كاتێك سەرۆكی پەرلەمان
شایەنی پۆستەكەی خۆی نەبێت
پەرلەمان دەكاتە
ریمۆت كۆنتڕۆڵ بەدەست حزبەكەیەوە
كاتێك سەرۆكی پەرلەمان
شایەنی پۆستەكەی خۆی نەبێت
پەرلەمان دەكاتە
ریمۆت كۆنتڕۆڵ بەدەست حزبەكەیەوە

گواستنەوەی ئاژاوە بۆ ناو پەرلەمان
بەبڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕان
مەحمود رەزا ئەمین ئامۆزای نەوشیروان مستەفای رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان و پەرلەمانتاری عێراقیی هەمان حزب بە بۆنەی تێپەڕبوونی ساڵێك بەسەر رێگرتن لە یوسف محەمەدی هەڵسووڕاوی بزووتنەوەی گۆڕان و سەرۆكی ئەو كاتی پەرلەمان، نووسینێكی بەناونیشانی (لە ساڵیادی كودەتاكەی پارتیدا. دوو بیرۆكە و پێشنیارێك مرێنرا)، بڵاوكردۆتەوە كە تیایدا راشكاوانە دانی بەو راستییەدا ناوە، كە ئەو بێڕێزییەی یوسف محەمەد بەو رێككەوتنەی حزبەكانی كوردستانی كرد، كە دوای 19 كاتژمێر لە كۆبوونەوەی بەردەوام لە بەرەبەیانی 19ی ئابی 2015 پێی گەیشتن و پاشانیش پێداگیری كرد كە كۆبوونەوەی پەرلەمان بۆ تەواوكردنی كودەتاكەی گۆڕان گرێبدات، بەڵام شكستی هێنا و شكۆی پەرلەمانیشی شكاند، هەر هەمووی بە بڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕان بووە. واتە یوسف محەمەد وەك هەڵسووڕاوێكی ملكەچی ئەو بزووتنەوەیەیە (نەك سەرۆكی پەرلەمان!!) بڕیارەكانی بزووتنەوەی گۆڕانی جێبەجێ كردووە.
لەم پەرەگرافەی نووسینەكەی مەحمود رەزا ئەو راستییانەی سەرەوە بە ئاشكرا دەردەكەون: «جەعفەر ئیمێنكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی و جێگری سەرۆكی پەرلەمان راسپێردرابوو دكتۆر یوسف محەمەد ئاگادار بكاتەوە كە نەگەڕێتەوە بۆ هەولێر، بەڵام دكتۆر یوسف محەمەد شەو نەچووبووە ژێڕ باری ئاگاداركردنەوەكەی جەعفەر ئیمێنكی جێگری، بۆیە سەر لەبەیانی رۆژی 12ی ئۆكتۆبەر كەوتەڕێ بەرەو هەولێر. لە بازگەی ئەو لای (پردێ) وە چەكدارانی پارتی رێگەیان لە دكتۆر یوسف و هاوڕێكانی بڕی و نەیانهێشت بچنە هەولێرەوە. بۆ پووچەڵكردنەوەی ئەو كودەتایە ئەو رۆژە دوو بیرۆكەم تەڕح كرد، یەكەمیان لێدانی خێوەتگە لە بازگەی پردێ. دووەم رێپێوانی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، سەبارەت بە یەكەمیان دكتۆر یوسف پێویستی بە بڕیاری سیاسیی بزووتنەكەی بوو، ئەو پێشنیارەیان مرد، سەبارەت بە دووهەمیشیان، بیرۆكەم بۆ هاوڕێكەم باسكرد كە لەناو فیدراسیۆنی كۆمەڵە و رێكخراوە ناحكومەتییەكانە لە سلێمانی، پاش چەند رۆژێ بێدەنگی، زەنگم بۆ لێدا و لێم پرسی گەیشتە كوێ ؟ وتی ناكرێت، ئەویش مرد.»
ئەگەر بە وردی سەرنج لە قسەكانی مەحمود رەزا بدەین سەبارەت بەوەی كە پێشنیاری كردووە (یوسف محەمەد لە بازگەی پردێ خێوەتگە هەڵبدات) لەوەڵامدا دەڵێت: (یوسف محەمەد بۆ ئەم كارە پێویستی بە بڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕان بووە، كە ئەو بڕیارە نەبوو، پێشنیارەكەی منیش مرد)، كەواتە ئەم قسەیە كە كەسێكی وەك مەحمود رەزا دەیكات كە یەكێكە لە سەركردەكانی بزووتنەوەی گۆڕان و بنەماڵەی نەوشیروان مستەفا، ئەوە دەسەلمێنێت كە یوسف محەمەد هەرگیز نەیتوانیوە وەك سەرۆكی پەرلەمان رەفتار بكات، بەڵكو ئەو كاتەشی كە سەرۆكی پەرلەمان بووە لە چوارچێوەی رێككەوتنی (پارتی و بزووتنەوەی گۆڕان بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان)، ئەو تەنیا وەك هەڵسووڕاوێكی ملكەچی ئەو بزووتنەوەیە تەنیا و تەنیا ئەو بڕیارانەی جێبەجێ كردووە كە مەكۆی سەرەكیی بزووتنەوەكە لە گردی زەرگەتەوە فەرمانی پێكراوە، ئەوجا ئەو فەرمانە باش بووبێت، یان خراپ، یوسف محەمەد وەك سەربازێك بێ موناقەشەكردن جێبەجێی كردووە.
لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنج لە رووداوەكانی رۆژی 19ی ئابی 2015 بدەین، كە تیایدا چەندین ئەندام پەرلەمان وەك ناڕەزایی دەربڕین بەرامبەر ئەو ئاژاوەی یوسف محەمەد لە پەرلەمان بەڕێوەی دەبرد، دەستیان لە پەرلەمانتاری كێشایەوە، هەروەها ئەو كۆنگرە رۆژنامەوانییەی كە فراكسیۆنەكانی (یەكگرتوو، شیوعی و سۆشیالیست) گرێیان داو راشكاوانە جەختیان لەوە دەكردەوە (ئەم فیتنە و ئاژاوەیە لە پێناوی چی؟ تەنیا چەند كاتژمێرێك پێش ئێستا هەموو حزبەكان بە بزووتنەوەی گۆڕانیشەوە، رێككەوتن ئەو كۆبوونەوەیە نەكرێت.) پرسیارەكە ئەوە بوو ئەم پێداگیرییەی یوسف محەمەدی بەناو سەرۆكی پەرلەمان لەپای چییە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە دوای شكستی كۆبوونەوەكەی پەرلەمان، ئەبو تارای پەرلەمانتاری حزبی شیوعی بە رۆژنامەنووسانی دایەوەو گوتی: «پەرلەمان بە هەرزەكاری سیاسی بەڕێوە ناچێت.» ئەمەش مانای ئەوەیە هەموو حزبە سیاسییەكان گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە یوسف محەمەد بێجگە لە هەرزەكارێكی سیاسی و بێ ئەزموون و نەشارەزا، شتێكی دیكەو ئەو كەسە نییە بزانێت مانای پۆستی سەرۆكی پەرلەمان چییە و رێزی لێبگرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە، سەرۆكی پەرلەمان لە هەموو پەرلەمانەكانی جیهاندا كاری ئەوەیە رێز لە ئیرادەی پەرلەمانتارو فراكسیۆنەكان و رێككەوتنی حزبە سیاسییەكان بگرێت، نەك پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بە ئاستێك بچووك بكاتەوە كە لەبەر خاتری حزبەكەی، ئیرادەی پەرلەمانتار و فراكسیۆنەكان و رێككەوتنی حزبەكان ژێر پێ بنێت.
