هیچ نەتەوەیەك قەیران و كێشە چۆكی پێدانادات، ئەگەر ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی شیرازەی پرۆسەی سیاسی لەبەریەك هەڵنەوەشاندبێت، گرفتی سەرەكیی پەتای ناسەقامگیریی سیاسی لەدەرهاویشتە خراپەكانی دەردەكەوێت و دەبێتە هۆكاری ئەوەی سیستم و كۆمەڵگەی دیموكراتی لەكۆمەڵگەی سەقامگیرەوە بگۆڕێت بۆ بێنیزامی و پاشاگەردانی و ژینگەیەكی خراپی ئەوتۆ لەپێوەندیی نێوان حزبە سیاسیەكاندا دروست دەكات كە سیاسەت تێیدا هیچ ماناو بەهایەكی نامێنێت و لەبری ئەوەی حزبە سیاسییەكان لەسەر بنەمای لێكتێگەیشتن و دیالۆگ ببنە هۆكارو میكانیزم بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان خۆیان و هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بۆ قەیران و كێشەكانی كۆمەڵگە، ئەوا زمانی مامەڵەكردنی نێوان حزبەكان دەگۆڕێت بۆ ئەو زمانەی هیچ لایەك لەوی دیكە تێنەگات و سەرەنجامیش هەر رەفتاری حزبە سیاسییەكان دەبێتە هۆكاری ئەوەی قەیران و كێشەكانی كۆمەڵگە زیاتر قووڵ ببنەوە و لە چارەسەركردن دووربكەونەوە.
نموونەی سەركەوتووی پرۆسەی نەتەوە لەماوەی 100 ساڵی رابردوودا، ئەوەمان پێدەڵێت لە هەر نەتەوەو وڵاتێكدا ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی بوونی هەبووبێت و نەتوانرابێت چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە، راشكاوانەتر نەتوانرابێت حزبە سیاسییەكان وەك بەشێك لەكێشەوگرفتەكان بگۆڕێت بۆ بەشێك لەچارەسەر و رزگاركردنی نەتەوە لەو قەیران و كێشانەی رووبەڕووی دەبێتەوە، ئەوا ئەو نەتەوەیە، یان ئەو وڵاتە رۆژ لەدوای رۆژ هەموو ژێرخانەكانی لەبەریەك هەڵوەشاوەتەوەو چەند توانای مرۆیی و ماددی لەبەردەستدا بووبێت، بەڵام لە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوەو دەوڵەتدا شكستی هێناوە.

