ئەركی رۆژنامەنووس و پەیامی رۆژنامەگەریی نەتەوەی بێ دەوڵەت، هێندەی ئاسمان و رێسمان جیاوازی لەگەڵ ئەرك و پەیامی رۆژنامەگەریی نەتەوەی خاوەن دەوڵەت هەیە. هەروەها ئەرك و پەیامی رۆژنامەگەریی نەتەوەی خاوەن دەوڵەت لە قۆناخی بونیادنانی دەوڵەت و نەتەوەشدا، دیسان هێندەی ئاسمان و رێسمان جیاوازی لەگەڵ ئەركی رۆژنامەگەری لە دەوڵەتێكی سەقامگیری دیموكراتی و پێشكەوتوو هەیە. بۆیە كاتێك باس لەئەرك و پەیامی رۆژنامەگەری هەر دەوڵەت و نەتەوەیەك دەكەین، دەبێت ئەو قۆناخە زۆر بە لۆژیكانە دیاری بكەین كە ئەو نەتەوەیەی پێدا تێدەپەڕێت.
لێرەوە دەخوازم پێش ئەوەی بێمەسەر باسی كوردستان، ئاوڕێك لەو دەوڵەتانە بدەینەوە كە تازە دروست دەبن، یان لەقۆناخی وەرچەرخاندان لە سیستمی تۆتالیزمەوە بەرەو دیموكراتی، لەو روانگەیەوە ئەگەر سەیری هەموو ئەو دەوڵەتە تازانە بكەین كە لەدوای رووخانی دیواری بەرلین و هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤێتەوە دروست بوون، ئەوا دەبینین هەموویان هەوڵیانداوە لە سیستمی تۆتالیتارییەوە بەرەو دیموكراتی وەرچەرخان بكەن. هەروەها لەسەر ئاستی كرانەوە و رۆژنامەگەریشدا كەم تا زۆر هەر هەموویان هەوڵیانداوە شێوازی رۆژنامەگەریی دەوڵەتانی لیبڕاڵ دیموكراتی رۆژئاوا كۆپی بكەنەوە، بەڵام هەر هەمووشیان لەو بوارە شكستیان هێناوە.

سەبارەت بە هۆكاری ئەم شكستە راپۆرتێكیUNDP كاتێك باس لە میدیای وڵاتانی پۆست كۆمونیست دەكات، راشكاوانە ئاماژەی بەوە كردووەو دەڵێت: كاتێك ئەو دەوڵەتانە سەربەخۆ بوون، دەوڵەتانی رۆژئاوا بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی زۆر هانی میدیای ئەو وڵاتانەیان دا، بەهەمان شێوازی میدیای رۆژئاوا كاری رۆژنامەگەری بكەن و بارودۆخی تایبەتی و هەستیاری قۆناخی راگواستنی وڵاتی خۆیان رەچاو نەكەن، بەڵام سەرەنجام چۆن كریستۆڤەر كۆلۆمبوس بەرنامەی دانا بۆ ئەوەی بەرەو رۆژئاوا بڕوات و رێگەیەكی نزیكتر بۆ هیندستان بدۆزێتەوە، بەڵام لە كیشوەرێكی تازە (ئەمریكای ئێستا) سەری دەرهێنا، ئەوا رۆژئاواش بەو نیازە پشتگیریی میدیای وڵاتانی پۆست كۆمونیستی كرد كە پرۆسەی وەرچەرخان بەرەو دیموكراتی خێراتر بكات، بەڵام بووە هۆكاری ئەوەی ئاستەنگی گەورە بۆ چەسپاندنی دیموكراتی دروست بكات و گەوهەری میدیا و رۆژنامەگەری لە وڵاتانی پۆست كۆمونیست لە چاودێریكردنی دەسەڵاتەوە گۆڕاوە بۆ پێچەوانەكەی و مانشێتی رۆژنامەكان بووە گازی پێكەنینهێن و ناوەرۆكی كار رۆژنامەگەری، لەبری ئەوەی گەیاندنی زانیاری بێت بۆ هاووڵاتی بۆ ئەوەی بەشدارییەكی كارای پرۆسەی سیاسیی وڵاتەكەی بكات، گۆڕا بۆ قاچاخچێیەتێكی بێتام بە زانیاری هەڵەوە، بەمەش هاووڵاتی لە بەشداری كارای لە پرۆسەی سیاسی دوورخستەوە و لەسەر سندوقەكانی دەنگدانیش توانای هەڵبژاردنی بژارەیەكی باشی نییە كە بتوانێت كێشەكانی وڵات چارەسەر بكات.
