100رۆژی تەواو بەسەر ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ تێپەڕی. بەشی زۆری پسپۆڕان و دیپلۆماتكاران و شارەزایانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بەو شێوەیە هەڵسەنگاندیان بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ كردووە كە هێشتا بەتەواوەتی سیماكانی دەرنەكەوتووەو ئەوەی لەماوەی 100 رۆژی یەكەمدا دۆناڵد ترەمپ پیشانیداوە، تەنیا بەشێكی بچووكی سیاسەتی تاكتیكییە لە ئاراستەكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكادا، لەبەرامبەردا هەندێكی دیكە لە پسپۆڕان پێیانوایە هێرشە رۆكێتییەكەی 7ی نیسانی رابردوو بۆ سەر بنكەی ئاسمانی شوعەیراتی رژێمی ئەسەد، خاڵی دەستپێكی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپە و ئاماژەیەكی گرنگە بۆ راستكردنەوەی هەڵەكانی سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما لە ساڵانی 2011 و 2013 و 2015 لە چۆنیەتی مامەڵەكردنی لەگەڵ راپەڕینەكانی گەلانی سووریا و بەكارهێنانی گازی كیمیایی لەلایەن رژێمەكەی ئەسەد و چۆنیەتی مامەڵەكردنی ئەمریكا لەگەڵ رووسیا پاش ئەوەی دەستتێوەردانی لەشەڕی سووریادا كرد.
سەبارەت بە شێوازی مامەڵەكردنی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لەشەڕی دژی داعش و مامەڵەكردنی لەگەڵ رژێمی ئەسەد و حكومەتی عێراقی، ترەمپ درێژەی بەهەمان سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما داوە كە لەكۆتایی ساڵی 2014ـەوە لەشەڕی دژی داعش گرتوویەتەبەر، بەڵام لە هەمانكاتیشدا هەوڵیداوە كە باشتر و زیاتر لە ئیدارەی ئۆباما هاوكاری ئەو هێزانە بكات كە لەسەر زەوی شەڕی دژی داعش دەكەن، ئەوەشی رەچاوكردووە ئەو هێزانەی شەڕی دژی داعش لەسەر زەوی دەكەن، دەبێت نەبنە جێگرەوەی داعش بە شێوەیەكی دیكە، بەڵكو دەبێت لەچوارچێوەی ئەو ستراتیژە هەنگاو هەڵبگرن كە هاوپەیمانیی نیودەوڵەتی دژی داعش بۆ ئەم شەڕە جیهانییەی دژی تیرۆریستان دایڕشتووە.


ئیدارەی ترەمپ لەماوەی ئەم 100 رۆژەدا هەنگاوی بەوجۆرە هەڵگرتووە كە بە دوو ستراتیژیەتی جیاواز شەڕی داعش لە سووریا و عێراق بەڕێوەبەرێت، سەبارەت بە شەڕی داعش لە سووریا، سیماكانی سیاسەتی ترەمپ بەتەواوەتی دەركەوتوون كە نایەوێت ئازادكردنی شاری رەققە و رووخاندنی خەلافەتی داعش بە سەركەوتنی رژێمی ئەسەد و ئێران و وەكیلەكانی و رووسیا كۆتایی بێت، بۆ ئەمەش لە مانگی سێیەمی ئیدارەی ترەمپ و پێش ئەوەی بنكەی شوعەیرات بۆمبباران بكات. ئامانجی ئیدارەی ترەمپ ئەوە بوو بە هاوبەشی لەگەڵ رووسیا كێشەی سووریا چارەسەر بكات، بەڵام دوای ئەوەی رژێمی ئەسەد چەكی كیمایی بەكار هێناو رووسیا رێگر بوو لەسەر ئەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە بڕیارێكی دەستەجەمعی دژی ئەسەد دەربكات، بۆیە ترەمپ بۆ هەموو جیهانی سەلماند كە دەتوانێت هەڵوێستی رووسیا فەرامۆش بكات و چۆن بیەوێت بەوجۆرە مامەڵە لەگەڵ رژێمی ئەسەد بكات، لە هەمانكاتدا دەشتوانێت ئەو گروپ و لایانەنەی دەبنە سپۆنسەری تیرۆر و هۆكارێك بۆ توندوتیژی و دەمارگیری مەزهەبگەرایی وەك داعش مامەڵەیان لەگەڵدا بكات، لەم چوارچێوەیەدا هەنگاوەكانی ئیدارەی ترەمپ بەرەو ئەوە دەچن كە سیاسەتێكی تایبەتی بەرامبەر سووریا دابڕێژن و بەشێوەیەكی جیاواز مامەڵە لەگەڵ هەموو كاراكتەرانە بكەن كە لەگەڵ رژێمی ئەسەد دەكەونە یەك بازنە و بە شێوازیكی دیكەش مامەڵە لەگەڵ ئەو كاراكتەرانە بكەن كە لەگەڵ قاعیدە و داعش دەكەونە بازنەیەكی دیكە.

