«لەگەڵ ئەوەی لەوانەیە كات بۆ ئەم چارەسەرە درەنگیش بێت، بەڵام تەنیا رێگەیەك كە پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بكەین، ئەو پێشنیارەی پڕۆفیسۆر لیسلی گلب-ـە كە بەماوەیەكی كورت دوای كۆتاییهاتنی شەڕی عێراق لە ساڵی 2003 پێشنیاری كرد عێراق دابەش بكرێت، بەڵام لەساڵی 2006 جۆزیف بایدن (ئەوكات سەرۆكی لیژنەی دەرەوەی پێوەندییەكانی سەنات بوو) پێشنیاری دابەشكردنی نەرم (Soft Partition)ی كرد، بەڵام سندوقی ئاشتی (The Fund for Peace) هەر لە ساڵی 2006 داوای كرد مامەڵە لەگەڵ دابەشكردن (Managed Partition) بكرێت، ئەوەی ئێمە مەبەستمانە لە مامەڵەكردن لەگەڵ دابەشكردنی عێراق، ئەوەیە گروپە ئیتنی و ئایینییە گەروەكان لێك جودابكرێنەوە، كە لە ئێستا وەك حاڵەتێكی قورس سەیردەكرێت كە مەبەستمان جیابكرێنەوە بۆ سێ دەوڵەتی خاوەن سەروەریی تەواو، لەبەرامبەر دابەشكردنی نەرم لە چوارچێوەی فیدڕاڵیەتێكی فشۆڵدا، ئەوەی لێرەدا گرنگە ئەوەیە كە چۆن بە وردی و هەستیاری مامەڵە لەگەڵ ئەو دابەشكردنە دەكرێت، ئەم دابەشكردنە دەبێتە هۆكاری ئەوەی توندوتیژیی مەزهەبی كەم ببێتەوە و هێزی بیانیش لە عێراق كەم بكرێتەوە.

یەكێك لە شێوازەكانی مامەڵەكردن لەگەڵ دابەشكردن شێوازی یەكێتی ئەوروپایە كە دەبێتە یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق (Union of Iraqi States) لەم شێوازەدا هەر سێ پێكهاتە سەرەكییەكەی عێراق (كوردو شیعەو سوننە) سەربەخۆیی سیاسی تەواویان دەبێت، بەڵام لە رووی ئابوورییەوە پێوەندییان بەیەكەوە دەبێت، وەك یەكێتی ئەوروپا، ئەمەش دەبێتە گەرەنتی بۆ ئەوەی هیچ كام لەو 3 دەوڵەتە هەژموونی بەسەر ئەوی دیكەدا نەبێت و هەر دەوڵەتێكیش حكومەت و هێزی ئاسایش و بەرگری تایبەتی خۆی دەبێت، لەگەڵ ئەمەشدا ئەگەر چوارچێوەیەكی ئابووریی گەورە كۆیان بكاتەوە، ئەوا ژینگەیەك لە بازرگانی ئازاد و گومرگ دروست دەبێت و دەبێتە شوێنێكی سەرنجراكێش بۆ هاندانی وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی، كۆمەڵێك پرەنسیپی هاوبەشیش لە نێوانیاندا دەبێت بۆ پاراستنی مافی كەمینەكان و هاتۆچوی كریكاران و كەڵەكەبوونی سەرمایە، لەم حاڵەتەدا پرسیاری یەكلاكەرەوە مەسەلەی داهاتی نەوت دەبێت كە ئێستا ئەم كێشەیە وڵاتی دابەشكردووە و چارەسەركردنی ئەم كێشەیەش تەنیا لە رێگەی وتوێژی نێوان پێكهاتەكان و بە هاندانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت، بۆ ئەوەی پشكی نەوت بۆ هەر دەوڵەتێك دیاری بكات و گەرەنتی داهات لەسەر بنەمای بەرهەمهێنانی نەوتی پێویست بێت.

