رایان گرییەر و ئەمیر باقێرپوور
سەرەڕای بوونی ئەو گوتارەی –كە پاڵنەری سیاسی لە پشتە- و پشتیوانی لە فەزیڵەتی گرتنەبەری سیاسەتێكی دەرەكیی تاكلایەنە دەكات، بەڵام هاوكاریكردن لەگەڵ نەتەوەكانی دیكەدا بە شێوە و شێوازە جیاوازەكانیەوە گرنگییەكی بنەڕەتی هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم. رەنگە دەوڵەتی ئیسلامی ( كە بە داعش ناسراوە) باری خوار بێت لە عێراق و سوریادا، بەڵام گروپە گرێدراوەكانی و گروپە تیرۆریستییەكانی دیكەی وەك ئەلقاعیدە وەك هەڕەشەیەكی گەورە لەسەر ئاسایشی نێودەوڵەتی دەمێننەوە. لەبەر ئەوەی ئەم گروپانە چەندین وڵات و كۆمەڵگە و سنووریان گرتۆتەوە، ئەوا هاوكاریی نێودەوڵەتی بۆ تێكشكاندنیان كاریگەرییەكی یەكلاكەرەوەی هەبووە.
لە راپۆرتێكی ئەم دواییەدا، ئێمە تیۆریی گەمە و میتودە پەیوەندیدارەكانمان بەكارهێنا بۆ هەڵسەنگاندنی ئەگەری تێكشكاندنی داعش. بۆمان دەركەوت كە ئەگەر ئەو رەوتە نێودەوڵەتییە بەردەوام بێت كە بە ئاڕاستەی گۆشەگیری هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەوا تێكشكاندنی داعش ئەگەرێكی لاوازتر دەبێت. هەروەها لە كاتێكدا كە تیرۆریزم بەردەوام دەبێت لەلایەن ئەلقاعیدە و گروپەكانی دیكەوە، ئەوا هاوكاریكردنی نێودەوڵەتی هۆكارێكی پەیوەندیدار دەبێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەر گروپێكی دیكە كە جێی داعش بگرێتەوە. هەرچۆنێك بێت، ئەگەر وڵاتان و لایەنەكان پێكەوە كاربكەن و هاوبەشی بكەن لە سەرچاوەكاندا، ئەوا سەركەوتوو دەبن.
پێكەوە بەهێزتر

سوودەكانی هاوكاریكردنی فرەڕەهەند لە دژی تیرۆریزم روون و ئاشكرایە. بۆ نموونە، ئەو هاوپەیمانێتییەی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دروست بووە كە لە 68 وڵات و دامەزراوە پێكهاتووە و لەسەر بنەمای چەند بنەمایەكی گەوهەری لێكنزیك بوونەتەوە، وەك هاوكاریكردنی سەربازی، رێگریكردن لە چوون و هاتنی ئەندامانی بیانی لە عێراق و سوریاوە، رێگریكردن لە گەیشتنی داعش بە سیستمی نێودەوڵەتیی دارایی، چارەسەركردنی قەیرانە مرۆییەكان و بەرەنگاربوونەوەی ناوبانگی داعش.
لە دوای ئەیلوولی 2014وە، ئەندامانی هاوپەیمانێتییەكە- لە نێویاندا ئوسترالیا، بەحرەین، بەلجیكا، كەنەدا، دانیمارك، فەڕەنسا، ئەردەن، هۆڵەندا، سعودیە، توركیا، ئیمارات و، بەریتانیا- زیاتر لە 19،000 گورزی ئاسمانییان لە دژی گروپەكە لە عێراق و سوریا ئەنجامداوە. هەوڵەكانی دیكەی پەیوەست بە هاوكارییەوە دەستەبەركردنی تەقەمەنی و راوێژكارەكانی لەخۆ گرتبوو بۆ پێكهاتە سەربازییەكانی عێراق، ئەویش بەهێزكردنی هەوڵەكانیان لە گۆڕەپانی شەڕدا.