ئێمە وەك كوردستان تەنیا نەتەوەو دەوڵەت نین كە لەئاكامی رەفتاری حزبە سیاسییەكان تووشی پەتای ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی بووبینەوە. بەڵكو بەشێكی زۆری دەوڵەت و نەتەوەكانی جیهان لەقۆناخی بونیادنانەوەی وڵاتی دوای شەڕ و لەقۆناخی راگواستن بەرەو دیموكراتی، تووشی هەمان پەتای ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی بوونەتەوە.
لەهەندێك وڵات و نەتەوەدا بە رێگەی جۆراوجۆر هەوڵدراوە سنوورێك بۆ ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی دابنرێت، هەربۆیە كاتێك ئەزموونی وڵات و نەتەوەكانی جیهان بۆ رووبەڕووبوونەوەی ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی دەخوێنینەوە، ئاكامی جیاواز دێنە بەردەممان. بۆیە رووبەڕووبوونەوەی ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی بە هاوشێوەی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی دارایی و دامەزراوەكان چارەسەری كۆپیكراوی وڵاتانی لەسەر پراكتیزە ناكرێت، بەڵكو پێویستی بەوە هەیە كە لەچوارچێوەی ژینگەی سیاسی و كۆمەڵایەتیی نەتەوەدا چارەسەری گونجاوی بۆ بدۆزرێتەوە. بۆیە لەم خاڵەوە دەبێت لەبری ئەوەی پەنا بۆ لاساییكردنەوە، یان كۆپیكردنەوەی ئەزموونی وڵاتان بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم دیاردەیە ببەین، ئەوا دەبێت سوود لەو ئەزموونانە وەربگرین و رەهەندە هاوبەشەكانی نێوان ژینگەی سیاسی و كۆمەڵایەتی كۆمەڵگەی خۆمان لەگەڵ وڵاتانی دیكەی جیهان بدۆزینەوەو پاشان لەبەر رۆشنایی تایبەتمەندیی كۆمەڵگەی خۆمان چارەسەری گونجاوی بۆ بدۆزینەوە.
رەهەندی هاوبەش لەنێوان سەرجەم ئەو هەوڵ و رێگەچارانەی كە بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی دارایی و دامەزراوەیی هەموو ئەزموونی قەڵاچۆكردنی ئەم جۆرەی گەندەڵی پێكەوە كۆدەكاتەوە، بریتییە لەوەی (فاكتەرەكانی هاندانی گەندەڵی بگۆڕێت بۆ فاكتەری هاندانی دژەگەندەڵی) بۆ تەرجەمەكردنی ئەم وەرچەرخانە وڵاتان شێوازی جۆراوجۆریان تاقیكردۆتەوەو ئاكامی جیاوازیشمان پیشاندەدەن. ئەو نەتەوەو دەوڵەتانەی كە توانیویانە لەبەر رۆشنایی تایبەتی كۆمەڵگەی خۆیان ئەم وەرچەرخانە دروست بكەن، سەركەوتنی زۆر گەورەیان بەدەست هێناوە، ئەوانەشی هەوڵیانداوە ئەم وەرچەرخانە بەلاساییكردنەوە، یان كۆپیكردنی ئەزموونی وڵاتانی دیكە لەسەر كۆمەڵگەی خۆیان ئەنجام بدەن، لەبری ئەوەی توانیبێتیان ژینگەیەك بۆ كەمكردنەوەی گەندەڵی دورست بكەن، بەپێچەوانە ژینگەیەكی ئەوتۆیان بۆ بڵاوبوونەوەی گەندەڵی دروستكردووە كە گەندەڵی لەكارێكی قێزەوەنەوە كردووە بە چالاكییەكی ئابووری. بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ناسەقامگیریی سیاسیش لەكۆمەڵگەدا، ئەو رەهەندە هاوبەشانەی هەموو ئەزموونی وڵاتانی سیستمی دیموكراتی لەجیهاندا پێكەوە كۆدەكاتەوە، بریتییە لەوەی كە دەبێت (حزبە سیاسییەكانی كۆمەڵگە وەك هۆكارێك بۆ دروستبوونی كێشەو گەندەڵی و ناسەقامگیری سیاسی بگۆڕێت بۆ هۆكارێك بۆ چارەسەكردنی كێشەكان و دروستكردنی سەقامگیریی سیاسی لەكۆمەڵگەو كۆكردنەوەی هەوڵەكان بۆ چارەسەركردنی قەیران و كێشەكانی كۆمەڵگە)، دیارە بۆ ئەمەشیان سیستمە دیموكراتییە جیاوازەكان رێگەی جیاوازیان بۆ تەرجەمەكردنی ئەم وەرچەرخانە تاقیكردۆتەوەو ئاكامەكانیش جیاوازن، بەڵام لاساییكردنەوەی ئەزموونی وڵاتانی دیكە، شكستی گەورە بەسەر پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە دەهێنێت و سیستمە دیموكراتییەكەش دەگۆڕێت بۆ پاشاگەردانییەكی ئەوتۆ كە شكۆی دەوڵەت و نەتەوە پێكەوە دەخاتەبەر مەترسی. هەر بۆیە ئەگەر فەرەنسا دیاردەی ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی بە هەمواركردنی دەستوور و راگەیاندنی كۆماری پێنجەم كۆتایی پێهێنابێت، ئەوا توركیا كە دەوڵەتێكی دراوسێمانە بە رێگەی سندوقەكانی دەنگدان و بوون بە زۆرینەی پارتی دادوگەشەپێدان لەساڵی 2002 كۆتایی پێهێناوە، لەبەرامبەردا لەكۆریای باشوور بە رێگەی كودەتای سەربازی و گێڕانەوەی یاساو نیزام، بەڵام لەسنگافورا و تایوان و ژاپۆن بە رێگەی پارتێكی بەهێز كە توانیویەتی سەركردایەتی پرۆسەی پەرەپێدان و پەرەپێدانی بەردەوام بگرێتەدەست.

ئەگەر سەرنج لەهەر یەك لەم ئەزموونانە بدەین، مێژووی ئەو نەتەوانە پێمان دەڵێت، شكۆی نەتەوە دوای گێڕانەوەی سەقامگیری و كۆتاییهاتنی گەندەڵیی سیاسی دەستپێدەكات، هەر بۆ نموونە فەرەنسا كە لەماوەی 1946- 1958 خەریك بوو شكۆی دەوڵەتی فەرەنسا بوونی نەمێنێت، لەدوای ساڵی 1958 و دەستپێكردنی كۆماری پێنجەم، نەك هەر شكۆی گەورەیی بۆ دەوڵەتی فەرەنسا گەڕاندەوە، بەڵكو گەڕانەوەی شكۆی فەرەنسا وەك دەوڵەتێكی بەهێز بووە هۆكاری ئەوەی لەگەڵ ئەڵمانیادا بەردی بناخەی یەكێتی ئەوروپا دابنێن، توركیا لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوو تا ساڵی 2002 رۆژ لەدوای رۆژ ئابوورییەكەی لەبەریەك هەڵدەوەشا، بەڵام كە گەندەڵی و ناسەقامگیریی سیاسی كۆتایی هات، توركیا بووە یەكێك لەدەوڵەتانی گروپی 20، واتە یەكێك لە 20 دەوڵەتە دەوڵەمەندەكەی جیهان. هەروەها ئەگەر سەرنج لەئەزموونی كۆریای باشوور بدەین، دەبینین لەساڵی 1953 – 1961 كۆریای باشوور گەیشتە ئەو بارودۆخەی ئومێد بۆ كۆریای باكوور بخوازێت، بەڵام لەدوای ساڵی 1961 تەنیا لەماوەی 11ساڵدا كۆریای باشوور لەوڵاتێكی كاولكراوی دوای شەڕەوە هاتە ریزی دەوڵەتە پێشكەوتووەكانی رۆژئاوا، لەوانەیە ئەزموونی سەنگافورا كە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە لەگەڵ پرۆسەی راگەیاندنی دەوڵەت تا رادەیەكی زۆر هاوشێوەی ئەزموونی كوردستان بێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لەساڵی 1965 كاتێك سەربەخۆیی لەلایەن مالیزیاوە بەسەر سەنگافورا فەرزكرا، زۆر گروپ و لایەن هەبوون شەڕی بەوەكالەتیان بۆ مالیزیا دەكرد، بۆ ئەوەی دەوڵەتی سەنگافورا لەبار بەرن، بەڵام لی كوان یوو بە بونیادنانی سوپایەكی بەهێز خەونی وەكیلەكانی مالیزیای لەگۆڕ ناو وڵاتێكی بونیاد نایەوە كە هەموو جیهان ناچارە چیرۆكی سەركەوتنی سەنگافورا بخوێنێتەوە، بۆ ئێستای ئێمەش لەكوردستان، لای كەس شاراوە نییە كە هێزی پێشمەرگە بۆ پاراستنی سنوورەكانی كوردستان، قوربانییەكی ئەوتۆی داوە كە هەموو جیهانی سەرسام كردووە، بەڵام ئەگەر بێتو ئەم سەركەوتن و قوربانیدانەی پێشمەرگە نەبێتە ئیلهام بۆ ئەوەی حزبە سیاسییەكانی كوردستان بگۆڕدرێن بۆ فاكتەری سەقامگیری و كۆتاییهێنان بەگەندەڵیی سیاسی، ئەوا خوانەخواستە ئەگەر ئەمە نەكرێت، ئەوا دەبێت چاوەڕێی ئەوە بین وەك حزبەكانی كۆماری چوارەمی فەرەنسا، شكۆی كوردستان و سەركەوتنەكانی پێشمەرگە بكەوێتە بەردەمی مەترسی و فەوتاندنەوە.

