ئەمریكا لەهەوڵەكانی دژی تیرۆریزم هەر زوو گەیشتە دووڕیانێك، لەلایەك هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لەدژی داعش توانیویانە تیرۆریستانی داعش لە زۆربەی ئەو خاكەی كە پێشتر لەبەردەستیان بووە، پاشەكشە پێبكەن، هەر بۆیە زوو، یان درەنگ لە رووی سەربازییەوە لە سووریا و عێراق تێكدەشكێندرێن، لەلایەكی دیكەوە سەركەوتنی سەربازی بەسەر داعشدا نابێتە دوائامانجی شەڕی دژی تیرۆر كە لەدوای 11ی سێپتەمبەرەوە ئەمریكا دەستی پێكردووە. لەبەر ئەوەی بەشێك لەو پارێزگایانەی كە بەتەواوەتی بەدەست داعشەوە بوون، ئەوا دوای رووخانی خەلافەتی داعش ئەوەی دەمێنێتەوە یاخی دەبن، بەمەش جارێكی دیكە رێكخراوی ئەلقاعیدە و پاشكۆكانی دەبنەوە سەرچاوەی هەڕەشەو سەرباری ئەمانەش بارودۆخێكی وا دێتە پێشەوە كە رێكخراوی دیكەی جیهادی دروست ببێت، كە لەوانەیە لە سەرانسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورەدا بڵاوببنەوە. بۆیە لەسەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی پێویست دەبێت، بڕیار بدات، كام ستراتیژ لە قۆناخی داهاتووی شەڕی دژی تیرۆردا پیادەدەكات.
دۆناڵد ترەمپ لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا بانگەشەی بۆ ئەوە دەكرد گۆڕانكارییەكی ریشەیی لە ستراتیژیەتی دژە تیرۆری ئەمریكادا دەكات، بەڵێنی داوە كە ئایدیۆلۆژیەتی رایدیكالیزمی ئیسلامی تیرۆریزم تێكبشكێنێت. بۆیە لە ئێستادا كە سەرۆكە رووبەڕووی كۆمەڵێك بژارەی فراوان دەبێتەوە، لەوانە دەكرێت بژارەی دەستبەرداری پابەندبوونە سەربازییەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە هەڵبژێرێت، ئەمەش لەسەر بنەمای ئەو گریمانەیەی كە دەستتێوەردانی سەربازیی ئەمریكا زیاتر دەبێتە هاندەری تیرۆریزم لە جیهاندا، بەڵام لەلایەكی دیكەشەوە دەتوانێت بڕیار بدات، پێگەیەكی گەورە و قورسی ستراتیژیەتی زیادكردنی هێز بگرێتەبەر، ئەمەش بەوشێوەی هێزێكی سەربازی گەورە بەكار بهێنێت بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی جیهان توانای رێكخراوە تیرۆریستییەكان تێكبشكێنێت، هەروەها هەوڵی خۆی بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی وەرچەرخانێك لەو كۆمەڵگەیانە دروستبكات كە ئەم شەڕە بەرهەمیان دەهێنێت.
دوو بژارەی دیكەش هەن، كە ئەویش ستراتیژیەتی جێ پێی شاراوەیە بۆ شەڕی دژە تیرۆر (Light- footprint)، كە زۆر نزیكە لە ستراتیژیەتی ئۆباما كە پێش دەركەوتنی داعش پیادە دەكرا، بەڵام ئەوەی دیكەیان كە پیادەكردنی مێتۆدی هێزی زیاترە، نزیكە لەو بەرپەرچدانەوەی واشنتۆن كە لە كۆتایی 2014 پیادەی دەكات.
هیچ كام لە ستراتیژانە نموونەیی نین، بژارەی دەستبەردابەرداربوون لە دەستتێوەردانی سەربازی و بژارەی زیادكردنی هێز و زیادبوونی هەڕەشەكان، هەردووكیان لەوانەیە تێچووی زۆریان بوێت و شكستیش بێنن، هەروەها هەردووكیشان ناتوانرێت لە ئێستا بەرگرییان لێ بكرێت، لەگەڵ ئەوەی چاوەڕێ دەكرا، ئەم دوو بژارەیە هەڕەشەكان كەم بكاتەوە، بەڵام شكستیان هێنا.
بۆیە پێویستە ترەمپ باشترینیان لە نێوان بژارە زۆر خراپەكاندا هەڵبژێرێت، ئەمە وێڕای ئەوەی لە گوتاری هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا ئاماژەی بەوە كرد كە كەمترین زیان لەو میتودە بێت كە نزیكە لە ستراتیژیەتی شوێن پێی مامناوەندی كە ئەمڕۆ بۆ تیكشكاندنی رێكخراوی تیرۆریستی داعش كاری پیادەكرێت. ئەمەش بریتی دەبێت لە لێدانی ئاسمانی و هێرشی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و ئۆپەراسیۆنی تایبەتی و پرۆسەی بڵاوكردنەوەی هێزی بچووك بۆ رووبەڕووبونەوەی هەڕەشەیەكی دیاریكراو، هەموو ئەمانەش دەبنە پشتگیری بۆ ئەو هەوڵانەی كە هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەسەر ئاستی هەرێمی دەیگرنەبەر، ئەم شێوازەش سەركەوتنی یەكلاكەرەوە لە تەنگژەكەدا بەدەست ناهێنێت، بەڵام زۆر پێدەچێت كە ئەمە رێگەیەكە كە تا ئاستێكی پەسەند و بە نرخێكی گونجاو ئاسایش دەستەبەر دەكات.
چۆن شەڕی هایدرا بكەین؟
لە 11ی سێپتەمبەری 2001وە حكومەتی ئەمریكا ئەوەی سەلماندووە كە پڕۆفیشناڵە لە كوشتنی تیرۆریستان و لەبەریەك هەڵوەشانەوەی پیلانەكان و لاوازكردنی رێكخراوەكانیان، ماوەیەكی زۆری نەبرد واشنتۆن توانی دەستێكی گەورە لە یەكێك لە رێكخراوە هەرە ترسناكەكان بوەشێنێت كە ئەلقاعیدە بوو. لەساڵانی 2001و 2002 توانی لە ئەفغانستان گورزی گورجكبڕ لە قاعیدە بوەشێنێت، لەماوەی 10 ساڵی دوای ئەو رووداوەدا، تەنیا رووبەڕووی رێكخراوی قاعیدەی عێراق و قاعیدەی نیمچە دوورگەی عەرەبی و هەندێك لە پاشكۆكانیان بۆتەوە، هەربۆیە هەوڵەكانی دژە تیرۆر بەمجۆرە بەڕێوەچووە، هەتا رێكخراوی تیرۆریستی و دڕندەی داعش دەركەوت، ئەمەش مانای ئەوەیە هەتا ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ئۆپەراسیۆنی زۆر سەركەوتووش بەدەست بهێنێت، بەڵام سەركەوتن بەسەر تیرۆریزمدا هێشتا زۆر دوورە و كارێكی ئاسان نییە.

