارەی پێشنیارەكانی ئەم دواییە بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام، سەرنجی ئەوەی دا كە هەمیشە «شەیتان لە نێو وردەكارییەكاندایە».

پلاندانەرە سەربازییەكانی ئەمریكا مافی خۆیانە نیگەران بن، لەگەڵ ئەوەشدا، رەنگە ناوچە ئارامەكان چارەسەرێكی كارا بن بۆ قەیرانی مرۆیی سووریا. رەنگە پاراستنیان ئاسانتر بێت لە پارێزگاریكردن لە رێڕەوەكانی گەیاندنی هاوكارییە مرۆییەكان و، رەنگە بە شێوەیەكی سەرەكی پارێزگاری دەستەبەر بكات بۆ دانیشتووانی سڤیلی سووریا كە ماوەیەكی زۆرە بە دەست ئێش و ئازارەوە دەناڵێنن. هەروەك دەكرێت ئەم ناوچە ئارامانە لە رووی دیپلۆماسیشەوە رێگاچارەیەكی كارا بن. لە میانەی گفتوگۆكانی ئەستانەدا، زۆربەی لایەنە گفتوگۆكارەكانی سووریا، لە نێویاندا رووسیا، توركیا، ئەمریكا و دەوڵەتی سووریا گوزارشتیان لە پشتیوانی خۆیان كردووە بۆ جۆرێك لە ناوچەی ئارام. بەڵام مێژوو پێمان دەڵێت، ئەگەر ئەم ناوچانە بە شێوەیەكی نەگونجاو ئیدارە بكرێن، ئەوا ئەم پلانانە زیانیان لە قازانجیان زیاتر دەبێت. بۆ ئەوەی شانسی سەركەوتنی هەبێت، ئەوا سیاسەتی ترەمپ بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام، دەبێت تەركیز لەسەر شەش توخمی سەرەكی بكاتەوە:
یەكەم، دەبێت پلاندانەران پەند لە مێژوو وەربگرن. لە رووی مێژووییەوە، ناوچە ئارامەكان، بەس ئارام نەبوون. لە میانەی شەڕی بۆسنیادا لە ساڵانی نەوەتەكاندا، نەتەوە یەكگرتووەكان سربرینتچای بە ناوچە ئارام دەستنیشانكرد و بەرپرسیارێتی پاراستنی 50،000 خەڵكی مەدەنی بە 400 سەربازی ئاشتیپارێزی هۆڵەندی سپارد كە چەكی سووكیان پێبوو. لە ماوەی چەند رۆژێكی كەمدا، پتر لە 8000 كوڕ و پیاو لەسەر دەستی هێزە سربەكانی نێو بۆسنیا كۆمەڵكوژ كران، كە ئەوە خراپترین كۆمەڵكوژی بوو كە لە ئەوروپادا رووبدات لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە.

