- ئەمڕۆ ئێمە تەنیا پرۆسەی گواستنەوەی دەسەڵات لەنێوان حزبێك بۆ حزبێكی دیكە، یان لەنێوان ئیدارەیەك بۆ ئیدارەیەكی دیكە ئەنجام نادەین. بەڵكو ئێمە دەسەڵات لە واشنتۆنی پایتەختەوە دەگوازینەوەو دەیگێڕینەوە بۆ گەلی ئەمریكا.
- لە ئەمڕۆ بەدواوە دیدێكی تازە بڕیار لە وڵاتەكەماندا دەدات، لە ئێستا بەدواوە دەبێت ئەمریكا یەكەم بێت، هەر بڕیارێك سەبارەت بە بازرگانی و باج و كۆچبەری و كاروباری دەرەوە بدرێت، دەبێت بۆ بەرژەوەندی كرێكار و خێزانە ئەمریكییەكان بێت.
- ئێمە شێوازی ژیانی خۆمان بەسەر هیچ كەسێكدا ناسەپێنین، بەڵام هەوڵدەدەین شێوازی ژیانی خۆمان بە ئاستێك درەوشاوە بكەین كە هەموو لایەك ئومێدی بۆ بخوازن.
- لە ئێستا بەدواوە قبووڵی ناكەین سیاسەتمەدران قسەبكەن و كرداریان نەبێت، بەردەوام گلەیی بكەن و هیچ كارێك نەكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، سەردەمی گوتەی بێ مانا كۆتایی هات و زەنگی كاتژمێری كاركردن لێدرا، رێگەنادەین بە هیچ كەسێك كە پێتان بڵێت ئەمە ناكرێت.
- سەرلەنوێ هەستكردنەوە بە شانازیی نیشتمانی دەبێتە بزوێنەری گیانمان و چارەسەری دابەشبوون و لێكترازانەكانمان.»
دۆناڵد ترەمپ . 45ـەمین سەرۆكی ئەمریكا ــ 20/1/2017

«لەساڵی 1928 ئەندریۆ جاكسۆن بە دروستكردنی سیاسەتی مەحسوبییەت و گۆڕینەوەی دەنگ بەرامبەر پلەو پۆست، لەچوارچێوەی سیستمی مەحسوبییەت (clientelism) پۆپۆلیزمی كردە دیاردە لە سیستمی ئەمریكادا، ئەم دیاردەیە هەتا ساڵی 1880 بەردەوام بوو، بەڵام دوای ئەم دیاردەیەو دوای ئەوەی هێڵی شەمەندەفەڕ دروستكراوە كە بۆ ئەو سەردەمە وەك ئەنتەرنێتی ئێستا وابوو، توانی جارێكی دیكە سەرتاسەری وڵات پێكەوە گرێبداتەوەو ئەو جووتیارانەی لەسەرانسەری وڵات ئامانجیان ئەوە بوو شمەكەكانیان رەوانەی ئەوروپا بكەن، بە رێگەی هێڵی شەمەندەفەر بەرژەوەندی هاوبەشیان بۆ دروستبوو، بەمەش وەرچەرخانێكی گەورەی كۆمەڵایەتی دروست بوو كە زەمینەی بۆ ریفۆرمی سیاسی رەخساند و سەركەوتوو بوو، لە ساڵی 1882جامیس گرافیلد وەك سەرۆكی بیستەمی ئەمریكا هەڵبژێردرا، بەڵام تەنیا دوای 3-4 مانگ سەرۆك گرافیلد تیرۆر كرا، لەسەر ئەمە كۆنگرێس دانی بەوەدا نا كە تیرۆركردنی سەرۆك جامیس گرافیلد قوربانی لە گۆڕنانی سیستمی مەحسوبییەت، ئەم رووداوە پێمان دەڵێت: وەرچەخانی سیاسیی قووڵ نایەتەئاراوە، ئەگەر پێشتگیرییەكی گەورەی سەرۆكێكی بەهێزی لەپشتەوە نەبێت، هەر بۆیە دوای سەرۆكە بەهێزەكانی هاوشێوەی رۆزفەلت و وۆردرۆ ویلسن هاتنە دەسەڵات، بایەخی گەورەیان بەم ریفۆرمە سیاسییە داو توانییان دیموكراتییەتی ئەمریكا راست بكەنەوە.
لێرەوە كە باسی ئێستای سیستمی سیاسیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەكەین، ناگەڕێینەوە بۆ سیستمی مەحسوبییەتی (clientelism) سەدەی نوزدەهەم، بەڵكو دەگەڕێینەوە بۆ شێوەیەكی لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی (Political Decay) كە لەواقیعدا وایكردووە دیموكراتی لەئەداكردنی ئەركەكانی شكست بهێنێت. بە بۆچوونی ئێمە ئەم دیاردەی لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسییە چەند هۆكارێك لەخۆی دەگرێت، لەوانە:
1. جەمسەرگیری لەنێوان پارتی كۆماری دیموكراتی
بە درێژایی بەشی هەرە زۆری ساڵانی سەدەی بیستەم جۆرێك لە پرانسیپ هەردوو پارتەكەی پێكەوە كۆدەكردەوە، بەڵام لەدوای رووخانی دیواری بەرلین و لەسەرەتای نەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە هەردوو پارتەكە زیاتر لێك دووركەوتوونەتەوە و دەكرێت بڵێین لە ئێستادا هیچ پرانسیپێكی هاوبەش لە نێوان هەردوو پارتی كۆماری و دیموكراتی بوونی نییەو بوونە هاوشێوەی حزبە ئایدیۆلۆژییەكانی پەرلەمانەكانی ئەوروپا.
2. بوونی هاوپەیمانییەكی بەهێز لەنێوان گروپەكانی بەرژەوەندی و خاوەن پارە لەگەڵ ئەندامانی كۆنگرێس، ئەمەش وایكردووە كە دیموكراتی ئەمریكا لەبری ئەوەی وەڵامدەرەوەی خواستی خەڵك بێت، بۆتە وەڵامدەرەوە بۆ خواستی گروپەكانی بەرژەوەندی و خاوەن پارە، لەم چوارچێوەیەشدا سیستمە سیاسییەكە نوێنەرایەتی هەموو خەڵك ناكات، هەر بۆیە بەشی زۆری خەڵكی ئەمریكا گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە سیستمی سیاسیی ئەمریكا دژی بەرژەوەندی گشتیی خەڵك كاردەكات.
3. لەسەر ئاستی دامەزراوەكان، دیارە باوكانی دامەزرێنەری كۆماری ئەمریكا، زۆر بەدگومان بوون لە سەنتڕاڵیزەكردنی دەسەڵات، بۆیە سیستمی (چێك و باڵانس)یان دامەزراندن بۆ ئەوەی دەسەڵاتی حكومەت بەرەو سەنتڕاڵیزەكردن نەچێت، ئەم سیستمە كە لە هەردوو باڵەكەی كۆنگرێس و دەسەڵاتی دادوەری پێكدێت، ئەو دەسەڵاتەیان پێدراوە كە ڤیتۆی بڕیارەكانی حكومەت بكەن، ئەگەر زانرا لەبەرژەوەندی گشتی نییە، ئەم ڤیتۆكردنەش لەلایەن گروپێكی بچووكەوە دەكرێت ئەنجام بدرێت.