ئەم كێشەیە جارێكی دیكە لە ئاسۆدا دەردەكەوێتەوە، هەروەك چۆن لە كۆتایی 2016، داعش كۆنتڕۆڵی لە پێگە سەرەكییەكانی خۆی لەدەستدا وەك فەلوجە، رومادی لە عێراق، مونبیج و جەرابلوس لە سووریا، هەروەها هێزە عێراقییەكان بە پشتگیری هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لەشەردان بۆ ئازادكردنەوەی موسڵ، گروپە میلیشیاكانی سووریاش بە پشتگیری ئەمریكا لە سووریا دەستیان كردووە بە ئۆپەراسیۆنی گرتنی رەققەی پایتەختی خەلافەتی داعش، وەزارەتی بەرگری ئەمریكا مەزندەی ئەوەی خستۆتەڕوو كە لە مانگی ئابی 2014 ـەوە هاوپەیمانان توانیویانە زیاتر لە 45 هەزار چەكداری داعش بكوژن، هەروەها توانای بەرگریی داعش و پتەوی رێكخراوەكەیان و ورەیان زۆر بە توندی تێكشكێندراوە و مەسەلەی تێكشكاندنی داعش تەنیا پرسێكە پەیوەستە بەكاتەوە.

بەڵام تێكشكاندنی ئەم گروپە نابێتە هۆی كۆتاییهێنان بە شەڕی تیرۆریزم، لەبەر ئەوەی ئەو ناوچانەی داعشی لێیە لە وڵاتانی وەك ئەفغانستان و بەنگلادیش و لیبیا كە لەوێ بوونیان هەیە و ماون، هەروەها ئەو چەكدارانەی داعش كە لە عێراق و سووریاوە دەگەڕێنەوە بۆ ئەو شوێنانە، خۆیان رێكدەخەنەوە. هەروەها ئەلشباب لە سۆمال و قاعیدەی نیمچەدورگەی عەرەبی لەیەمەن و جەبهەتولنوسرە ئەوانیش هەردوولایان لەشوێنی خۆیان دەمێننەوە، لەمەش زیاتر لەبەر ئەوەی بەشی زۆری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك سەرچاوەی توندڕۆیی دەمێنێتەوە، ئەوا جێگرەوەی داعش لەوانەیە لە عێراق و سووریا دووبارە سەرهەڵبداتەوە، لەم حاڵەتەشدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێویستی بە ستراتیژیەتێكە بۆ قۆناخی داهاتوو لەشەڕی تیرۆریزمدا.

ئەگەر هیچ نەكەین

بژارەیەكی دیكە ئەوەیە دەبێت ئەمریكا سوود لەو هەلانە وەربگرێت كە لە تێكشكاندنی داعش دێنەئاراوە بۆ بڕیاردان لەسەر ستراتیژیەتێك كە لای كۆترە رەخنەگرەكان پەسەندە، ئەویش دەستبەردابوونی سەربازییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە. ئەم بژارەیە پاشگەزبوونەوەیەكی تەواوە لەو ستراتیژیەتەی ئێستا پیادەدەكرێت و گەڕانەوەیە بۆ ستراتیژیەتی دژەتیرۆری ئەمریكا لە نەوەدەكان و سەدەی رابردوودا، ئەمەش مانای ئەوەیە بەشێوەیەكی دراماتیكی بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ هێشتنەوەی هێزێكی زۆر كەم كە پێویستە بۆ پاراستنی ئاسایشی باڵوێزخانەكانی ئەمریكا، هەروەها واشنتۆن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێكردنی هەندێك لێدانی دژی تیرۆریستان، كە ئەمیش لە زۆر حاڵەتەدا سروشتێكی تۆڵەئامێزی دەبێت، وەك ئەو هێرشانەی كە لە ساڵی 1998 بیل كلینتۆن كردیە سەر بنكەكانی قاعیدە، پاش تەقاندنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەلایەن قاعیدەوە لە وڵاتانی كینیا و تەنزانیا. هەروەها هیچ هێرشێكی خۆپارێزی دژی هەڕەشە مەزندەكراوەكان ناكات، تەنیا بە ریگەی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان، یان هۆكاری دیكەی چەكی دوورمەودا و بەرپرسیاریەتی دیاریكراو لە هێرشەكاندا، سەرباری ئەمانەش ئەمریكا هیچ هەوڵێك ناخاتەگەڕ كە هاوبەشیی دژە تیرۆر لە سفرەوە دروست بكاتەوە، وەك ئەوەی لە ئەفغانستان و عێراق كردوویەتی، بەڵكو بە شێوەیەكی زۆر گەورە هاوكارییە سەربازییەكانی بۆ قەڵاچۆكردنی تیرۆر لە وڵاتان كەمدەكاتەوە وەك میسر و سعودیە.