پارتی دیموكراتی كوردستان لەو كاتەوەی رێگەی نەداوە ئەم هەڵسووڕاوەی بزووتنەوەی گۆڕان بگەڕێتەوە بۆ هەولێر بۆ ئەوەی شكۆی پەرلەمانی كوردستان لەوە زیاتر نەشكێت، لە كۆبوونەوەی حزبە سیاسییەكانی كوردستاندا، تەنیا دوو پرسیاری لە بزووتنەوەی گۆڕان هەیە، یەكەمیان ئەوەیە: ئەگەر یوسف محەمەد بەشەخسی بەمجۆرە نابەرپرسیارانەیە مامەڵەی لەگەڵ شكۆی پەرلەمانی كوردستان كردووە، ئایا ئەم كەسە شایستەی ئەوەیە سەرۆكی پەرلەمان بێت؟ دووەمیان ئەوەیە: ئەگەر ئەو رەفتارە نابەرپرسیارانەی یوسف محەمەد بڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕانەو ئەو جێبەجێی كردووە، ئایا پارتی دەتوانێت لەگەڵ حزبێك كە ئامانجی ئەوە بێت پەرلەمان بكاتە شوێنی ئاژاوەگێڕی و تێكدانی كوردستان، مامەڵە بكات؟
لەبەرامبەر ئەم پرسیارانەی پارتی، بزووتنەوەی گۆڕان عینادیی هەڵبژاردووەو داوادەكات، بارودۆخەكە بگەڕێتەوە بۆ پێش 12ی ئۆكتۆبەری 2015، ئەمەش بەو مانایەی جارێكی دیكە لەسەر هەمان تاس و حەمام، ئاژاوە لە كوردستان دروست بكرێتەوە، ئامێری سەرەكیش بۆ ئەو ئاژاوەو ناسەقامگیرییە پەرلەمانی كوردستان بێت. ئەمەش نەك تەنیا لای پارتی دیموكراتی كوردستان جێگەی قبوڵكردن نییە، بەڵكو لای بەشی زۆری حزبەكانی كوردستان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش جیگەی قبوڵكردن نییە، لەبەر ئەوەی ئەو بڕیارەی پارتی لە 12ی ئۆكتۆبەر بۆ هەڵوەشانەوەی رێككەوتنەكەی لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان داویەتی، رێگرتن بووە لە ئاژاوەگێڕی و سووتاندنی كوردستان و بەهێزكردنی بەرەی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، ئەمەش بۆتە جێگەی رەزامەندی هەموو دەوڵەتانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و هەموو ئەو دەوڵەتانەی كە بەفەرمی كونسوڵخانە و نوێنەرایەتییان لە هەرێمی كوردستان هەیە، رۆژ لەدوای رۆژیش زیاتر دەستخۆشی لەو سەركردایەتییە سیاسییە دەكەن كە سەقامگیری و ئاسایش و پێكەوەژیانی لە كوردستاندا پاراستووە.
شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش و
گوتاری شەڕانگێزی گۆڕان
زمانی ئەو گوتارەی كە بزووتنەوەی گۆڕان لە ماوەی مانگی حوزەیران تا ئابی 2015 بانگەشەی پێدەكرد، راستیی وجودی ئەو بزووتنەوەیەی راڤە دەكرد، بۆیە ئەوانەی بە وشە ئەو گوتارە ترسناكەیان دادەڕشت، خۆیان ببوونە پاسەوان و سەربازی ئەو بزووتنەوەیە بۆ دروستكردنی مەترسییەكی گەورە لە میانەی پیادەكردنی ئەو گوتارەوە.
میشێل فۆكۆ سەبارەت بە مەترسیی گوتار دەڵێت: «ئەو كاتە گوتار دەبێتە جێگەی مەترسی كە شێتی تێكەڵی گوتار دەكرێت.» سەبارەت بەم تێكەڵكردنە فۆكۆ لە ساڵی 1963 كتێبێكی لەسەر شێتبوونی رەیمون رۆسیل-ی نووسەر و شاعیر و شانۆنووسی فەڕەنسی نووسیوە، لەم كتێبەدا ئەوەی لای فۆكۆ گرنگ نییە، شێتبوونی رۆسێلە، ئەمەش لەبەر ئەوەی چارەسەری شێتی وەك نەخۆشی لای پزیشكی دەروونی دەكرێت، بەڵام ئەوەی جێگەی مەترسییە ئەوەیە رۆسێل (شێتی و گوتار، یان نووسینی) تێكەڵی یەكتری كردووە، ئەمەش وایكردووە كە رۆسێل وەك تاك جێگەی مەترسی نەبێت، بەڵكو مەترسی ئەوەیە كاتێك رۆسێل وشەكان دەكاتە ئامێرێك بۆ شەڕ و شەڕی پیدەكات، ئەو گوتارە، یان ئەو دەقەی رۆسیل بەرهەمی دەهێنێت، تەنیا وڕێنەكردن نییە، بەڵكو دەقێكی ترسناكە.
ئەگەر لەسەر بنەمای تێكەڵكردنی (شێتێتی و گوتار) لە بیركردنەوەی فۆكۆدا، بەمیتۆدی دریدا گوتارەكەی گۆڕان لەبەریەك هەڵبوەشێنین، ئەوا وەك دریدا لە كتێبی (كاریگەری یان هێما (المهماز) وەك شێوازی نیچە)، ئاماژەی پێكردووە، ئەوا هەقیقەتی هیچ گوتارێك دەرناكەوێت، ئەگەر ئەو پەردەیەی ئەو گوتارەی شاردۆتەوە، هەڵنەماڵدرێت. دیارە هەڵماڵینی ئەو پەرەدەیەشی كە گوتارە ترسناكەكەی بزووتنەوەی گۆڕانی شاردۆتەوە، لەو خاڵەوە دەست پێدەكات كە بگەڕێینەوە بۆ ئەو بنەمایەی كە پارتی دیموكراتی كوردستان رێككەوتنی لەگەڵ ئەو بزووتنەوەیە كردووە بۆ بەشداریكردنی لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، دیارە گرنگترین بنەماكان بریتین لە:
1. پارتی و گۆڕان لە 17ی نیسانی 2014 لەسەر بنەمای چوار ساڵی ئارامی بۆ كوردستان رێككەوتنیان بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشتەم ئیمزا كرد، ئەمەش واتە چارەسەركردنی كێشەكانی ناوخۆی كوردستان و كوردستان لەگەڵ بەغدا بە زمانی دیالۆگ و لێكگەیشن و سازانی نیشتمانی لەنێوان حزبەكان بۆ ئەوەی ئارامی و سەقامگیری كوردستان بپارێزرێت.
2. پێكەوە كاركردنی گۆڕان و پارتی و حزبەكانی دیكە وەك یەك تیم لەناو پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی پەرلەمانێكی چالاك و حكومەتێكی كارامان هەبێت، سەبارەت بە مامەڵەكردن لەگەڵ بەغدا دیسان لایەنی كوردستانی وەك یەك تیم مامەڵە لەگەڵ بەغدا، یان بەشداری لە حكومەتی بەغدا بكەن.
ئەگەر سەرنج لەبەرواری رێككەوتنی نێوان گۆڕان و پارتی بدەین و بەراوردی بكەین بە كەوتنی موسڵ و راگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش، ئەوا یەكەمین دانیشتنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان لە 4ی ئایاری 2014 بووە، متمانەدانی پەرلەمان بە كابینەی هەشتەم رۆژی 18ی حوزەیرانی 2014 بووە، ئەمەش مانای ئەوەیە، دوای تێپەڕبوونی 8 رۆژ بەسەر راگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش، هێشتا كابینەی هەشتەم دەستبەكار نەبووە، هەربۆیە كابینەی هەشتەم راستەوخۆ مامەڵەی لەگەڵ وەرچەرخانێك كرد كە واقیعێكی تازەی چاوەڕواننەكراوی هێنابووە پێشەوە، كە دەبوو بەناچاری مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت. بەمەش ئەو بەرنامەیەی كە بە دیفاكتۆ بووە بەرنامەی كاری حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەو بەرنامەیە نەبوو كە كابینەكەی لەسەر پێكهێنرابوو، بەڵكو بووە بەرنامەی چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو واقیعە تازەیە. كە ئەویش واقیعی شەڕێكی سەپێنرابوو لەبەرامبەر دەوڵەتێكی تیرۆریستیدا. هەروەها مامەڵەكردن بوو لەگەڵ ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارە كە لەموسڵ و ناوچەكانی دەشتی نەینەوا روویان لە هەرێمی كوردستان كردبوو. هەتا داعش لە2ی ئابی 2014 هێرشی كردەسەر ناوچە كوردستانییەكانی نەینەواو شنگال و چەندین شوێنی داگیركردو كوردستان كەوتە بەردەم مەترسییەكی گەورەو ترسناك، بۆیە سەرۆك مسعود بارزانی بەناچاری بڕیاری (شەڕی مان و نەمانی)داو خۆی راستەوخۆ چووە بەرەكانی شەڕ.
