ئایندەی عێراق و ستراتیژیەتێكی نوێ بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
December 6, 2016
راپۆرتەکان
راپۆرتی یەكەم كە تایبەتە (بەئایندەی عێراق لەدوای داعش) لەلایەن باڵیۆز رایان كرۆكەر كە لەساڵی2007و لەسەردەمی ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش-ی كۆماری باڵیۆزی عێراق بووە، هەروەها باڵیۆز جیمیس جیفری كە ئەویش لەماوەی ساڵانی 2010-2012 لەسەردەمی ئیدارەی یەكەمی باراك ئۆباما-ی دیموكراتی باڵیۆزی عێراق بووە، سەكردایەتی كراوەو ژەنڕاڵ مایكل باربارۆ جێگری پێشووی سەرۆكی ئەركانی پێشوو بۆ ئۆپەراسیۆنی ستراتیژی و ئەركی هێزە فرەنەتەوەكان لەعێراقدا ئەندامی تاسكفۆرسە بووە سەبارەت بە ئایندەی عێراق. بۆ نووسینەوەی ئەم راپۆرتە كە چەندین پسپۆڕ و تایبەتمەند لەسەر بارودۆخی عێراق و كوردستان بەشدارییان كردووە، لەسەر ئەم تەوەرانە كاریان كردووە:
1. ئایندەی یەكەكانی هێزی حەشدی شەعبی.
2. پێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەعێراقدا.
3. دووبارە نیشتەجێكردنەوەی ئەو خەڵكانەی لەسەر ماڵ و حاڵی خۆیان دەركراون.
4. دووبارە ئامادەكردنەوەی كۆمەڵگەی عەرەبی سوننەی عێراق.
5. بونیادنانی حكومەتیكی چالاك لە بەغدا.
6. دەستكردن بە ریفۆرم لە ئابووریی عێراقدا.
7. سەرلەنوێ داڕشتنەوەی سنوورەكان لەنێوان عێراق و هێزە ئیقلیمییەكاندا.
ئەم گروپە بە سەركردایەتی هەردوو باڵیۆزی كۆماری و دیموكراتی لەماوەی 7 مانگ كاركردنی بەردەوام لە رۆژی 1ی نۆڤمبەری رابردوو سیاسەتی پێشنیاركراوی خۆیان بۆ ئیدارەی داهاتووی ئەمریكا بڵاوكردەوە. ئەوەی لەم راپۆرتە بۆ ئێمە گرینگەو تەوەرێكی سەرەكیی ئەم راپۆرتەیەو زۆر بە وردی كاری لەسەر كراوە، پێوەندیی نێوان كوردستان و عێراقە لەدوای نەمانی داعش، لەم راپۆرتەدا دوو گریمانە بۆ كوردستان دیاری كراوە، یەكەمیان یان دەبێت دەوڵەتێكی كۆنفیدڕاڵی بیت لەگەڵ عێراق، یان عێراق و كوردستان دانوستاندن بكەن بۆ ئەوەی ئەو خاڵە ناكۆكانەی لەنێوانیاندا هەیە، بە دیالۆگ چارەسەری بكەن، پاشان بە شێوەیەكی ئاشتییانە كوردستان سەربەخۆ بێت و دوو هاوسێی باش بن لەگەڵ یەكتریدا.
راپۆرتی دووەمیش كە تایبەتە بەئاراستەیەكی نوێ بۆ ستراتیژیەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەلایەن خاتوو مادلین ئۆلبرایت وەزیری دەرەوەی پێشووی ئیدارەی كلینتۆن-ی دیموكراتی و ستیفن هادلی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی لەسەردەمی ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش-ی كۆماری سەركردایەتی كراوە. میتۆدی داڕشتنی ئەم راپۆرتە لە هەموو ئەو راپۆرتانەی پێشتر جیاوازە كە ناوەندەكانی فیكرو لێكۆڵینەوە لەسەر ئاستی ئەمریكا و جیهان لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجامیان داوە، ئەم جیاوازییەش لەو خاڵەوە سەرچاوەی گرتووە، كە ئەو كەسانەی لەم راپۆرتەدا كاریان كردووە، جیا لەوەی بەشێوەیەكی مەیدانی كاریان كردووە، لەهەمانكاتدا گەوهەری راپۆرتەكە بۆچوونی خەڵكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەوڵدانە بۆ وەڵامدانەوەی خواستی خەڵكی ئەو ناوچەیە، هەروها میتۆدێكی تازەیە لەبەر ئەوەی لاساییكردنەوەی پلانی مارشاڵ نییە كە ئەمریكا دوای تەواوبوونی جەنگی دووەمی جیهانی بۆ بونیادنانەوەی دەوڵەت پیادەی كرد، بەڵكو ئەم میتۆدە شێوازێكی تازەی رێكخستنەوەی دەوڵەتە لەسەر بنەمای گرێبەستێكی تازەی كۆمەڵایەتی بۆ سەدەی بیست و یەكەم، ئەمەش بەو مانایەی دەوڵەتی سەدەی بیست و یەكەم دەبێت توانای وەڵامدانەوەی خواستی هاووڵاتی سەرشەقامی هەبێت، بۆ ئەوەی ئەو هاووڵاتیانە ناچارنەبن لەناو رێكخراوە