رێگریكردن لە داعش بۆ ئەوەی دەستی بەسەرچاوەكان رانەگات مەسەلەیەكی سەرەكییە، چونكە داعش بووە دەوڵەمەندترین رێكخراوی تیرۆریستی لە مێژوودا. بەپێی مەزەندەكان لە نێوان ساڵانی 2015 و 2016دا، داعش ساڵانە نزیكەی 1.5 ملیار داهاتی هەبووە، كە بە زۆری لە رێی سەپاندنی باج و سەرانەوە بەدەستی هێناوە، هەروەها لە رێی فرۆشتنی نەوت و پرۆسەكانی دیكەی بە قاچاخبردنەوە، لەگەڵ فرۆشتنی شوێنەوارەكان و كۆمەكی دەرەكییەوە. لە كاردانەوەدا، گروپی پەیوەست بە گرتنەبەری رێوشوێنی نێودەوڵەتیی داراییەوە زانیاری هەواڵگری داراییان لە نێوان وڵاتە ئەندامەكاندا گۆڕییەوە و كاریان لەگەڵدا كردن بۆ دەستنیشانكردنی ئەو تاكەكەسانەی كە پەیوەستن بە داعشەوە بۆ ئەوەی سزا بدرێن، لەگەڵ دیاریكردنی ئەو نەوتەی لە ناوچەكانی ژێر دەستی داعش بەرهەم دەهێنرێن و ئەو كۆمەكانەی ئەگەری ئەوە هەیە لە رێی سۆشیال میدیاوە بە داعش بدرێن. ئەو وڵاتانەی هاوكاری یەكتریان دەكرد، هەوڵیانداوە ئەكاونتی كەسە سزادراوەكان دابخەن و رێگرییان لێبكەن لە گەیشتنیان بە سێكتەرە نێودەوڵەتییە داراییەكان، لە رێی هاوكاریكردن لەگەڵ بانقە هاوبەشەكانیانەوە. هەروەها لە ناوبردنی هێزی شەڕكەری داعشیش مەسەلەیەكی سەرەكییە. بە پێی مەزەندەی حكومەتی ئەمەریكا، لە سەرەتای شەڕی ناوخۆیی سوریاوە 40،000 چەكداری بیانی لە ریزەكانی داعشدا بوون كە زیاتر لە 120 وڵاتەوە هاتبوون. ئەگەرچی بە شێوەیەكی بەرچاو چوونی ئەو شەڕكەرانە بۆ سوریا و عێراق كەم بۆتەوە، بەڵام هێشتا هەڕەشەكە مایەی تەحەددییە بۆ چەندین وڵات، بەتایبەتی كاتێك جیهادییەكان دەگەڕێنەوە بۆ وڵاتی خۆیان. خۆشبەختانە، چەند ئامراز هەن بۆ رێگریكردن لەم كارە.

یەكەم، لایەنە هاوبەشەكانی نێو هاوپەیمانێتییەكە دەتوانن لە رێی بەرەنگاربوونەوەی توندڕۆیی توندوتیژەوە رێگری لە رادیكاڵیزەكردن و چوونی خەڵكی بۆ نێو گروپە جیهادییەكان بكەن، كە بەشداریپێكردنی كۆمەڵگە و دەستەبەركردنی مرونەت و دژەپەیام و دڵنەوایی لەخۆ دەگرێت بۆ ئەوەی رێگری بكەن كە لەكاركردن لەسەر بناغەی ئەو بۆچوونانەی ئەگەری ئەوەیان لێدەكرێت بۆچوونی رادیكاڵانە بن. بۆ نموونە، دوای دەستپێكردنی شەڕی ناوخۆیی سوریا، ئەوا شارۆچكەی ڤیلڤوورد لە سەرووی ئەو شارانەوە بوو لە ئەوروپای رۆژئاوادا كە زۆرترین ژمارەی شەڕكەریان چووبێتەوە نێو داعشەوە، بەڵام دوای جێبەجێكردنی پڕۆگرامی بەشداریپێكردنی كۆمەڵگە و رێككارەكانی رێنماییكردنەوە لە ساڵی 2014وە، هیچ كەسێك لە شارەكەوە بڕیاری نەداوە كە كۆچ بكات بۆ ئەوەی بچێتە ریزەكانی داعشەوە لە سوریا. سەنتەری”Global Engagemnt”ئەمەریكی كە تایبەتە بە هەماهەنگیكردن لە بواری ناردنی پەیامی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم بۆ كەسانی دەرەكی و سەنتەری سواپی ئیماراتی ئامانجیانە بەرەنگاری پڕوپاگەندەی داعش ببنەوە و هاوكاری ئەندامانی كۆمەڵگە بكەن بۆ ئەوەی ئەوانیش هەمان كار ئەنجام بدەن.