بەڵام ئەو كاتە ناوچە ئارامەكان سەركەوتوو بوون كە هەماهەنگی هەبێت لە نێوان ئیرادەی سیاسی و توانای سەربازیدا. لە ساڵی 1991دا، هاوپەیمانێتی ئەمریكا- ئەوروپا كە پتر لە 20،000 سەرباز پێكهاتبوو ناوچەی دژەفڕین و ناوچەی ئارامیان لە باكووری عێراقدا دروست كرد بۆ پاراستنی كوردی عێراق لە دەستی هێزەكانی سەددام حوسێن. ئۆپەراسیۆنی دەستەبەركردنی ئارامی، نەك هەر تەنیا گیانی هەزاران مەدەنی پاراست، بەڵكو رێگری لە هەڵاتنی شەپۆلی پەنابەران كرد بۆ توركیا. بەڵام دەبێت لەوە دڵنیا بین، كە دروستكردنی ناوچەی ئارام لە سووریا، كە تێیدا شەڕكەران پڕچەكن و هاوپەیمانەكانیش لە گۆڕاندان، بەراورد بە عێراق كارێكی سەختتر دەبێت.
دووەم، دەبێت ترەمپ پەیامەكە بە راست و دروستی بنێرێت. بۆ رازیكردنی هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و خەڵكی ئەمریكا، پێویستی بە پاساوی روونە بۆ دروستكردنی ناوچەگەلێكی ئارام. بەڵام تاوەكو ئێستا، پەیامی ئەمریكا لەبارەی سووریاوە ناڕوونە. دوای هێرشەكەی ئەسەد بەهۆی غازی سارینەوە، باڵیۆزی ئەمریكا بۆ نەتەوە یەكگرتووەكان، نیككی هایلی رایگەیاند كە گۆڕینی رژێمەكە «ئەولەوییەتە». لە كاتێكدا وەزیری دەرەوە رێكس تیلێرسۆن ئاماژەی بەوەدا كە سیاسەتی ئەمریكا تەركیزكردنە لەسەر تێكشكاندنی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) و رێگریكردن لە دووبارەبوونەوەی هێرشی كیمیایی لە ئایندەدا و، سكرتێری رۆژنامەگەربی كۆشكی سپی شون سپایسەر رایگەیاند كە گورزەكە «رەهەندێكی مرۆیی گەورەی هەبوو».
پێویستە ئیدارەكە بیر لەوە بكاتەوە كە لەسەر بنەمای لەبەرچاوگرتنی لایەنی مرۆیی دووبارە سیاسەتی خۆی بەرامبەر سووریا دابڕێژێتەوە. ئەگەر ئەم كارەی كرد، ئەوا دەتوانرێت پاساو بۆ ناوچەی ئارام بهێنرێتەوە وەك هەنگاوێكی بنەڕەتی بۆ رزگاركردنی پەنابەرانی سووریا لە دەستی ئەسەد و داعش. ئەوەش پەیامێكی بەهێز دەنێرێت بۆ ئەسەد و رەنگە ببێتەهۆی دووبارە بەگەڕخستنەوەی پرۆسەی ئاشتی لە سووریادا. لەبەر ئەوەی ئەسەد بە راددەیەكی گەورە پشتی بە هێرشی ئاسمانی هەڕەمەكی بەستووە بۆ سەر ناوچە مەدەنییەكانی ژێر دەستی یاخیبووان، شارەزا سەربازییەكان رایانگەیاندووە كە ناوچە ئارامەكان لە سووریا پێویستیان بە ناوچەی دژەفڕین هەیە بۆ ئەوەی بتوانرێت بە شێوەیەكی كارا خەڵكانی مەدەنی بپارێزرێن. ناوچەی دژە فڕین – ئەوەش بەندە بە مەودای ئەو ناوچەیەوە- دەتوانێت بە راددەیەكی گەورە ئاستەنگ بۆ توانای ئەسەد دروست بكات بۆ بەكارهێنانی هێزی ئاسمانی. كاتێك بێبەش دەكرێت لە دڵڕەقترین تاكتیكەكانی، كە تاكتیكی كاران، ئەوا بۆی هەیە ئەسەد بەهایەكی نوێ بەدی بكات لە گرتنەبەری رێگاچارەی گفتوگۆكردن بۆ گەیشتن بە چارەسەر.

سێیەم، بۆ دروستكردنی كەیسێك – پاساوهێنانەوە- بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام لە سووریادا، ئەوا ئیدارەی ترەمپ سوودێكی زیاتر وەردەگرێت لە پشتبەستن بە یاسای نێودەوڵەتی لەبری رەتكردنەوەی. دوای گورزە مووشەكییەكان، دەكرێت ئەسەد هەر دەستتێوەردانێكی ئەمریكا لە سووریا وەك دەستپێكێك بۆ گۆڕینی رژێمەكەی لێكبداتەوە. بەڵام یاسای نێودەوڵەتی ئەم نیگەرانییانە كەم دەكاتەوە، بەلای كەمەوە بۆ هاوپەیمانەكانی ئەمریكا. بۆ نموونە، ئەمریكا دەتوانێت چەند پاساوێكی یاسایی بورووژێنێت بۆ پشتیوانیكردن لە دروستكردنی ناوچەی ئارام لە سووریا. لە ساتەوەختێكی دەگمەنی رێككەوتندا، ئەنجومەنی ئاسایش بڕیاری 2254ی تێپەڕاند و، داوای لە لایەنە شەڕكەرەكانی سووریا كرد مەدەنییەكان نەكەنە ئامانج. ترەمپ دەتوانێت ئەم ناوچە ئارامانە بە كارێكی پێویست لە قەڵەم بدات بۆ پاراستنی خەڵكانی سڤیلی سووریا لە بە ئامانجگرتنیان وكوشتنیان، كە لەلایەن چاودێرە نێودەوڵەتییەكانەوە ئیدانە كراوە.
هەروەها ئەمریكا دەتوانێت پشت بە بنەمای بەرپرسیارێتی پاراستن ببەستێت، كە بۆچوونێكی یاساییە و ئەو كاتە جێبەجێ دەكرێت كە دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری ئامادە نەبێت، یان نەتوانێت رێگری لە پێشێلكاری و تاوانكاری بەربڵاو بكات لە چوارچێوەی سنوورەكانیدا و ئەنجومەنی ئاسایش جار لە دوای جار شكستی هێناوە لە راگرتنی ئەو تاوانانە. بەڵام بەرپرسیارێتی پاراستن تەنیا بوار بە بەكارهێنانی هێز دەدات بۆ بەرگریكردن لە ناوچەی ئارام لە سووریا، نەك هەڵمەتێكی سەربازی بێسنوور لە دژی داعش، یان رژێمی ئەسەد. لە هەمان كاتدا، ئەگەر ناتۆ دەستتێوەردان بكات، شان بە شانی ئەمریكا، ئەوا دەتوانێت بەو شێوەیە پاساو بۆ ناوچەی ئارام لەسەر سنووری توركیا بهێنێتەوە كە ئەمە بەرگرییەكی دەستەجەمعییە لە دەوڵەتێكی ئەندامی ناتۆ.