تیرۆریستییەكانی داعش و قاعیدە خۆیان وەك چەكدارو خۆكوژ ببیننەوە. بۆیە ئەم راپۆرتە میتۆدێكی تازە پێشنیار دەكات كە بەباشی دەزانێت ئیدارەی داهاتوو هاوپەیمانی لەگەڵ تەواوی ئەو گروپە ئیقلیمییە چالاكانە بكات كە مەرج نییە ئەو گروپانە تەنیا دەوڵەت بن. لەمەش زیاتر رەتكردنەوەی ئەو بژارە كۆنەیە كە دەخرایە بەردەم هاووڵاتیانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەوەی: (ئایا لەنێوان ئاسایش و سەقامگیریی دەوڵەت و كۆمەڵگەیەكی زیاتر كراوەدا، كامیان هەڵدەبژرێت؟) ئەم راپۆرتە ئەم بژارەیە تێدەپەڕێنێت و بەشێوەیەكی دوولایەنە كاری كردووە بۆ دابینكردنی ئاسایش و سەقامگیریی دەوڵەت و هەروەها كۆمەڵگەیەكی كراوە كە رێز لە كەرامەتی تاكی هاووڵاتی بگیرێت و ئیشوكاری شایستەی خۆی دەست بكەوێت، ئەمەش واتە ئەم میتۆدە تازەیە ئۆلبرایت و هادلی بۆ ستراتیژیەتی تازەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێشكەشی دەكەن، لایەنی دەرەكی (ئەمریكا) دەستپێشخەر دەبێت بۆ هاریكاری هاوپەیمانەكانی، بەڵام دەوڵەتانی ناوچەكە، یان ئەو هاوپەیمانەكانی ئەمریكا هەتا ئەگەر دەوڵەتیش نەبن، خۆیان سەركردایەتی جێبەجێكردنی ئەم ستراتیژە تازەیە دەكەن. ئەم راپۆرتە وەڵامدانەوەیە بۆ ئەم تەوەرانە:
ئاسایش و نیزامی گشتی.
ئایین و ناسنامە، قەڵاچۆكردنی توندڕۆیی لە رادەبەدەر.
دووبارە بوونیادنانەوەی كۆمەڵگەكان.
حوكمڕانی و پێوەندیی دەوڵەت بە كۆمەڵگەوە.
بووژانەوەی ئابووری و چالاككردنی.
خاڵی گرینگ لە راپۆرتی ئاراستەی نوێ بۆ ستراتیژیەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ ئێمە وەك هەرێمی كوردستان ئەوەیە كە ستیڤن هادلی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش لە پەنێلێكی سەنتەری رەفیق هەریری لە ئامۆژگای ئەتڵەنتیك ئاماژەی پێدەكات و دەڵێت: «عێراق ئەو وڵاتەیە كە دەتوانرێت وەك یەكەمین فرسەت ئەم ستراتیژە تازەی تێدا جێبەجێ بكرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە، داعش سەرەتا خەلافەتەكەی لە عێراق راگەیاندو ئێستا پێش هەر شوێنێكی دیكە داعش لەسەر خاكی عێراق دەكرێتە دەرەوە، بۆیە گەلانی عێراق ئەو هەلەیان بۆ رەخساوە كە بەپشتگیری ئەمریكا حكومەتێكی نیشتمانی چالاك و شەڕعی دابمەزرێننەوە، ئەم حكومەتە بتوانێت دەسەڵاتی زیاتر بە دەسەڵاتی حكومەتە هەرێمییەكان و پارێزگاكانی بدات). دیارە وەك پوختەی راپۆرتی كۆتایی ئۆلبرایت هادلی سەبارەت بە عێراق هاتووە، سەبارەت بە حوكمڕانیی تازەی عێراق داواكراوە كە حكومەتێك لەبەغدا دابمەزرێت كە بەوجۆرە حوكمڕانی بكات، كە عەرەبی سوننە متمانەی پێبكات، بەڵام سەبارەت بە پێوەندیی نێوان كوردستان و عێراق هاتووە كە ئەمریكا گوشار بخاتە سەر كوردستان و عێراق بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن، ئەمەش مانای ئەوەیە لەم راپۆرتەشدا وەك راپۆرتی یەكەم (ئایندەی عێراق دوای داعش) كوردستان پێگەیەكی تایبەتی لە دووبارە رێكخستنەوەی عێراقی دوای داعش و ستراتیژیەتی تازەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە.
لەگەڵ ئەوەی هەردوو راپۆرتەكە سیاسەتی پێشنیاركراون و مەرج نییە ئیدارەی داهاتووی ئەمریكا سەد دەرسەد هەمووی جێبەجێ بكات، بەڵام گرینگی ئەم راپۆرتە لەوەدایە كە ئەم پێشنیارە رەنگدانەوەی بیروبۆچوونی هەردوو حزبی (كۆماری و دیموكراتی ئەمریكایە)، ئەمەش وەك راپۆرتی (دیراسەتی عێراق لەساڵی2006) كە بە راپۆرتی بیكەر هاملتۆن ناسرابوو، بووە هۆكاری ئەوەی راسپاردەكانی راپۆرتی بیكەر- هاملتۆن گۆڕانكارییەكی گەورە لە سیاسەتی ئەو كاتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق دروست بكات.