كاتێك حزبی سیاسی دەبێتە فاكتەرێك
بۆ تێكدانی هاوسەنگیی سیستمی سیاسی

فرانسیس فۆكۆیاما سەبارەت بەو شكستە گەورە ئابورییەی بەسەر یۆنان هات و بووە هۆكاری ئەوەی نەتوانێت وەك دەوڵەتانی دیكەی یەكێتی ئەوروپا چارەسەری بكات، كە دواتریش ناچار بوو راپرسی لەسەر ئەو پرسە بكات كە لە یەكێتی ئەوروپا بێتەدەرەوە، یان بمێنێتەوە، هۆكارەكەی دەگێڕێتەوە بۆ ئەو هاوپەیمانە حزبییە چەپ و راستەی كە بەشێوەی خولی و وەك دوو حزب دەستاودەستی دەسەڵات لەسیستمی سیاسی یۆنان دەكەن.
فۆكۆیاما دەڵێت: گرفتی سەرەكیی نێوان ئەو دوو هاوپەیمانە، یان ئەو دوو حزبە، ئەوە نییە كە بە شێوەیەكی رێكوپێك و لەكاتی خۆیدا دەستاودەستی ئاشتییانەی دەسەڵاتییان نەكردبێت، بەڵكو گرفتی سەرەكی رەفتاری ئەم دوو حزبەیە لەگەڵ حكومەتدا، هەر ئەوەش بۆتە هۆكاری ئەوەی گەندەڵی و ناسەقامگیریی سیاسی دروست بێت و پاشانیش حكومەتی یۆنان نەتوانێت كێشە داراییەكانی چارەسەربكات و ببێتە كارەسات بەسەر ئەو وڵاتەوە، دیارە ئەمەش بەرەنجامی ئەوەیە ئەم دوو حزبە هەر كاتێك هەڵبژاردنیان بردبێتەوەو چووبێتنە دەسەڵات، هەموو پۆستە گشتییەكانی حكومەتی پێشوویان گسك لێداوەو لەشوێنی ئەوان ئەندام و كادری سەربە حزبەكەی خۆیان داناوە، بەمەش نەیانهێشتووە هیچ ئەزموونێكی حوكمڕانی و هەڵسووڕانی دامەزراوەیی لەناو حكومەتی یۆنان دروست بێت، بۆ ئەوەی كاتێك رووبەڕووی قەیرانێك دەبنەوە، بتوانن چارەسەری بۆ بدۆزنەوە.

هەر ئەم بیرمەندە سەبارەت بە سیستمی دیموكراتی هیندستانیش دەڵێت: هیندستان لەناو ئاسیادا لەدوای راگەیاندنی سەربەخۆییەوە لەساڵی 1947 تائێستا نموونەیەكی باشی دیموكراتییە لەئاسیادا، بەڵام كێشەی سەرەكیی سیستمی سیاسیی هیندستان ئەوەیە كە حزبە سیاسییەكانی هیندستان بەشێوەیەك مامەڵە لەگەڵ حكومەت ناكەن، هەتا حكومەت بتوانێت بڕیاری راست و دروست بۆ چارەسەركردنی كێشەكان دەربكات. لەمبارەوە ئاماژە بەنموونەیەك دەكات ئەویش ئەوەیە توێژینەوەیەك دەریخستووە، ئەو مامۆستایانەی لەگوندەكانی هیندستان دامەزراون، بۆ ئەوەی منداڵی ئەو گوندانە فێری خوێندەواری بكەن، نیوەیان مووچە وەردەگرن، بەڵام لە قوتابخانەكان دەوام ناكەن، ئەم بابەتە لەگەڵ ئەوەی چەندین جار بۆتە گەورەترین بابەتی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكان، بەڵام دوای چەندین ساڵ كە دووبارە لێكۆڵینەوە كراوە، دەبینن دیاردەكە زیادی كردووەو كەمی نەكردووە و بەهەمان رێژەو زیاتریش مامۆستایان لە قوتابخانەكاندا دەوام ناكەن. ئەوجا ئەگەر لەو نموونە دیاریكراوەوە بەراوردی هیندستان و ژاپۆن بكەین، ئەوا دەزانین بۆچی ژاپۆن ئەندامی گروپی هەشت دەوڵەتە گەورە پیشەسازییەكەی جیهانەو بۆچیش هیندستان هەر بەهەژاری ماوەتەوە. خۆ ئەگەر بەراوردی هیندسستان لە رووی ژمارەی دانیشتووانەوە لەگەڵ كۆماری چینی میللی بكەین، ئەوا دووبارە دەبینین كە سیستمە دیكتاتۆرییەكەی كۆماری چین لە رووی ئابوورییەوە، زۆر لە سیستمە دیموكراتییەكەی هیندستان سەركەوتووترە.