دراوسێكانی عێراق و لایەنە نێودەوڵەتییەكان دەبێت ببنە بەشێك لەم چارەسەرە، بۆ ئەوەی گەرەنتی پشگیری دارایی و ئاسایشی سنوورەكان، رێككەوتنەكانی هێرشی سەربازی (هەروەها رێگرتن لە چالاكیی یاخیبووان) و ددانپێدانانی دیپلۆماتی، بەمجۆرە هەموو لایەك لەم رێكخستنەوەیە سوودمەند دەبن. ئێرانیش لەم چارەسەرە سوودمەند دەبێت، لەبەر ئەوەی دوای ئەم دابەشكردنە ئیدی هەرگیز عێراق نابێتەوە ئەو دەوڵەتەی توانای ئەوەی هەبێت شەڕی لەگەڵدا بكات، هەروەها توركیا سوودمەند دەبێت لەبەر ئەوەی گەرەنتی نێودەوڵەتی بەدەست دەهێنێت بۆ ئەوەی پەكەكە سنوورەكانی نەبەزێنێت، سووریا و ئەردەن سوودمەند دەبن، لەبەر ئەوەی پەنابەرانی عێراقی دەگەڕێنەوە سەرماڵ و حاڵی خۆیان. ئەوەی لەم پرۆسەیەدا دۆڕاو دەبێت، تیرۆریستانی بیانی دەبن كە دوای ئەم چارەسەرە مانەوەیان كۆتایی دێت و جەماوەری ناوچەكە خۆیان دژی تیرۆریستان رادەوەستنەوە، بەمەش كێشەكانی عێراق چارەسەر دەكرێن.»

پاولینا پاركەر - سەرۆكی سندوقی ئاشتی

سەرچاوە: رێگەچارە: یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقە - A Way Out: The Union of Iraqi States
لە دابەشكردنی نەرمەوە بۆ
مامەڵكردن لەگەڵ دابەشبووندا
لیسلی گلب سەرۆكی فەخری ئامۆژگای پێوەندییەكانی دەرەوە بە ماوەیەكی كورت دوای كۆتاییهاتنی ئۆپەراسیۆنی ئازادكردنی عێراق لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە لە ساڵی 2003، بۆ دووبارە بونیادنانەوەی عێراقی تازە، پێشنیاری دابەشكردنی عێراقی لە چوارچێوەی سێ هەرێمی فیدڕاڵی لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراقدا پێشنیار كرد، دوای سێ ساڵ بەسەر ئەم پێشنیارەدا، گۆڤاری گوڵان داوای دیمانەیەكی تایبەتی لە نووسینگەی پڕۆفیسۆر گلب كرد، بەڵام ئەو داوای كرد پرسیارەكانی بۆ بنێرین و بەنووسین وەڵاممان بداتەوە، بەڵام لەبری ئەوەی پرسیار پرسیار وەڵاممان بداتەوە، نامەیەكی تایبەتی بۆ ناردبووین و تیێدا نووسیبووی: «پرۆسەی دابەشكردنی عێراق لەسەر بنەمای سێ هەرێمی فیدڕاڵی كارێكی هێندە ئاسان نییە. من ماوەی سێ ساڵە خەریكم، ئەوجا جۆزیف بایدن كە ئەوكات سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوەی سەنات بوو، بەوە قایل بووە كە ئەم دابەشكردنە تەنیا رێگەچارەیە بۆ چارەسەركردنی عێراق، بەڵام پێویستە ئەم دابەشكردنە نەرم (Soft Partition) بێت، ئەمەش واتە لە چوارچێوەی دەستوور و پرۆسەی سیاسی و بەدیالۆگ لەگەڵ پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق ئەنجام بدرێت.» ئەوكات لە ساڵی 2006 پڕۆفیسۆر گلپ بە گوڵانی راگەیاند، تەحەددی سەرەكیی لەبەردەم ئەم رێگەچارەیە عەرەبستانی سعودیەیە، لەبەر ئەوەی پێیانوایە ئەم دابەشكردنە، كوردستان بەرەو دەوڵەتێكی سەربەخۆ دەبات.
بەڵام لەساڵی 2006 شەڕی مەزهەبگەرایی نێوان شیعە و سوننە گەیشتە ئاستێكی خوێناویی ئەوتۆ كە باڵیۆز پیتەر گالبرێس كتێبیكی بەناونیشانی كۆتایی عێراق (The end of Iraq) بڵاوكردەوە، گالبرێس لەم كتێبەدا ئاماژەی بە كوشتنی خاتوو ئەتوار بەهجەتی كەناڵی ئەلعەرەبیە كردووە كە باوكی سوننەیە و دایكی شیعەیە و لەلایەن كۆمەڵێك چەكدارەوە رفێندراوە و پاش ئەوەی هەتكیان كردووە، ئەوجا كوشتوویانە، ئەم نموونەیەی گالبرێس بۆ كۆتاییهاتنی عێراق لە ساڵی 2006 ئاماژەی پێكردووە، مانای ئەوەیە هەتا ئەگەر پەروەردگار عەرەبی شیعە و سوننە لەناو یەك مرۆڤیشدا تێكەڵ بكات، ئەوا شیعەو سونەی عێراق دژی ئیرادەی پەروەردگاریش رادەوەستنەوەو ئەم تیكەڵییە قبووڵ ناكەن وتەنیا رێگە ئەوەیە كە هەموو لایەك دان بە كۆتاییهاتنی عێراقدا بنێن.