دەستبەرداربوون لە بوونی هێزی سەربازی لە ناوچەكە، واتە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر لە بنەڕەتدا بە رێگەی ناسەربازی. ئەمریكا لەناوخۆی وڵاتدا جەخت لەسەر هەواڵگری و جێبەجێكردنی یاسا دەكاتەوە، لەدەرەوەش جەخت لەسەر هاوبەشیی هەواڵگری لەگەڵ وڵاتانی دیكە و دابینكردنی هاوكاری دیپلۆماتی لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریزمدا كاردەكات، هەروەها ئەم ئاراستەیە پێویستی بە هاوكارییەكی دیاریكراوی پەرەپێدان بۆ دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە، بەڵام ئامانجی سیاسەتی ئەمریكی نابێتە هۆكاری ئەوەی كە بەشێوەیەكی ریشەیی دووبارە دابڕێژدرێتەوە، زۆر بەسادەیی خۆتێوەنەگلان بۆتە هۆكاری ئەوەی كە لەماوەی 15 ساڵی رابردوودا ئەمریكا تووشی هیچ شەڕێك نەبێتەوە.

لۆژیكی خۆتیوە نەگلاندن سادەیە، واتە: دەستتێوەردانی سەربازی ئەمریكا لە جیهانی ئیسلامیدا ناتوانێت كێشەی تیرۆریزم دەستنیشان بكات، بەڵكو بەپێچەوانەوە تۆی تووڕەیی دژی دەستیوەردانی ئەمریكا زیاتر دەكات، كشانەوەشی دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە هەڕەشەی تیرۆریستی بۆ سەر وڵاتەكە ببێتەوە، لانیكەم خۆتێوەنەگلاندن ئامانجێكی گرنگی تیرۆریستان (كەسوپای ئەمریكایە) لەبەرچاو لادەبات، هەروەها لەو شكستانەش دوورمان دەخاتەوە كە زۆر جاران بەدەستی هێزەكانی ئەمریكا، یان بەهەڵە خەڵكی بێتاوانی سڤیل دەكوژرێن، هەروەها تیرۆریستانیش بیانوویەكی زۆر گەورەیان لەدەست دەردێت كە پڕوپاگەندەی ئەوە دەكەن ئەمریكا خاكی پیرۆزی داگیركردووە. زۆر گەشبینانەتر، ئەمە دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە تووڕەیی میلیشیا ئیسلامییە توندڕۆیەكان لە ئەمریكا دوور بكەوێتەوە و بگەڕێتەوە سەر حكومەتە سەركوتكارەكانیان، ئەمەش دەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی خەڵكانی میانڕۆ بەرەو توندڕۆیی هەنگاو هەڵنەگرن. وێڕای هەموو ئەمانەش هەڕەشەی تیرۆر هەر دەمێنێت، بەڵام بیانووەكە دەبێتە ئەوەی كە باشترە بەشێوەیەكی زۆر باش مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت و فێربكرێن كە چۆن بژین، لەگەڵ ئەوەشدا لە هەندێك حاڵەتدا هێرشی بچووك بكرێت، لەبری ئەوەی كە بەشێوەیەكی زۆر یەكلاكەرەوە هێرش بكرێتە سەریان، لەم حاڵەتەدا واتە خۆتێوەنەگلاندن وئەوەی لایەنگرانی ئەم بۆچوونە داوای دەكەن، ئەمریكا دەتوانێت ساڵانە چەندین ملیار دۆلاری بودجەی خۆی بگێرێتەوە بە رێگەی كەمكردنەوەی ئۆپەراسیۆنەكانی دژی تیرۆر و لە پەراوێزیشدا دەتوانێت قەبارەی سوپاكەی كەم بكاتەوە.

لەگەڵ ئەوەشدا ستراتیژیەتی خۆتیوەنەگلاندن دژایەتی زۆری هەیە، ئەویش ئەوەیە كە خاڵێكی گەورەی پڕوپاگەندە دەخاتە دەستی توندڕەوكان وەك ئەوەی دەڵێن: ئەمریكا هەڵهات، ناتوانیت شەڕبكات، كاتێك شەڕەكە خوێناوی بێت، بەڵام ئەگەر سەیری رۆڵی نەریتی واشنتۆن بكەین، وەك فاكتەرێكی گرنگی سەقامگیری هەرێمی، ئەوا ستراتیژیەتی خۆتێوەنەگلاندن بۆشاییەكی هێز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست دەكات، هەروەها هەڕەشە دەكەوێتە سەرئەو دەوڵەتانەی كە بایەخێكی گرنگیان بۆ ئەمریكا هەیە وەك عەرەبستانی سعودیە. لە هەموو ئەمانەش خراپتر ئەوەیە كە لەگەڵ ئەوەی سیاسەتی دەستتێوەردانی سەربازیی ئەمریكا یەكێكە لەسەرچاوە سەرەكییەكانی تووڕەیی جیهادییەكان، بەڵام ستراتیژیەتی خۆتیوەنەگلاندنیش بەشێوەیەكی كردەیی نابێتە هۆكاری كەمكردنەوەی هەڕەشەی تیرۆریستان. هۆكاری دیكەش بوونیان هەیە، وەك بەها لیبڕاڵییەكانی ئەمریكا، هەروەها پشتگیری غەیرە سەربازی بۆ رژێمە سەركوتكارەكانی وەك میسر و سعودیە، هاندانی جیهادییە تیرۆریستەكان. سەرباری ئەوەی بێئومید بوون لەوانەیە هەستی دژە ئەمریكی كەم بكاتەوە، هەروەها دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە ئەمریكا نەتوانێت ئەو مەترسییە سەرەتاییانە پەكبخات، وك پێش كارەساتی 11ی سێپتەمبەر بوونیان هەبووە، هەروەك چۆن بەرپرسانی ئەمریكی شكستیان هێنا لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو هەڕەشانەی رێكخراوی ئەلقاعیدە دروستی دەكرد، بەمجۆرە خۆتێوەنەگلاندن نابێتە هۆكاری ئەوەی ئەمریكا لە چاوی تیرۆریستان دووربخاتەوە، بەڵكو لەو ئامێرە پێویستانە مەحروومت دەكات بۆ ئەوەی لە پەنجەرەوە رێگە لە هەڕەشەكان بگرین. هەربۆیە ئەگەر هێرشێكی زۆر سادەش بووە هۆكاری ئەوەی كە قوربانییەكی بەكۆمەڵی لێ بكەویتەوە، ئەوا ئەو سەركردانەی قوماریان لەسەر ستراتیژیەتی خۆتێوەنەگلاندن كردووە، دووچاری كارەساتێكی سیاسی دەبنەوە.