بۆیە من ئەمەم ناولێناوە (ڤیتۆكراتی)، واتە حوكمڕانی بە رێگەی ڤیتۆكردن، یان رەتكردنەوەی بڕیارەكان، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا كاتێك هەر سێ خاڵەكە (جەمسەرگیری + هەڵسووڕانی دامەزراوەكان بە ڤیتۆكراتی + هاوپەیمانی نێوان سیاسەتمەدار و گروپەكانی بەرژەوەندی) پێكەوە ئەو حاڵەتەی لەبەریەك هەڵوەشانی سیستمی سیاسی (Political Decay) دروستكردووە كە بۆتە هەڕەشە لەسەر دیموكراتییەتی ئێستای ئەمریكا.
لێرەوە ئەگەر ئەو پرسیارە بكەین، ئایا دۆناڵد ترەمپ مەبەستی چییە كاتێك دەڵێت: سەرلەنوێ ئەمریكا مەزن دروست دەكەینەوە؟ بێگومان ترەمپ مەبەستی ئەوەیە كاتێك ئەمریكا بەهێز بووە كە كرێكاری سپی پێست خاوەنی كاری باش و مووچەیەكی شایستە بووە، پشتگیر بۆ سیستمە سیاسییەكە زیاتر بووە، كۆمەڵگە زیاتر یەكگرتووە بووە، بەڵام لەماوەی دوو دەیەی رابردوو نە كۆمارییەكان و نەدیموكراتەكان بۆ ئەم كارە هاوكار نەبوون، بۆیە ئێستا ترەمپ بە ئاراستەیەكی جیاواز هەنگاو هەڵدەگرێت.»


فرانسیس فۆكۆیاما
موحازرەی: شكستی ئەدای دیموكراتی لە جێبەجێكردنی ئەركەكانی
ئەكادیمیای بەرلین بۆ دیموكراتی – نیسانی 2016


