باڵێۆز والفگانگ ئیشنگر
سەرۆكی كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاشایشی جیهانی – شوباتی 2017

رێوڕەسمی كردنەوەی كۆنفرانسی میونشن
بە هاوبەشیی ئەڵمانیاو ئەمریكا

رێوڕەسمی كردنەوەی كۆنفڕانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان - 2017، بۆ یەكەمین جار بە هاوبەشی لەلایەن ئۆرسۆلا ڤۆن دیرلاین وەزیری بەرگریی ئەڵمانیا و جیمس ماتیس وەزیری بەرگریی ئەمریكا كرایەوە، لەمەش زیاتر خاتوو ئۆرسۆلا لە گوتاری دەستپێكی كۆنفڕانسەكەدا ئاماژەی بەوەكرد كە دەبێت هەموولایەكمان پێكەوە شان بدەینەبەر دابەشكردنی باری قورس (burden sharing) بۆ دابینكردنی ئاسایش لەجیهاندا، لەبەرامبەریشدا هەر لە دەستپێكی رێوڕەسمی كۆنفرانسەكە جیمس ماتیس وەزیری بەرگریی ئەمریكا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، دابینكردنی ئاسایش كارێكی دەستەجەمعییە و دەبێت هەموو لایەك بەشداری تێدا بكات.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا كردنەوەی كۆنفرانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان بە هاوبەشی لەگەڵ وەزیری بەرگریی ئەمریكا چ مانایەكی تازەی لێدەخوێندرێتەوە؟ ئایا ئەم كۆنفڕانسە ویستی لەمیانەی رێوڕەسمی كردنەوەیدا چ پەیامێك بە جیهان بدات؟ ئەگەر بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە بگەڕێینەوە بۆ ئەو راپۆرتەی كە بۆ كۆنفڕانسی 2017 ئامادەكراوە، ئەوا ئەو راپۆرتە پێمان دەڵێت: ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ بە دوو جۆر پێناسەی هاوپەیمانیی ئەتڵەسی (ناتۆ) كردووە، لەلایەك پێیوایە ئەم هاوپەیمانییەی ناتۆ (ماوەی بەسەر چووە)، ئەمەش بەو مانایەی هێندەی ئەو بڕە پارەیەی ئەمریكا بۆ دابینكردنی ئاسایش لە رێگەی ئەم هاوپەیمانییەوە تەرخانی دەكات، هێندە سوودی بۆی نەبووە. لەلایەكی دیكەوە هەر ئیدارەی ترەمپ، هاوپەیمانیی ئەتڵەسی (ناتۆ)ی بە گرنگ وەسفكردووە، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر هاوپەیمانیی ئەتڵەسی (ناتۆ) لەسەر ئەو بنەمای ئاسایش و هاوبەشیی دەوڵەتانی هەردوو بەری ئەتڵەسی رێكبخرێتەوەو هەموو دەوڵەتانی ئەندامی ئەو هاوپەیمانییە بەشداری بكەن لەدابینكردنی بودجەی ئەو هاوپەیمانییە، ئەوا ناتۆ گرنگە بۆ دابینكردنی ئاسایشی جیهان و پێویستە بمێنێتەوە.

كەواتە لەسەر بنەمای ئەو پێناسەیەی ئیدارەی ترەمپ بۆ ناتۆی كردووە، ئۆرسۆلا ڤۆن دیر لاین وەزیری بەرگری ئەڵمانیا لە گوتاری كردنەوەی كۆنفڕانسەكەدا رایگەیاند كە دەوڵەتانی ئەوروپای ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆ، ئامادەن بە هاوبەشی شانبدەنەبەر خەرجییەكانی (burden sharing) ناتۆ و بە تەنیا بارقورسیی دابینكردنی بودجەی ناتۆ بۆ ئاسایشی جیهان لەسەر شانی ئەمریكا نەبێت.
ئەوەی لەم كۆنفڕانسەدا بە هەڕەشەی جددی و مەترسیدار لەسەر رۆژئاوا لەقەڵەم دراوە، قۆناخی پۆست رۆژئاوایە، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر هاوپەیمانیی ناتۆ كۆتایی بێت، ئەوە كۆتایی رۆژئاوایەو چیدیكە رۆژئاوا بەتایبەتی ئەوروپا ناتوانێت وەك هێزێكی یەكلاكەرەوە رۆڵی خۆی لە چارەسەركردنی كێشەكانی جیهان و دابینكردنی ئاسایشی جیهان بگێڕێت.