بەلەبەرچاوگرتنی ئەم لایەنە نەرێنییانەی ستراتیژیەتی خۆتێوەنەگلاندن، ئەوا هیچ سەرۆكێكی ئەمریكی ناتوانێت تەبەنی سیاسەتی خۆتێوەنەگلاندن بكات. ئەگەر سەیری ئیدارەی ئۆباما بكەین كە لەدوای كوشتنی ئوسامە بن لادن لە 2011، هەندێك سۆزی بۆ سیاسەتی خۆتێوەنەگلاندن خستەڕوو، بەڵام سەرەنجام گەیشتنە ئەو دەرەنجامەی كە ئەمە ستراتیژێكی پراكتیكی نییە، لە رووی سیاسیشەوە توانای بەردەوامیی نییە.
نەرم نەرم.

ستراتیژیەتی دوای داعش پێویستی بەوە نییە ئەمریكا بەهەموو سیاسەتی دژەتیرۆر لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا بچێتەوە، بەڵكو لێرەدا بژارەی دووەم هەیە، بژارەی شوێن پێ (lioght-footprint)، كە میلی كاتژمێرەكە دەگێڕێتەوە بۆ ماوەی ساڵانی 2011-2014 ئەو ماوەیەی كە تیایدا بن لادەن كوژرا، پێش ئەوەی داعش وە هێزێكی گەورە دەربكەوێت. لۆژیك لە پشتی ئەم ستراتیژیەتەوە ئەوەیە كە ئەمریكا دەتوانیت تیرۆر كەم بكاتەوە بۆ ئاستێك كە بتوانێت بە بەكارهێنانی هێزێكی سەربازیی دیاریكراو شەڕی ئەو گروپە تیرۆریستییانە بكات كە توانای ئەنجامدانی هێرشی گەورەیان هەیە، بەڵام نابێت لەمە دوورتر بڕۆین، لەبەر ئەوەی هێزی دەرەكی ناتوانێت چارەسەری ئەو كێشە سیاسییانە لە وڵاتانی ئیسلامیدا بكات كە رەگ و ریشەیەكی قووڵیان هەیە. هەربۆیە دەبێت ئەمریكا خۆی لە هێزی گەورەو خەرجی زۆر بەدوور بگرێت، لەبەر ئەوەی مەترسیی كەوتنە ناو زۆنگاو، لە مەترسیی خودی تیرۆر گەورەترە.
لەرووی كردارییەوە، ئەوەی دەكەوێتە سەرشانی ئەم ستراتیژیەتە ئەوەیە كە دەبێت هەوڵە سەربازییە خۆپارێزییەكان بەردەوام بن بۆ لاوازكردنی رێكخراوە تیرۆریستە ترسناكەكان، ئەوجا ئەم تیرۆریستانە لە هەر كوێیەك بن، لەگەڵ ئەمەشدا دەبێت ئەمریكا خۆی دووربخاتەوە تەنانەت لە بڵاوەپێكردنی هێزی سەربازی زۆر كەمیش، دەبێت هەوڵەكان سنووردار بن، لە چوارچێوەی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان، هێرشی ئاسمانی و لە هەندێك حاڵەتیشدا پەنا بۆ ئۆپەراسیۆنی هێزە تایبەتەكان ببرێت، كە لەو كاتەنەدا پێویست بە هێزی زەمینی دەكات بۆ جڵەوگیری ئەو رێكخراوە تیرۆریستانەی كە زۆر دڕندەو وێرانكەرن، هەر بۆ نموونە رێكخراوی ئەلشباب لە سومال و قاعیدە لەنیمچە دوورگەی عەرەبی، هەروەها واشنتۆن دەبێت پشت بە حكومەتی هەرێمی ئەو ناوچانە ببەستێت و هاوكارییان پێشكەش بكات، وەك لێدانی دوورمەودا بە مووشەك و دابینكردنی پێداویستیی لۆجیستی بۆ ئەو حكومەتانە. لەهەموو ئەم پرسانەدا حكومەتە هەرێمییەكانی ئەو ناوچانە پشكی شێریان بەردەكەوێت لەكارەكەدا، هەروەها ستراتیژیەتی شوێن پێی شاراوە، تەنیا بەڕێوەبردنی دەوێت، بۆ ئەوەی رووبەڕووی شكست نەبینەوە، ئەمەش وەك هەڕەشەیەكی راستەقینەیە بەڵام دیاریكراو لەبەرچاو دەگیرێت و تا ئەوپەڕی تێچووشی كەم دەبێت.
ئەم ئاراستەیە لایەنی باشی دیكەشی هەیە و توانای نموونەیی سەربازیی ئەمریكای تیا بەكار دەهێنرێت، وەك توانای لێدانی مووشەكی دوورمەودا لە پێناوی دروستكردنی گوشاری بەردەوام لەسەر رێكخراوە تیرۆریستییەكان بەبێ ئەوەی رووبەڕووی ئەو شكستانە ببینەوە كە لە ئاكامی دەستتێوەردانی سەربازی رووبەڕووی دەبینەوە. هەروەها خۆمان لە هۆشداریی ناوخۆ دووردەخەینەوەو دەتوانین رووبەڕووی ئەو هەڕەشانە ببینەوە كە زۆر كەمتر دەبێتە هۆكاری لەناوچوونی هاووڵاتیانی ئەمریكا وەك مەترسیی چەك و نەخۆشیی دڵ لەو روانگەیەوە.