ئاماژەكردنمان بەو دوو نموونەیە، لاوازیی دوو سیستمی سیاسی دیموكراتیمان پیشان دەدا، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر هاووڵاتیانی دەوڵەتانی ئاسیا ئەو توانایەیان هەبێت كە نموونەی ژاپۆن و تایوان و سەنگافورا و كۆریای باشوور لەبونیادنانەوەی دەوڵەت و نەتەوە پیشانی جیهان بدەن، ئەوا هەموو ئەو فاكتەرانەی وەك سامانی مرۆیی و داب و نەریت و فاكتەری ئایینی كە لەو وڵاتانە بوونیان هەیە، هەمان فاكتەر و بگرە زیاتریش لە هیندستان بوونی هەیە، هەروەها ئەگەر سەیری قەیرانەكەی یۆنان و تەواوی دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا بكەین، ئەوا بەهەمان شێوە دەبینین ئەو قەیرانە داراییەی كە لە ساڵی 2008 رووی لەهەموو دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا كرد، هەر هەمان قەیرانیش رووبەڕووی یۆنان بۆتەوە، بەڵام پرسیار ئەوەیە بۆچی بۆ یۆنان بووە كارەسات و ئەمریكا و دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا تێیانپەڕاند؟ ئەوا لەهەردوو حاڵەتەكەدا بۆمان دەردەكەوێت ئەو پەتای ناسەقامگیری و گەندەڵییە سیاسییە لە هیندستان و یۆنان هەیە، لە دەوڵەتانی ژاپۆن و كۆریای باشوور و تایوان و سەنگافورا و یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا بوونی نییە. ئەمەش مانای ئەوەیە هیچ كێشەو قەیرانێك لەئیرادەی دەوڵەت و نەتەوە گەورەتر نییە، ئەگەر لەناو ئەو دەوڵەت و نەتەوەیە پەتای ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی بوونی نەبێت.

لەم روانگەیەوە ئەگەر خوێندنەوەیەك بۆ ناسەقامگیری و گەندەڵیی سیاسی لە ژینگەی ئاڵۆزی كوردستاندا بكەین، ئەوا راشكاوانە دەگەینە ئەو ئاكامەی كە هۆكاری قەیرانە داراییەكانی كوردستان بە پلەی یەكەم دابەزینی نرخی نەوت، یان سیاسەتی فرۆشتنی راستەوخۆی نەوت نییە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، بەڵكو دروستكردنی ناسەقامگیری و ئەو گەندەڵییە سیاسییەیە كە حزبەكانی كوردستان بوونە بەربەست لەبەردەم ئەوەی پەرلەمان و حكومەت بتوانن كاری خۆیان بكەن. هەروەها حزبەكان بوونە لەمپەرو ئاستەنگ لەبەردەم ئەوەی حكومەت و پەرلەمان پێكەوە نەخشەیەكی رێگە بۆ چۆنیەتی چارەسەركردنی قەیرانە داراییەكان دابڕێژن.
لێرەوەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان و ئەو پرسیارە لەخۆمان بكەین، ئایا چۆن هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەناو ئەو هەموو قەیرانەدا (قەیرانی دارایی و چەك و لۆجیستی سەربازی) توانی ئەو سەركەتنە مەزنانە بەدەست بهێنێت و هەموو جیهان سەرسام بكات؟ بێگومان وەڵامەكەی تەنیا ئەوەیە كە ئەو گەندەڵییە سیاسییەی لەناو پرۆسەی سیاسی بوونی هەیە، لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوونی نییە. خۆ ئەگەر خوانەخواستە ئەو گەندەڵی و ناسەقامگیرییە سیاسییە لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوونی هەبوایە، ئەوا خوا دەیزانی چ كارەساتێكی گەورە بەسەر كوردستاندا دەهات و كوردستان بوونی نەدەما، هەروەك چۆن ئێستا شارەكانی ئەنبار و تكریت و موسڵ و حەلەب بوونی نەماوە.