هەروەها وڵاتانی نێو هاوپەیمانێتییەكە دەتوانن ژمارەیەكی زیاتری ئەو كەسانە دەستگیر و دادگایی بكەن كە مەزەندەی ئەوەیان لێدەكرێت تیرۆریست بن و سنوورەكانیان دەبڕن. لە ئەیلوولی ساڵی 2017دا، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتوەكان رێبەرێكی بڵاوكردەوە بۆ دەوڵەتە ئەندامەكانی كە پەیوەست بوو بە سیاسەت و یاساگشتگیرەكانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزمەوە، كە بووە هۆی ئەوەی زیاتر لە 40 وڵات لە بۆسنیاوە بۆ مالیزیا یاسای نوێ دەربكەن كە ئەوەش ئەگەری دەستگیركردن و دادگاییكردنی زیاتر كرد.

لەوەش زیاتر، زۆرێك لە وڵاتان رێژەی ئاڵوگۆڕی زانیاریی تاوانكارییان زیاتر كردووە، لە رێی ئاژانسەكانی وەك ئینتەرپوڵ و یۆرۆپوڵ بۆ لێكۆڵینەوە لەو گەشتیارانەی گومانی ئەوەیان لێدەكرێت رەنگە شەڕكەری بیانی بن و سنوورەكان ببڕن. لە ئێستادا بەلای كەمەوە، ئینتەرپوڵ لەلایەن 60 وڵاتەوە بەكار دەهێندرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی شەڕكەرە بیانییەكان، واتە بە رێژەی لە سەدا 400 لەم ساڵانەی دواییدا. بەرپرسانی جێبەجێكردنی یاسا ئەوە دەخەنەڕوو كە ئەم كارە بە چەشنێكی گەورە هەوڵەكانی رێگریكردن دەستەبەر دەكات لە دژی شەڕكەرە بیانییەكان كە سنوورەكان دەبڕن بۆ ئەوەی شەڕ بۆ گروپگەلێكی وەك داعش بكەن.
ڕێگریكردن مەسەلەیەكی سەرەكییە

پێویستە هاوپەیمانێتییەكە و كاراكتەرەكانی دیكە ئەوەندەی پێیان دەكرێت كار لەسەر كاڵكردنەوەی هەر هێزێكی كێشكردنی ئابووری و كۆمەڵایەتی داعش بكەن كە رەنگە هەیبێت لە ناوچەكەدا، ئەویش لە رێی دەستەبەركردنی هاوكاری مرۆیی پێویستەوە.
ئێستاش كە شەڕی ناوخۆیی سوریا پێدەنێتە ساڵی شەشەمەوە، ئەوا زیاتر لە 470،000 كەس كوژراون. نزیكەی حەوت ملیۆن كەس ئاوارە بوون، لە نێو ئەو ژمارەیەشدا، پێنج ملیۆن كەسیان وەك پەنابەر لە دەرەوەی وڵاتەكەدا ژیان بەسەر دەبەن. نەتەوە یەكگرتووەكان سندوقی سەقامگیركردنی دەستەبەر كرد بۆ پشتیوانیكردن لە خەڵكە مەدەنییەكەی ناوچەكە، ئەویش بۆ دابینكردنی ئاو و پەروەردە بۆ بەردەوامیدان بە ژیان و هاوكاریكردن لە بواری یارمەتیی مرۆییدا، ئەمەش بەرجەستەكەری گرنگی كاری هەمەلایەنەیە بۆ هێنانەئارای سەقامگیری بۆ كەمكردنەوەی كاریگەری تیرۆریزم.
خاڵی بەهێزی پشتیوانی داعش بریتییە لەو پشتیوانییەی كە لە دانیشتووانە مەحەلییەكەی ناوچەكەوە بەدەستی دەهێنێت. لاوازكردنی ئەم پشتیوانییە پێویستی بە سازشكردنە بۆ دانیشتووانی سوننە لەلایەن حكومەتی عێراق و رژێمی سوریاوە -بە سەرۆكایەتی بەشاری ئەسەد- ئەویش بۆ ئەوەی ئەو دانیشتووانە مەحەلییەی كە پشتیوانی داعش و گروپە توندڕەوەكانی دیكە دەكەن، بەدیلێكیان بۆ دەستەبەر ببێت. تاوەكو سەركوتكاری تایفەگەری بەردەوام بێت، ئەوا ئاگری هەر یاخیبوونێكی توندوتیژ بەردەوام لە گەشانەوەدا دەبێت.