هەروەها ستراتیژیەتی شوێن پێی شاراوە لە ستراتیژیەتی خۆتێوەنەگلاندن تێچووی زیاترە، بەڵام لە ستراتیژیەتی دەستتێوەردانی سەربازی زۆر تێچووی كەمترە، بۆیە دەتوانرێت سەرچاوەی زیاتر بكەوێتە بەردەست بۆ چارەسەری ئەو كێشە پێویستانەی كە پێویستە چارەسەریان بكەین، لە گۆڕانكاری ژینگەییەوە، تادەگاتە دووبارە گەڕانەوەی ململانێی نێوان هیزە گەورەكان، ئەگەر ئەم سوودانە لەبەر چاو بگرین، ئەوا هیچ جێگەی سەرسوڕمان نابێت، كە ئەم ستراتیژە دوای مردنی ئوسامە بن لادەن و كۆتایی شەڕی عێراق لەناو ئیدارەی باراك ئۆبامادا دەركەوتبێت.
كاتێك ئیدارەی ئۆباما ستراتیژیەتی شوێن پێی شاراوەی دۆزییەوە، دەیزانی ئەوە چارەسەرێكی سیحری نییە، ئەمەش لەبەر تەنیا یەك شت بوو، كە ستراتیژییەكە واتە پشت بەستن بەو كاراكتەرە لۆكاڵانەی كە ئامادە نین، یان لە رووی ئەخلاقییەوە رێگە بەخۆیان نادەن كاری دڕندەیی ئەنجام بدەن، بەڵام لە هەمانكاتیشدا گەرەنتی سەركەوتنیش نادەن، بەڵام لە باشترین حاڵەتدا تەنیا مەبەست ئەوە بووە جڵەوگیری رێكخراوە تیرۆریستییەكان بكرێت و رێگە لە روودانی كارەساتی گەورە بگیردرێت، بەڵام لە خراپترین حاڵەتدا لەوانەیە هاوبەشە لۆكاڵەكان شكست بهێنن، ئەگەر پشتگیری زیاتریان لەلایەن ئەمریكاوە بۆ دابین نەكرێت، بۆ جڵەوگیری رێكخراوە تیرۆریستەكان، لەم حاڵەتەشدا ستراتیژەكە زیانێكی گەورەی پێدەگات و ئاكامێكی ئەوتۆی نابێت.
هەر بۆنموونە لە ماوەی ساڵانی 2003-2011 واشنتۆن پارەو كاتێكی زۆری بەفیڕۆ دا بۆ بونیادنانەوەی هێزەكانی ئاسایشی عێراق وەك هاوبەشێك لە شەڕی دژەتیرۆردا، بەڵام تەنیا بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە 2011 ئەو هێزەی عێراق لەبەریەك هەڵوەشایەوە، ئەمەش رێگەی خۆشكرد بۆ ئەوەی داعش دەوڵەتی ئەمری واقیعی خۆی دابمەزرێنێت و چەكداری بیانی بكاتە سەربازی خۆی و راستەوخۆ ببێتە سەرچاوەی ئیلهامی هێرشەكانیان.
رووداوێكی هاوشێوەی عێراق لەیەمەنیش روویداوە، ستراتیژیەتی شوێن پێی شاراوە بۆ ماوەیەك زۆر بەباشی دژی قاعیدەی نیمچەدوورگەی عەرەبی كاری پێكرا، ئیدارەی ئۆباما ئەم ستراتیژەی وەك نموونەیە بۆ شەڕی دژە تیرۆر وەسف دەكرد، بەڵام لە سەرەتای ساڵی 2015 دەوڵەتی یەمەن و هێزە سەربازییەكەی لەبەردەم یاخیبوونی حوسییەكان كە لەدەرەوە پشتگیری دەكران، لەبەریەك هەڵوەشانەوە، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی كە ئەركەكانی دژەتیرۆری ئەمریكا شكست بهێنێت و بوار رەخسا بۆ ئەوەی رێكخراوی قاعیدە لە نیمچەدورگەی عەرەیی كۆنتڕۆڵی خۆی بەسەر هەموو وڵاتدا فراوان بكات. بۆیە ئەگەر ئەمریكا نەتوانێ ئەو نەخۆشییە چارەسەر بكات كە دەبێتە هۆكاری تیرۆر و پەرەسەندنی فیكری توندڕۆیی ئایینی، ئەوا هەرگیز ناتوانێت هەڕەشەكان لەناو بەرێت.
مەترسیی ستراتیژیەتی شوێن پێی شاراوە لەگەڵ ئەوەی پێویستی بە دابینكردنی خەرجی و پێداویستی هەیە، بەڵام بە تەنیا بەس نییە بۆ ئەوەی هەڕەشەكان بخەینە ژێر كۆنتڕۆڵ، لە كاتێكیشدا كە شكست دێنێت، ئەوا ئەمریكا دەتوانێت لەبارودۆخێكی باشتر لە پێشتر دەستتێوەردان بكات، ئەمە لە كاتێكدا رەخنەیەكی زۆر دەخاتە سەر بەرپرسیاریەتی سەركردەكان، ئەمەش بە تەواوەتی وەك ئەوەی لەماوەی ساڵانی 2014-2015 رەخنە لە ئیدارەی ئۆباما گیرا و بووە هۆكاری ئەوەی كە ناچاربێت رێگەیەكی توندتر بگرێتەبەر.
