سەردانی چەند رۆژی رابردووی شاندی كوردستان بەسەرۆكایەتی سەرۆك بارزانی و ئەندامیەتی هەموو لایەنە سەرەكییەكانی كوردستان بێجگە لە (كۆمەڵی ئیسلامی و گۆڕان) بۆ بەغدا و ئەنجامدانی چەندین كۆبوونەوەی گشتی و تایبەتی لەگەڵ د.حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران و لایەنە سیاسییەكانی دیكەی عێراق، بێجگە لەمالیكی و باڵەكەی، وەرچەرخانێكی گرنگ و سەرسوڕهێنەرە لە پێوەندییەكانی نێوان بەغدا و هەولێردا.
ئەوەی لێرەدا گرنگە هەڵوەستەی وردی لەسەر بكرێت، ئەوەیە كۆبوونەوەی شاندی كوردستان لەگەڵ حكومەت و لایەنە سیاسییەكانی عێراق، نە دەستپێشخەریی هەرێمی كوردستانە بەو مانایەی كوردستان داوای كردبێت ئەم جۆرە كۆبوونەوانە بكرێت، نە دەستپێشخەریی حكومەتەكەی عەبادی-یشە بۆ ئەوەی لە چوارچێوەی دەستووری 2005ی عێراقدا كێشەكانی نێوان بەغداو هەولێر چارەسەر بكرێت، بۆیە ئەگەر سەرنج لەكۆی ناوەڕۆكی دانیشتن و كۆبوونەوەكانی نێوان شاندی كوردستان و بەغدا بدەین، كەم تا زۆر باس لە دەستووری عێراقی 2005 و ئەو كێشانەی وەك ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، ئەوەی بەغدا پێی دەڵێت ناوچەی ناكۆكی لەسەر، یان ماددەی 140 نەكراوە، سەبارەت بە چارەسەركردنی پرسی نەوت و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش، ئاماژە بەوەكراوە كە هەوڵدەدرێت چارەسەر بكرێت، بەڵام میكانیزمی ئەو هەوڵانە باس نەكراون. راشكاوانەتر ئەمجارەیان د.حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران كاتێك پێشوازی لە شاندی كوردستان كرد، پێشوازیكردن بوو لەو ئەمری واقیعەی ئێستا لە كوردستاندا بوونی هەیە و ددانپێدانان بوو بەو ئەمری واقیعەی كە لەمیانەی شەڕی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە دژی داعش دروستی كردووە. ددانپێدانانی بەغداش بە ئەمری واقیعی تازەی كوردستاندا، دیارە وەك ئێوارەی پێش رۆیشتنی شاندی كوردستان بۆ بەغدا كە جۆزیف بایدنی سەرۆكی ئەمریكا بە تەلەفۆن لەگەڵ سەرۆك بارزانی قسەی كرد، ئاشكراكردنی ئەو نەخشەڕێگە تازەیەیە كە ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ شێوازی رێكخستنەوەی عێراقی دوای داعش دایانڕشتووە.
هەر بۆیە كاتێك دەڵێن ئەم كۆبوونەوەی نێوان شاندی كوردستان و حكومەتی بەغدا بە دەستپێشخەری هیچ لایەكیان نەبووە، ئەمە لەو روانگەیەوە دەڵێن، ئەگەر ئەم كۆبوونەوەیە لە ئاكامی دەستپێشخەری حكومەتی عەبادی-یەوە بوایە، ئەوا بەغدا پێش هەموو شتێك داوای گێڕانەوەی ئەو دەسەڵاتە سەروەرییانەی دەكرد كە ئەمری واقیع گواستوویەتەوە بۆ كوردستان، لەوانە (هێزی پێشمەرگە وەك سوپای سەربەخۆی كوردستان، هەناردەكردنی نەوت وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ، سەردانەكانی سەرۆكی كوردستان و شاندەكانی هەرێمی كوردستان بۆ وڵاتانی دەرەوە و پێشوازیكردنیان وەك سەرۆك و شاندی دەوڵەتێكی سەربەخۆ)، بەدیوەكەی دیكەشدا ئەگەر دەستپێشخەری كوردستان بوایە، ئەوا شاندی كوردستان بەرنامەیەكی ئامادەدەكرد و داوای چارەسەركردنی كێشەكانی لەچوارچێوەی دەستووری عێراقدا دەكرد، بەڵام وەك بینیمان نە بەغدا مەرجی پێشوەختەی بۆ ئەو كۆبوونەوەیە هەبوو، نە شاندی كوردستانیش، ئەمەش مانای ئەوەیە پێوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا پێدەنێتە قۆناخێكی نوێ كە پێویستی بە رێوشوێن و میكانیزم و دەستوورێكی دیكەی هاوشێوەی دەستووری یەكێتی ئەوروپا دەبێت.