ئەمەش مانای ئەوەیە كاتێك وڵات بە قۆناخی راگواستندا تێدەپەڕێت، دەبێت میدیاش وەك دەسەڵاتی چوارەم هاوشانی سێ دەسەڵاتەكەی دیكەی وڵات جۆرێك لە پێكەوەڕۆیی (التواصل) دروست بكات، ئەگەر ئەم پێكەوەڕۆییەی هەرسێ دەسەڵاتەكەو میدیا دروست نەبێت، ئەوە سێ دەسەڵاتەكە بە رێگایەكدا دەڕوات و میدیاش بە رێگەیەكی دیكەدا، ئەمەش وادەكات كە رۆژ لەدوای رۆژ میدیا و دەسەڵات لەیەكتری دووربكەونەوە و جۆرێك لە پاشاگەردانی و لێكتێنەگەیشتن لە نێوان دەسەڵات و میدیا و خەڵك بێتەئاراوە، كە نەخەڵك و دەسەڵات ئیعتوبار بۆ قسەی میدیا دادەنێن، نە میدیاو خەڵكیش ئیعتوبار بۆ قسەی دەسەڵات دادەنێت، لە دوماهیشدا كێ باجی ئەم پاشا گەردانی و بێ سەروبەرییە دەدات، بێگومان خەڵك و ئایندەی دەوڵەتەكە.
لە قۆناخی نەتەوەی بێ دەوڵەتیشدا، كە حاڵەتێكی تایبەتە و كوردستان نموونەیەكی دیاری ئەم قۆناخەیە، ئەوا ئەرك و پەیامی رۆژنامەگەریی كورد هەردوو قۆناخی رزگاری نیشتمانی و جۆرێك لە خۆبەڕێوەبردنی لۆكاڵی بێ دەوڵەتی دەگرێتەوە، كە لەدوای ساڵی 1991 دروست بووە.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئەگەر رۆژنامەگەریی ئازاد بە كۆرپە نازدارەكەی دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ لە قەڵەم بدرێت و بە میكانیزمی دەستپێكی پاراستنی ئازادی و رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی هەژمار كرابێت، ئەوا لە حاڵەتیكدا ئەگەر نەتەوەیەك خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ نەبێت، یان خاوەنی قەوارەیەكی سیاسی لە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بێت و دەوڵەتە فیدڕاڵییەكە دەسەڵاتە دەستوورییەكان بە حكومەتی هەرێمی ئەو نەتەوەیە رەوا نەبینێت، ئایا پەیام و ئەركی رۆژنامەگەریی ئەو نەتەوەیە دەبێت چۆن بێت؟
وەڵامی ئەم پرسیارە بە وتەیەكی وەرگری خەڵاتی پۆلیتزر (تۆماس فریدمان) دەدەینەوە كە دەڵێت: «من بۆیە هاتمە ناو بواری رۆژنامەگەری لەبەر ئەوەی حەزم لێ بوو ببمە وەرگێڕ و ئینگلیزی بكەم بە ئینگلیزی، زۆر چێژ لە بابەتی قورس و ئاڵۆز وەردەگرم و خۆم تەرخان دەكەم بۆ ئەوەی شەن و كەوی وردی بكەم، تا لەو بابەتە قورس و ئاڵۆزە تێدەگەم، پاشان هەوڵدەدەم هاوكاری خوێنەرەكانم بم، بۆ ئەوەی ئەوانیش باشتر لە واقیعەكە تێبگەن، ئەوجا ئەو بابەتە كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێت، یان گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا بێت، یان كێشەكانی جیهانگری، هەموویان بۆ من وەك یەكن و وەك یەك بایەخیان پێدەدەم، ئەمەش لەبەر ئەوەیە من بڕوام بەوەیە دیموكراتیەتی ئێمە ئەو كاتە سەركەوتوو دەبێت، ئەگەر دەنگدەری ئەمریكا تێبگات ئەم جیهانە چۆن هەڵدەسووڕێت، كاتێك تێگەیشت جیهان چۆن هەڵدەسووڕێت، ئەوكات بژارەی ئاقڵانەی دەبێت و كەمتر دەكەوێتە ژێر گوشار و كاریگەری سیاسەتی چەواشەكاری، یان ئایدیۆلۆژیەتی دەمارگیری و توندڕۆییەوە..».