ستراتیژیەتی گۆلیدلۆكس
بژارەی سێیەم كە لەوانەیە باشترین بژارە بێت لە ئێستادا، ناوی لێنراوە (قەڵاچۆكردنی داعش پلەس) ئەمەش واتە پابەندبوونێكی گەورەی ئەمریكی بە ئاراستەی زیادكردنی هێز، لانیكەم دەتوانین بڵێین ئەم ستراتیژە نزیكە لە هەڵمەتی ئیدارەی ئۆباما لە ساڵی 2016 بۆ قەڵاچۆكردنی داعش كە زیاتر لە 5000 سەربازی ئەمریكی لە عێراق و سووریا بڵاوە پێكرد و لەگەڵیشدا بە هەزاران هێرشی ئاسمانی ئەنجام دا، هەروەها پشتگیری دیكەی ئۆپەراسیۆنەكە لەناوچەكەدا، بەمەش نزیكەی 20هەزار سەربازی بڵاوە پێكرد بۆ بەرەپەرچدانەوەی ئەو هەڕەشە دیاركراوانەی لە رێكخراوێكی تیرۆریستی زۆر بەهیزە سەرچاوەیان دەگرت، هەروەها هاوكاری و مەشقی بە هێزە هەرێمییەكان دەكرد، لەمەش گرنگتر ئەم ستراتیژە ئەوەی تێپەڕاند كە تەنیا بڵاوەپێكردنی هێز جێگەی ستراتیژیەتی شوێن پێی شاراوە بگرێتەوە، بەڵكو بواری ئەوەی رەخساند، بە شێوەیەكی زۆر یەكلاكەرەوە ئۆپەراسیۆنەكان ئەنجام بدرێن.
بەردەوام هێزەكانی ئەمریكا بە رێگەی هێزی ئاسمانی و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و هێرشی دوورمەودای، بەرپرسیاریەتی دیاریكراوی بووە، بەڵام ئەمانە هەموویان بەشێك لە شاڵاوە ئاسمانییە فراوانەكان بوون، بۆ ئەوەی بتوانن ئاسمان و بەشێكی فراوانی ئامانجەكان كۆنتڕۆڵ بكەن، لەهەمانكاتدا ئۆپەراسیۆنی هێزە تایبەتەكان ناو بەناو بۆ كۆكردنەوەی زانیاری هەواڵگری و پەكخستنی رێكخراوە تیرۆریستییەكان ئەنجام دەدەن، هەروەها هێزێك بە قەبارەی بەتالیۆنێك هەڵدەستێت بە چالاكی دژی تیرۆریستان، یان پشتگیری لە هێزی ئەو ناوچەیە دەكات، ئەم ئۆپەراسیۆنانە هاوشێوەی ئەوانەن كە لەساڵی 2002 لە ئەفغانستان ئەنجامدراون كە تیایدا هەزار سەربازی ئەمریكی لەگەڵ هەزار چەكداری میلیشیاكانی ئەفغانستان بە پشتگیری هێزەكانی هاوپەیمانان هێرشیان دەكردە سەر بنكەكانی تاڵیبان و قاعیدە، لەدوماهیشدا هێزەكانی ئەمریكا كار لەگەڵ هاوپەیمانەكانیان دەكەن، نەك هەر تەنیا بە رێگەی مەشق و پشتگیری لۆجیستی، بەڵكو بە پێدانی رێنمایی و چوونیان لەگەڵ ئەو هێزە بۆ بەرەكانی شەڕ. ئەم جۆرە یارمەتییانە تەنانەت دوای تەواوبوونی شەڕەكە هەر بەدەوام دەبێت، ئەمەش وەك گەرەنتییەك بۆ ئەوەی هێزە هاوپەیمانەكە هەر بە بەهێزی و كاریگەری بمێنێتەوە.
لەچوارچێوەی ئەم ئاراستەیەدا، ویلایەتە یەكگرتووەكان هەوڵینەداوە وەرچەرخان لە كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دروست بكات، هەروەها هانی هاوپەیمانەكانی نەداوە بۆ ئەوەی هەڵبستن بە ریفۆرمی سیاسی و ئابووری، یان لە ریشەهەڵكێشانی ئایدیۆلۆژیای جیهادی، كە دەبوو بۆ هاندانی ئەو جۆرە چاكسازییانە دیپلۆماتی و وەبەرهێنانی ئابووری بەكاربهێنێت. لەلایەكی دیكەوە واشنتۆن هەوڵیداوە ئەو رێكخراوە تیرۆریست و توندڕەوانە تێكبشكێنێت، كە دەبوو لەبری ئەوە هەوڵ بدات لغاوگیریان بكات، بۆ ئەم كارەش خۆی رووبەڕووی مەترسی و قوربانیدانێكی گەورە كردۆتەوە.