دیارە دوای ئەوەی بارزانی بڕیاری شەڕی مان و نەمانی دا، قارەمانیەتی پێشمەرگە جیهانی سەرسام كرد، هەروەها ئەمریكاش بڕیاری دا كە لە ئاسمانەوە هێرش بكاتە سەر داعش و هاوكاری پێشمەرگە بكات، لەسەر ئاستی پرۆسەی سیاسیی عێراقیش كە چەند مانگێك بوو هەڵبژاردن ئەنجامدرابوو، هێشتا حكومەتی تازە پێكنەهێنرابوو، ئەمریكا و بەریتانیا و نەتەوە یەكگرتووەكان هەموو هەوڵی خۆیان خستەگەڕ بۆ ئەوەی رێگری لە نوری مالیكی بكەن و خۆی كاندید نەكاتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەت، لەبری ئەو حەیدەر عەبادی راسپێردرا بۆ ئەوەی كابینەیەكی تازە پێكبهێنێت. لەم كاتە هەستیار و ناسكەدا كە سەرۆك بارزانی لە بەرەكانی شەڕ بوو، كۆبوونەوەی لایەنە كوردستانییەكان بۆ بەشداریكردنی لایەنی كوردستانی لە حكومەتەكەی عەبادی برایە مەكۆی سەرەكیی بزووتنەوەی گۆڕان لە گردی زەرگەتە لە سلێمانی و لەوێوە بە ئامادەبوونی نەوشیروان مستەفا رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان، لایەنە كوردستانییەكان بڕیاریان دا، بەشداری لە حكومەتەكەی عەبادی بكەن، لەسەر دابەشكردنی پۆستەكانی كوردستانیش لە بەغدا، پارتی زۆر نەرمیی نواند و پۆستی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق، كە بەركەوتەی هەڵبژاردنی پارتی بوو، درایە بزووتنەوەی گۆڕان بۆ ئەوەی لایەنە كوردستانییەكان هەموو پێكەوە وەك تیم كاربكەن.
ئەمەش مانای ئەوەیە بارودۆخی كوردستان لەماوەی حوزەیرانی 2014 هەتا كۆتایی مانگی كۆتایی مانگی شوباتی 2015، تەنیا بریتی بووە لە بەرگریكردن لەكوردستان و رەواندنەوەی مەترسیی داعش لەسەر كوردستان و دابینكردنی چەك و پێداویستی بۆ پێشمەرگە، لەمەش زیاتر لە ئابی 2014ـەوە تا مانگی شوباتی 2015 واتە دوای رزگاركردنەوەی شنگال و كۆبانێ، بۆیە سەرۆك بارزانی بێجگە لە سەرقاڵبوونی بە سەرپەرشتیی راستەوخۆی شەڕی دژی داعش (لە كۆبانێ تا جەلاولا) نەیتوانیوە هیچ كارێك لەسەر پرسی ناوخۆی كوردستان بكات، یان راشكاوانەتر ئەم پرسەی بۆ حكومەت و حزبەكان جێهێشتبوو، هەر بۆیە كاتێك لە شوباتی 2015 بە داوەتی فەرمی بانگهێشتی كۆنگرەی میوشن بۆ ئاسایشی جیهان كرا، كە ئەمە یەكەمین جار بوو كەسایەتییەك بانگهێشت بكرێت و سەرۆكی دەوڵەت نەبێت، دیسان بارزانی لە كۆنگرەی میونشن سەرقاڵی پێداویستی و چەكی پێشمەرگە و پشتگیری بۆ كوردستان بوو، بۆیە دەتوانین بڵێین سەرۆك بارزانی نەپەرژابووە سەر ئەوەی لەگەڵ حزبەكانی كوردستانیش كۆبوونەوە بكات و تەنانەت پێش ئەوەی ئەم فیتنەو ئاژاوەیە دروست بێت، سكرتێر و سەرۆكی حزبەكانی كوردستان دەچوونە بەرەكانی شەڕ بۆ ئەوەی سەردانی بارزانی بكەن، یان كۆبوونەوەی لەگەڵدا بكەن.
لەدوای مانگی مارتی 2015، بارودۆخی كوردستان لەمیانەی سەركەوتنەكانی پێشمەرگە وەرچەرخانێكی ئەوتۆ گەورەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەخۆیەوە بینیبوو، كە گەیشتبووە ئەو ئاستەی پێش ئەوەی خۆمان باسی ئەوە بكەین كە كوردستان شایستەی ئەوەیە خاوەن دەوڵەتێكی سەربەخۆ بێت، زۆر لەدەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ راشكاوانە بە شاندەكانی كوردستانیان رادەگەیاند كوردستان شایستەی سەربەخۆییەو ئەگەر خۆتان دەوڵەت رابگەیەنن، ئەوا ئێمە ئامادەین پشتگیریتان بكەین، لەناو ئەم بارودۆخە گەشبینییەدا، كوردستان خۆی بۆ سەردانی ئەمریكا ئامادەدەكرد كە پێشتر بە فەرمی لەلایەن كۆشكی سپییەوە سەرۆكی كوردستان بانگهێشت كرابوو، بۆ ئەم سەردانەش سەرۆك بارزانی هەوڵیدا ئەم سەردانانە بكاتە هۆكارێكی دیكە بۆ یەكڕیزی و یەكهەڵوێستیی نێوماڵی كوردستان و لەسەر ئەم بنەمایەش بەسەرۆكایەتی شاندێكی هاوبەش چووە كۆشكی سپی و كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك ئۆباما، لەدوای ئەم سەردانەوە كوردستان دەرگایەكی دیكەی گەشبینی بە روودا كرایەوە، بەڵام مخابن بزووتنەوەی گۆڕان لەبری ئەوەی فاكتەرێكی سەرەكی بێت بۆ ئەوەی ئەو دەستكەوتە گەورانە بقۆزرێتەوە، كەوتە داڕشتنی گوتارێك كە ئەو دەرفەتەی بۆ كوردستان هاتۆتەپێشەوە، نەتوانرێت سوودی لێوەربگیردرێت، فۆكۆ گوتەنی مەترسییەكە لەوەدا نەبوو كە یوسف محەمەد پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی ژێرپێ نابوو، بەڵكو مەترسییەكە لەوەدا بوو، حزبایەتی وەك شێتی تێكەڵی گوتاری دامەزراوەیەكی شەرعی وەك پەرلەمانی كوردستان كردبوو.
ئایا بزووتنەوەی گۆڕان
لەناو پرۆسەی سیاسیدا هەڵدەكات؟
راستە بزووتنەوەی گۆڕان و پارتی دیموكراتی كوردستان لە 17ی نیسانی 2014 رێككەوتنیان بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشتەم گرێداوە، بەڵام تەمەنی بەشداری پارتی و گۆڕان پێكەوە بە شێوەیەكی كرداری لەناو پرۆسەی سیاسیی كوردستاندا تەنیا یەك دوو مانگ بووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر یەكەم دانیشتنی پەرلەمان لە 4ی ئایاری 2014 دەستی پێكردبێت، ئەوا پێش ئەوەی كابینەی هەشتەم متمانە لە پەرلەمان وەربگرێت، شەڕی دژی داعش دەستی پێكردووە، هەرێمی كوردستان لەماوەی حوزەیرانی 2014 هەتا ئایاری 2015 كە بەتەواوەتی مەترسیی داعش لەسەر كوردستان بوونی نەما، لە بارودۆخێكی ئاڵۆزو شەڕدا بووە، پرۆسەی سیاسی لە كوردستاندا تەنیا سەرقاڵی دابینكردنی پێداویستییەكانی پێشمەرگە و بەرەكانی شەڕ و پێداویستیی زیاتر لە یەك ملیۆن و هەشت سەد هەزار ئاوارە بووە كە روویان لە هەرێمی كوردستان كردبوو.