لەمیانەی ئەو كۆنگرە رۆژنامەوانییەی لە نێوان سەرۆك بارزانی و سەرۆك وەزیرانی عێراق دوای كۆبوونەوەكانیان بەڕێوەچوو، سەرۆك وەزیرانی عێراق بەشێوەیەكی زۆر تاكتیكییانە بە زمانێكی كۆن ئاماژەی بە دوو بارودۆخی نوێ دا، یەكەمیان ئەوە بوو كە راشكاوانە گوتی لەگەڵ پێدانی لامەركەزی زیاترین بە پارێزگاكان، دووەمیان رایگەیاند: ئێمە پشتگیری لە سەقامگیری هەرێمی كوردستان دەكەین، دیارە سەبارەت بە یەكەمیان ئەگەر لە چوارچێوەی دەستووری 2005ی عێراقدا سەیری دەسەڵاتی لامەركەزی پارێزگاكان بكەین، ئەوا پارێزگا ئەوجا بە تەنیا هەرێمێك بێت، یان لەگەڵ چەند پارێزگایەك هەرێمێك بێت، هەموو دەسەڵاتە ئیدارییەكانی بۆ شۆڕكراوەتەوە و ئەنجومەنی هەر پارێزگایەك وەك هەر حكومەتێكی لۆكاڵ شێوە پەرلەمانێكە و پارێزگاریش وەك سەرۆكی ئەو حكومەتە لۆكاڵە وایە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە كاتێك عەبادی دەڵێت لامەركەزی زیاتر دەدەینە پارێزگاكان، مەبەستی چی بوو؟ دیارە گوڵان لە ژمارەی پێشوویدا لەسەر بەرنامەی بەلامەركزیكردنی ئاسایش the decentralization of security بۆ عێراقی دوای داعش، راپۆرتێكی بڵاوكردبووە، ئەم چەمكەش لەلایەن ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك بۆ ریكخستنەوەی عێراقی دوای داعش ئاماژەی پێكراوە و بریتییە لەوەی پارێزگان (بەتایبەتیش پارێزگاكانی عەرەبی سوننە پێش ئەوەی لە هەرێمێكدا خۆیان رێكبخەن) دەسەڵاتی لامەركەزیشیان بۆ ئاسایش و پاراستنی ناوچەكانی خۆیان پێدەدرێت، بەڵام عەبادی كە بە زمانە كۆنەكە ئاماژەی بەم وەرچەرخانە تازەیە كرد، مەبەستی ئەوە بوو كە ئەم راستییە بشارێتەوە، كە لەدوای ئازادكردنەوەی موسڵ و دووبارە رێكخستنەوەی عێراق، ئەوا ئاسایش و پاراستنی پارێزگاكان سەربەخۆ و لامەركەزی دەبن، سەبارەت بە خاڵی دووهەمیشیان كە رایگەیاند ئێمە پشتگیری لە سەقامگیریی هەرێمی كوردستان دەكەین، ئەمەشیان دیسان بە زمانە كۆنەكە دركاندی بۆ ئەوەی وای پیشان بدات، هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدڕاڵی هەر بەشێك دەبێت لە عێراقێكی فیدڕاڵی، بەڵام لە راستیدا دیوی ناوەوەی ئەم قسەیەشی واتە پێوەندی و بەرژەوەندی ئایندەمان لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و رێزی دوولایەنە دەبێت، واتە وەك دوو دەوڵەت لەناو یەكێتیەكدا كە عێراق كۆیان دەكاتەوە.