توێژینەوەیەكی دامەزراوەی راند لە ساڵی 2008دا ئەوە دەخاتەڕوو كە دوو هۆكاری سەرەكی هەن بۆ كۆتاییهێنان بە رێكخراوێكی تیرۆریستی، یان ئەوەتا ئەندامەكانی بڕیار بدەن كە رێگای ناتوندوتیژ بگرنەبەر بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەكانیان، یاخود بەهۆی جێبەجێكردنی یاسا مەحەلییەكانەوە گروپەكە لە ناوببردرێت لە رێی دەستگیركردنی سەركردە باڵاكانیەوە. لە هەردوو حاڵەتەكەدا، سیاسەتی مەحەلی، رۆڵێكی سەرەكی هەیە، ئەویش یان بە پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە سیاسییەی كە رێكخراوە تیرۆریستییەكە جێیدەهێڵێت، یاخود بە پشتیوانیكردن لە سەپاندنی یاسا مەحەلییەكە. هەروەك نووسەری توێژینەوەكە سەرنجی دەدات، ئەگەری ئەوە لە ئارادا نییە كە رێكخراوێكی تیرۆریستی بە راستی تێكبشكێت بە بێ ئەوەی پشتیوانی مەحەلی لەدەست بدات. دەستڕۆیشتوویی داعش لە ناوچەكەدا- هاوشان بەو بوارە ئازادەی بۆ دروست بوو بۆ كاركردن-بە راددەیەكی گەورە دەرئەنجامی سیاسەتی تایفەگەریی سەرۆك وەزیرانی عێراق، نوری ئەلمالیكی و ئەو كاردانەوە سیاسییە بوو كە لێی كەوتەوە. بە بێ چارەسەركردنی ئەو كێشە سیاسییانە، ئەوا ئەگەری ئەوە نابێت كە دانیشتووانە مەحەلییەكە هەڵبستن بە هاوكاریكردنی پۆلیس بۆ دەستگیركردنی ئەندامانی داعش، یان ئەگەری ئەوە نابێت ئەو كەسانەی بۆی هەیە بچنە نێو داعشەوە، بڕیاری خۆیان بگۆڕن و رێگایەكی ناتوندوتیژ بگرنەبەر.
بەبێ دەستەبەركردنی هاوكاری لە دژی داعش، ئەوا گروپەكە بەهێز دەبێت، بەڵام وڵاتان پێویستیان بە پاڵنەرە بۆ ئەوەی پێكەوە كاربكەن، بۆ ئەوەی زانیارییەكان ئاڵوگۆڕ بكەن، بۆ ئەوەی یاساكانیان هەموار بكەنەوەو، بۆ ئەوەی پارێزگاری لە كۆمەڵگەكانیان بكەن كە مەترسیی ئەوەیان لێدەكرێت بكەونە ژێر كاریگەری رادیكاڵیزمەوە.
یەكێك لە هۆكارەكانی هەڵگرتنی قەدەغەكردنی سەفەر بۆ ئەمەریكا لەسەر وڵاتی عێراق، ئەوەیە لە گۆڕەپانی شەڕدا، تەنانەت سوپای ئەمەریكاش پێویستی بە هاوكاری مەحەلی هەیە و كەمكردنەوەی پاڵنەرەكانی ئەم هاوكارییەش ئەم هەوڵە زیاتر زەحممەتر دەكات. لەبری پەنابردنەبەر گرتنەبەری شێوازێكی توندو تاكلایەنە، ئەوا هێزی بنەڕەتی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە تێكشكاندنی راستەقینەی رێكخراوە تیرۆریستییەكاندا لە هاوكاریكردندایە. كاریگەری هەوڵە هاوبەشەكان بەهێزترین ئامرازە بۆ دابڕین و دەستنیشانكردنی ئەو مەترسییەی لە تیرۆیستانەوە سەرچاوە دەگرێت.
*ئەم نووسینە لە گۆڤاری فۆرێن ئەفێرزداو لە رۆژی 10ی نیسانی 2017 بڵاوكراوەتەوە.