لە دریژەی قسەكانیدا فریدمان ئاماژە بە قسەیەكی ماری كوری وەرگری خەڵاتی نوبڵی فیزیا دەكات كە گوتوویەتی: «ئەگەر لە كێشەكان و لەو قۆناخە تێگەیشتن كە تیایدا دەژین، هیچ شتێك نابێتە سەرچاوەی ترس و مەترسی، ئێستا كاتێكی گونجاوە بۆ ئەوەی زیاتر تێبگەین بۆ ئەوەی كەمتر لە كێشەكان بترسین.»

كەواتە ئەرك و پەیامی رۆژنامەگەری نەتەوەی بێ دەوڵەتی وەك كوردستان لەو خاڵەوە دەست پێدەكات كە دەبێت رۆژنامەنووس وەرگێڕ بێت لە زمانی كوردییەوە بۆ زمانی كوردی، ئەمەش مانای ئەوەیە دەبێت رۆژنامەنووس خۆی ماندوو بكات بۆ ئەوەی بە باشی لەوە تێبگات، ئێستا نەتەوەكەی بەچ قۆناخێكدا تێدەپەڕێت، ئەو كێشەو مەترسییانە چین كە رووبەڕووی نەتەوە دەبنەوە، پاشان ببێتە هاوكار و یارمەتیدەری خوێنەرەكەی بۆ ئەوەی ئەوانیش باشتر تێبگەن و بژارەی ئاقڵانەیان هەبێت و نەكەونە ژێر گوشاری سیاسەتی چەواشەكارانە، یاخود ئایدیۆلۆژیەتی دەمارگیری و توندڕۆییەوە.
رۆژنامەنووسی كوردستان ئەگەر هەوڵبدات لە واقیعی ئێستای كوردستان تێبگات، دەگاتە ئەو راستییەی كە رێگەی دروست بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هەنگاوهەڵگرتنە بەرەو سەربەخۆیی كوردستان و هەتا كوردستان نەبێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ ئەوا هەرگیز ناتوانرێت كێشەكان چارەسەر بكرێت و وەرچەرخانی ریشەیی لە وڵاتدا دروست نابێت، بۆیە دەبێت ئەرك و پەیامی خۆی لەو خاڵەدا چڕبكاتەوە كە سەربەخۆیی و دەوڵەت تەنیا رێگەچارەیە بۆ ئایندەی ئازادیی كوردستان و بۆ ژێرخانی رۆژنامەگەریی ئازاد و سەروەریی یاسا لەم وڵاتەدا.

لێرەدا پرسیارێكی دیكە سەرهەڵدەدات، وەك چۆن ئێستا بەداخەوە هەندێك رۆژنامەنووس و راگەیاندكار بەبێ ئەوەی هەست بە خۆیان بكەن، هاووڵاتی و خوێنەری خۆیان دەخەنە ژێر گوشاری سیاسەتی چەواشەكارانە، یان ئایدیۆلۆژیەتی دەمارگیری و توندڕۆیی و لە بری ئەوەی هاوكاری هاووڵاتی بن، بۆ ئەوەی باشتر لە بارودۆخەكە تێبگەن و یەكڕیزی و یەكدەنگی بۆ چارەسەرێكی ئاقڵانە دروست بكەن، كەچی بەداخەوە لەم بارودۆخەی ئێستادا دەپرسن: ئایا ئێمە دەوڵەتمان بۆ چییە لە كاتێكدا گەندەڵی بوونی هەیە؟ یان ئایا چۆن دەوڵەت لەسەر بناخەی گەندەڵی بونیاد دەنرێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەو بە پشت بەستن بە ئەزموونی ئەو دەوڵەتانەی لەهەردوو پرۆسەی بونیادنانی نەتەوەو دەوڵەت سەركەتوو بوون، دەڵێم: دەبێت پێش ئەوەی باسی گەندەڵی دارایی، یان دامەزراوەیی بكەین، دەبێت پەردە لەسەر رووی گەندەڵكارانی سیاسی هەڵبماڵین و ئەوانە دەستنیشان بكەین كە بە مەرامی سیاسی و بە دەست لە پشدانی ئەملاو ئەولا دژایەتی پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان دەكەن.