گوتاری دەستبەكاربوونی ترەمپ و
خستنەڕووی سیماكانی دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێز
دۆناڵد ترەمپ لە گوتاری دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی 45ـەمینی ئەمریكا، تەنیا سوپاسی سەرۆك ئۆبامای كرد كە لەماوەی نێوان 9ی نۆڤەمبەری 2016 تا 20ی كانوونی دووەمی 2017 زۆر بە رێكوپێكی هاوكار بووە بۆ گواستنەوەی ئاشتییانەی دەسەڵات، بێجگە لەمە بە هیچ جۆرێك ئاماژەی بە رۆڵی هیچ سەرۆكێكی دیكەی ئەمریكا نەكرد بەو سەرۆكانەشی كە بە هاوشێوەی جۆرج واشنتۆن و تۆماس جیفرسۆن نازناوی باوكانی دامەزرێنەری كۆماری ئەمریكایان پێبەخشراوە. ئەم پشتگوێخستنەش كارێكی هەروا لەخۆڕا، یان مەزاجی شەخسیی دۆناڵد ترەمپ نەبوو، بەڵكو جەختكردنەوە بوو لەسەر ئەوەی كە ئەمریكا هەموو سیفەتەكانی دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێزی لەدەست داوەو بۆتە دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسی (neo patrimonial state) كە هیچ پێناسەیەكی (ماكس ڤێبەر)ی بۆ دەوڵەتی هاوچەرخ بەسەردا جێبەجێ نابێت و سیستمی سیاسیی ئەمریكا تووشی حاڵەتێكی لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی (Political Decay) بۆتەوەو دەبێت لەمڕۆوە قۆناخێكی تازە دەستپێبكات كە ئەویش قۆناخی راگواستە لە دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسییەوە بۆ دەوڵەتی هاوچەرخ (modern state).
لەم روانگەیەوە دیدوتێڕوانینی ترەمپ و كرۆكی تێڕوانینی پارتی كۆماری بۆ ئایندەی ئەمریكا، لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت، كە چیدیكە ناكرێت دۆناڵد ترەمپ خۆی بە درێژەپێدەری شێوازی سەرۆكایەتیی سەرۆكەكانی پێش خۆی سەرقاڵ بكات، بەڵكو دەبێت بە گەڕانەوەی بۆ بەیانی سەربەخۆیی و دەستووری ئەمریكا، جارێكی دیكە قۆناخێكی دیكەی راگواستن بۆ دووبارە دروستكردنەوەی ئەمریكا وەك ئەمریكایەكی مەزن دەستپێبكاتەوە.
خاڵی هەرە گرنگ لە گوتاری دەستبەكاربوونی ترەمپ ئەو خاڵەیە كە لەدەستپێكدا ئاماژەی پێدەكات و دەڵێت: (ئەمڕۆ ئێمە تەنیا پرۆسەی گواستنەوەی دەسەڵات لە حزبێكەوە بۆ حزبێكی دیكە، یان لە ئیدارەیەكەوە بۆ ئیدارەیەكی دیكە ئەنجام نادەین، بەڵكو پرۆسەی گواستنەوەی دەسەڵات لە واشنتۆنەوە بۆ گەلی ئەمریكا ئەنجام دەدەین).
ئەگەر هەڵوەستەیەكی راشكاوانە لەسەر ئەم گوتانەی ترەمپ بكەین، تێدەگەین كە ئەو سیستمە سیاسییەی لە نەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە لە واشنتۆن حوكمڕانی دەكات، دووچاری سێ پەتای گەورە بۆوە كە بریتین لە:
1. جەمسەرگیریی حزبایەتی لەنێوان دیموكراتی و كۆمارییەكان، ئەم نەخۆشییە كە نەتوانراوە لەماوەی حەوت ئیدارەی یەك بەدوای (بوشی باوك، كلینتۆن، بوشی كوڕ، ئۆباما) چارەسەر بكرێت، بۆتە هۆكاری ئەوەی هەردوو حزب هێندەی خەریكی ئەجیندای حزبی خۆیان بن، هێندە خەریكی وەڵامدانەوەی خواست و دواكاری و خەمەكانی خەڵكی نەبوون، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی بۆشاییەك لەنێوان خەڵك و هەردوو حزبەكە دروست بێت و، حوكمڕانیی سیستمی سیاسیی ئەمریكای گۆڕیوە بۆ حوكمڕانیی دەستە بژێری سیاسی، نەك خەڵك.
2. دروستبوونی هاوپەیمانییەكی بەهێز لە نێوان كۆنگرێسمان و سیناتۆرەكان لەگەڵ گروپەكانی بەرژەوەندی، كۆمپانیاكان، بانكەكان، ئەمەش بەو مانایەی كونگرێسمان و سیناتۆرەكان هێندەی نوێنەرایەتی كەمینەی خاوەن بەرژەوەندی و دەوڵەمەندەكانیان كردووە، هێندە نوێنەرایەتی خەڵكیان نەكردووە، بۆیە كاتێك كۆنگرێسمان، یان ئەندام پەرلەمان شكست دەهێنێت لە نوێنەرایەتیكردنی خەڵك، ئەوا سیستمی سیاسی رووبەڕووی لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی دەكاتەوە و دیموكراتی دەخاتە گومان و پرسیارەوە.
3. لە سیستمی سیاسیی ئەمریكادا، سیستمی (چێك و باڵانس) هەیە، ئەم سیستمە بۆ چاودێری دەسەڵات و راگرتنی هاوسەنگییە لە نێوان حكومەت و كۆنگرێس و دەسەڵاتی دادوەری، هەروەها لەم سیستمەدا گروپێكی بچكۆلە، یان لە هەندێك حاڵەتەدا تەنیا سیناتۆرێك دەتوانێت ڤیتۆی بڕیارەكانی حكومەت، یان پرۆژە یاسایەك لەناو كۆنگرێسدا بكات، ئەمەش لە پێناوی ئەوە دامەزراوە كە دەسەڵاتی جێبەجێكردن (حكومەت) لە ئەمریكا بەرەو سەنتڕاڵیزم یان دیكتاتۆریەت هەنگاو هەڵنەگرێت، بەڵام لە وەرچەرخانی سیستمی سیاسیی ئەمریكا بۆ سیستمی حوكمڕانیی دەستەبژێری حزبە سیاسییەكان، سیستمی چێك و باڵانس بەكارهێنراوە بۆ رێگرتن لەو یاسا و بڕیارانەی كە دژی بەرژەوەندیی گروپەكانی خاوەن بەرژەوەندی و دەوڵەمەند و كۆمپانیا و بانكەكانە، ئەمەش وایكردووە سیستمە سیاسییەكە دژی بەرژەوەندی خەڵكی ئەمریكا بێت.
ئەم سێ خاڵە كە هەرسێكیان ئێستا سێ دیاردەی بەرچاو و بەربڵاون لە سیستمی سیاسیی ئەمریكادا، بۆتە هۆكاری ئەوەی سیستمە سیاسیەكە كارنەكات و نەتوانێت وەڵامی خواست و داواكاری خەڵكی ئەمریكا بداتەوە، لەم حاڵەتەدا كاتێك ترەمپ لە دەستپێكدا دەڵێت، دەبێت پرۆسەی گواستنەوەی دەسەڵات لە واشنتۆنەوە بۆ خەڵك بێت، نەك تەنیا لەنێوان دوو حزب، یان دوو ئیدارە، ئەمە مانای ئەوەیە هەنگاوی یەكەمی ترەمپ ئەوەیە كە وەرچەرخانێك دروست بكات لە دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسییەوە بۆ دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێز.


وەرچەرخان لەدەوڵەتی دەستەبژێری سیاسییەوە
بۆ دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێز

چەمكی دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسی (neo patrimonial state) لە چەمكی من وەك شەخس خاوەنی دەوڵەتم (Patrimonial state) كە ماكس ڤێبەر ئاماژەی پێكردووە، ئەمەش بەو مانایەی پێشتر لەسەردەمی پادشا و ئەمیرەكانی ئەوروپادا ئەو دیاردەیە هەبووە كە پادشا، یان ئەمیر خۆی بەخاوەنی دەوڵەتەكە بزانێت و ئەو مافەی هەبووە لە ئاهەنگی بوكێنی كچەكەیدا شارێكی بەخەڵات پێبەخشێت، بۆیە لەسەر ئەم بنەمایە زانایانی زانستی سیاسەت چەمكی دەوڵەتی (دەستەبژێری سیاسی)یان داڕشتووە، ئەمەش بەو مانایەی لەبری پادشا و ئەمیر، دەستەبژێری حزبە سیاسییەكان بەو جۆرە مامەڵە لەگەڵ دەوڵەت دەكەن وەك ئەوەی دەوڵەت تەنیا موڵكی ئەو دەستەبژێرە سیاسییە بێت و ئەو دەستەبژێرەش تەنیا وەڵامی خواست و دوای ئەو خەڵكانە دەدەنەوە كە بەرژەوەندی خۆدەوڵەمەندكردنیان لەگەڵیاندا هەیە، بەمەش كایەی سیستمی سیاسی لەكایەی پارێزگاریكردن لە بەرژەوەندیی گشتی دەگۆڕێت بۆ كایەی خۆدەوڵەمەندكردنی ئەو دەستەبژێرە سیاسییە.
سەبارەت بەم دیاردەیە بەشی زۆری بیرمەندان و تایبەتمەند و رۆژنامەنووسانی جیهانی دەڵێن، ژینگەی كاركردنی ناو كۆنگرێس لە ئەمریكا لەدەیەی رابردوو گەیشتبووە ئەو ئاستەی كە كۆنگرێسمان و سیناتۆرەكان هێندەی بە رێگەی ئایپادو كۆمپیۆتەرەكانیان سەرقاڵی گۆڕانكارییەكانی بۆرسە و سلیكۆن ڤالی بوون، هیندە سەرقاڵی كاری رۆژانەی خۆیان نەبوون، راشكاوانەتر ئەو خەڵكانە دەڵێن كاتێك دەچیتە ناو كاپیتۆڵ هیڵ هەستت دەكرد كۆنگرێسمان و سیناتۆرەكان هێندەی بە ئامانجی خۆدەوڵەمەندكردن هاتوونەتە ناو پرۆسەی سیاسی، هێندە بۆ وەڵامدانەوەی خواستی خەڵك خۆیان تێكەڵی پرۆسەی سیاسی نەكردووە، سەبارەت بەم لایەنە بیرمەندانی سیاسی پێیانوایە، ئەم دیاردەیە بۆتە هۆكاری ئەوەی هەر كەسێك لەئەمریكا بیەوێت خۆی دەوڵەمەند بكات، باشترین رێگە ئەوەیە بێتە ناو پرۆسە سیاسییەكەوە.


سەبارەت بەدروستبوونی دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسی و مەترسییەكانی، فرانیسس فۆكۆیاما لە میانەی زیاتر لە 2000 لاپەڕەی هەردوو كتێبی (بنەچەی سیستمی سیاسی و لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی) ئەوەمان پێدەڵێت كە وەرچەرخان لە دیكتاتۆریەتەوە بۆ دیموكراتی زۆر ئاسانترە لە وەرچەرخان لە دەستەبژێری سیاسییەوە بۆ دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێز، هۆكاری سەرەكیش بۆ ئەم مەترسییە ئەوەیە، وەرچەرخان لە سیستمی دیكاتۆرییەوە بۆ سیستمی دیموكراتی ئاشكرایە و دەكرێت بەبەرچاوڕوونی هەنگاوی بۆ هەڵبگیردرێت، بەڵام لە وەرچەرخان لەدەوڵەتی دەستەبژێری سیاسییەوە بۆ دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێز، ئەو بەرچاوڕوونییە بوونی نییە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لە دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسیدا، هەموو بنەما سیاسییەكانی دیموكراتی و هەموو بنەماكانی ئابووریی بازاڕ بوونی هەیە، بەڵام ئەم پرانسیپ و بنەمایانەی كە سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی لەسەر بونیادنراوە لە چوارچێوەی دەوڵەتی هاوچەرخدا، كاتێك لەلایەن دەستەبژێری سیاسییەوە بەكار دەهێندرێت بۆ پاراستنی كەمینەیەكی خاوەن بەرژەوەندی، یان كۆمپانیاكان، یان بانكەكان، ئەوا نەك هەر سیستمە دیموكراتییەكە رووبەڕووی مەترسییەكی گەورە دەكاتەوە، بەڵكو كۆڵەگەكانی دەوڵەتی هاوچەرخ تێكدەشكێنێت و دەوڵەت ناتوانێت پارێزەری بەرژەوەندیی هاووڵاتیان بێت، یان وەڵامدانەوەی پێویستی بۆ هەڕەشە دەرەكی و ناوخۆییەكان هەبێت.
كەواتە كاتێك باس لە مەترسییەكانی دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسی دەكەین و وەك دەوڵەتێكی لاواز لە قەڵەم دەدرێت، ئەمەشیان جۆرێكی دیكەی سەرلێتێكچوونی سیاسی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، جەدەلێكی بێزەنتی بێتامی ئەوتۆ دروست دەكات كە سەرەنجام بە كۆمەڵێك قسەی ئەوتۆ كۆتایی بێت كە كێشەكە هەر بە چارەسەرنەكراوی دەمێنێتەوە و خاڵە بەهێزەكانیش لەسەر كاغەز نمایشی خۆیان دەكەن.
سەبارەت بەم حاڵەتەدا زۆر لە بیرمەندان بۆ نموونە وەك جۆزیف نای كە هەموو ژیانی خۆی بۆ لێكۆڵینەوەو توێژینەوە لەسەر هێز و شكۆی ئەمریكا تەرخان كردووە، كاتێك لە كتێبی (ئایا سەدەی ئەمریكا كۆتایی هاتووە؟) موناقەشەی ئەو بیرمەندانە دەكات كە پێیانوایە (سەدەی ئەمریكا كۆتایی هات)، پەنا بۆ هەندێك داتا دەبات كە بە راستی نیشانەی هێزی راستەقینەن لەسەر هەرسێ ئاستی (هێزی سەربازی، هێزی ئابووری، هێزی نەرم)، بەڵام ئەم سێ هێزە گەورەیە پێكەوە نەیانتوانیوە شكۆی ئەمریكا رابگرن، بەڵكو بەرەو داكشانی بردووە، نهێنیی ئەم داكشانە بە ئاستێكە كە جۆزیف نای وەڵامی پێویستی ناداتەوە، هەر بۆ نموونە كاتێك جۆزیف نای باس لە هێزی ئەمریكا دەكات لەسەر هەرسێ ئاست بەمجۆرە پیشانی جیهانی دەدات:

1. لەسەر ئاستی ئابووری هەتا ئێستاش ئەمریكا خاوەنی 20%ی هەموو ئابووریی جیهانە، ئەمەش بەو مانایە هێشتا زووە دەوڵەتێكی دیكە دروست بێت كە بتوانێت لە رووی ئابوورییەوە شان لە شانی ئەمریكا بدات.
2. لە رووی هێزی سەربازییەوە هیچ هێزێك نییە هاوتای هێزی سەربازی ئەمریكا بێت، ئەمریكا نەك هەر توانای ئەوەی هەیە خۆی بپارێزێت، بەڵكو توانای ئەوەی هەیە لە رووی سەربازییەوە سەركردایەتی جیهان بكات.
3. لەسەر ئاستی هێزی نەرم، ئەمریكا پلەی یەكەمە لەسەر ئاستی هەموو جیهان، ئەمە لە كاتێكدا چین كە خۆی بە مونافیسی ئەمریكا دەزانێت، پلەی 28ی هەیە، لەسەر ئاستی 20 باشترین زانكۆ لە جیهاندا، 16 زانكۆیان ئەمریكین و.. هتد.
پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەم داتایانەی بیرمەندێكی وەك جۆزیف نای سەبارەت بە هێزی ئەمریكا لەسەر هەرسێ ئاستی (سەربازی و ئابووری و نەرم) خستوویەتەڕوو، جێگەی گومانن؟ بێگومان نەخێر، بەڵام ئایا ئەم سێ هێزە پێكەوە توانیویانە شكۆی ئەمریكا بپارێزێت و داهاتی ساڵانەی تاكەكەس بەردەوام لە هەڵكشان بێت و خەڵك خاوەنی كاری شایستە بێت و رێگری لە فیكری توندڕەوی و كوشتن بكات؟
سەبارەت بەم لایەنە داتاكان شتێكی دیكە پیشان دەدەن كە پێچەوانەی ژیان و گوزەرانە لە دەوڵەتێكی هاوچەرخی بەهێزدا، هەر ئەمەش وایكردووە كاتێك دۆناڵد ترەمپ دەڵێت: «سەرلەنوێ ئەمریكایەكی بەهێز بونیاد دەنێینەوە.» بەشی هەرە زۆری دیپلۆمات و توێژەرەكانی ئەمریكا ئەو پرسیارە دەكەن: ئایا ئەمریكا لەچ سەردەمێكدا لاواز بووە هەتا ترەمپ دووبارە ئەمریكای مەزن بونیاد بنێتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پەیوەستە بەو نەخۆشییەی فۆكۆیاما دەستنیشانی كردووەو ناوی لێناوە (لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی)، ئەمەش بەو مانایەی كاتێك جەمسەرەكانی هێز ناتوانن پێكەوە كارلێك بكەن و هێزێكی راستەقینەی گەورە دروست بكەن، ئەوا چەند ئەو دەوڵەتە بەهێز بێت، بەرەو لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی هەنگاو هەڵدەگرێت.
كەواتە ئامانجی ترەمپ لە دووبارە بونیادنانەوەی ئەمریكای مەزن، بریتییە لە وەرچەرخان لەم دەوڵەتەی ئێستای ئەمریكا كە بۆتە دەوڵەتی دەستەبژێری سیاسی بۆ دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێز، مەبەستیش لە دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێز بریتیە لە:
لە دەوڵەتی هاوچەرخی بەهێزدا، دەوڵەت شەرعییەتی دروستكردنی هێز و بەكارهێنانی هێزی هەیە بۆ پاراستنی خاكەكەی لە هەڕەشە ناوخۆیی و دەرەكییەكان و پرۆسەی سیاسی لەخوار شەرعییەتدان بەم مافەی دەوڵەت دەست پێدەكات.
لەدەوڵەتی هاوچەرخی بەهێزدا، سەروەریی یاسا بەمانای (rule of low) بوونی هەیە و سنووری بەكارهێنانی ئەو هێزە لەلایەن دەوڵەتەوە دیاری دەكات، بەڵام لە دەوڵەتی دیكتاتۆری یان ئەسۆریتاریانیزم بۆ نموونە وەك چین حوكمڕانی بە یاسا بەمانای (rule by low) بوونی هەیە، لەم حاڵەتەدا یاسا ئامێرێك دەبێت بەدەست حكومەتەوەو خەڵك دەبێت جێبەجێی بكات، بەڵام هیچ یاسایەك بوونی نابێت لێپرسینەوە لەگەڵ حكومەت بكات.
هێڵێك بەرژەوەندیی گشتی لە بەرژەوەندیی تاكەكەس یان دەستەبژێرێكی سیاسی، یان خاوەن بەرژەوەندی تایبەت جیادەكاتەوە، راشكاوانەتر هەتا ئەم هێڵە لەنێوان بەرژەوەندی گشتیی خەڵك و بەرژەوەندی دەستەبژێری سیاسی دروست نەكرێت، ناتوانرێت پێناسەی گەندەڵیی سیاسی بكرێت و ناتوانرێت هەنگاو بۆ ریفۆرمی سیاسی هەڵبگیرێت، ناتوانرێت بیر لە چارەسەركردن، یان رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی بكرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەی لە هیچ وڵاتێكدا گەندەڵی نابێتە پەتایەكی ترسناكی كۆمەڵایەتی، ئەگەر لەناو ژینگەی گەندەڵیی سیاسیدا گەشە نەكات، هەر وڵاتێكیش بیەوێت بەگژ گەندەڵیدا بچێتەوە دەبێت لە بنبڕكردنی گەندەڵیی سیاسییەوە دەست پێبكات، بۆ ئەمەش ئەمریكا باشترین نموونەیە، لەگەڵ ئەوەی لەهەموو بوارەكانی سەرچاوەی هێز ركابەری نییە، بەڵام سیستمە سیاسییەكەی توانای وەڵامدانەوەی خواستی خەڵكی نییە.
لەدەوڵەتی هاوچەرخدا دامەزراوەكان توانای هەڵسووڕاندنیان بۆ بەرژەوەندی خەڵك چالاكە، دیاردەی رۆتین و بیرۆكراسی كەمە، بەڵام لەدەوڵەتی دەستەبژێری سیاسیدا، دامەزراوەكان لاواز دەبن و رۆتین و بیرۆكراتی زیاد دەكات.