چوارەم، لە هەمان كاتدا ئیدارەكە پێویستی بەوەیە رێسای روونی پێكداهەڵپژان دابڕێژێت. بە چەشنی ئۆپەراسیۆنی دەستەبەركردنی ئارامی لە عێراقدا، دەبێت بەهۆی هێزێكی ئاسمانی پتەو و هێزی زەمینییەوە ناوچە ئارامەكان بپارێزرێن كە زنجیرەیەكی فەرماندەییان هەبێت. لە سربرنیتچاوە بۆ باشووری سودان، ناوچە ئارامەكان شكستیان هێناوە، دەقاودەق لەبەر ئەوەی وەك پێویست نەپارێزراون. هۆكاری ئەم شكستانەش زیاتر نەبوونی ئیرادەی سیاسی بووە نەك نەبوونێی هێزێكی پێویست، بە زۆری هێزە ئاشتیپارێزەكانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان لە سایەی رێساگەلێكی لاوازی پێكداهەڵپژاندا كاریان كردووە كە بوونەتەهۆی ئەوەی نەتوانن دەستتێوەردان بكەن. رێسای پتەوی پێكداهەڵپژان ئاماژەیەك دەبێت بۆ ئەسەد و بۆ پەنابەرانیش كە ئەمریكا جددییە لەبارەی پاراستنی ئەو مەدەنییانەی دەچنە نێو ئەو ناوچە ئارامانەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، هەروەك ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، رەنگە ئیرادەی سیاسی تەواو بوونی نەبێت لە ئەمریكا بۆ ئەوەی وەك پێویست دەستتێوەردان بكرێت.
پێنجەم، ئەمریكا پێویستی بە ستراتیژیەتی دەرچوونە. گەورەترین مەترسیی ناوچەی ئارام ئەوەیە كە بۆی هەیە بۆ ماوەیەكی نادیار ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی رابكێشێتە نێو شەڕی وێرانكار و فرەڕەهەندی سووریاوە. بەلەبەرچاوگرتنی هەڕەشەی رژێمی ئەسەد لەسەر خەڵكی سڤیلی سووریا، ئەوا دەبێت ئەمریكا كشانەوە گرێبداتەوە بە ئاگربەستێك لەسەرتاسەری وڵاتەكەدا، یان بە رێكەوتنێكی ئاشتییانەوە كە ئاشتیپارێزە نێودەوڵەتییەكان بیپارێزن.