بۆیە كاری پێكەوەیی نێوان حزبە سیاسییەكان بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ كێشەكانی ناوخۆی كوردستان لە مانگی ئایاری 2015 دەست پێدەكات، یەكێك لەو پرسانەی كە گرنگ بوو بە شێوەیەكی لۆژیكانەو لەچوارچێوەی سازانی نیشتمانی مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، پرسی وادەی كۆتاییهاتنی پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بوو، ئەمەش بەو مانایەی چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم پۆستە هەستیارە دەكرێت لەم بارودۆخە ئاڵۆز و هەستیارە تازەی بە هۆی شەڕی دژی داعشەوە لە كوردستان و ناوچەكە هاتۆتەئاراوە.
كەواتە پرسەكە بریتی بوو لەوەی حزبە سیاسییەكان چۆن لەسەر ویلایەتی سەرۆك بارزانی قسە دەكەن؟ ئایا دەیانەوێت ئەو لە ویلایەتەكەی بمێنێتەوە، یان كەسێكی دیكە بۆ ئەو پۆستە دیاری دەكەن؟ لەسەر ئەم پرسە سەرۆك بارزانی تەواوی كاری یەكلاكردنەوەی ئەم پرسەی دابووە دەست حزبە سیاسییەكان، وەك خۆی راشكاوانە رایگەیاندبوو، حزبەكان گەیشتنە چ رێككەوتنێك، هەر ئەو بڕیارە جێبەجێ دەكات.
رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان كە بە پیلان داڕێژەری ئەو ئاژاوەگێڕییە دادەنرێت كە لەماوەی ساڵی رابردوو لەكوردستاندا روویدا، ئەم پرسەی هەڵگێڕایەوە، لەو كاتەی پەرلەمانی كوردستان لیژنەیەكی تازەی پێكهێنابوو بۆ ئەوەی سەرلەنوێ دەستووری كوردستان بنووسنەوەو لەناو دەستووردا پرسی سیستمی سیاسی لەكوردستاندا چارەسەر بكرێت، هات پرۆژەیاسای هەمواركردنی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانی دروستكرد، بۆ ئەوەی خەڵكی كوردستان سەریان لێ بشێوێت، یان بە تێگەیشتنی نەوشیروان مستەفا، لەبەر ئەوەی سەرۆك بارزانی زۆر مەبەستێتی لە پۆستەكەی بمێنێتەوە، ئەوا ئەم فێڵە سیاسییە بەسەر پارتی و سەرۆك بارزانی-دا تێدەپەڕێنێت.
بەڵام وەك بیرمەندی ئەمریكی ئۆسن رەنی لە كتێبی (سیاسەتی حوكمڕانی) ئاماژەی پێكردووە: «دەوڵەتمەدار سەیری نەوەكانی داهاتوو دەكات و سیاسەتمەدار سەیری سندوقی هەڵبژاردنی داهاتوو دەكات.» سەرۆك بارزانی وەك دەوڵەتمەدارێكی بەئەزموون سەیری ئایندەی كوردستانی كرد، ئەو لای گرنگ نەبوو، ئێستاش لای گرنگ نییە لە پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بمێنێتەوە، چەندین جاریش داوای لە حزبە سیاسییەكان كردووە كە كەسێكی دیكە دەستنیشان بكەن بۆ ئەوەی دەورو تەسلیمی لەگەڵ بكات، بەڵام ئایندەی سیستمی سیاسیی كوردستانی لا گرنگ بوو، كە بەجۆرێك بێت ئاشتی و سەقامگیری نەكەوێتە مەترسییەوە.
نەوشیروان مستەفا بۆ سەرخستنی ئەم پیلانەی پەنای بۆ زۆرینەو كەمینەی پەرلەمانی برد، ئەمە لە كاتێكدا بوو كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەدەسەڵاتی خۆیدا بوو، رۆژێك بۆ ریفراندۆم لەسەر رەشنووسی پەسندكراوی دەستوور لە لایەن پەرلەمانەوە دیاری بكات، كە لە كۆی 97 پەرلەمانتار 96 پەرلەمانتار دەنگی لەسەر دابوو، بەڵام بۆ ئەوەی كۆدەنگیی نێوماڵی كوردستان تێكنەچێت، پارتی دیموكراتی كوردستان نەك هەر رازی بوو ئەو دەستوورە بگەڕێتەوە، بەڵكو رازی بوو لیژنەیەكی تازەش بۆ نووسینەوەی دەستوورێكی تازە دابمەزرێت.
سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی پرسی تێكەڵكردنی (یاسای سەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ پۆستی سەرۆكی هەرێم) لەیەكتری جیابكاتەوە، بە دوومانگ بەر لە كۆتاییهاتنی وادەی ویلایەتەكەی، داوای لە پەرلەمانی كوردستان كرد، ئامادەباشی بۆ دووبارە هەڵبژاردنەوەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بكرێت و لەكاتی خۆیدا هەڵبژاردن بكرێت، بەڵام بزووتنەوەی گۆڕان لە رێگەی هەڵسووڕاوەكەیەوە كە سەرۆكی پەرلەمان بوو، خوێندنەوەی یەكەمی بۆ یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كرد، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی كارتەكان بەتەواوی تێكەڵ و بكات و لێكجیاكردنەوەی ئاسان نەبێت.
پارتی دیموكراتی كوردستان و نوێنەرانی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان و چەندین حزبی سیاسیی دیكە كە بۆچوونیان لەگەڵ پرۆژەكەی گۆڕان جیاواز بوو، بەرامبەر ئەم پیلانەی نەوشیروان مستەفا راوەستانەوە، ئەوە بوو لە رۆژی 19ی ئاب بە زۆرینەی پەرلەمانی پرۆژەكەی نەوشیروان مستەفا شكستی هێنا. دوای ئەم شكستە ئیدی پەرلەمانی كوردستان بووە كارتێكی سووتاو و هیچ رۆڵێكی لە چارەسەركردنی كێشەكانی كوردستان نەما، بەڵام پارتی دیموكراتی كوردستان جارێكی دیكە هەوڵیدا پرۆسە سیاسیەكە بخاتەوەگەڕ و كێشەكان لە نێوان حزبە سیاسییەكاندا بە سازان چارەسەر بكرێت، بەڵام ئەمجارەشیان بزووتنەوەی گۆڕان لە مانگێك زیاتر بەرگەی نەگرت و هەوڵیدا ئاژاوە و فیتنەیەكی ئەوتۆ دروست بكات كە تەڕ و وشك پێكەوە بسووتێنێت، بۆیە لە ئەمجارەیان پارتی ناچار بوو لای خۆیەوە گۆڕان لە پرۆسەی سیاسی بكاتە دەرەوە.
دوای بەخۆداچوونەوەی گۆڕان
پەرلەمان كارا دەكرێتەوە
شێوازی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان كە بەرنامەی سیاسی بزووتنەوەی گۆڕان بووەو یوسف محەمەد جێبەجێی دەكرد، حزبە سیاسییەكانی كوردستانی گەیاندە ئەو قەناعەتەی بە راشكاوی بڵێن: كاری پەرلەمانی و سەرۆكایەتی پەرلەمان بە هەرزەكاری سیاسی بەڕێوە ناچێت. ئەمەش واتە بەدیوێكی دیكەدا سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان نابێ بدرێتە حزبێكی سیاسی كە بەشێوەیەكی هەرزەكارانەو بۆ مەبەستی تەسكی حزبایەتی شكۆی ئەم دەزگا شەرعییە ژێر پێ بنێت و یاری بە ئیرادەی خەڵكی كوردستان بكات.