نەتەوەیەك خاوەنی سامانی مرۆیی پێشمەرگە بەهەموو ماناكانیەوە بێت، ئەگەر حزبە سیاسییەكان سەر لەم میللەتە نەشێوێنن، هەموو تاكێكی كوردستان بە ژن و پیاوەوە هەمان بیركردنەوەی پێشمەرگەیان هەیە، تواناكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان هەڵقوڵاوی ئەو رۆحە خۆڕسكەیە كە پێشمەرگەی تێدا پەروەردە بووە، نەك ئەو توانایە لەمەیدانەكانی مەشق و راهێنانی سەربازی دروست بوویت، بۆیە هەمان ئیرادە و گیان لەناو هەر تاكێكی كوردستان هەیە، ئەگەر حزبەكان ئەم توانایانە سڕنەكەن، ئەوا چارەسەكردنی كێشە داراییەكانی كوردستان لە تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش قورستر نییە. بەڵام حزبە سیاسییەكانی كوردستان بوونەتە هۆكاری دروستبوونی ناهاوسەنگی پرۆسەی سیاسی و بوونەتە فاكتەری ئەوەی كە حكومەت و پەرلەمان نەتوانن بڕیاری راست و دروست بدەن، هەموو هۆكاری ئەمانەش رەفتار و كاردانەوەی خودی حزبەكانە لەگەڵ یەكتری و ئەگەر بەقووڵایی كێشەكەدا رۆچین، دەبینین لە كوردستاندا بێجگە لەكێشەو عینادیی حزبە سیاسییەكان هیچ كێشەیەكی دیكە بوونی نییە.

هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی گەندەڵیی سیاسی
هێزی پێشمەرگەش بگرێتەوە

لە رۆژی 17ی ئۆكتۆبەری رابردووەوە كە پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ دەستی پێكردووە، شاڵاوێكی ناڕەوا لەلایەن (هەڵسووڕاوانی گۆڕان)ـەوە دژی پێشمەرگە دەستی پێكردووە، تا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە هەفتەی رابردوو پەرلەمانتارێكیان بەئاشكرا سووكایەتی بە كەسوكارو خێزانی پێشمەرگە كرد، لەمەش زیاتر دوای ئەوەی پێشمەرگە دوایین خاڵی سنووری كوردستانی لەتیرۆریستانی داعش پاك كردەوە، كەچی تازە بەتازە پەرلەمانتارەكانی بزووتنەوەی گۆڕان زۆر بە ئاشكرا داوادەكەن هێزی پێشمەرگە راستەوخۆ مووچە لەحكومەتی بەغدا وەربگرێت، یان بانگەشە بۆ ئەوە دەكەن لەبەر ئەوەی هێزی پێشمەرگە لەژێر فەرمانی سەرۆك وەزیرانی عێراق وەك فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراقدا نییە، كەواتە شایستەی ئەوە نییە لە خەرجی سەروەریی عێراق پشك و مووچەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دیاری بكرێت.

ئەم بانگەشەكردنانەی بزووتنەوەی گۆڕان بەتەنیا راوبۆچوونی پەرلەمانتارێك، یان هەڵسووڕاوێكی ئەو بزووتنەوەیە نییە، بەڵكو ئەمە ئەو بەرنامەو پیلانەیە كە دژی سەربەخۆیی كوردستان و هێزی پێشمەرگە وەك سوپای بەرگریی كوردستان داڕێژراوە، ئەوجا لەبەر ئەوەی بانگەشەكردن بۆ ئەم پیلانە نانیشتمانییە كارێكی هێندە قێزەوەنە، بزووتنەوەی گۆران وەك خۆی ناتوانێت و ناوێرێت بەئاشكرا بانگەشەی بۆ بكات، ئەوا بە رێگەی ئەوەی كە (ئەمە رای تایبەتی ئەندام پەرلەمانێك، یان هەڵسووڕاوێك)ی ئەو حزبەیە، بازاڕگەرمی بۆ دەكرێت، هەتا دەگاتە ئەو ئاستەی كە ئیدی شەرم نەبێت، باس لەم پیلانە بكرێت. بۆیە ئەم بانگەشانەی دەكرێن بۆ بێبەهاكردنی ناوی پیرۆزی پێشمەرگەو سەركەوتنە مەزنەكانیان، وەك یەكەم بریسكەی ئازاری پێش جەڵتەی بەهێزی دڵ و دەماغ وایە، ئەگەر حیسابی زۆر ورد بۆ ئەو بریسكەیە نەكرێت، پێش ئەوەی جەڵتەكە رووبدات، ئەوا كە جەڵتەكە روویدا ئەوجا جەڵتەی دڵ بێت، یان هی دەماغ، چارەنووسی مرۆڤەكە دەخاتە سێ ریانێكەوە، یان ئەوەیە دەستبەجێ دەیكوژێت، یان ئەوەیە دووچاری حاڵەتی مردنی كلینیكی دەكاتەوە، یان ئەوەیە بەجۆرێك لە ئیفلیجبوون دەیهێڵێتەوە، بەڵام چاوەڕێی ئەوە بین كە مرۆڤ بە سەلامەتی لەجەڵتەی بەهێزی دڵ و دەماغ دەردەچێت، ئەوا هەتا ئێستا زانستی پزیشكی ئەم راستییەی نەسەلماندووە.