هەر لەم ساڵەدا وەك هەوڵێكی هاوبەش لەنێوان گۆڤاری فۆرین پۆلیسی و سندوقی ئاشتی كە ساڵانە بە هاوبەشی ئاماری دەوڵەتە فاشیلەكان بڵاو دەكەنەوە، لەساڵی 2006 عێراقیان وەك یەكێك لە دەوڵەتە هەرە فاشیلەكانی جیهان پۆلێن كردبوو، بۆ چارەسەركردنی ئەم دەوڵەتە فاشیلە و دووبارە بونیادنانەوەی وەك دەوڵەتێكی هاوچەرخ و بە لەبەرچاوگرتنی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە عێراق كە جەختی لەسەر عێراقێكی یەكپارچە و یەكگرتوو دەكردەوە، رێكخراوی سندوقی ئاشتی بە هاوكاری گۆڤاری فۆرین پۆلیسی دیراسەتێكی 148 لاپەڕەیان بە ناونیشانی (رێگەچارە: یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقە- A Way Out: The Union of Iraqi States)، ئەم توێژینەوەی سندوقی ئاشتی كە لەهەمان رێگەچارەی لیسلی گلپ بۆ دابەشكردنی عێراق سەرچاوە دەگرێت و جۆزیف بایدن كردبووی بە دابەشكردنی نەرم، ئەم دیراسەتە جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە، ئێستا لەسەر ئەرزی واقیع لە عێراقدا دابەشبوونەكە دروست بووە، بۆیە گرنگە بیرلەوە بكەینەوە چۆن مامەڵە لەگەڵ دابەشكردنەكە (Managed Partition) بكرێت، دیارە سندوقی ئاشتی جیهانی لە شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ دابەشبوونی كردەیی لە عێراقدا، پێشنیاری ئەوەی كردبوو بەشێوازی یەكێتی ئەوروپا، یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق دابمەزرێت، سێ دەوڵەت بە سەروەریی تەواویانەوە لەناو عێراقدا لە چوارچێوەی یەكێتی عێراقدا دروست بكرێت، ئەم سێ دەوڵەتە لەرووی سیاسییەوە سەربەخۆیی تەواویان دەبێت، بەڵام لەنێوان ئەم سێ دەوڵەتەدا پێوەندییەكی ئابووری كۆیان دەكاتەوە، مەسەلەی نەوت و داهاتەكەشی بە دیالۆگ لەنێوان هەرسێ دەوڵەت و بەهاندان و پشتگیری نیودەوڵەتی چارەسەر دەكرێت.
ئەم دیراسەتە هاوبەشەی سندوقی ئاشتی و گۆڤاری فۆرین پۆلیسی كە چۆنیەتی مامەڵەكردنی لەگەڵ دابەشبوونی عێراقی پێشنیار كردووە، لەبری ئەو دابەشبوونە نەرمەی جۆزیف بایدن داوای دەكرد، قۆناخێكی پێشكەوتووتری ئەو چارەسەری دابەشبوونەیە كە لیسلی گلپ لە ساڵی 2003 پێشنیاری كرد، ئەوجا هەروەك چۆن لە ساڵی 2003 بۆ 2006 ئیدارەی ئەمریكی نەگەیشتە ئەو قەناعەتەی كە دروستكردنی سێ هەرێمی فیدڕاڵی وەك دابەشبوونێكی نەرم لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراق تەنیا چارەسەرە، ئەوا دوای بڵاوبوونەوەی راپۆرتەكەی سندوقی ئاشتی-یش بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ دابەشبوونی كردەیی عێراق، سەرۆك بوش بڕیاری زیادكردنی بەپەلەی هێز (Surge) و دروستكردنی هێزی سەحوەی بۆ عەرەبی سوننە كرد، لەم پرۆسەیەدا هێزی سەحوەی عەرەبی سوننە بە هاوكاری هێزەكانی ئەمریكا توانییان رێكخراوی قاعیدە لقی عێراق لە ئەنبار تێكبشكێنن.