لێرەوە كێشە و ئاستەنگی سەرەكی لەبەردەم كارابوونەوەی پەرلەمان ئەو خاڵە گرنگەیە كە حزبەكانی كوردستان دەستنیشانیان كردووە، ئەویش ئەوەیە ئایا پەرلەمانی كوردستان جارێكی دیكەش بكرێتەوە بە گەمەی بەردەستی هەرزەكارە سیاسییەكان؟ یان دووبارە بكرێتەوە بە ئامێرێك بۆ ئامانجی حزبێكی سیاسی كە دەیەوێت شكۆی پەرلەمانی كوردستان بشكێنێت؟
قسەكردن لەسەر ئایندەی پەرلەمانی كوردستان پێویستی بەوردبینی و لۆژیكێكی واقیعییانە هەیە. پرسەكە ئەوە نییە لایەك دەیەوێت پەرلەمان كارا بكرێتەوەو لایەكەی دیكە رێگر بێت. نەخێر، پرسەكە ئەوەیە پەرلەمان چۆن كارابكرێتەوە و چۆن هەڵەكانی رابردوو دووبارە نەبنەوە؟
بۆ وەڵامدانەوەی ئەم دوو پرسیارە هەموو لایەنە سیاسییەكان بێجگە لە گۆڕان هەر یەكەیان جۆرێك لە تێگەیشتن و وەڵامی لۆژیكانەی خۆیان هەیە، بەڵام بزووتنەوەی گۆڕان و نەوشیروان مستەفای رێكخەری، هەتا ئێستاش لەسەر عینادیی خۆیان سوورن و دەیانەوێت بە شێوەیەكی ئەبوجاسمانە رای خۆیان بەسەر هەموو خەڵكی كورستاندا فەرزبكەن، یان درێژە بەو بارە نائارامە بدەن، بۆ ئەوەی هەمیشە ژینگەی ئاژاوە دروستكردن لە كوردستاندا لەبار بێت.
لەبەرامبەردا پارتی دیموكراتی كوردستان و تەواوی حزبە سیاسییەكانی دیكەی كوردستان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە دەبێت بزووتنەوەی گۆڕان وەڵامی ئەو پرسیارە بداتەوە، لەو ماوەیەی سەرۆكایەتی پەرلەمان لای گۆڕان بووەو یوسف محەمەد وەك هەڵسووڕاوی ئەو بزووتنەوەیە سەرۆكایەتی پەرلەمانی كردووە، ئایا ئەو شێوازەی یوسف محەمەد پیادەی كردووە، رەفتاری كەسی ئەوە، یان ئەو سیاسەتی بزووتنەوەی گۆڕانی جێبەجێ كردووە؟ دیارە هەتا ئێستاش بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەرەكەشی خۆیان لەوەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دەدزنەوەو نایانەوێت ئەم دوو حاڵەتە بۆ خەڵكی كوردستان روون بكەنەوە، بەڵام پێداگیری بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەرەكەی كە داوادەكەن بارودۆخەكە بۆ پێش 12ی ئۆكتۆبەر بگەڕێتەوە، بە شێوەیەكی زمنی ئەو وەڵامەمان پێدەڵێ، كە یوسف محەمەد بێجگە لە سەربازێك بۆ جێبەجیكردنی بڕیارەكانی رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان هیچ شتێكی دیكەی نەكردووە و ئەو رەفتارەی كردوویەتی بڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕان بووە، وەك مەحمود رەزا-ش لە نووسینەكەیدا ئاماژەی پێكردووە، یوسف محەمەد بۆیە خیمەی بۆ مانگرتن هەڵنەدا، لەبەر ئەوەبوو پێویستی بە بڕیاری سیاسیی گۆڕان هەبوو، ئەوانیش ئەو بڕیارەیان بۆ دەرنەكرد.
دیارە بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەرەكەی زۆر بە راشكاوی قسەی خۆیان كردووە، بەوەی دەبێت بگەڕێنەوە بۆ پێش 12ی ئۆكتۆبەری 2015، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا مەبەست لە گەڕانەوە بۆ پێش 12ی ئۆكتۆبەر چییە؟ ئەگەر مەبەست لە پێش 12ی ئۆكتۆبەر رۆژانی 10 و 11ی ئۆكتۆبەری 2015یە كە بارەگاكانی پارتی دەسووتێندران، ئەوا هیچ كەسێك ئەوە قبوڵ ناكات، ئەگەر مەبەستیش 19ی ئابە كە تیایدا یوسف محەمەد رێككەوتنی هەموو حزبە سیاسییەكانی ژێرپێ ناو كارتی پەرلەمانی سووتاند، ئەوا هەموو خەڵكی كوردستان و حزبە سیاسییەكانیش ئەوە قبوڵ ناكەن، ئەگەر مەبەستیش 23ی حوزەیرانی 2015 یە، كە سازانی نیشتمانی ژێرپێ نراو مەترسیی فیتنەیەكی گەورەی لە كوردستان دروست كرد، ئەمیشیان كەس قبوڵی ناكات، خۆ ئەگەر مەبەستیش ئەوەیە بگەڕێنەوە بۆ ئایاری 2015 كە خۆئامادەدەكرا بۆ ئەوەی ژووری عەمەلیات بۆ پرۆسەی سەربەخۆیی دەست بەكاربێت و لەبری ئەوەی بزووتنەوەی گۆڕان پیلانێكی ترسناكی داڕشت، ئەوا بەرژەوەندی باڵای گەلی كوردستان و سەقامگیری و تەناهی كوردستان ئەو گەڕانەوەیە قبوڵ ناكات.



گواستنەوەی ئاژاوە بۆ ناو پەرلەمان
بەبڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕان
مەحمود رەزا ئەمین ئامۆزای نەوشیروان مستەفای رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان و پەرلەمانتاری عێراقیی هەمان حزب بە بۆنەی تێپەڕبوونی ساڵێك بەسەر رێگرتن لە یوسف محەمەدی هەڵسووڕاوی بزووتنەوەی گۆڕان و سەرۆكی ئەو كاتی پەرلەمان، نووسینێكی بەناونیشانی (لە ساڵیادی كودەتاكەی پارتیدا. دوو بیرۆكە و پێشنیارێك مرێنرا)، بڵاوكردۆتەوە كە تیایدا راشكاوانە دانی بەو راستییەدا ناوە، كە ئەو بێڕێزییەی یوسف محەمەد بەو رێككەوتنەی حزبەكانی كوردستانی كرد، كە دوای 19 كاتژمێر لە كۆبوونەوەی بەردەوام لە بەرەبەیانی 19ی ئابی 2015 پێی گەیشتن و پاشانیش پێداگیری كرد كە كۆبوونەوەی پەرلەمان بۆ تەواوكردنی كودەتاكەی گۆڕان گرێبدات، بەڵام شكستی هێنا و شكۆی پەرلەمانیشی شكاند، هەر هەمووی بە بڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕان بووە. واتە یوسف محەمەد وەك هەڵسووڕاوێكی ملكەچی ئەو بزووتنەوەیەیە (نەك سەرۆكی پەرلەمان!!) بڕیارەكانی بزووتنەوەی گۆڕانی جێبەجێ كردووە.
لەم پەرەگرافەی نووسینەكەی مەحمود رەزا ئەو راستییانەی سەرەوە بە ئاشكرا دەردەكەون: «جەعفەر ئیمێنكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی و جێگری سەرۆكی پەرلەمان راسپێردرابوو دكتۆر یوسف محەمەد ئاگادار بكاتەوە كە نەگەڕێتەوە بۆ هەولێر، بەڵام دكتۆر یوسف محەمەد شەو نەچووبووە ژێڕ باری ئاگاداركردنەوەكەی جەعفەر ئیمێنكی جێگری، بۆیە سەر لەبەیانی رۆژی 12ی ئۆكتۆبەر كەوتەڕێ بەرەو هەولێر. لە بازگەی ئەو لای (پردێ) وە چەكدارانی پارتی رێگەیان لە دكتۆر یوسف و هاوڕێكانی بڕی و نەیانهێشت بچنە هەولێرەوە. بۆ پووچەڵكردنەوەی ئەو كودەتایە ئەو رۆژە دوو بیرۆكەم تەڕح كرد، یەكەمیان لێدانی خێوەتگە لە بازگەی پردێ. دووەم رێپێوانی رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، سەبارەت بە یەكەمیان دكتۆر یوسف پێویستی بە بڕیاری سیاسیی بزووتنەكەی بوو، ئەو پێشنیارەیان مرد، سەبارەت بە دووهەمیشیان، بیرۆكەم بۆ هاوڕێكەم باسكرد كە لەناو فیدراسیۆنی كۆمەڵە و رێكخراوە ناحكومەتییەكانە لە سلێمانی، پاش چەند رۆژێ بێدەنگی، زەنگم بۆ لێدا و لێم پرسی گەیشتە كوێ ؟ وتی ناكرێت، ئەویش مرد.»
