ئەگەر وەك نەیارانی سەربەخۆیی لە كوردستان پێی شاگەشكە دەبن، وای دابنێین كوردستان هەربەشێك دەبێت لە عێراق و هەوڵەكانی ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعشیش، دوای ئازادكردنەوەی موسڵ و رووخاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش، هەر بەوجۆرە دەبێت كە دەیانەوێت جارێكی دیكە لە چوارچێوەی عێراقدا كێشەی هەرێمی كوردستان و بەغدا چارەسەر بكەن. بەڵام ئەو پرسیارانەی لەم چوارچێوە سەرهەڵدەدەن ئەوەیە، ئایا هەوڵدانێك بەم ئاراستەیە دەبێتە هۆكاری ئەوەی عێراقێكی ئارام و سەقامگیر و فرەیی و فیدڕاڵی و دیموكراتی بێتەئاراوە؟ ئایا ئەم عێراقە دەبێتە هاوپەیمانێكی جێگە متمانەی ئەمریكاو رۆژئاوا، یاخود هەر خودی عێراق بۆشاییەكی دیكە دروست دەكات بۆ ئەوەی هێزی دیكەی هەرێمی جێگەی پێگەو هەژموونی ئەمریكا و رۆژئاوا بگرێتەوە؟ هەروەك چۆن ئێستا كۆماری ئیسلامی ئێران تا رادەیەكی زۆر گەورە جێگەی پێگەو نفوزی ئەمریكا و رۆژئاوای لە بەشە عەرەبییەكەی عێراقدا گرتۆتەوە.
سەبارەت بە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە، دیارە هەموو سەنتەرەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە و تەواوی دیپلۆماتكار و بڕیارسازانی ئەمریكاو ئەوروپای رۆژئاوا، راشكاوانە گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە پەتای تیرۆر و تیرۆریستان (ئەوجا ناوی ئەلقاعیدە بێت، یان داعش، یان هەر ناوێكی دیكە) نەخۆشیی سەرەكیی پرۆسەی سیاسی نییە لە عێراقدا، بەڵكو پەتای تیرۆر و تیرۆریستان دەرهاویشتەی ئەو سیاسەتە هەڵەیەیە كە چەندین ساڵە لەناوی سیاسەتی (یەك عێراق) هەوڵدراوە یەكپارچەیی دەوڵەتێكی دروستكراوی وەك عێراق بپارێزێت. كەواتە ئەم ئاكامەی هەموو لایەك پێی گەیشتوون، راشكاوانە پێمان دەڵێت: (عێراق بەیەك لایەن ئەوجا شیعە بێت، یان سوننە حوكمڕانی ناكرێت و پێكهاتەكانی شیعەو سوننەش ئەو ژێرخانە مەعریفییە دیموكراتییەیان نییە و تیاشیاندا دروست نابێت بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای شەراكەتی راستەقینەو دابەشكردنی دەسەڵات و داهات حوكمڕانیی عێراق بكەن.) هەربۆیە هەرچۆنێك پلان بۆ پابەندبوون بە سیاسەتی یەكپارچەیی عێراقەوە دابڕێژرێت، ئەوا ئاكامەكەی ئەوە دەبێت كە لەساڵی 2014 داعشی لێ پەیدابوو كە دوای داگیركردنی موسڵ خەلافەتی ئیسلامی تیا راگەیاند.

ئەمریكاو ئەوروپا لەشێوازی مامەڵەكردنیان لەگەڵ سووریا و بەپێداگرتنیان لەسەر ئەوەی (هیچ چارەسەرێكی سەربازی بۆ كێشەی سووریا بوونی نییە)، بووە هۆكاری ئەوەی بۆشاییەك دروست بێت و كە رووسیا بە ئاشكرا بڵێت: (تەنیا چارەسەرێك بۆ مانەوەی رژێمی بەشار ئەسەد لەدەسەڵاتدا ئەوەیە كە دەستتێوەردانی سەربازی بكرێت و لەمەشدا رووسیا سەركەوتوو بوو و توانیشی رژێمی ئەسەد بهێڵێتەوە و هاوپەیمانی نێوان دیمەشق و تاران و موسكۆ هیندەی دیكە بەهێز بكات و توركیاش لەناو ناتۆەوە بۆ ئەم هاوپەیمانییە پەلكێش بكات و ئەویش بەمانەوەی رژێمی ئەسەد رازی ببێت)، ئەم ئاكامەی دەستتێوەردانی سەربازی رووسیا لە سووریا دروستی كردووە، لە راپۆرتی كۆنفرانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان ناوی لێنراوە (قۆناخی پۆست رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا) راشكاوانەتر واتە خەریكە رۆژهەڵاتێكی ناوەڕاست دێتەئاراوە كە تیایدا ئەمریكاو رۆژئاوا هیچ رۆڵ و كاریگەرییەكیان نابێت.