هەربۆیە ئەم ستراتیژە پشت بەهەمان ئەو دەستنیشانكردن دەبەستێت كە ستراتیژیەتی شوێنپێ پشتی پێدەبەستێ، ئەمەش بەو مانایە كە ئەمریكا هەوڵنادات ئەو نەخۆشییانە دەستنیشان بكات كە دەبێتە هۆكاری دروستبوونی تیرۆر، بۆیە هەرگیز ناتوانێت هەڕەشەی تیرۆر لەناو بەرێت. لەوانەیە ئەمریكا هەندێ جار بتوانێت سەركەوتنی گەورەی سەربازی لە دژی تیرۆریستان بەدەست بهێنێت، تەنانەت هەتا ئەگەر بیركردنەوەمان بۆ ئەوە بچێت، رێكخراوەكانیشیان تیكبشكێنێت و سەركردەكانیشیان بكوژێت، بەڵام ئەمە كاتێكی زۆری دەوێت.

لە راستیدا گەورەترین سوودی ئەم ستراتیژە ئەوەیە كە دەتوانرێت گورزی زیاتر لە تیرۆریستان بسرەوێنرێت، لەگەڵ رێگرتن لەبڵاوكردنەوەی هێزێك كە لە رووی تێچووی سیاسییەوە زۆری تیدەچێت.
بەپێكەوە گرێدانەوەی بەشێك لەم توخمانە (هێزی ئاسمانی، راوێژكارانی سەربازی، ئۆپەراسیۆنی هێزی تایبەت، هەواڵگری و دیپلۆماتی) ئەمریكا دەتوانێت تۆڕە تیرۆریستییە زۆر ترسناكەكان تێكبشكێنێت، یان رێگری بكات لەو هەڕەشانەی كە ئەمڕۆ دەتوانێت كۆنتڕۆڵیان بكات بۆ ئەوەی سبەی كاولكاری لێنەكەوێتەوە.
لەمەش زیاتر، دابینكردنی پشتگیری زیاتر بۆ هێزە هاوپەیمانەكان دەبێتە هۆكاری ئەوەی پارێزگاری لە كاریگەریی هێزەكانی دژبە تیرۆریستان بكرێت و هەروەها ئەمریكا دەبێتە خاوەن نفوزێكی گەورە بۆ راستكردنەوەی رەفتارەكانی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ و سەركوتكردنی مەزهەبگەرایی، ئەمەش دەبێتە هۆكاریك بۆ ئەوەی كەمتر تووشی شكست ببێتەوە. هەر بۆ نموونە لە كۆتایی ساڵی 2014وە كە ئەمریكا ئەو ستراتیژە پیادە دەكات، ئەو هێزانەی وەك هێزی پێشمەرگە و هێزەكانی عێراق و هێزە كورد و عەرەبییەكان لە سووریا كە ئەمریكا لەشەڕی دژی داعش پشتگیرییان لێدەكات، ئەدایەكی باشتریان بووە، هەروەها ئەم ستراتیژە ئاماژەیە بۆ ئەوەی لەماوەی 15 ساڵی رابردوودا كە ئەم ستراتیژە لە ئەفغانستانیش پیادەكراوە، بەرەنجامێكی باشی بەدەستەوە داوە.

هەروەها ئەم ستراتیژە لایەنی نەرێنیشی هەیە، كە دەبێت هێزێك بە قەوارەی (5- 20) هەزار سەرباز لە هەر كاتێكدا بنرێت و لەو ناوچەیە بڵاوبكرێتەوە، بێگومان ناردنی ئەم هێزەش دەبێتە هۆكاری لەدەستدانی ژمارەیەكیان، هەروەها ساڵانەش 5-20 بلیۆن دۆلار خەرجیان دەبێت، ئەم خەرجیە لەوانەیە زۆر زۆر نەبێت، بەڵام لەو بژارەیە قورسترە كە پەنای بۆ دەبەین. گەورەترین مەترسی ئەم جۆرە هەڵمەتەش ئەوەیە كە ماوەكەی دیار نییە، لەوانەیە لە باشترین حاڵەتدا كاتێكی زۆری پێویست بێت، هەتا سەركەوتن بەدەست دەهێنێت، لەمەش خراپتر ئەگەر ماكی تیرۆر لەناو چەندین كۆمەڵگەی ئیسلامیدا ریشەی داكوتابێت، هەتا ئەو نەخۆشییە لە ریشەوە هەڵنەكێشرێت، ئەوا ئۆپەراسیۆنی سەربازی سەركەوتوو نابێت، ئەگەریش سەركەوتوو بێت، كات و تیچوونێكی زۆری دەوێت.

راوەشاندنی گۆچانە گەورەكە

ئەم خاڵە بەرەو دوایین بژارەمان دەبات، ئەویش ستراتیژیەتی زیادكردنی بەپەلەی هێزە، ئەمەش پێویستی بەوەیە كە ژمارەیەكی زۆری سەرباز بۆ كاتێكی مامناوەندی و درێژماوە بڵاو بكرێتەوە، هەروەك چۆن جۆرج دەبلیو بوش لە ساڵانی 2007 و 2008 زیاتر لە 150-200 هەزار سەربازی نارد بۆ عێراق، بۆ ئەمەش ئیدارەی بوش پابەندبوونی خۆی بۆ خەرجی ئابووری و هەواڵگری و دیپلۆماتی بۆ ئەو هێزە خستەگەڕ، ئەمەش نەك تەنیا بەو ئامانجەی كە مەترسیدارترین رێكخراوی تیرۆریستی تێكبشكێنێت، بەڵكو ئامانجی سەرەكی ئەوە بوو كە سەرەتایەك بۆ داڕشتنەوەی سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە دروست بكات، ئەم ستراتیژە ئەوە پیشاندەدات كە تیرۆر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەرەنجامی كەڵەكەبوونی نەبوونی ئازادی سیاسییە لە جیهانی ئیسلامیدا، لەم حاڵەتەدا ئەمریكا دەبێت خودی نەخۆشییەكە چارەسەر بكات، نەك لەگەڵ دەرهاویشتەكەی مامەڵە بكات، هەر ئەمەشە بۆتە هۆكاری ئەوەی كاتێك رێكخراوێكی تیرۆریستی تێكدەشكێندرێت، دوای ئەوە رێكخراوێكی تازەتر دەردەكەوێتەوە، لە جیهانێكیشدا كە هەوڵگرییەكی تەواوی نییە، ئەوا دەبێت ئەمریكا خۆی بۆ هێرش و كارەساتێكی دیكە ئامادە بكات.
ئەم دەستنیشانكردنە وەڵامی دوو هەنگاو دەداتەوە، یەكەم: تێكشكاندنی هەر رێكخراوێكی تیرۆریستی كە توانای گلۆباڵی هەبێت، دەتوانرێت هەموو رێوشوێنێكی پێویستی لەگەڵ بەكار بهێندرێت، تەنانەت بەكارهێنانی ئۆپەراسیۆنی گەورەی سەربازی كە زیاتر لە 10 هەزار سەرباز لەخۆ بگرێت. دووەم: وەرچەرخانی ئەو سیسیۆپۆلیتیكەی كە وەك فیكرێكی شاراوە لە پشتی ئایدیۆلۆژیەتی جیهادییەوە خۆی حەشار داوە، بۆ بەدەستهێنانی ئەم وەرچەرخانە پێویستە هانی ئازادی سیاسی لە جیهانی ئیسلامیدا بدرێت، بۆ ئەمەش ئەمریكا دەبێت بەشداری لە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوەو پشتگیری دیموكراتی بكات لەهەموو ئەو دەوڵەتانەی دەستتێوەردان دەكرێت و بۆ قەڵاچۆكردنی تیرۆر. خاڵی بەهێزی ئەم ستراتیژە، لانی كەم لەسەر ئاستی تیۆری ئەوەیە كە شانسی ئەوە هەیە كە بۆ هەتا هەتایە سەركەوتن بەسەر تیرۆردا بەدەست بهێنێت، ئەمەش رەنگدانەوەی دیدێكی یەكلاكەرەوەیە لە شەڕی عێراقدا، لەبەر ئەوەی بەرپرسارنی ئەمریكی كە بریارن دا، شەڕی عێراق بكەن، لەوەدا هەڵەی گەورەیان كرد كە سەرچاوە و ئیمكانییەتی پێویستیان بۆ دووبارە بونیادنانەوەی عێراق تەرخان نەكردبوو، بۆیە كشانەوەی خێرای هێزەكانی ئەمریكا لە 2011 هەموو ئەو دەستكەوتانەی بەهەدەردا كە سەربازانی ئەمریكی بە قوربانیدان بەدەستیان هێنابوو.