ئەگەر بە وردی سەرنج لە قسەكانی مەحمود رەزا بدەین سەبارەت بەوەی كە پێشنیاری كردووە (یوسف محەمەد لە بازگەی پردێ خێوەتگە هەڵبدات) لەوەڵامدا دەڵێت: (یوسف محەمەد بۆ ئەم كارە پێویستی بە بڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕان بووە، كە ئەو بڕیارە نەبوو، پێشنیارەكەی منیش مرد)، كەواتە ئەم قسەیە كە كەسێكی وەك مەحمود رەزا دەیكات كە یەكێكە لە سەركردەكانی بزووتنەوەی گۆڕان و بنەماڵەی نەوشیروان مستەفا، ئەوە دەسەلمێنێت كە یوسف محەمەد هەرگیز نەیتوانیوە وەك سەرۆكی پەرلەمان رەفتار بكات، بەڵكو ئەو كاتەشی كە سەرۆكی پەرلەمان بووە لە چوارچێوەی رێككەوتنی (پارتی و بزووتنەوەی گۆڕان بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان)، ئەو تەنیا وەك هەڵسووڕاوێكی ملكەچی ئەو بزووتنەوەیە تەنیا و تەنیا ئەو بڕیارانەی جێبەجێ كردووە كە مەكۆی سەرەكیی بزووتنەوەكە لە گردی زەرگەتەوە فەرمانی پێكراوە، ئەوجا ئەو فەرمانە باش بووبێت، یان خراپ، یوسف محەمەد وەك سەربازێك بێ موناقەشەكردن جێبەجێی كردووە.
لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنج لە رووداوەكانی رۆژی 19ی ئابی 2015 بدەین، كە تیایدا چەندین ئەندام پەرلەمان وەك ناڕەزایی دەربڕین بەرامبەر ئەو ئاژاوەی یوسف محەمەد لە پەرلەمان بەڕێوەی دەبرد، دەستیان لە پەرلەمانتاری كێشایەوە، هەروەها ئەو كۆنگرە رۆژنامەوانییەی كە فراكسیۆنەكانی (یەكگرتوو، شیوعی و سۆشیالیست) گرێیان داو راشكاوانە جەختیان لەوە دەكردەوە (ئەم فیتنە و ئاژاوەیە لە پێناوی چی؟ تەنیا چەند كاتژمێرێك پێش ئێستا هەموو حزبەكان بە بزووتنەوەی گۆڕانیشەوە، رێككەوتن ئەو كۆبوونەوەیە نەكرێت.) پرسیارەكە ئەوە بوو ئەم پێداگیرییەی یوسف محەمەدی بەناو سەرۆكی پەرلەمان لەپای چییە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە دوای شكستی كۆبوونەوەكەی پەرلەمان، ئەبو تارای پەرلەمانتاری حزبی شیوعی بە رۆژنامەنووسانی دایەوەو گوتی: «پەرلەمان بە هەرزەكاری سیاسی بەڕێوە ناچێت.» ئەمەش مانای ئەوەیە هەموو حزبە سیاسییەكان گەیشتنە ئەو قەناعەتەی كە یوسف محەمەد بێجگە لە هەرزەكارێكی سیاسی و بێ ئەزموون و نەشارەزا، شتێكی دیكەو ئەو كەسە نییە بزانێت مانای پۆستی سەرۆكی پەرلەمان چییە و رێزی لێبگرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە، سەرۆكی پەرلەمان لە هەموو پەرلەمانەكانی جیهاندا كاری ئەوەیە رێز لە ئیرادەی پەرلەمانتارو فراكسیۆنەكان و رێككەوتنی حزبە سیاسییەكان بگرێت، نەك پۆستی سەرۆكی پەرلەمان بە ئاستێك بچووك بكاتەوە كە لەبەر خاتری حزبەكەی، ئیرادەی پەرلەمانتار و فراكسیۆنەكان و رێككەوتنی حزبەكان ژێر پێ بنێت.
پارتی دیموكراتی كوردستان لەو كاتەوەی رێگەی نەداوە ئەم هەڵسووڕاوەی بزووتنەوەی گۆڕان بگەڕێتەوە بۆ هەولێر بۆ ئەوەی شكۆی پەرلەمانی كوردستان لەوە زیاتر نەشكێت، لە كۆبوونەوەی حزبە سیاسییەكانی كوردستاندا، تەنیا دوو پرسیاری لە بزووتنەوەی گۆڕان هەیە، یەكەمیان ئەوەیە: ئەگەر یوسف محەمەد بەشەخسی بەمجۆرە نابەرپرسیارانەیە مامەڵەی لەگەڵ شكۆی پەرلەمانی كوردستان كردووە، ئایا ئەم كەسە شایستەی ئەوەیە سەرۆكی پەرلەمان بێت؟ دووەمیان ئەوەیە: ئەگەر ئەو رەفتارە نابەرپرسیارانەی یوسف محەمەد بڕیاری سیاسیی بزووتنەوەی گۆڕانەو ئەو جێبەجێی كردووە، ئایا پارتی دەتوانێت لەگەڵ حزبێك كە ئامانجی ئەوە بێت پەرلەمان بكاتە شوێنی ئاژاوەگێڕی و تێكدانی كوردستان، مامەڵە بكات؟
لەبەرامبەر ئەم پرسیارانەی پارتی، بزووتنەوەی گۆڕان عینادیی هەڵبژاردووەو داوادەكات، بارودۆخەكە بگەڕێتەوە بۆ پێش 12ی ئۆكتۆبەری 2015، ئەمەش بەو مانایەی جارێكی دیكە لەسەر هەمان تاس و حەمام، ئاژاوە لە كوردستان دروست بكرێتەوە، ئامێری سەرەكیش بۆ ئەو ئاژاوەو ناسەقامگیرییە پەرلەمانی كوردستان بێت. ئەمەش نەك تەنیا لای پارتی دیموكراتی كوردستان جێگەی قبوڵكردن نییە، بەڵكو لای بەشی زۆری حزبەكانی كوردستان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش جیگەی قبوڵكردن نییە، لەبەر ئەوەی ئەو بڕیارەی پارتی لە 12ی ئۆكتۆبەر بۆ هەڵوەشانەوەی رێككەوتنەكەی لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان داویەتی، رێگرتن بووە لە ئاژاوەگێڕی و سووتاندنی كوردستان و بەهێزكردنی بەرەی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، ئەمەش بۆتە جێگەی رەزامەندی هەموو دەوڵەتانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و هەموو ئەو دەوڵەتانەی كە بەفەرمی كونسوڵخانە و نوێنەرایەتییان لە هەرێمی كوردستان هەیە، رۆژ لەدوای رۆژیش زیاتر دەستخۆشی لەو سەركردایەتییە سیاسییە دەكەن كە سەقامگیری و ئاسایش و پێكەوەژیانی لە كوردستاندا پاراستووە.
شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش و
گوتاری شەڕانگێزی گۆڕان
زمانی ئەو گوتارەی كە بزووتنەوەی گۆڕان لە ماوەی مانگی حوزەیران تا ئابی 2015 بانگەشەی پێدەكرد، راستیی وجودی ئەو بزووتنەوەیەی راڤە دەكرد، بۆیە ئەوانەی بە وشە ئەو گوتارە ترسناكەیان دادەڕشت، خۆیان ببوونە پاسەوان و سەربازی ئەو بزووتنەوەیە بۆ دروستكردنی مەترسییەكی گەورە لە میانەی پیادەكردنی ئەو گوتارەوە.