بەشێكی دیكە لە لێدوانی تازە لە قسەكانی سەرۆك بارزانی-دا بوو، كاتێك لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا لێیان پرسی: ئایا لە عێراق جیادەبنەوە؟ لەوەڵامدا سەرۆك گوتی: سەربەخۆ دەبین، بەڵام جیانابینەوە؟ ئەم وەڵامەی سەرۆك بارزانی لەدوای ئەو كۆبوونەوەیە لەگەڵ عەمار حەكیم هات كە تابلۆیەكی هەڵواسیبوو، لەسەریشی نووسرابوو: (عێراق كۆمان دەكاتەوە)، دیارە ئەم وەڵامەی سەرۆك بارزانی دوای ئەوە هات كە پێشتر لە كۆبوونەوەكانی لەگەڵ عەبادی ئاماژەی بەوە كردبوو كە هاتووین بۆ ئەوەی پشتگیری حكومەتی عەبادی بكەین، لەبەرامبەریشدا كاتێك وتی سەربەخۆ دەبین، بەڵام جیانابینەوە، دیارە شرۆڤەكردنی ئەم دوو لێدوانەی سەرۆك بارزانی پێویستی بە تێگەیشتن لەو زمانە تازەیە هەیە كە هەردوولا زۆر بە هەستیاری جار جارە بە زمانی كۆن دەیاندركاند، كەواتە ئەگەر بمانەوێت لەوە تێبگەین ئایا چۆن سەربەخۆ دەبین، بەڵام جیانابینەوە؟ ئەوە دەبێت بگەڕێینەوە بۆ ئەو نەخشەڕێگە تازەیەی كە عێراقی دوای داعش و پێوەندییەكانی نێوان كوردستان و عێراقی پێ رێكدەخرێتەوە، ئەویش وەرچەرخانە لە فیدڕاڵیزم وەك یەكێتی نێوان هەرێمەكان بە هاوشێوەی كەنەداو بەلجیكا بۆ فیدڕاڵیزم بەمانای یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق بە هاوشێوەی یەكێتی ئەوروپا.

ئەگەر لێرەوە بگەڕێینەوە سەر راپۆرتەكەی پاولینا پاركەر كە لە ساڵی 2007 بە ناونیشانی (رێگەچارە: یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقە) نووسیویەتی، دەببینین ئەو خاڵانەی بۆ یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق دایڕشتووە، بە راشكاوی لەزمانی قسەكردنی شاندی كوردستان و شاندی حكومەتی بەغدا رەنگدانەوەی هەبوو، لەوانەیە لە ئێستادا كە هێشتا موسڵ ئازادنەكراوەتەوە و نەخشەڕێگە تازەكە بۆ دووبارە رێكخستنەوەی عێراق بەتەواوەتی رەنگدانەوەی لەسەر شێوازی كۆمەڵگەی عەرەبی سوننە نەبێت، بەڵام لەنێوان كوردستان و بەغدا هەر لە ئێستاوە هەنگاوی كردەیی بۆ هەڵگیراوەو، ئەم نەخشەڕێگە تازەیەش خواست و داواكاری هەموو پێكهاتەكانی لەخۆی گرتووە و هەر پێكهاتەیەك بە شێوازێك خۆی لەم پرۆسەیەدا بەبراوە دەزانێت، دەكرێت لێرەدا بەچەند خاڵێك ئاماژەیان پێبكەین:
1. كوردستان سەربەخۆیی دەوێت، لەم پرۆسەیەدا كوردستان سەربەخۆیی سیاسی تەواوی دەبێت و دەبێتە خاوەنی سەروەریی تەواو لە چوارچێوەی یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقدا.
2. حكومەتی بەغدا و ئەمریكاو نەتەوە یەكگرتووەكان و دەوڵەتانی دراوسێ بەتایبەتی توركیا و ئێران، پێداگیری ئەوە دەكەن كە نابێت سنوورە تەقلیدییەكانی عێراق گۆڕانكاری بەسەردا بێت، لەم پرۆسەیەدا عێراق دابەش دەكرێت بەبێ ئەوەی سنوورە تەقلیدییەكانی گۆرانكاری بەسەردا بێت.