بۆیە ئەو ئیمكانیەتەی كە پێویستە تەرخان بكرێت و بۆچەند ساڵێك تەحەمولی بكرێت، بەدیاریكراوی كێشەی سەرەكی ئەم ستراتیژەیە، ئەمەش بەو مانەیە وەرچەرخانی سیاسەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە بەو جۆرەی ئەمریكا مەبەستێتی لە هەر بارودۆخیكدا بێت تەحەددییەكی گەورە دروست دەكات، بەڵام بەرپرسیاریەتی لە دابینكردنی ئەم ئیمكانیەتە، تەنیا یەك لایەنە نییە، لەبەر ئەوەی ناردنی هێزی زۆر و دابینكردنی ئیمكانیەتی گەورە بۆ شەڕی دژی تیرۆر ستراتیژیەتی ئەمریكا دوچاری كەموكورتی دەكات و لەسەر حیسابی چەندین ژیاری دیكە و گرنگ تەواو دەبێت، وەك گۆڕانكاری ژینگە و هەڵكشانی رووسیا و چین. لە دوماهیدا ئەو ستراتیژەی كە پشتبەستووە بە دەستتێوەردانی گەورەی سەربازی لە مەترسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوە دەبێتە هۆكاری شكستی گەورە كە لە ستراتیژیەتی شوێن پێ دوورمان دەخاتەوە. هەربۆیە ستراتیژیەتی دەستتێوەردانی گەورەی سەربازی چەند سەرنجڕاكێش بێت، بەڵام زیاتر رووبەڕووی ئاستەنگی گەورە دەبینەوە، كە لەوانەیە نەتوانین بەسەریاندا زاڵ بین، هەر بۆیە وەك لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی 2016 بینمان هیچ كاندێكی سەرۆكایەتی خۆی لە بژارەی ستراتیژیەتی دەستتێوەردانی گەورەی سەربازی نزیك نەدەكردەوە، دۆناڵد ترامپ-یش زۆر راشكاوانە جۆرێك لە بونیادنانی نەتەوەی خستە سەرمێزەكەی.

جووڵە بە نەگۆڕی

تراژیدیای شەڕی ئەمریكا لەسەر تیرۆر ئەوەیە كە چارەسەرێكی خاوێنی نەبووە، هەر یەك لەو چوار بژارەی لەم دیراسەتە ئاماژەمان پێكردوون، كەموكورتی خۆیان هەیە، لەهەندێك حاڵەتەدا ئیفلیجبوونیشی هەیە، وێڕای هەموو ئەمانەش ئەمریكا پێویستە ستراتیژیەتی هەبێت، بەڵام ئایا كام لەم بژارانە هەڵدەبژێرێت؟ بەرپرسانی ئەمریكی پێویستە هەر دوو بژارەی خۆتێوەنەگلاندن و دەستتێوەردانی گەورەی سەربازی لەسەر بنەمایەكی عەمەلی فەرامۆش بكەن، خۆتیوەنەگلاندن لەسەر ئەو گریمانەیە گرەو دەكات كە هێشتا تاقینەكراوەتەوە، بۆ نموونە كشانەوەی هێزەكان دەبێتە هۆكاری كەمكردنەوەی هەڕەشەی تیرۆر، بەڵام دەركەوت ئەم حاڵەتە ئەمریكای زۆر لاواز پیشانداو هەڵەش بوو، ژمارەیەكی زۆر كەم لەسیاسەتمەداری خاوەن لۆژیك ژیانی سیاسی خۆی دەخاتە مەترسییەوە و گرەو لەسەر ئەم گریمانەیە دەكات، هەرەوەها بژارەی دەستتێوەردانی هێزی سەربازیی گەورەش زۆر قورسە جێبەجێ بكرێت، لەبەر ئەوەی ئیمكانیەتێكی هێجگار گەورەی دەوێت، بۆیە زۆر زەحمەتە سەركردە سیاسیەكان بتوانن لەسەر ئەم ئاراستەیە بەردەوام بن.

ئەم بابەتە لە ژمارەی مارت و نیسانی گۆڤاری فۆرین ئەفێرز بڵاو كراوەتەوە.