سەبارەت بەستراتیژیەتی ئەمریكا بۆ عێراقی دوای ئازادكردنەوەی موسڵ و تێكشكاندنی داعش، ئیدارەی ئەمریكی لە مانگی مارتی رابردوو، كاتێك حەیدەر عەبادی بە یاوەری د.فوئاد حوسێن وەك نوێنەری كوردستان سەردانی ئەمریكایان كرد، راشكاوانە بە عەبادییان راگەیاندووە ئەركەكانی حكومەتی عێراق دوای ئازادكردنەوەی موسڵ چۆن دەبێت و چۆن پرۆسەی سیاسی لە عێراقی عەرەبی دەخرێتەوە گەڕ، هەروەها چۆن پەیوەندییەكانی نێوان كوردستان و عێراق رێكدەخرێتەوە، بۆ ئەمەش ئەمریكا ئەگەر لەسووریا ناچار بێت لەگەڵ رژێمی ئەسەد و كۆمەڵێك كاراكتەری دەرەكی مامەڵە بكات، ئەوا بارودۆخی عێراق لەسووریا جیاوازەو ئەو شێوازەی ئێران و وەكیلەكانی دەتوانن لەسووریا بەرامبەر هەوڵەكانی ئەمریكا بیگرنەبەر، لە عێراقدا بەشێوەیەكی دیكەیە و ئێران دەتوانێت بە رێگەی وەكیلەكانی و لەژێر ناو و پەردەی جیاوازدا ئاستەنگ بۆ هەوڵەكانی ئەمریكا بۆ دووبارە رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا دروست بكات.
كەواتە ئامانجی سەرەكی لە ستراتیژیەتی ئیدارەی ترەمپ (ئەوەی ئیدارەی ئۆباما پێی نەكراو سەركەوتوو نەبوو) ئەوەیە كە دوای داعش عێراقی عەرەبی لەسەر سینییەكی زێڕ وەك دەستكەوتی شەڕ پێشكەشی ئێران نەكرێت، یاخود بەجێنەهێڵدرێت بۆ ئەوەی وەكیلەكانی ئێران حوكمڕانیی تێدا بكەن و جارێكی دیكە ببنە هۆكاری ئەوەی داعشێكی دیكە و خراپتریش لە ژێر ناو و شێوازی دیكە سەرهەڵبداتەوە.