ئەگەر سەرنج لە شێوازی چارەسەرەكەی سەرۆك جۆرج دەبلیو بوش بدەین، راستە ئەم شێوازە بووە هۆكاری ئەوەی رێكخراوی قاعیدە لقی عێراق لە عێراقدا تێكبشكێندرێت، بەڵام نەبووە هۆكاری ئەوەی لە چوارچێوەی رێككەوتنی باری هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقدا (SOFA)، خشتەیەكی زەمەنی بۆ كەمكردنەوەو كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا دابنرێت، سەرۆك بوش دوای سەركەوتنی ستراتیژیەتی ناردنی بەپەلەی هێز و دروستكردنی هێزەكانی سەحوەی عەرەبی سوننە، گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە دەتوانێت رێككەوتنی سۆفا ئیمزا بكات و دوای ئەو رێككەوتنەش دەتوانێت هێزەكانی ئەمریكا هەنگاو بەهەنگاو تا كۆتایی 2011 بكێشێتەوە، بەڵام هەر لەگەڵ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەسەردەمی ئیدارەی ئۆباما لە عێراق، نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق لەبری ئەوەی هێزەكانی سەحوە لەچوارچێوەی هێزەكانی پۆلیس و ئاسایشی عێراق رێكبخات، كەچی هێزەكانی سەحوەی هەڵوەشاندەوەو زیاد لەمەش لەچوارچێوەی سیاسەتێكی مەزهەبگەرایی شیعەی دیكتاتۆری هەوڵیدا تۆڵەی رقی 1400 ساڵی نێوان شیعە و سوننە، لەعەرەبی سوننەی عێراق بكاتەوە، هەر ئەم سیاسەتە نەفام و دیكتاتۆرییەش وایكرد كە رێكخراوێكی دڕندەتر و ترسناكتر لە رێكخراوی قاعیدەی لقی عێراق دروست بێت، ئەویش داعش بوو كە لەماوەی شەش مانگی دوای راگەیاندنیدا موسڵی داگیركرد و خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و سووریا راگەیاند و هەتا ئێستا ئەم خەلافەتە ئیسلامییەی داعش موسڵ و رەقەی لەبەردەستە و وەك خۆی ماوەتەوە.
كەواتە لە ئێستادا كە باس لە رووخانی خەلافەتی ئیسلامی داعش و ئازادكردنەوەی موسڵ دەكرێت، ئامانجی هەرە سەرەكی ئەوەیە عێراقی دوای داعش چۆن رێكدەخرێتەوە و چۆن دەتوانرێت لەناو عێراقدا هەرسێ پێكهاتەی سەرەكی (كورد و شیعە و سوننە) شێوازیكی پێكەوەژیان لە نێوانیاندا بێتەئاراوە، ئەوا بارودۆخی عێراقی دوای داعش فەرزی كردووە كە ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و تەنانەت نەتەوەیەكگرتووەكانیشی ناچاركردووە، چۆن مامەڵە لەگەڵ واقیعی دابەشبوونی ئێستای عێراق دەكەن، ئەم قەناعەتە ناچارییەش لەوەوە سەرچاوەی گرتووە، كە جارێكی دیكە عێراق یەكپارچە نابێت، ئەگەر میكانیزمێك نەدۆزنەوە بەوەی چۆن بە وردی و هەستیاری مامەڵە لەگەڵ دابەشبوونی ئەرزی واقیعی عێراق بكەن، دابەشبوونێك كە سنووری ئێستای عێراق وەك خۆی بهێڵێتەوە، بەڵام فیدڕاڵیزم بەمانای (یەكێتی نێوان هەرێمەكان) بگۆڕێت بۆ یەكێتی نێوان ئەو دەوڵەتانەی لە عێراقدا دروست دەبن.