3. كێشەو گرفتی سەرەكی لەسەر دابەشكردنی عێراق لەسەر ئاستی ناوخۆ ئەوەیە، دەوڵەتێك لەدەوڵەتێكی دیكە بەهێزتر بێت لەرووی ئابوورییەوە، ترسی ئەوە هەیە ئەم ئابوورییە بەهێزە بگۆڕێت بۆ هەژموونی سیاسی و سەربازی دەوڵەتێك بەسەر دەوڵەتێكی دیكەدا، بەڵام لە پرۆسەی یەكێتی دەوڵەتانی عێراقدا، پێوەندییەكی ئابووری هەر سێ دەوڵەتەكە پێكەوە گرێدەداتەوە، داهاتی نەوت و دابەشكردنی بۆ هەرسێ دەوڵەتەكە دەبێت، هەروەها بارزگانی ئازاد لەنێوانیاندا دەبێت و پێكەوە پرۆسەی پەرەپێدانی یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق دادەڕێژن، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنج بدەین، جۆرە هاوسەنگییەك لە نێوان كوردستان و بەغدا دروستكراوە، بەوەی نە كوردستان ببێتە هەڕەشە بۆ سەر عێراق، نە ئەویش ببێتە هەڕەشە بۆ سەر كوردستان و هەردوولاشیان لەچوارچێوەی بازنە ئابوورییەكەدا رۆژ لەدوای رۆژ پێوەندییەكانیان فراوانتر و پتەوتر دەبێت.
4. سەبارەت بەدەوڵەتانی دراوسێ، دیارە كۆماری ئیسلامی بە ئاشكرا دژایەتی خۆی بۆ دابەشكردنی عێراق راگەیاندووە، ئەم دژایەتیكردنە پێشتر وەك دژایەتی راستەوخۆ بۆ دەوڵەتی كوردستان لێكدەدرایەوە، بەڵام لەم پرۆسەیەدا كوردستانیش سەربەخۆ دەبێت و عێراقیش دابەش نابێت، لە هەمانكاتدا یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقیش، لەبەر ئەوەی هەر یەكەیان خۆیان جوگرافیای خۆیان دەپارێزن، ئەوا هەرگیز ئێران مەترسیی ئەوەی نابێت عێراقێكی بەهێزی وەك سەردەمی سەدام حوسێن دروست بێتەوە و شەڕی لەگەڵ بكات، سەبارەت بە توركیاش، لەگەڵ ئەوەی پێشتریش بە جۆرێك لە جۆرەكان ئەوەی پیشانداوە كە كێشەیەكی ئەوتۆی لەگەڵ دەوڵەتی كوردستان نابێت، بەڵام بەبوونی كوردستان بەدەوڵەتێكی سەربەخۆ، توركیا دەتوانێت لەسەر ئاستی رێككەوتن و پڕۆتۆكۆڵی نیودەوڵەتی مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتی كوردستان بكات و ئاسایشی سنوورەكانی خۆی گەرەنتی بكات، بۆیە توركیاش سوومەندیكی گەورە دەبێت.

5. لەسەر ئاستی نیودەوڵەتی بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی، دیارە بەپێی راپۆرتێكی نێودەوڵەتی ئەمریكا لەمیانەی ساڵی 2003 – 2011 زیاتر لە 5-6 ترلیۆن دۆلاری لەشەڕ و بونیادنانەوەی عێراق خەرجكردووە، ئەمە جیا لەوەی نزیكەی 5000 سەربازی كوژراون و دوو هێندەی دیكەشی برینداربوون، لەدوای ساڵی 2014 شەوە هەتا ئێستا نەك تەنیا ئەمریكا بەڵكو دەوڵەتانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعشیش، باجێكی گەورەی شەڕی دژی داعشیان داوە بۆ ئەوەی خەلافەتی داعش بڕووخێنن، بۆیە ئەگەر دوای داعش ـ عێراق بەشێوەیەك رێكبخرێتەوە كە سەقامگیری و پێكەوەژیان دروست بكات، نەك ئاژاوە و تیرۆر و توندوتیژی، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زۆر كێشەی لەكۆڵ دەبێتەوە، لەهەمانكاتیشدا رێگەنادەن بە بەلكانبوونێكی دیكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بێتەوە.