سیناتۆر جۆن مەكین كە نزیكەی 40 ساڵە لەهیچ كۆنفرانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان دانەبڕاوە، بەڵام لە وتارەكەیدا سەبارەت بە پۆست رۆژئاوا، نموونەی بە قسەیەكی مێردەكەی زازا گابوری ئەكتەری بە ناوبانگی ئەمریكی – هەنگاری هێنایەوە كە لەو شەوەدا پێی گوتووە: (من دەزانم پێویستە كە لەم شەوەدا بیكەم، بەڵام ئەوەی كە نایزانم ئەوەیە چی بكەم بۆ ئەوەی كە كردەوەكانم رەنگدانەوەی بایەخپێدانێكی گەورە بێت.) مەكین مەبەستی لەم قسەیە ئەوەیە كە ئەمریكاو ئەوروپا دەزانن ئەوەی پێویستە دەبێت بیكەن بۆ ئەوەی رۆژئاوا رۆڵی خۆی هەر بمێنێت، بەڵام ئەوەی جێگەی مشتومڕە ئەوەیە كە نازانن چۆن ئەو كارە بكەن بۆ ئەوەی رۆڵی رۆژئاوا رەنگدانەوەی هەژموون و پێگەی رۆژئاوا بێت لە كۆنتڕۆڵكردنی ئاسایش و كێشەكانی جیهاندا بەگشتی و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەتایبەتی.

ئەوجا ئەگەر سەبارەت بە هەڵوێستی سیناتۆر مەكین بەرامبەر سەربەخۆیی كوردستان بپرسین، ئایا لە كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك بارزانی چۆن باسی سەربەخۆیی كوردستانی كردووە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە محەمەدی حاجی مەحمود سكرتێری حزبی سۆشیال دیموكراتی كوردستان و یاوەری شاندی كوردستان بۆ كۆنفرانسی میونشن، هەر زوو بە میدیاكانی راگەیاند كە (جۆن مەكین لە كورد زیاتر بەپەرۆشە بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی كوردستان)، لێرەوە ئەگەر ئەم هەڵوێستەی مەكین گرێبدەینەوە بە نموونەی ئەو قسەیەی لە وتارەكەی خۆی لە میونشن ئاماژەی پێكرد، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە (سیناتۆر مەكین دەزانێت پێویستە چی بكرێت بۆ ئەوەی هەژموونی ئەمریكاو ئەوروپا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگەرێتەوە ئاستی خۆی، بەڵام ئەوەی پێویستە بیری لێبكرێتەوە و پلانی بۆ دابنرێت، چۆن هەنگاو بۆ سەربەخۆیی كوردستان هەڵبگرێت بۆ ئەوەی رەنگدانەوەی شكۆ و هەژموونی ئەمریكا و ئەوروپا بێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا). لەمەش زیاتر دەزانێت درێژەدان بە سیاسەتی یەكپارچەیی عێراق، یان جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی كوردستان بەشێك بێت لە عێراق، عێراق دەكاتەوە زۆنێكی دیكەی نائارامی بۆ گەشەكردنی تیرۆریستان و مەترسی لەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاو ئەوروپاو سەرەنجامیش دەبێتە هەڕەشەی جددی لەسەر ئەو بەهایانەی كە مایكل پینس جیگری سەرۆكی ئەمریكا ئاماژەی پێكردن كە بریتین لە (دیموكراتی، دادپەروەریی، سەروەریی) كە هەردوولا -ئەمریكاو ئەوروپا- خۆیان بەخاوەنی ئەو بەهایانە دەزانن و شانازییان پێوە دەكەن.