میشێل فۆكۆ سەبارەت بە مەترسیی گوتار دەڵێت: «ئەو كاتە گوتار دەبێتە جێگەی مەترسی كە شێتی تێكەڵی گوتار دەكرێت.» سەبارەت بەم تێكەڵكردنە فۆكۆ لە ساڵی 1963 كتێبێكی لەسەر شێتبوونی رەیمون رۆسیل-ی نووسەر و شاعیر و شانۆنووسی فەڕەنسی نووسیوە، لەم كتێبەدا ئەوەی لای فۆكۆ گرنگ نییە، شێتبوونی رۆسێلە، ئەمەش لەبەر ئەوەی چارەسەری شێتی وەك نەخۆشی لای پزیشكی دەروونی دەكرێت، بەڵام ئەوەی جێگەی مەترسییە ئەوەیە رۆسێل (شێتی و گوتار، یان نووسینی) تێكەڵی یەكتری كردووە، ئەمەش وایكردووە كە رۆسێل وەك تاك جێگەی مەترسی نەبێت، بەڵكو مەترسی ئەوەیە كاتێك رۆسێل وشەكان دەكاتە ئامێرێك بۆ شەڕ و شەڕی پیدەكات، ئەو گوتارە، یان ئەو دەقەی رۆسیل بەرهەمی دەهێنێت، تەنیا وڕێنەكردن نییە، بەڵكو دەقێكی ترسناكە.
ئەگەر لەسەر بنەمای تێكەڵكردنی (شێتێتی و گوتار) لە بیركردنەوەی فۆكۆدا، بەمیتۆدی دریدا گوتارەكەی گۆڕان لەبەریەك هەڵبوەشێنین، ئەوا وەك دریدا لە كتێبی (كاریگەری یان هێما (المهماز) وەك شێوازی نیچە)، ئاماژەی پێكردووە، ئەوا هەقیقەتی هیچ گوتارێك دەرناكەوێت، ئەگەر ئەو پەردەیەی ئەو گوتارەی شاردۆتەوە، هەڵنەماڵدرێت. دیارە هەڵماڵینی ئەو پەرەدەیەشی كە گوتارە ترسناكەكەی بزووتنەوەی گۆڕانی شاردۆتەوە، لەو خاڵەوە دەست پێدەكات كە بگەڕێینەوە بۆ ئەو بنەمایەی كە پارتی دیموكراتی كوردستان رێككەوتنی لەگەڵ ئەو بزووتنەوەیە كردووە بۆ بەشداریكردنی لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، دیارە گرنگترین بنەماكان بریتین لە:
1. پارتی و گۆڕان لە 17ی نیسانی 2014 لەسەر بنەمای چوار ساڵی ئارامی بۆ كوردستان رێككەوتنیان بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشتەم ئیمزا كرد، ئەمەش واتە چارەسەركردنی كێشەكانی ناوخۆی كوردستان و كوردستان لەگەڵ بەغدا بە زمانی دیالۆگ و لێكگەیشن و سازانی نیشتمانی لەنێوان حزبەكان بۆ ئەوەی ئارامی و سەقامگیری كوردستان بپارێزرێت.
2. پێكەوە كاركردنی گۆڕان و پارتی و حزبەكانی دیكە وەك یەك تیم لەناو پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی پەرلەمانێكی چالاك و حكومەتێكی كارامان هەبێت، سەبارەت بە مامەڵەكردن لەگەڵ بەغدا دیسان لایەنی كوردستانی وەك یەك تیم مامەڵە لەگەڵ بەغدا، یان بەشداری لە حكومەتی بەغدا بكەن.
ئەگەر سەرنج لەبەرواری رێككەوتنی نێوان گۆڕان و پارتی بدەین و بەراوردی بكەین بە كەوتنی موسڵ و راگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش، ئەوا یەكەمین دانیشتنی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان لە 4ی ئایاری 2014 بووە، متمانەدانی پەرلەمان بە كابینەی هەشتەم رۆژی 18ی حوزەیرانی 2014 بووە، ئەمەش مانای ئەوەیە، دوای تێپەڕبوونی 8 رۆژ بەسەر راگەیاندنی خەلافەتی ئیسلامی داعش، هێشتا كابینەی هەشتەم دەستبەكار نەبووە، هەربۆیە كابینەی هەشتەم راستەوخۆ مامەڵەی لەگەڵ وەرچەرخانێك كرد كە واقیعێكی تازەی چاوەڕواننەكراوی هێنابووە پێشەوە، كە دەبوو بەناچاری مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت. بەمەش ئەو بەرنامەیەی كە بە دیفاكتۆ بووە بەرنامەی كاری حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەو بەرنامەیە نەبوو كە كابینەكەی لەسەر پێكهێنرابوو، بەڵكو بووە بەرنامەی چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو واقیعە تازەیە. كە ئەویش واقیعی شەڕێكی سەپێنرابوو لەبەرامبەر دەوڵەتێكی تیرۆریستیدا. هەروەها مامەڵەكردن بوو لەگەڵ ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارە كە لەموسڵ و ناوچەكانی دەشتی نەینەوا روویان لە هەرێمی كوردستان كردبوو. هەتا داعش لە2ی ئابی 2014 هێرشی كردەسەر ناوچە كوردستانییەكانی نەینەواو شنگال و چەندین شوێنی داگیركردو كوردستان كەوتە بەردەم مەترسییەكی گەورەو ترسناك، بۆیە سەرۆك مسعود بارزانی بەناچاری بڕیاری (شەڕی مان و نەمانی)داو خۆی راستەوخۆ چووە بەرەكانی شەڕ.
دیارە دوای ئەوەی بارزانی بڕیاری شەڕی مان و نەمانی دا، قارەمانیەتی پێشمەرگە جیهانی سەرسام كرد، هەروەها ئەمریكاش بڕیاری دا كە لە ئاسمانەوە هێرش بكاتە سەر داعش و هاوكاری پێشمەرگە بكات، لەسەر ئاستی پرۆسەی سیاسیی عێراقیش كە چەند مانگێك بوو هەڵبژاردن ئەنجامدرابوو، هێشتا حكومەتی تازە پێكنەهێنرابوو، ئەمریكا و بەریتانیا و نەتەوە یەكگرتووەكان هەموو هەوڵی خۆیان خستەگەڕ بۆ ئەوەی رێگری لە نوری مالیكی بكەن و خۆی كاندید نەكاتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەت، لەبری ئەو حەیدەر عەبادی راسپێردرا بۆ ئەوەی كابینەیەكی تازە پێكبهێنێت. لەم كاتە هەستیار و ناسكەدا كە سەرۆك بارزانی لە بەرەكانی شەڕ بوو، كۆبوونەوەی لایەنە كوردستانییەكان بۆ بەشداریكردنی لایەنی كوردستانی لە حكومەتەكەی عەبادی برایە مەكۆی سەرەكیی بزووتنەوەی گۆڕان لە گردی زەرگەتە لە سلێمانی و لەوێوە بە ئامادەبوونی نەوشیروان مستەفا رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان، لایەنە كوردستانییەكان بڕیاریان دا، بەشداری لە حكومەتەكەی عەبادی بكەن، لەسەر دابەشكردنی پۆستەكانی كوردستانیش لە بەغدا، پارتی زۆر نەرمیی نواند و پۆستی جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق، كە بەركەوتەی هەڵبژاردنی پارتی بوو، درایە بزووتنەوەی گۆڕان بۆ ئەوەی لایەنە كوردستانییەكان هەموو پێكەوە وەك تیم كاربكەن.
ئەمەش مانای ئەوەیە بارودۆخی كوردستان لەماوەی حوزەیرانی 2014 هەتا كۆتایی مانگی كۆتایی مانگی شوباتی 2015، تەنیا بریتی بووە لە بەرگریكردن لەكوردستان و رەواندنەوەی مەترسیی داعش لەسەر كوردستان و دابینكردنی چەك و پێداویستی بۆ پێشمەرگە، لەمەش زیاتر لە ئابی 2014ـەوە تا مانگی شوباتی 2015 واتە دوای رزگاركردنەوەی شنگال و كۆبانێ، بۆیە سەرۆك بارزانی بێجگە لە سەرقاڵبوونی بە سەرپەرشتیی راستەوخۆی شەڕی دژی داعش (لە كۆبانێ تا جەلاولا) نەیتوانیوە هیچ كارێك لەسەر پرسی ناوخۆی كوردستان بكات، یان راشكاوانەتر ئەم پرسەی بۆ حكومەت و حزبەكان جێهێشتبوو، هەر بۆیە كاتێك لە شوباتی 2015 بە داوەتی فەرمی بانگهێشتی كۆنگرەی میوشن بۆ ئاسایشی جیهان كرا، كە ئەمە یەكەمین جار بوو كەسایەتییەك بانگهێشت بكرێت و سەرۆكی دەوڵەت نەبێت، دیسان بارزانی لە كۆنگرەی میونشن سەرقاڵی پێداویستی و چەكی پێشمەرگە و پشتگیری بۆ كوردستان بوو، بۆیە دەتوانین بڵێین سەرۆك بارزانی نەپەرژابووە سەر ئەوەی لەگەڵ حزبەكانی كوردستانیش كۆبوونەوە بكات و تەنانەت پێش ئەوەی ئەم فیتنەو ئاژاوەیە دروست بێت، سكرتێر و سەرۆكی حزبەكانی كوردستان دەچوونە بەرەكانی شەڕ بۆ ئەوەی سەردانی بارزانی بكەن، یان كۆبوونەوەی لەگەڵدا بكەن.