هەوڵێك بۆ چارەسەری فاشیلی سیستمی دەوڵەت و وشككردنی ژینگەی پاراوی تیرۆریستان
لەدوای راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی بەگشتی و دوای ئاڵۆزبوونی رەوشی سووریا و دروستبوونی خەلافەتی ئیسلامی داعش لە سووریا و عێراق، ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە لەسەر ئاستی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ، وتووێژی جددییان لەسەر ئەوەیە ئایا بە چ شێواز و رێگەچارەیەك دەتوانرێت كۆتایی بە كێشە و ئاژاوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بهێنرێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا بەشێوەیەكی گشتی و گشتگیر هەموو ئەو ناوەندە فیكرییانە لەسەر چەند خاڵێك گەیشتوونەتە چەند قەناعەتێك لەوانە:
1. ئەو ئاژاوە و پاشاگەردانییەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەوڵەتانی باكووری ئەفریقیا، واتە هەر لە لیبیاوە تادەگاتە یەمەن و سووریا و عێراق، تەنیا ئەوەندە نییە دەوڵەتانی ناوچەكەی كردبێتە دەوڵەتی فاشیل، بەڵكو كۆی ناوچەكە بۆتە ناوچەیەكی فاشیل، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو سیستمی دەوڵەتییەی كە لەم ناوچە فراوانەدا دەوڵەتی لەسەر دروستكراوە، سیستمێكی فاشیلە و دەبێت بە سیستمێكی تازە ئەم دەوڵەتانە جارێكی دیكە بونیاد بنرێنەوە.
2. دەستكاریكردنی سنوورەكان، یان دووبارە داڕشتنەوەی سنوورەكان كارێكی ئاسان نییە، راستە ئەم سنوورە دەستكردانەی سایكس پیكۆ هۆكاری سەرەكیی هەموو ئەو كێشە و ئاژاوانەن كە لە تەواوی ئەو ناوچەیە دروست بووە، بەڵام لەبەر ئەوەی دەستكاریكردنیان ئاسان نییە، ئەوا دەبێت لە چوارچێوەی پەنابردن بۆ سیستمێكی تازەی بونیادنانەوەی دەوڵەت، لەناو سنوورە كۆنەكاندا بیر لە دابەشكردن و شێوازی تازەی دیكە بكرێتەوە.
3. لەناو سنوورە كۆنەكانی سایكس پیكۆ، هەموو كات بونیادی دەوڵەت خۆی فاكتەری سەرەكیی ناسەقامگیری و دروستكردنی ئاژاوە بووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە شێوازی بونیادنانەوەی دەوڵەت لەلایەن دەوڵەتانی ئیمپریالیزمی فەرەنسی و بەریتانیاوە بەوجۆرە بووە كە هەمیشە كەمینەیەك حوكمڕانی بكات، بۆ نموونە عەرەبی سوننەی كەمینە لەعێراق و عەلەوی كەمینە لەسووریا، عەرەب لە دەوڵەتانی باكووری ئەفریقیاو پشتگوێخستنی ئەمازیغیەكان، ئەمەش وایكردووە كە بەردەوام كەمینەی حوكمڕان بەرەو دیكتاتۆریەت و عەسكەرتاری و سەركوتكاریی پێكهاتەكانی دیكە هەنگاو هەڵبگرێت، بۆیە ئەگەر ئێستا بیر لە چارەسەر و ریشەكێشكردنی سەرچاوەی ئاژاوە بكەینەوە، ئەوا دەبێت لەناو سنوورە تەقلیدییەكاندا بیر لە جۆرێك لە دابەشبوونێكی تازە بكرێتەوە، بۆ ئەوەی نە كەمینە حوكمڕان بێت، وەك شێوازی فەرەنسی و بەریتانی كۆن، نە زۆرینەش حوكمڕان بێت، وەك شێوازی ئەمریكی لەدوای ئازادكردنی عێراق.
گومانی تێدا نییە زۆربەی ئەو چارەسەرانەی بۆ كێشەكان دەدۆزرێنەوە لە وڵاتانی رۆژئاوا، سەرەتا لەناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە سەرچاوە دەگرێت، هەروەك چۆن راپۆرتی دیراسەتی عێراق بۆ جاری یەكەم لەمیانەی ئامۆژگای پێوەندییەكانی دەرەوە خرایەڕوو، پاشان چووە ناو ئیدارەی ئەمریكا، بەهەمان شێوە لە ئێستاشدا ئەو پێشنیار و بۆچوونانەی لەدوای ساڵی 2012 و 2013 لەتەواوی سەنتەرەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە لە رۆژئاوا باسی لێوە دەكرێت، ئێستا خزاوەتە ناو پرۆسەی بڕیار دروستكردنی تەواوی دەوڵەتانی رۆژئاوا لەسەرووی هەمووشیانەوە ئیدارەی ئەمریكا.