ئەم پرۆسەیە كە دەوڵەتی هاوچەخ وەك دەوڵەتێكی بەهێز و چالاك هەڵدەسووڕێنێت، ئەگەر هەر یەكێك لەو كۆڵەگانە دووچاری شكست، یان لاوازی بێت، پێناسەی دەوڵەتی هاوچەرخ دەخاتە مەترسییەوە، هەر بۆ نموونە ئەگەر دەوڵەت توانای دروستكردنی هێز و بەكارهێنانی هێزی نەبێت بۆ پاراستنی خاكەكەی لە هەڕەشە ناوخۆیی و دەرەكییەكان، ئەوا ئەگەر هەموو كۆڵەگەكانی دیكەی دەوڵەتی هاوچەرخ لەو دەوڵەتەدا بوونی هەبێت، دەوڵەتێكی وەك ئەفغانستان و عێراق و سوریا و نەیجیریا بەرهەم دێت كە نەك هەر هەڕەشەیە بۆ سەر هاووڵاتیانی، بەڵكو دەبێتە هەڕەشە بۆسەر ئاشتی و ئاسایشی جیهانیش، بەڵام ئەگەر دەوڵەت بەهێز بێت، بەڵام سەروەریی یاسا بوونی نەبێت، یان بگۆرێت بۆ حوكمڕانی بەیاسا، ئەوا لەم حاڵەتەدا دەوڵەتی هاوشێوەی چین و رووسیا و ئێران و فەنزویلا بەرهەم دێت، ئەمەش بەو مانایەی راستە دەوڵەتەكە بەهێزە، بەڵام رێزگرتن لە دیموكراتی و مافەكانی مرۆڤ بوونی نییە. بەڵام ئەگەر دەوڵەت بەهێز بێت و سەروەریی یاساش بوونی هەبێت، بەڵام دامەزراوەكان بۆ بەرژوەندی خەڵكی هەڵنەسووڕان، ئەوا سسیتمی ئێستای سیاسیی ئەمریكا دروست دەبێت كە سیستمێكی لاوازەو دۆناڵد ترەمپ هەوڵدەدات سەرلەنوێ ئەمریكایەكی بەهێز دروست بكاتەوە.


كوردستان لەنێو ئەم ئاراستە تازەیەی
سیاسەت و ستراتیژیەتی ئیدارەی ئەمریكادا

دۆناڵد ترەمپ لە گوتاری دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی ئەمریكا، راستییەكی پیشانی جیهاندا، ئەو راستییەش ئەوەیە كە (ترەمپ وەك كاندید، ترەمپ وەك سەرۆكی هەڵبژێراو، ترەمپ وەك سەرۆك) هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆی نییە، ئەوەی لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن بانگەشەی بۆ كرد لە سەرۆكایەتی جێبەجێی دەكات، هەروەك چۆن یەكەمین كاری دوای سوێندخواردنی وەك سەرۆك و خوێندنەوەی گوتاری دەست بەكاربوونی، رەتكردنەوەی یاسای چاودێری تەندروستی بوو كە لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن ناوی لێنابوو چاودێری ئۆباما، یان (0bama care)، بەم هەنگاوەشی ئەو ناسنامەی لە خۆی داماڵی كە پێاندەگوت (سەرۆكێكی پۆپۆلیستـە)، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سەركردە پۆپۆلیستەكان لە هەڵمەتەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ كۆكردنەوەی دەنگ كۆمەڵێك دروشم بەرزدەكەنەوە، بەڵام كە گەیشتنە دەسەڵات توانای جێبەجێكردنیان نییە، بەڵام كاتێك ترەمپ تەنیا چەند خولەكێك لە بوونی بە سەرۆكی ئەمریكا، یەكێك لە بەڵێنەكانی خۆی جێبەجێ بكات، ئەمە مانای ئەوەیە ئەوەی لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن بانگەشەی بۆ كردووە، هەوڵدەدات جێبەجێیان بكات.
كەواتە گرنگە لە تێڕوانینی ترەمپەوە مانای (بەهیزیی ئەمریكا) بخوێنینەوە، ئەمەش بەو مانایەی ئایا كاتێك ترەمپ دەڵێت: دەبێت ئەمریكا بە بەهێزی دروست بكەینەوە. ئایا مەبەستی ئەوەیە بگەڕێتەوە بۆ گۆشەگیریی سەردەمی مونرۆ، یان دەیەوێت وەك وۆرد ویلسن لە جەنگی یەكەمی جیهان و تیۆدۆر رۆزفەلەت لە جەنگی دووەمی جیهان بێتەوە ناو كێشە جیهانییەكان و ئەمیش وەك وڵسن و رۆزفەڵەت، شەڕی جیهانی دژی تیرۆر بباتەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە یەكێك لە دروشمەكانی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی ترەمپ دەیداتەوە، كاتێ گوتی: (كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بووە هۆكاری دروستبوونی داعش)، بەدیوێكی دیكەدا، ئەگەر سەیری ئەم گوتەی ترەمپ بكەین، پێمان دەڵێت: ئەگەر ئەمریكا لە كۆتایی 2011 پەلەی نەكردایەو هێزەكانی نەكشانایەتەوە و عێراقی بۆ ئەقڵییەتی سیاسیی كەسێكی وەك نوری مالیكی بەجێ نەهێشتایە، ئەوا زەمینەی دروستبوونی داعش دروست نەدەبوو.

پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا ئیدارەی ئۆباما دانی بەم راستییەدا نەناوە كە (ئەقڵییەتی حوكمڕانیی نوری مالیكی هۆكاری دروستبوونی داعشە؟) بێگومان بەڵێ، دانی بەو راستییەدا ناوەو هەتا نوری مالیكیش لە پۆستی سەرۆك وەزیران عێراق دوور نەخرایەوە، سەرۆك ئۆباما نە بڕیاری داوە بەشداری شەڕی دژی داعش لە عێراقدا بكات و نە ستراتیژیەتی دژی داعش بە تێكشاندن و لە ریشە هەڵكێشانی فیكری داعش راگەیاندووە.
پرسیاری دیكە لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەمریكا لەسەردەمی ئۆباما بەهێز نەبوو؟ بێگومان بەهێز بوو، بەڵام لە شێوازی بەكارهێنانی ئەو هێزە سەركەوتوو نەبوو، هەر بۆ نموونە كاتێك ئیدارەی ئۆباما بڕیاری دا بەپێی رێككەوتنی سۆفا هێزەكانی لە عێراق بكشێنێتەوە، زۆر لایەن بە گشتی و بەتایبەتی سەركردایەتی سیاسیی كوردستان داوایان كرد، كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەم كاتەدا كارەسات بۆ عێراق دروست دەكات، خۆ ئەگەر ئیدارەی ئۆباما ئەمەی لەبەرچاو بگرتایەو هێزەكانی لە عێراق بوونایە، ئەوا چۆن لەماوەی ساڵانی 2006-2008 بە بوونی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق، توانرا رێكخراوی ئەلقاعیدە تێكبشكێندرێت، ئەوا ئەگەر دوای 2011ش هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بوونیان هەبووایە، مالیكی بەرەو دیكتاتۆریەت و مەزهەبگەرایی باڵادەستی شیعە ملی نەدەناو ئەو كارەساتە رووینەدەدا. لەم روانگەیەوە ترەمپ دەڵێت: یەك هەڵەی بچكۆلە لە شێوازی بەكارهێنانی هێزی ئەمریكا، ئەوا ئەمریكا وەك دەوڵەتێكی لاواز و بێهێز بەرجەستە دەكات، ئەم حاڵەتەش لەدوای راگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش، ئیدارەی ئۆباما نەیشاردۆتەوە.

ئەگەر پرسیار بەو ئاراستەیە بكەین، ئایا ئیدارەی ترەمپ دەیەوێت چۆن هێزەكانی ئەمریكا (سەربازی و ئابووری و نەرم) پێكەوە بەكار بهێنێت بۆ ئەو ئامانجەی كە لە گوتاری دەستبەكاربوونی ئاماژەی پێكردو گوتی: (جیهانی هاوچەرخ دژی تیرۆری ئیسلامیی توندڕۆ یەكدەخەین و لەسەر گۆی زەوی ریشەكێشی دەكەین)؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا ترەمپ ئاماژەی بەوە كرد (پشتگیری هاوپەیمانییە كۆنەكانمان دەكەین و هاوپەیمانی تازە گرێدەدەین؟ بەڵام پرسیاری دیكە ئەوەیە ئایا گرێدانی هاوپەیمانی بە میتۆدی ئیدارەی ترەمپ بەهەمان شێوەی ئیدارەی ئۆباما، یان ئیدارەكانی پێشتر دەبن؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە پێوەندییە تەلەفۆنییەكەی مایك پیتس بۆ سەرۆكی هەرێمی كوردستان و وەڵامدانەوەی ترەمپ بۆ پێوەندییە تەلەفۆنییەكەی سەرۆكی تایوان خۆی بەرجەستە دەكات، ئەمەش بەو مانایەی مەرج نییە هاوپەیمانی نێوان چین و ئەمریكا ببێتە رێگر لەبەردەم گرێدانی هاوپەیمانییەكی تازە لە نێوان تایوان و ئەمریكا، یان هاوپەیمانی نێوان عێراق و ئەمریكا نابێت ببێتە رێگر لەبەردەم گرێدانی هاوپەیمانییەكی تازە لە نێوان كوردستان و ئەمریكادا. لە دوو حاڵەتەدا ئەگەر بۆ پێوەندی نێوان ئەمریكا و تایوان پێوەندی بە بازرگانی هەبێت و بۆ پێوەندی نێوان ئەمریكا و كوردستان پێوەندی بە شەڕی دژی تیرۆریستانەوە هەبێت، ئەوا لە ئیدارەی ترەمپدا هیچ هێز و سنوورێك نابنە بەربەست لەبەردەم شكۆی ئەمریكا بۆ باڵادەستیی بازرگانی ئەمریكا و بۆ سەركردایەتی ئەمریكا لە شەڕی دژی تیرۆردا، بەڵام ئەوەی گرنگە لێرەدا هەڵوەستەی لەسەر بكەین ئەوەیە كە چەمكی هێز لە ئیدارەی ترەمپدا واتە پێكەوە گرێدانەوەی (هێزی سەربازی+ هیزی ئابووری + هێزی نەرم)، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەم سێ هێزە پێكەوە شكۆ و باڵادەستیی ئەمریكا بەرجەستە دەكەن.

كەواتە ئەگەر لەم چوارچێوەیەدا كەیسی تایوان وەربگرین، بەوەی ئەمریكا چۆن بە پێكەوە گرێدانی ئەم سێ هێزە پێكەوە، هاوپەیمانیی تازە لەگەڵ تایوان گرێدەدات؟ بێگومان تایوان لەبەرامبەر چین پێویستی بە هەر سێ هێزەكەی ئەمریكا هەیە بۆ ئەوەی بتوانێت وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ پارێزگاری لەخۆی بكات، بەڵام ئایا ئەمریكا ئەمە بۆ تایوان دەكات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پلانی مارشاڵ دەیداتەوە و ئەگەر ئەمریكا لە میانەی گرێدانی هاوپەیمانی تازەی لەگەڵ تایوان لەسەر ئاستی هەرسێ هێزەكە هاوكاری تایوان نەكات، ئەوا خزمەتێكی بەلاش پێشكەشی چین دەكات، ئەمە لەكاتێكدا خەریكە مۆدێلی دەوڵەتی ئەسۆریتاریانیزمی چین لە ئاسیا و ئەفریقیا و ئەمریكای لاتین وەك نموونەی دەوڵەتێكی سەركەوتوو خۆی بەرجەستە دەكات، بۆیە ئەگەر ئەمریكا لەسەر ئاستی هەر سێ هێزەكەی هاوكاری تایوان بكات و تایوان ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ، ئەوا مۆدێلی دەوڵەتی تایوان لە رۆژهەڵاتی ئاسیا و ئەفریقیا و ئەمریكای لاتینی لەسەر هەر سێ ئاستی (سیاسی، ئابووری، نەرم) مودێلی ئەسۆریتاریانیزمی دەوڵەتی چینی رەتدەكاتەوە، ئەمەش دەبێتە هێزێكی پشتگیری گەورە بۆ ئەو شێوازەی كە ترەمپ دەیەوێت ئەمریكا ئەو دەوڵەتە پڕشنگدارە بێت كە سەرنجی هەموو جیهان رابكێشت.