لەوانەیە لەسەر ئەم دێڕانە هەندێك رۆژنامەنووس بڵێن، ئەم قسەیە مانای ئەوەیە پشتگیریی سیاسەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بكەین لەبەر ئەوەی پرۆسەی سەربەخۆیی هی پارتییەو بەمەش زەمینە خۆش دەكەین بۆ ئەوەی پارتی ببێتە دەسەڵاتێكی رەهاو كەس نەتوانێت بەرامبەری رابوەستێتەوە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا بێگومان واقیعی سیاسی ئێستای كوردستان پێمان دەڵێت: پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان بارێكی هێندە سووك نییە بەتەنیا پارتی بتوانێت شانی بداتەبەر، بۆیە لەكاتێكدا پارتی پێویستی بە یەكڕیزی و تەبایی نێوان هێزە سیاسییەكان و یەكڕیزی گەلی كوردستان لەسەر ئەم پرسە هەیە، ئەوا كاتێك ئەرك و پەیامی رۆژنامەگەری كوردستان دەبێتە، پشتگیری و هاندانی سەربەخۆیی و دەبێتە هەوڵێك بۆ یەكخستنی گوتاری میللی كوردستانی بۆ ئامانجی دەوڵەتی كوردستان، ئەوا ئەم گوتارە میللییە یەكگرتووە خۆی دەبێتە باشترین گوشار لەسەر پارتی بۆ ئەوەی مەرجەكانی زەمینە رەخساندن بۆ سەربەخۆیی دەوڵەتی كوردستان دابین بكات، لەمەش زیاتر ئەم گوتارە میللییە یەكگرتووە خۆی دەكاتە خاوەنی پرۆسەی سەربەخۆیی و پارتی پێش هەر لایەنێكی دیكە دەبێت لە بەر رۆشنایی ئەو گوتارە میللی و یەكگرتووەدا هەنگاو هەڵبگرێت.

لێرەوە ئەگەر رۆژنامەنووسان و میدیاكارانی كوردستان بە جیاوازی بیروبۆچوونی سیاسی و نەتەوەیی و ئایینەوە، هەروەها بە جیاوازی ئەوەی ئەم گروپە رۆژنامەنووسی حزبین و ئەوانی دیكە بێلایەن و سەربەخۆن، هەموو پێكەوە لەسەر ئەو راستییە تێگەیشتنێكی هاوبەش دروست بكەین و ئەگەر بمانەوێت هەموو پێكەوە جۆرێك لە پێكەوەڕۆیی (التواصل) بۆ ئامانجی سەربەخۆیی دەوڵەتی كوردستان دروست بكەین، ئەوا دەبێت لە هەنگاوهەڵگرتنی مەبەستدار بۆ گوشار خستنەسەر یەكتری دوور بكەوینەوە و هەوڵبدەین هەنگاوەكانی هەموو لایەكمان بێ مەرجانە بێت و تەنیا لە پێناوی لەیەكتری تێگەیشتن بێت بۆ ئامانجە گەورەكە كە لە ئازادی نەتەوەكەمان و سەربەخۆیی كوردستاندا رەنگ دەداتەوە. بەمەش هەم رۆژنامەگەری ئەرك و پەیامی خۆی لەم قۆناخەدا دیاری دەكات، هەمیش هەموو هێز و تواناكان بۆ ئامانجێكی نیشتمانی كۆدەكاتەوە.