لێرەوە ئەگەر ئەو پرسیارە بورووژێنین، ئایا بۆچی چارەسەركردنی كێشەی عێراق و سەربەخۆیی كوردستان دەبنە دەروازەی دووبارە گێڕانەوەی هەژموونی ئەمریكا و ئەوروپا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟ دیارە لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا جوگرافیای تەنگژەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێمان دەڵێت: (بۆ ئەوەی رۆژئاوا هەژموون و پێگەی بۆ بگەڕێتەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، دەبێت رۆڵێكی گرنگ لە چارەسەركردنی كێشەكانی – عێراق، سووریا، یەمەن، لیبیا- بگێڕێت، واتە چوار دەروازەی لەبەردەمدایە بۆ ئەوەی جارێكی دیكە وەك هێزێكی یەكلاكەرەوە بێتەوەناو كێشەكانی ئەم ناوچەیە، بەڵام لە هەر سێ دەروازەی (سووریا، یەمەن، لیبیا) رۆژئاوا بۆشاییەكی ئەوتۆی دروستكردووە كە هێز و لایەنی دیكە پڕیان كردۆتەوە، بۆیە تاكە دەروازە كە دەتوانێت لێوەی بگەڕێتەوە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەشێوەیەكی گشتی عێراقەو بەتایبەتی كوردستانە كە تیایدا دەتوانێت هەموو هێزی رۆژئاوا پێكەوە كۆبكاتەوە بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش و پاشانیش پلانێكی سیاسی و ستراتیژی ئەوتۆ دابڕێژێت كە جێگەپێی خۆی دووبارە لە ناوچەكە پێناسە بكاتەوە، ئەو خاڵە جیوپۆلیتیكەشی كە رۆژئاوا دەتوانێت خۆی لەسەر رابگرێتەوە، كوردستانە نەك هەموو عێراق، بۆیە بەپشتگیری رۆژئاوا بۆ سەربەخۆیی كوردستان، دەتوانرێت كۆنتڕۆڵی پرۆسەی سیاسیی بەشە عەرەبییەكەی عێراق بكرێت و سەرلەنوێ پێوەندییەكی تازە لە نێوان عەرەبی شیعەو سوننە دروستبكرێتەوە و رێگری لە شەڕێكی خوێناوی لە ناوخۆی شیعەو سوننە لە عێراقدا بكرێت، هەروەها ئەو بۆشاییەش پڕدەكرێتەوە كە لە غیابی كاریگەریی ئەمریكا لایەنی دیكە وەك كۆماری ئیسلامی ئێران پڕی كردۆتەوە. بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا كۆماری ئیسلامی ئێران بەم چارەسەرەی رۆژئاوا بۆ ئایندەی عێراق رازی دەبێت، یان راشكاوانەتر هیچ بەرهەڵستییەك بۆ دروستبوونی سەربەخۆیی كوردستان دروست ناكات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە قسەكانی محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران لە كۆنفرانسی میونشن وەردەگرینەوە كە تیایدا راشكاوانە گوتی: ئەمساڵ ساڵی گۆڕانكارییە لەسەر ئاستی جیهان و حەزدەكەم لەسەر قۆناخی دوای رۆژئاوا و سیستمی جیهانی قسەبكەم، لە بارودۆخێكی لەمجۆرە پێویستمان بە وەرچەرخانێكی مەعریفی هەیە كە بگونجێت لەگەڵ راستییەكاندا، ئەم وەرچەرخانە تەحەددای گەمەی كۆ سفری (Zero sum Game) لەسەر ئاستی گلۆباڵی دەكات و هەموومان پێویستمان بەوەیە كە درك بەو راستییە بكەین كە بەدەستهێنانی ئاسایش و سەقامگیری لەسەر حیسابی ناسەقامگیری ئەوانی دیكە كارێكی ناواقیعییە و گریمانەیەكی بێ ئاكامە. لەم روانگەیەوە رێگرتن لە توندڕەوی و توندوتیژی و تیرۆر، پێویستی بە بەرهەمهێنانی دینامیكییەتێكی تازە هەیە، بەبڕوای من هەنگاوی یەكەم و پێویست بۆ دیاریكردنی هەڕەشەكان، پێویستی بەدووبارە پێناسەكردنەوەی كێشەكان هەیە.

ئەگەر سەرنج لە نەزمی قسەكانی وەزیری دەرەوەی ئێران بدەین، سەبارەت بەچۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكە، كە هاوكاتە لەگەڵ سەردانی شاندی ئێران بۆ هەر یەكە لە سوڵتاننشینی عومان و دەوڵەتی كوەیت، ئەوا دەبینین دەستپێكی قسەكانی بەوە دەستپێكردووە كە ئەمساڵ ساڵی (گۆڕانكارییە)، بەڵام گۆڕانكاری لەچیدا؟ بێگومان لە جیۆپۆلیتكی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پیشاندانی ئامادەباشیی كۆماری ئیسلامییە بۆ تەفەهومی ئەو گۆڕانكارییانە، بەمەرجێ نەبنە هۆكاری ناسەقامگیری بۆ ئێران، دیارە لەمیانەی سەردانی شاندی یەكگرتووی ئیسلامیش بۆ ئێران وەك مامۆستا هادی عەلی ئەندامی شاندی ناوبراو بە میدیاكانی راگەیاندووە، راستەوخۆ بەرپرسیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران بە شاندەكەی یەكگرتوویان گووتووە، ئەگەر سەربەخۆیی كوردستان نەبێتە هۆكاری ناسەقامگیری بۆ ئێران، ئەوان تەفەهومی دەكەن و ئامادەن مامەڵەی لەگەڵدا بكەن.
یەكگرتنەوەی قسەكانی بەرپرسانی ئەمریكی و ئەوروپا لەگەڵ قسەی بەرپرسانی ئێرانی سەبارەت بە حەتمیەتی گۆڕانكاری لە ناوچەكە، هەموویان ئاماژەن بۆ ئەوەی كە چارەسەركردنی كێشەكان پێویستی بە گۆڕانكاری لە نەخشەی جیۆپۆلیتكی ناوچەكە هەیە، لەم حاڵەتەشدا كە خاڵی دەستپێكی رۆژئاوا لە دەروازەی عێراقەوە دەست پێبكات، ئەوا مانای ئەوەیە جیاكردنەوەی كوردستان لە بەشە عەرەبییەكەی عێراق، هەنگاوی دەستپێك دەبێت و هەر رۆژئاوا بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی سەركردایەتی ئەم پرۆسەیە و سەربەخۆیی كوردستان دەكەن.