بۆ ئێستای كوردستان هێزی پێشمەرگە، دڵ و دەماغی كوردستانە، بۆیە ئەگەر زۆر بە هۆشیارانە رێگە لەو بانگەشانە نەگرین كە پێشمەرگە دەكاتە میلیشیا و خێزان و كەسوكاری شەهیدان دەكاتە (لەشفرۆش) ئەوا ئەمیش وەك بریسكەی ئازاری پێش جەڵتەی بەهێزی دڵ و دەماغ، خوانەخواستە ئەگەر بكەوێتە ناو هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە، ئەوا كوردستان لە سێ حاڵەت بەدەر نابێت، ئەویش ئەوەیە: یان ئەو سەركەوتنانەی بەدەست هاتوون و بەنیازین دەوڵەتی كوردستانی لەسەر دروست بكەین، لەدەستمان دەچێت و كۆتایی دێت، یان كوردستان دەبێتە دەوڵەتێكی مردووی كلینیكی، واتە هەتا ئەگەر بشبینە دەوڵەت، هێچ توانایەكمان نابێت، یان ئەوەیە هەموو دامەزراوەكانی كوردستان دووچاری ئیفلیجبوون دەبن.
ئەو بیرمەندو پسپۆڕانە كار لەسەر ئەو پرسانە دەكەن كە (بۆچی لەئێستادا سیستمی دیموكراتی وەك پێویست ئەدای ئەركەكانی ناكات؟ یان بۆچی سیستمی دیموكراتی دووچاری پاشەكشە بۆتەوە؟) لەوەڵامی ئەم پرسیارانەدا ئەو پسپۆڕ و بیرمەندانە دەڵێن: (دیموكراتی وەك بارووت وایە، هەم دەتوانێت رێگەوبانی پێ دروست بكەیت و نەتەوەكەت پێكەوە گرێ بدەیتەوە، هەمیش دەتوانیت رێگاوبانەكانی پێ بڕووخێنێت و پێكهاتەی نەتەوەكەت لەیەكتری دووربخەیتەوە).
بەداخەوە لەئێستاداو لەمیانەی ئەو گەندەڵییە سیاسییە ژەهراوییەی رۆژانە پەرلەمانتار و هەڵسووڕاوانی بزووتنەوەی گۆڕان دەیڕژێننە ناو پرۆسەی سیاسیی كوردستانەوە، ئێستا لەكوردستاندا خەریكە دیموكراتی و سیستمی دیموكراتی رووی دووەمی بارووتمان پیشان دەدات، لەبری ئەوەی بەكاری بهێنێن بۆ دروستكردنی رێگەوبان و پێكەوە گرێدانەوەی نەتەوە، واتە خەریكە بزووتنەوەی گۆڕان دیموكراتی دەكاتە ئەو بارووتەی كە رێگاوبانەكان بڕووخێنێت و گەلەكەمان لەیەكدی بترازێنێت و دووری بخاتەوە.

لێرەوە ئەگەر ئاماژەیەكی خێرا بە قسەی هەندێك لەپەرلەمانتارو هەڵسووڕاوانی بزووتنەوەی گۆڕان بكەین، دیارە لەسەرەتای پرۆسەی ئازادكردنی موسڵەوە هەڵسووڕاو و پەرلەمانتارێكی بزووتنەوەی گۆڕان زۆر بەبێ شەرمی گوتی: «پێشمەرگە شەڕی بەوەكالەت دەكات.»! ئەگەر لەسەر ئەم قسەیە هەڵوەستە بكەین كە بە پێشمەرگە دەگوترێت، ئەوا هیچ تەفسیرێكی دیكە هەڵناگرێت و هەموو ئەوانەی لەسیاسەت كاردەكەن دەزانن، (شەڕی بەوەكالەت واتە بەكرێگیراو)، باشە ئەگەر لەژێر پەردەی ئازادی رادەربڕین و دیموكراتی بە پێشمەرگە بگوترێت «شەڕی بەوەكالەت دەكات و بەكرێگیراوە»، ئایا بزووتنەوەی گۆڕان دیموكراتی نەكردۆتە ئەو بارووتەی كە هەرچی لەكوردستاندا بونیادنراوە، بیڕووخێنێت؟
لەمەش زیاتر ژنە پەرلەمانتارێكی دیكەی بزووتنەوەی گۆڕان جیا لەوەی بەخێزان و كەسوكاری شەهیدان دەڵێت «لەشفرۆش» لەهەمانكاتدا بۆ دژایەتی و سووكایەتیكردن بە پێشمەرگە بە راشكاوی بەرگری لەداعش دەكات، هەر بۆ نموونە دوای ئەوەی زیاتر لە 100 چەكداری داعش لە 21ی ئۆكتۆبەری رابردوو دزەیان كردە ناو شاری كەركووك، كە ئەگەر جوامێریی پێشمەرگەو خەڵكە قارەمانەكەی كەركووك نەبووایە، مەترسیی ئەوە بوو داعش كەركووك داگیر بكات، لەم هێرشەی داعشدا زیاتر لە 150 پێشمەرگەو هێزەكانی ئاسایش و پۆلیس و خەڵكی قارەمانی كەركووك شەهیدو بریندار بوون، هەموو تۆمارەكانیش ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن، كە كۆمەڵێك ماڵی عەرەب لە باشووری كەركووك ئاسانكارییان بۆ ئەو چەكدارانەی داعش كردووە، كەچی ئەو ژنە پەرلەمانتارەی گۆڕان لەبەرنامەیەكی كەناڵی (دجلە)دا لەبری ئەوەی راستییەكان بۆ رای گشتی روون بكاتەوە و بڵێت ئەو خەڵكانە داعشن و ئاسانكارییان بۆ داعش كردووە بۆ ئەوەی كەركووك كاول بێت و داگیربكرێت، كەچی زۆر بێ شەرمانە دەڵێت: «هەرچی لەسەر پێشێلكاری مافی مرۆڤ لەسەر پێشمەرگە دەگوترێت، راستەو ئەو پێشێلكارییانە بەفەرمانی ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان ئەنجام دراوە.» لەمەش زیاتر كاتێك عالیە نوسەیفی پەرلەمانتاری جەبهەی ئیسلاح هێرشی زۆر توندی كردە سەر پێشمەرگەو كوردستان، پێشكەشكاری بەرنامەكە رووی كردە ژنە پەرلەمانتارەكەی گۆڕان بەوەی كە هێرشی توند نەكات، كەچی لەوەڵامدا دەڵێت: «بەرنامەكە بەو ئاراستەیەدا مەبەن بەرگری لە كوردستان بكەم، من بەرگری لەكوردستان ناكەم و بڕوام بە حكومەتی هەرێمی كوردستان نییە، ئەگەر بۆ ئەمە بووایە (واتە بۆ بەرگری لەكوردستان بووایە) من نەدەهاتم.»
سەرنج لەم قسانە بدەن، ئایا ئەگەر ئەمە بەرنامەو پیلانێكی سیاسیی داڕێژدراو نەبێت لە دژی پێشمەرگەو سەروەریی كوردستان، هیچ تاكێكی كوردستان ئاستی خۆفرۆشی دەگاتە ئەو ئاستەی نكۆڵی لەخاك و حكومەتی خۆی بكات؟ لەمەشدا بزووتنەوەی گۆڕان، سیستمی دیموكراتی كردۆتە بەرمیلێك بارووت بۆ ئەوەی كوردستانی پێ كاول بكات.