لەدوای مانگی مارتی 2015، بارودۆخی كوردستان لەمیانەی سەركەوتنەكانی پێشمەرگە وەرچەرخانێكی ئەوتۆ گەورەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەخۆیەوە بینیبوو، كە گەیشتبووە ئەو ئاستەی پێش ئەوەی خۆمان باسی ئەوە بكەین كە كوردستان شایستەی ئەوەیە خاوەن دەوڵەتێكی سەربەخۆ بێت، زۆر لەدەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ راشكاوانە بە شاندەكانی كوردستانیان رادەگەیاند كوردستان شایستەی سەربەخۆییەو ئەگەر خۆتان دەوڵەت رابگەیەنن، ئەوا ئێمە ئامادەین پشتگیریتان بكەین، لەناو ئەم بارودۆخە گەشبینییەدا، كوردستان خۆی بۆ سەردانی ئەمریكا ئامادەدەكرد كە پێشتر بە فەرمی لەلایەن كۆشكی سپییەوە سەرۆكی كوردستان بانگهێشت كرابوو، بۆ ئەم سەردانەش سەرۆك بارزانی هەوڵیدا ئەم سەردانانە بكاتە هۆكارێكی دیكە بۆ یەكڕیزی و یەكهەڵوێستیی نێوماڵی كوردستان و لەسەر ئەم بنەمایەش بەسەرۆكایەتی شاندێكی هاوبەش چووە كۆشكی سپی و كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆك ئۆباما، لەدوای ئەم سەردانەوە كوردستان دەرگایەكی دیكەی گەشبینی بە روودا كرایەوە، بەڵام مخابن بزووتنەوەی گۆڕان لەبری ئەوەی فاكتەرێكی سەرەكی بێت بۆ ئەوەی ئەو دەستكەوتە گەورانە بقۆزرێتەوە، كەوتە داڕشتنی گوتارێك كە ئەو دەرفەتەی بۆ كوردستان هاتۆتەپێشەوە، نەتوانرێت سوودی لێوەربگیردرێت، فۆكۆ گوتەنی مەترسییەكە لەوەدا نەبوو كە یوسف محەمەد پۆستی سەرۆكی پەرلەمانی ژێرپێ نابوو، بەڵكو مەترسییەكە لەوەدا بوو، حزبایەتی وەك شێتی تێكەڵی گوتاری دامەزراوەیەكی شەرعی وەك پەرلەمانی كوردستان كردبوو.
ئایا بزووتنەوەی گۆڕان
لەناو پرۆسەی سیاسیدا هەڵدەكات؟
راستە بزووتنەوەی گۆڕان و پارتی دیموكراتی كوردستان لە 17ی نیسانی 2014 رێككەوتنیان بۆ پێكهێنانی كابینەی هەشتەم گرێداوە، بەڵام تەمەنی بەشداری پارتی و گۆڕان پێكەوە بە شێوەیەكی كرداری لەناو پرۆسەی سیاسیی كوردستاندا تەنیا یەك دوو مانگ بووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر یەكەم دانیشتنی پەرلەمان لە 4ی ئایاری 2014 دەستی پێكردبێت، ئەوا پێش ئەوەی كابینەی هەشتەم متمانە لە پەرلەمان وەربگرێت، شەڕی دژی داعش دەستی پێكردووە، هەرێمی كوردستان لەماوەی حوزەیرانی 2014 هەتا ئایاری 2015 كە بەتەواوەتی مەترسیی داعش لەسەر كوردستان بوونی نەما، لە بارودۆخێكی ئاڵۆزو شەڕدا بووە، پرۆسەی سیاسی لە كوردستاندا تەنیا سەرقاڵی دابینكردنی پێداویستییەكانی پێشمەرگە و بەرەكانی شەڕ و پێداویستیی زیاتر لە یەك ملیۆن و هەشت سەد هەزار ئاوارە بووە كە روویان لە هەرێمی كوردستان كردبوو.
بۆیە كاری پێكەوەیی نێوان حزبە سیاسییەكان بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ كێشەكانی ناوخۆی كوردستان لە مانگی ئایاری 2015 دەست پێدەكات، یەكێك لەو پرسانەی كە گرنگ بوو بە شێوەیەكی لۆژیكانەو لەچوارچێوەی سازانی نیشتمانی مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، پرسی وادەی كۆتاییهاتنی پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بوو، ئەمەش بەو مانایەی چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم پۆستە هەستیارە دەكرێت لەم بارودۆخە ئاڵۆز و هەستیارە تازەی بە هۆی شەڕی دژی داعشەوە لە كوردستان و ناوچەكە هاتۆتەئاراوە.
كەواتە پرسەكە بریتی بوو لەوەی حزبە سیاسییەكان چۆن لەسەر ویلایەتی سەرۆك بارزانی قسە دەكەن؟ ئایا دەیانەوێت ئەو لە ویلایەتەكەی بمێنێتەوە، یان كەسێكی دیكە بۆ ئەو پۆستە دیاری دەكەن؟ لەسەر ئەم پرسە سەرۆك بارزانی تەواوی كاری یەكلاكردنەوەی ئەم پرسەی دابووە دەست حزبە سیاسییەكان، وەك خۆی راشكاوانە رایگەیاندبوو، حزبەكان گەیشتنە چ رێككەوتنێك، هەر ئەو بڕیارە جێبەجێ دەكات.
رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕان كە بە پیلان داڕێژەری ئەو ئاژاوەگێڕییە دادەنرێت كە لەماوەی ساڵی رابردوو لەكوردستاندا روویدا، ئەم پرسەی هەڵگێڕایەوە، لەو كاتەی پەرلەمانی كوردستان لیژنەیەكی تازەی پێكهێنابوو بۆ ئەوەی سەرلەنوێ دەستووری كوردستان بنووسنەوەو لەناو دەستووردا پرسی سیستمی سیاسی لەكوردستاندا چارەسەر بكرێت، هات پرۆژەیاسای هەمواركردنی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانی دروستكرد، بۆ ئەوەی خەڵكی كوردستان سەریان لێ بشێوێت، یان بە تێگەیشتنی نەوشیروان مستەفا، لەبەر ئەوەی سەرۆك بارزانی زۆر مەبەستێتی لە پۆستەكەی بمێنێتەوە، ئەوا ئەم فێڵە سیاسییە بەسەر پارتی و سەرۆك بارزانی-دا تێدەپەڕێنێت.
بەڵام وەك بیرمەندی ئەمریكی ئۆسن رەنی لە كتێبی (سیاسەتی حوكمڕانی) ئاماژەی پێكردووە: «دەوڵەتمەدار سەیری نەوەكانی داهاتوو دەكات و سیاسەتمەدار سەیری سندوقی هەڵبژاردنی داهاتوو دەكات.» سەرۆك بارزانی وەك دەوڵەتمەدارێكی بەئەزموون سەیری ئایندەی كوردستانی كرد، ئەو لای گرنگ نەبوو، ئێستاش لای گرنگ نییە لە پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بمێنێتەوە، چەندین جاریش داوای لە حزبە سیاسییەكان كردووە كە كەسێكی دیكە دەستنیشان بكەن بۆ ئەوەی دەورو تەسلیمی لەگەڵ بكات، بەڵام ئایندەی سیستمی سیاسیی كوردستانی لا گر