دیارە لەساڵی 2012 دوای ئەوەی ئەمریكا تەواوی هێزەكانی لە عێراق كشانەوە، لە ژمارەی مانگی ئادار و نیسانی هەمان ساڵدا، گۆڤاری فۆرین ئەفێرز دیراسەتێكی بڵاوكردەوە بەناونیشانی: (ئەو عێراقەی دوای خۆمان بەجێمان هێشت: جیهان پێشوازی لە دەوڵەتێكی دیكەی فاشیل دەكات)، ئەمە مانای ئەوەیە تەنیا سێ مانگ دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا، ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە پێشبینی ئەوەیان كردووە كە عێراق دەبێتە دەوڵەتێكی فاشیل. لە 2013 كەناڵی CNN ئەو پرسیارەی ورووژاند: (ئایا عێراق لە گرێژنە دەرچووە؟ (? IS Iraq Unraveling)، ئەم پرسیارە بەو مانایە ورووژێنراوە، ئایا عێراق وەك دەوڵەت چیدیكە دامەزراوەكانی كاردەكات، یان نە؟ لەبەرامبەردا و دوای كەمتر لەیەك هەفتە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراسەتی سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك زۆر جوان وەڵامی پرسیارەكەی CNNی دایەوە و گوتی: بەڵێ عێراق لە گرێژنە دەرچووە، تەنیا شەش مانگ دوای ئەم وەڵامدانەوەیە، داعش خۆی راگەیاند و پاشانیش خەلافەتی ئیسلامی داعش راگەیەندرا.
لێرەوە ئەگەر هەموو ئەو شێوازانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە 2007 تا 2016 تاقیكردبێتەوە و هیچ ئاكامێكی ئەرێنی بۆ عێراقی دوای داعش بەدەست نەهێنابێت، ئەوا چۆن جۆزیف بایدن دوای سێ ساڵ بەسەر ئازادكردنی عێراقدا كە ئەوكات سەرۆكی لیژنەی پێوەندییەكانی دەرەوەی سەنات بوو، گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە دەبێت لەچوارچێوەی دابەشكردنی نەرم مامەڵە لەگەڵ پێشنیارەكەی لیسلی گەلب بۆ دابەشكردنی عێراق بگرێت، ئەوا ئێستا كە جێگری سەرۆكی ئەمریكایەو كەسی یەكەمی بەرپرسە لە دۆسیەی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە عێراق، ئەوا لەمیانەی وردبوونەوە لە مامەڵەكردنی سیاسەتی ئەمریكا لەگەڵ واقیعی ئێستای عێراقدا، كۆمەڵێك ئاماژەو بەڵگە دەركەوتوون كە لە ئێستادا سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە عێراق لەدابەشكردنی نەرم لە چوارچێوەی عێراقێكی فیدڕاڵی وەرچەرخاوە بەرەو مامەڵەكردنی واقیعییانە لەگەڵ ئەو دابەشبوونە كردەییەی ئێستا لەعێراقدا بوونی هەیە و هەوڵێكە بۆ ئەنجامدانی ئەو دابەشبوونە بۆ ئاستی دەوڵەتی سەربەخۆ لەچوارچێوەی عێراقدا، ئەم وەرچەرخانەی لەناو سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق دروستبووە، لە شێوازی پیادەكردنی سیاسەتی بەغداو حكومەتەكەی عەبادیش بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ هەرێمی كوردستان رەنگی داوەتەوە، بەتایبەتی دوای رازیبوونی حكومەتی عەبادی بۆ ئیمزاكردنی یاداشتنامەی لێكتێگەیشتن لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و پێنتاگۆن، هەروەها لە رێككەوتنی سیاسیی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بۆ پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ و هەماهەنگی و هاوكاری نێوان سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە وەك سوپای كوردستان، لەسەرووی هەمووشیانەوە سەردانی ئەمجارەی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا بەیاوەری شاندێكی كوردستانی و قسەكردن لەسەر سیاسەتی نەوتی نێوان كوردستان و بەغدا، پرسی داهات و خۆشگوزەرانی هەرێم و بەشەكانی دیكەی عێراق، ئەمانە بەڵگە و ئاماژەی ئەوەن، ئێستا سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بەعێراق لەگەڵ سەربەخۆیی سیاسیی تەواوی كوردستاندایە، بەڵام دەبێت هەرێم و عێراق پێوەندییەكی ئابووری پێكەوە كۆیان بكاتەوە، لەسەر بنەمای ئەم لێكتێگەیشتنەی نێوان كوردستان و بەغدا، لە ئێستاوە رێگەچارەی شیاو بۆ عەرەبی سوننەی عێراق بدۆزرێتەوە، رێگەچارەیەك كە لەناو سنوورە تەقلیدیەكانی عێراقدا سەقامگیری و گەشەسەندن و بەرەوپێشەوەچوون دەستپێبكاتەوە و هەروەها ریشەكێشی فیكری توندڕۆیی و وشككردنی ژینگەی پاراوی بەرهەمهێنانی تیرۆریستان مسۆگەر بكرێ، ئەم ئامانجانەش هەموویان پێكەوە ئەو كاتە دێنەدی كە كیانە سیاسییەكانی (كوردو شیعەو سوننە) لەرووی سیاسییەوە سەربەخۆیی تەواویان هەبێت و لەبازنەی ئابووریدا هەماهەنگی و هاوكاری پێكەوە كۆیان بكاتەوە.