ئەوجا ئەگەر لەسەر ئاستی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و توندڕۆیی ئیسلامی سیاسی كەیسی كوردستان وەربگرین، كە لەشەڕی دژی داعشدا سەركەوتنی سەربازی بەسەر داعشدا راگەیاندووە، لە دروستكردنی ژینگەی سیاسیشدا رەگ و ریشەی توندڕۆیی هەڵكەندووە، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر ئەمریكا هاوپەیمانی تازە لەگەڵ كوردستان گرێبدات، ئایا پێویستە لەچ ئاستێكدا هاوكاری كوردستان بكات؟ ئاشكرایە هاوپەیمانیی ئەمریكا لەگەڵ كوردستان جیاواز لەگەڵ هەموو هاوپەیمانییەكانی دیكەی ئەمریكا لەجیهانی عەرەبی و ئیسلامی، مانایەكی تایبەتی بۆ شكۆی ئەمریكاو سەركەوتنی شەڕی دژی داعش لەسەر هەردوو ئاستی سیاسی و لە ریشەهەڵكێشانی فیكری تیرۆرو توندڕۆیی ئیسلامی دروست دەكات، ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایەی كە كوردستان تەنیا دەوڵەتە كە زۆربەی دانیشتووانەكەی موسڵمانی سوننە مەزهەبن، بەڵام یەكەمین دەوڵەتە لە تێكشاندنی سەربازی تیرۆریستانی داعش و یەكەم دەوڵەتیشە كە زۆربەی دانیشتووانەكەی موسڵمانی سوننە مەزهەبەو ژینگەی سیاسیی ناوخۆی ئەم وڵاتە رێگە بە دلاوستبوونی توندڕۆیی ئیسلامی و مەزهەبگەرایی نادات.
كەواتە ئەوەی ئیدارەی ترەمپ ئومێدی بۆ دەخوازێت كە داعش بە شێوەیەكی سەربازی تێكبشكێنرێت و فیكری توندڕۆیی ئیسلامی لە ریشە هەڵبكێشرێت، ئەوا كوردستان لەسەر هەردوو ئاستەكە مودێلی ئەو دەوڵەتەی پێشكەش كردووە كە دەتوانێت تیرۆریستان تێكبشكێنێت و فیكری توندڕەویی ئیسلامیش ریشەكێش بكات، كەواتە لەم حاڵەتەدا دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان وەك دەوڵەتێكی خاوەن سەروەریی، دەبێتە بەردی بناخەی ئەو ستراتیژەی ئیدارەی ترەمپ دژی فیكری تیرۆریی توندرۆیی ئیسلامی دەیگرێتە بەر، ئەوجا بۆ ئەوەی ئەم دەوڵەتە پارێزراو بێت و هەمانە هەڵەی ئیدارەی ئۆباما دووبارە نەكرێتەوە كە بە كشانەوەی هێزەكانی لە عێراق روویاندا، ئەوا دەبێت پشتیوانی گەورەی هێزی سەربازی كوردستان بكات بۆ ئەوەی لە هەڕەشەكانی دەوربەر بیپارێزێت، لە هەمانكاتدا دەبێت لە رووی هاوكاری ئابووری و بارزگانیشەوە كوردستان وەك شەریكی خۆی سەیربكات، بۆ ئەوەی بە هاوشێوەی 16 دەوڵەتەكەی ئەوروپا لەدوای شەڕی دووەمی جیهانی نفوزێكی جیۆپۆلیتكی لەناوچەكە بۆ ئەمریكا دروست ببێتەوە.

بەم ئاراستەیە كاتێك دەڵێن،ئیدارەی ترەمپ دەگەڕێتەوە بۆ گۆشەگیری نیوەگۆی رۆژئاوای زەوی، ئەمە بەو مانایە نییە ئیدارەی ترەمپ دەستبەرداری بەشێكی جیهان بەگشتی، یان رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت، بەڵكو ئەمە بەمانای ئەمریكای سەردەمی ویلسنە كە كاتێك هاتە ناو شەڕی یەكەمی جیهانییەوە، ئەمریكا خاوەنی 25%ی ئابووری جیهان بوو، كاتێك رۆزفەلەت هاتە ناو شەڕی دووەمی جیهانی و شەڕەكەی بردەوە، ئەمریكا خاوەنی 50%ی ئابووری جیهان بوو، لە ئێستاشدا كاتێك ترەمپ دەیەوێت سەركردایەتی شەڕی جیهانی دژی فیكری تیرۆر و توندڕۆیی ئیسلامی بكات، راستە ئەمریكا خاوەنی 19-20%ی ئابووری جیهانە، بەڵام ئەگەر وەك ولسن و رۆزفەلەت، هێزەكانی (سەربازی و ئابووری و نەرم) پێكەوە گرێبداتەوە و پێكەوە بەكاریان بهێنێت، ئەوا بردنەوەی شەڕی جیهانی دژی تیرۆرو فیكری توندڕەویی ئیسلامی كارێكی قورس نابێت، كوردستانیش لەم هاوپەیمانییەدا ئەو دەوڵەتە هاوچەرخە بەهێزەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت، كە ترەمپ هەوڵدەدات ئەمریكا ببێتە ئەو دەوڵەتەو سەرنجی هەموو جیهان رابكێشێت.