بۆ رێگرتن لەم پەتایە كە نەچێتە ناو هێزی پێشمەرگە، بە تەنیا ئەم كارە كاری وەزارەتی پێشمەرگە نییە كە بەیاننامەیەك لەسەر ئەو لێدوانانە دەربكات، یان لە رێگەی داواكاری گشتییەوە سكاڵای لەسەر تۆمار بكات، بەڵكو رووبەڕووبوونەوەی پەتای لەمجۆرە كە پێی دەگوترێت: «تاعونی دیموكراتی»، پێویستی بە كۆبوونەوەی بەپەلەی ئەنجومەنی وەزیران هەیە بۆ ئەوەی هەموو وەزارەتە پێوەندیدارەكان بەرنامەیەكی بەپەلە دابڕێژن و رووبەڕووی ببنەوە، لەپێش هەموویانەوە ئەركی وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستانە چاو بە یاسای پارتە سیاسییەكانی كوردستاندا بخشێنێتەوە و رێنمایی پێویست دەربكات كە رەفتاری لەوجۆرە هەر حزبێك بیكات، دەچێتە خانەی خیانەتی نیشتمانییەوە، ئەم پەتای گەندەڵیی سیاسییە، دەبێت وەك پەتای (شێتیی مانگا) سەیربكرێت و وەك بەریتانیای مەزن مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و بڕیاری بوێری لەسەر بدرێت، چۆن بەریتانیا كە بەیەكێك لە دەوڵەتە گەورەكانی هەناردەكەری گۆشتی مانگا حیساب دەكرێت، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی پەتای (شێتیی مانگا) دەستبەجێ چی گۆشتی مانگا هەبوو، هەمووی دەستبەسەر داگرت و رێگەی نەدا بچێتە بازاڕەكانی بەریتانیا و یەكێتی ئەوروپا و جیهانەوە، بەهەمان شێوە ئێمەش سەبارەت بە پەتای گەندەڵیی سیاسی دەبێت رێگربین لەوەی بچێتە ناو هێزی پێشمەرگەوەو دەبێت دەستبەجێ هەڵگری ڤایرۆسی گەندەڵیی سیاسی سڕبكرێت و رێگەنەدرێت ئەم ڤایرۆسە بچێتە ناو هێزی پێشمەرگەو هەروەها دەبێت كۆمەڵگەشی لێ پاك بكرێتەوە.

دەستپێشخەری سەرۆك بارزانی
نەخشەڕێگە بۆ كۆتاییهێنان بە گەندەڵیی سیاسی

دوای ئەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دوایین خاڵی لەسەر سنووری باشووری كوردستان لەتیرۆریستانی داعش پاككردەوە، سەرۆك بارزانی لەگەڵ راگەیاندنی پەیامی سەركەوتن داوای كرد، كێشەكانی كوردستان بە دیالۆگ چارەسەر بكرێن و دەبێت ئەو لوغمە سیاسییانەش كە بۆ پرۆسەی سیاسی دانراون، پووچەڵ بكرێنەوە، لەمەش زیاتر هەر دوای راگەیاندنی پەیامی سەركەوتن، سەرۆك بارزانی وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ خواستی خەڵكی كوردستان، سێ پێشنیاری كرد، كە لەپێش هەمووانەوە داوای كرد حزبەكان كۆببنەوەو كەسێك بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەستنیشان بكەن.