بەڵام پرسیاری دیكە لێرەدا ئەوەیە: ئایا بە نەمانی ناتۆ ئەمریكا دەتوانێت بانگەشە بۆ سەركردایەتی جیهان، یان دابینكردنی ئاسایش لە جیهاندا بكات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە هەڵكەوتەی جیۆپۆلیتكی ئەمریكا دەیداتەوە، لەبەر ئەوەی ئەمریكا لە هەردوو كیشوەری ئەمریكای باكوور و باشوور، هەروەها لە هەردوو ئۆقیانووسی ئەتڵەسی و ئارام، رووبەڕووی هیچ هەڕەشەیەكی هێزێكی گەورەی ئەوتۆ نابێتەوە، وەك ئەوەی ئەوروپا لە نەمانی ناتۆدا رووبەڕووی هێزێكی گەورەی وەك رووسیا دەبنەوە، كە ئێستا رووسیا بە ئاشكرا لە سنووری یەكێتی ئەوروپا بوونی هەیەو بە ئاشكراش هەڕەشە لە دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا دەكات كە ئۆكرانیا نموونەیەكی بەرچاوە. ئەمەش مانای ئەوەیە هێندەی یەكێتی ئەوروپا پێویستی بە هاوپەیمانی لەگەڵ ئەمریكا هەیە، ئەمریكا بەو ئاستە پێویستی بە هاوپەیمانی یەكێتی ئەوروپا نییە، بەتایبەتی لەچوارچێوەی ئەو ستراتیژیەتەی ئیدارەی ترەمپ كە ناوی لێناوە باڵادەستی لە نیوەی رۆژئاوای گۆی زەوی (new Hampshire) و هاوبەشی و شەراكەت لە نیوەی رۆژهەڵاتی گۆی زەوی. لەم حاڵەتەدا ئەمریكا بەتەنیا دەتوانێت سەركردایەتی نیوەی رۆژئاوای گۆی زەوی بكات و لەنیوەكەی دیكەشی ئەو توانایەی هەیە كە هاوسەنگی خۆی و هاوسەنگی نێوان هێزەكانی دیكەش رابگرێت.
لێرەوە كۆنفرانسی میونشن هەر لە رێوڕەسمی كردنەوەی كۆنفڕانسەكە دەیەوێت ئەوە بە جیهان بڵێت كە ئامانجی ئەم كۆنفڕانسە ئەوەیە جارێكی دیكە پێناسەی ئاسایشی جیهان بكاتەوە لەبەر رۆشنایی هاوپەیمانییەكی نوێ لەگەڵ ئەمریكا و دووبارە خۆڕێكخستنەوە بۆ ئەوەی رۆژئاوا رۆڵێكی گرنگ و كاریگەر لە چارەسەری كێشە نێودەوڵەتییەكان بگێڕێت و جارێكی دیكە سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی بپارێزن كە لەدوای جەنگی دووەمی جیهانی دەوڵەتانی دیموكراتی لیبڕاڵی بناخەیان بۆ داڕشتووەو دایانمەزراندووە.

لایەنێكی دیكەی گرنگی ئەم كۆنفڕانسە مامەڵەكردنە لەگەڵ ئەو كارتانەی دۆناڵد ترەمپ لەبەردەستیەتی و دەیەوێت لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا بەكاری بهێنێت، سەبارەت بەم پرسەش راپۆرتی ئامادەكراوی كۆنفڕانسەكە ئاماژە بەوە دەكات، كێشەی مامەڵەكردن لەگەڵ كارتەكانی دەستی ترەمپ ئەوەیە كاتێك ئێمە یاری دەكەین، ترەمپ كارتەكانی دەستی ئێمە دەبینێت و نازانێت ئەو یاری بە چ كارتێك دەكات، بەتایبەتی كە دۆناڵد ترەمپ رایگەیاندووە كە ئەو وەك سەرۆكی ئەمریكا ئامادە نییە تەفسیری هیچ پلانێكی تایبەتی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بكات، ئەم لێدوانە وەك راپۆرتەكە جەختی لەسەر دەكاتەوە، بۆ هاوپەیمانەكانی ئەمریكا هەم جۆرێكە لە ئومێد و هەمیش جۆرێكە لە نیگەرانی، ئومێدەكە ئەوەیە دۆناڵد ترەمپ هەوڵدەدات پارێزگاری بە ژمارەیەك بژارەی بەردەستی بكات و جۆرێك لەبواری بۆ كۆمپرۆمایز هێشتۆتەوە، بەڵام لایەنە نیگەرانییەكەی ئەوەیە كە دۆناڵد ترەمپ زۆر جار لەسەر بنەمای چارەسەری رووكەش و قازانجی خێرا هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەمەش واتە ستراتیژەكەی دەبێت جۆرێك لەگەمەی (كۆی سفر- Zero-sum game)، ئەمەش واتە هاوپەیمانە دێرینەكان فەرامۆش دەكات و بیر لە هاوپەیمانی تازە دەكاتەوە، ئەمەش خراپە و جۆرێك لە نیگەرانی دروست دەكات.
بەڵام وەك لە رۆژانی كۆنفڕانسەكە و لەمیانی لێدوانی بەرپرسانی ئەمریكا لە كۆنفڕانسەكە گوێبیستی بووین، هەست بەوە دەكرێت ئەگەر دەوڵەتانی ئەوروپا ئامادەبن قورسیی خەرجییەكانی ناتۆ لەگەڵ ئەمریكا دابەش بكەن، یان هاوبەشیی ئەمریكا وەك پێویست بكەن لەدابینكردنی بودجەی پێویست بۆ دابینكردنی ئاسایش لەجیهاندا، ئەوا ئەمریكا ئەو نییەتەی نییە لە ئەوروپا دوور بكەوێتەوەو ئامانجی سەرەكی ئەوەیە بە هاوبەشی لەگەڵ ئەوروپا، هەم شكۆ و هەیبەتی رۆژئاو بگێڕێتەوە، هەمیش رێگە نەدات سیستمی جیهانی بەو ئاستە كۆتایی بێت كە بڵێن گەیشتووینەتە قۆناخی پۆست سیستمی جیهانی لە ئێستادا.