سەردانی ئەمجارەی شاندی كوردستان و
وەرچەرخانی ریشەیی لە پێوەندییەكاندا
سەردانی چەند رۆژی رابردووی شاندی كوردستان بەسەرۆكایەتی سەرۆك بارزانی و ئەندامیەتی هەموو لایەنە سەرەكییەكانی كوردستان بێجگە لە (كۆمەڵی ئیسلامی و گۆڕان) بۆ بەغدا و ئەنجامدانی چەندین كۆبوونەوەی گشتی و تایبەتی لەگەڵ د.حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران و لایەنە سیاسییەكانی دیكەی عێراق، بێجگە لەمالیكی و باڵەكەی، وەرچەرخانێكی گرنگ و سەرسوڕهێنەرە لە پێوەندییەكانی نێوان بەغدا و هەولێردا.
ئەوەی لێرەدا گرنگە هەڵوەستەی وردی لەسەر بكرێت، ئەوەیە كۆبوونەوەی شاندی كوردستان لەگەڵ حكومەت و لایەنە سیاسییەكانی عێراق، نە دەستپێشخەریی هەرێمی كوردستانە بەو مانایەی كوردستان داوای كردبێت ئەم جۆرە كۆبوونەوانە بكرێت، نە دەستپێشخەریی حكومەتەكەی عەبادی-یشە بۆ ئەوەی لە چوارچێوەی دەستووری 2005ی عێراقدا كێشەكانی نێوان بەغداو هەولێر چارەسەر بكرێت، بۆیە ئەگەر سەرنج لەكۆی ناوەڕۆكی دانیشتن و كۆبوونەوەكانی نێوان شاندی كوردستان و بەغدا بدەین، كەم تا زۆر باس لە دەستووری عێراقی 2005 و ئەو كێشانەی وەك ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، ئەوەی بەغدا پێی دەڵێت ناوچەی ناكۆكی لەسەر، یان ماددەی 140 نەكراوە، سەبارەت بە چارەسەركردنی پرسی نەوت و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش، ئاماژە بەوەكراوە كە هەوڵدەدرێت چارەسەر بكرێت، بەڵام میكانیزمی ئەو هەوڵانە باس نەكراون. راشكاوانەتر ئەمجارەیان د.حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران كاتێك پێشوازی لە شاندی كوردستان كرد، پێشوازیكردن بوو لەو ئەمری واقیعەی ئێستا لە كوردستاندا بوونی هەیە و ددانپێدانان بوو بەو ئەمری واقیعەی كە لەمیانەی شەڕی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە دژی داعش دروستی كردووە. ددانپێدانانی بەغداش بە ئەمری واقیعی تازەی كوردستاندا، دیارە وەك ئێوارەی پێش رۆیشتنی شاندی كوردستان بۆ بەغدا كە جۆزیف بایدنی سەرۆكی ئەمریكا بە تەلەفۆن لەگەڵ سەرۆك بارزانی قسەی كرد، ئاشكراكردنی ئەو نەخشەڕێگە تازەیەیە كە ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ شێوازی رێكخستنەوەی عێراقی دوای داعش دایانڕشتووە.