ستراتیژیەتی مرۆیی ئەمریكا لە سووریادا بۆی هەیە هانی رووسیا و ئێران بدات بۆ ئەوەی پشتیوانی لە چارەسەرێك بكەن كە لە رێی گفتوگۆوە بەدی بێت، كە ئەوەش سەردەكێشێت بۆ سەقامگیرییەكی راستەقینە لە ناوچەكەدا. لە كاتێكدا كە بیر لە سیاسەتی ناوچەی ئارام دەكاتەوە، پێویستە ئیدارەی ترەمپ ئەوە روون بكاتەوە كە چۆن هەماهەنگی دروست دەكات لە نێوان ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكان و بەشداربوونی لە پرۆسەی ئاشتیی سووریا لەگەڵ قۆناخی راگوزەری سیاسی، كە تا ئێستا ئەمە رووینەداوە.
لە كۆتاییدا، پێویستە ناوچەی ئارام یاسا و نیزام بەرقەرار بكات و دەبێت زامنی ئەوە بكات كە پێداویستییە بنەڕەتییەكانی پەنابەران- خۆراك، پێداویستی پزیشكی، شوێنی مانەوە- دەستەبەركراو بن. بەڵام سوپای ئەمریكا پێویستی بە پشتیوانی نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئەوەی رێگری لە گروپە توندڕەوەكان بكات تاوەكو دزە نەكەنە ناوچە ئارامەكانەوە، بەجێهشتنی بەرپرسیارێتی پاراستنی پەنابەرانی سووریا بۆ سەربازانی ئەمریكا بە شێوەیەكی ناڕەحەتكەر یادەوەرییەكانی عێراق و ئەفغانستان دەرووژێنن. بۆ دەستەبەركردنی ئاسایشی ناوخۆیی، ئەوا هاوپەیمانە ئیقلیمییەكان، كە سەربازەكانیان رایەڵەی كەلتووری و زمانەوانیی نزیكتریان هەیە لەگەڵ سووریادا، پتر كارا دەبن.
لە راستیدا، زۆرێك لە هاوپەیمانە ئیقلیمییەكان گوزراشتیان لە پشتیوانی خۆیان كردووە بۆ ناوچە ئارامەكان. توركیا لە باكووری سووریادا كە هەوڵیداوە «ناوچەی خاڵی لە تێرۆریستان» لەسەر سنووری سووریا دروست بكات، دەتوانێت ببێتە شەریك لەگەڵ ئەو هێزە كوردییانەی كە تێوەنەگلاون. لە باشووری سووریا، حزبوڵا و داعش چالاكن، دروستكردنی ناوچەی ئارام تێیدا هەڵگری مەترسییەكی گەورەترە لە رووی سەربازییەوە. هەرچۆنێك بێت، پێدەچێت ئیسرائیل و ئەردەن پەرۆش بن بۆ راگرتنی شەپۆلی پەنابەران و رێگریكردن لە كاراكتەرە نادەوڵەتییەكان تاوەكو شوێنپێیەكی ستراتیژی لەسەر سنوورەكانیان دانەمەزرێنن. ناوچەگەلێكی ئارامی كارا بۆی هەیە هەردوو ئەم ئامانجە بپێكێت.
دروستكردنی ناوچەی ئارام لە سووریادا وەك ئەگەرێكی راستەقینە دەمێنێتەوە و، لە ماوەی گفتوگۆكانی دووهەفتەی رابردوو لە ئەستانە لەبارەی ئاگربەستەوە، روسیاش پلانێكی تۆكمەی خستەڕوو بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام. دوایی گفتوگۆكردن لەبارەی ئەو پێشنیارەوە لە میانەی چاوپێكەوتنی لەگەڵ ترەمپ و تیلێرسۆن لەم ماوەیەدا، لاڤرۆڤ رایگەیاند كە رووسیا ئومێدی ئەوەی هەبوو كە «یارییە ئاگرینە» دیپلۆماسییەكان لەبارەی ناوچە ئارامەكانەوە پەرەبستێنێت بۆ رێككەوتنێكی درێژخایەن بۆ پاراستنی مەدەنییەكان. ئەگەرچی پێویستە ئیدارەی ترەمپ هۆشیار بێت لە ئاست نیازەكانی رووسیا، بەڵام ئەم گفتوگۆ ئاست بڵندانە ئاماژەن بەوەی دروستكردنی ناوچە ئارامەكان بۆی هەیە خزمەت بە بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانی هەردوو ووڵاتی رووسیا و ئەمریكا بكات.

هەندێ لە شارەزایانی بواری سیاسەتی دەرەوە مشتومڕی ئەوە دەكەن كە ئەمریكا بەرژەوەندیی گەورەی نییە لە چارەنووسی سووریادا. بەڵام لە ئێستادا قەیرانی ئاوارەكانی سنووری سووریای تێپەڕاندووە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی ناسەقامگیر كردووەو كۆمەڵگەی ئەوروپای شڵەژاندووە. سیاسەتێكی ژیرانەی پەیوەست بە ناوچەی ئارامەوە بۆی هەیە شەپۆلی پەنابەران رابگرێت، بەوەی ناوچەی زامنكراو لە رووی ئەمنییەوە لە ناو سووریادا دروست بكات. هەروەها بۆی هەیە گوڕ و تین بخاتەوە نێو هەوڵەكانی پەیوەست بە گەیشتن بە چارەسەرێكی ئاشتییانە لە رێی گفتوگۆوە، كە ئەوەش گرنگییەكی سەرەكی هەیە بۆ چارەسەركردنی قەیرانی پەنابەرانی سووریا كە پێدەچێت قەیرانێكی درێژخایەن بێ. ستراتیژیەتێكی روون و ژیرانە بۆی هەیە ناوچەگەلێكی ئارام دروست بكات كە هەم گەورە و هەم جوان بن.

*ئەم وتارە لە رۆژی 11ی ئایاری 2017 لە گۆڤاری فۆرێن ئەفێرزدا بڵاوكراوەتەوە.