ئەم ئاراستەیە وەك لەو راپۆرت و سیاسەتە پێشنیاركراوانەی بۆ ئیدارەی ترەمپ بۆ عێراقی دوای داعش ئامادەكراون، هەروەها وەك لە راوبۆچوونی ئەو پسپۆڕانە گوێبیستی دەبین كە كۆنگرێس و سەنات بۆ گوێگرتن بانگهێشتیان دەكەن، ئەگەر لە ناوەڕۆكی ئەم راپۆرت و پێشنیارانە بیروبۆچوونی جیاوازیش هەبێت، ئەوا هەموویان لەسەر ئەو بۆچوونە كۆك و هاوبەشن كە نەك هەر پێویستە ئەمریكا كۆتایی بە سیاسەتی (یەك عێراق) بۆ عێراق بهێنێت، بەڵكو دەبێت بڕوای تەواوی بەوەش هەبێت كە سووریاش جارێكی دیكە وەك وڵاتێكی یەكگرتوو و یەكپارچە نامێنێتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لە سووریا رژێمی میراتیی حافز ئەسەد ئەوەندە هێزی لەبەر دەست نییە كە بتوانێت تەواوی سووریا كۆنتڕۆڵ بكاتەوەو بیپارێزێت، بۆیە دەبێت ئێران میلیشیای شیعەی زیاتری لە ئەفغانستان و پاكستان و باشووری لوبنانەوە بۆ بێنێت، بۆ ئەوەی ئەو ناوچانە بپارێزێت، سەبارەت بە عێراقیش دیسان شیعەی عێراق نە بەو ئاستە ئەزموونی حكومڕانییان هەیە كە بتوانن بەشێوەیەكی مەدەنی و دیموكراتییانە تەنیا حوكمڕانیی بەشە عەرەبییەكەی عێراق بكەن و نە ئەو توانایەشیان هەیە كۆنتڕۆڵی بەشە عەرەبییەكەی عێراق بكەن، بۆیە لەم حاڵەتەدا یان ئەوەیە دەبێت عێراقی عەرەبی بۆ ئێران بەجێ بهێڵدرێت و ئەو دەوڵەتە حوكمڕانی بكات، یاخود دەبێت ئەمریكا هێز و نفوزێكی ئەوتۆی هەبێت بەشێوازێكی تازە پەیوەندی نێوان شیعە و سوننە رێكبخاتەوە.


لێرەوە دەكرێت بڵێین ئیدارەی ترەمپ جیا لەوەی دوو سیاسەتی جیاوازی دەبێت بەرامبەر كوردستان و عێراق، لەهەمانكاتدا سیاسەتی بەرامبەر عێراقی عەرەبیش بەو مەرجە یەك سیاسەت دەبێت كە شیعە و حكومەتی عێراق بیسەلمێنن لەژێر كاریگەری نفوز و كاریگەری كۆماری ئیسلامی دێنە دەرەوە.
ئەگەر لەم روانگەیەوە سەیری عێراقی دوای ئازادكردنی موسڵ بكەین، پێش هەموو شت ئیدارەی ئەمریكی سەرقاڵی ئەوە دەبێت، ئایا عەرەبی شیعە ئەو توانایەیان هەیە كە بتوانن حوكمڕانییەكی مەدەنی و دوور لە سیاسەتی مەزهەبگەرایی شیعە پیادە بكەن، یان نە؟ ئەگەر عەرەبی شیعە وەك هاووڵاتییەكی عەرەبی عێراقی توانییان بیسەلمێنن تەنیا ئینتمایان بۆ عێراق هەیە و لە چوارچێوەی ئینتمایان بۆ عێراقی عەرەبی مامەڵە لەگەڵ سوننەی عەرەب دەكەن، ئەوا ئەمریكا هاوكار و پشتیوانی رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسیی عێراقی دەبێت و پاشان دێتە سەر ئەوەی ئەم دەوڵەتە مەدەنییەی عێراقی عەرەبی پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان رێكدەخاتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی هیچ ئاماژەیەكی ئیجابی بۆ بونیادنانەوەی دەوڵەتێكی مەدەنی لە عێراقی عەرەبیدا بەو ئاستە بەدی ناكرێت كە عەرەبی شیعە و سوننە لەسەر بنەمای هاووڵاتی بوون رێكبخاتەوە، ئەوا ئەمریكاو هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی پێشخستنی دەوڵەتی كوردستان پێش رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسیی عێراقی عەرەبی بەگرنگتر دەزانن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە دەوڵەتی كوردستان وەك دەوڵەتێكی مەدەنی توانیویەتی ئەو ژینگەیە فەراهەم بكات كە هەر تاكێك بە جیاوازی نەتەوەو ئایینەوە لەسەر بنەمای هاووڵاتی بوون مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، ئەمەش دەستكەوتێكی گەورەیە و پێویست ناكات مامەڵە لەگەڵ ئەگەری دەوڵەتی عێراقی عەرەبی بكرێت كە هێشتا دیار نییە ئایا دەوڵەتێكی مەدەنی دەبێت لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوونی شیعە و سوننە، یان یاخود دەوڵەتێكێی هاوشێوەی ئێران دەبێت لە چوارچێوەی سیستمی ویلایەتی فەقیهدا.