ئەگەر سەرنج لەم پێشنیارەی سەرۆك بارزانی بدەین، دەبینین ئەمە بۆ یەكەمینجارە لەمێژووی هەموو سەرۆكەكانی جیهاندا، سەرۆكێك لەدوای راگەیاندنی گوتاری سەركەوتن لەشەڕێكی جیهانیدا داوابكات لە پۆستەكەی خۆیدا نەمێنێت.
سەرۆك بارزانی ئەمەی لەپێناوی ئەوەدا كردووە كە كوردستان لە دوو مەترسی زۆر گەورە دووربخاتەوە:
1. پووچەڵكردنەوەی ئەو لوغمە سیاسییانەی بۆ پرۆسەی سیاسیی كوردستان دانراون، بۆ ئەوەی پرۆسەی سیاسی لەكوردستاندا تێكبشكێنێت.
2. كۆتاییهێنان بەو ئیرهابە فیكرییەی دژی سەربەخۆیی كوردستان و پێشمەرگە لەلایەن بزووتنەوەی گۆڕان و بەشێك لە حزبەكانی دیكەوە بەڕێوەدەچێت.

ئەو دووخاڵەی سەرۆكی كوردستان ئاماژەی پێكردوون، هەردووكیان پێكەوە ئەو گەندەڵییە سیاسییەیە كە خەریكە دەبێتە مەترسی و تەحەددا لەسەر هەموو شتێكی جوانی ئەم كوردستانە، ئەمەش مانای ئەوەیە سەرۆك بارزانی ئامادەیە هەموو شتێك بكات بۆ ئەوەی كۆتایی بەو گەندەڵییە سیاسییە بێت و جارێكی دیكە پرۆسەی سیاسی كارا بكرێتەوەو هەموو تواناكان یەكبخرێن بۆ ئەوەی رێگەچارەیەك بۆ قەیرانە دارایی و سیاسییەكانی كوردستان بدۆزرێتەوە.
ئەزموون و لۆژیك و بڕوابوونی سەرۆك بارزانی بە ئیرادەی خەڵكی كوردستان، هەمان ئەو لۆژیك و بڕوابوونەیە كە لەدوای راپەڕینی ساڵی 1991 لە دیداریكدا لەگەڵ هارڤارد پۆلتیكل ریڤیو ئاماژەی پێكرد: «میللەتی ئێمە میللەتێكی تەمبەڵ و هەژار نییە، ئێمە وڵاتێكی دەوڵەمەندو گەلێكی خاوەن ئیرادەمان هەیە، ئێمە تەنیا پێویستی ئەوەندەمان بە ئێوەیە هەتا تۆزێك دێینەوە سەرخۆمان، پاشان میللەتی ئێمە دەزانێت چۆن خۆی رێكدەخاتەوە.» سەرۆك بارزانی ئەم لۆژیك و ئەزموونەی لەماوەی دووساڵی رابردووی شەڕی داعش لەناو هێزی پێشمەرگەی كوردستان تاقیكردەوەو بە لۆژیكی خۆی توانی گەندەڵیی سیاسی لەناو ریزەكانی هێزەی پێشمەرگەی كوردستاندا بنبڕبكات و هێزی پێشمەرگە تەنیا سەرقاڵی پاراستنی كوردستان بێت و خۆی تێكەڵی پرۆسەی سیاسی و ململانێی حزبەكان نەكات. ئاكامی ئەم ئەزموونەش دوای پشتیوانی خوا ئەوە بوو كە هەموو جیهان سەركەوتنەكانی پێشمەرگەی بینی. ئێستاش كە سەرۆك بارزانی ئەم دەستپێشخەرییەی راگەیاندووە بۆ ئەوەی حزبەكان كۆببنەوە هەتا ئەوەی كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن و كەسێكیش دەستنیشان بكەن بۆ ئەوەی پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان وەربگرێت، ئەمە گەورەترین قوربانیدانە بۆ ئەوەی گەندەڵیی سیاسی كۆتایی پێبێت و حزبەكان بەخۆدا بچنەوەو پرۆسەی سیاسی بخەنەوە سەر راستەڕێی خۆی، هەروەكو بەشی هەرە زۆری حزبە سیاسییەكانیش لەوەڵامی ئەم دەستپێشخەرییەی سەرۆك بارزانیدا گوتوویانە: «ئەم دەستپێشخەرییەی سەرۆك بارزانی بواری موزایەدەی سیاسی بۆ هیچ لایەك نەهێشتۆتەوە.»

لێرەوە پێویستە حزبە سیاسییەكان سوود لەم فرسەت و دەستپێشخەرییەی سەرۆك بارزانی وەربگرن و راستگۆیانە بەخەڵكی كوردستان بڵێن كێشەكانیان چین. خۆ ئەگەر بیانەوێت بە جۆرێك لە مانۆڕی سیاسی مامەڵە لەگەڵ ئەم دەستپێشخەرییە بكەن و ئاستەنگ دروست بكەن بۆ ئەوەی گەندەڵیی سیاسی هەر بەردەوام بێت، ئەوا لەم حاڵەتەدا رێگەی دیكە نامێنێت بێجگە لەوەی سەرۆك و پێشمەرگەو خەڵكی كوردستان بەناچاری بەدوای رێگەیەكی دیكەدا بگەڕێن، ئەمەش لەپێناوی ئەوەی هەم كوردستان پارێزراو بێت، هەمیش چیدیكە خەڵكی كوردستان لەوناو ئەو هەموو قەیرانانەدا نەژین.