هەر بۆیە كاتێك دەڵێن ئەم كۆبوونەوەی نێوان شاندی كوردستان و حكومەتی بەغدا بە دەستپێشخەری هیچ لایەكیان نەبووە، ئەمە لەو روانگەیەوە دەڵێن، ئەگەر ئەم كۆبوونەوەیە لە ئاكامی دەستپێشخەری حكومەتی عەبادی-یەوە بوایە، ئەوا بەغدا پێش هەموو شتێك داوای گێڕانەوەی ئەو دەسەڵاتە سەروەرییانەی دەكرد كە ئەمری واقیع گواستوویەتەوە بۆ كوردستان، لەوانە (هێزی پێشمەرگە وەك سوپای سەربەخۆی كوردستان، هەناردەكردنی نەوت وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ، سەردانەكانی سەرۆكی كوردستان و شاندەكانی هەرێمی كوردستان بۆ وڵاتانی دەرەوە و پێشوازیكردنیان وەك سەرۆك و شاندی دەوڵەتێكی سەربەخۆ)، بەدیوەكەی دیكەشدا ئەگەر دەستپێشخەری كوردستان بوایە، ئەوا شاندی كوردستان بەرنامەیەكی ئامادەدەكرد و داوای چارەسەركردنی كێشەكانی لەچوارچێوەی دەستووری عێراقدا دەكرد، بەڵام وەك بینیمان نە بەغدا مەرجی پێشوەختەی بۆ ئەو كۆبوونەوەیە هەبوو، نە شاندی كوردستانیش، ئەمەش مانای ئەوەیە پێوەندییەكانی نێوان هەرێم و بەغدا پێدەنێتە قۆناخێكی نوێ كە پێویستی بە رێوشوێن و میكانیزم و دەستوورێكی دیكەی هاوشێوەی دەستووری یەكێتی ئەوروپا دەبێت.
لەمیانەی ئەو كۆنگرە رۆژنامەوانییەی لە نێوان سەرۆك بارزانی و سەرۆك وەزیرانی عێراق دوای كۆبوونەوەكانیان بەڕێوەچوو، سەرۆك وەزیرانی عێراق بەشێوەیەكی زۆر تاكتیكییانە بە زمانێكی كۆن ئاماژەی بە دوو بارودۆخی نوێ دا، یەكەمیان ئەوە بوو كە راشكاوانە گوتی لەگەڵ پێدانی لامەركەزی زیاترین بە پارێزگاكان، دووەمیان رایگەیاند: ئێمە پشتگیری لە سەقامگیری هەرێمی كوردستان دەكەین، دیارە سەبارەت بە یەكەمیان ئەگەر لە چوارچێوەی دەستووری 2005ی عێراقدا سەیری دەسەڵاتی لامەركەزی پارێزگاكان بكەین، ئەوا پارێزگا ئەوجا بە تەنیا هەرێمێك بێت، یان لەگەڵ چەند پارێزگایەك هەرێمێك بێت، هەموو دەسەڵاتە ئیدارییەكانی بۆ شۆڕكراوەتەوە و ئەنجومەنی هەر پارێزگایەك وەك هەر حكومەتێكی لۆكاڵ شێوە پەرلەمانێكە و پارێزگاریش وەك سەرۆكی ئەو حكومەتە لۆكاڵە وایە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە كاتێك عەبادی دەڵێت لامەركەزی زیاتر دەدەینە پارێزگاكان، مەبەستی چی بوو؟ دیارە گوڵان لە ژمارەی پێشوویدا لەسەر بەرنامەی بەلامەركزیكردنی ئاسایش the decentralization of security بۆ عێراقی دوای داعش، راپۆرتێكی بڵاوكردبووە، ئەم چەمكەش لەلایەن ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك بۆ ریكخستنەوەی عێراقی دوای داعش ئاماژەی پێكراوە و بریتییە لەوەی پارێزگان (بەتایبەتیش پارێزگاكانی عەرەبی سوننە پێش ئەوەی لە هەرێمێكدا خۆیان رێكبخەن) دەسەڵاتی لامەركەزیشیان بۆ ئاسایش و پاراستنی ناوچەكانی خۆیان پێدەدرێت، بەڵام عەبادی كە بە زمانە كۆنەكە ئاماژەی بەم وەرچەرخانە تازەیە كرد، مەبەستی ئەوە بوو كە ئەم راستییە بشارێتەوە، كە لەدوای ئازادكردنەوەی موسڵ و دووبارە رێكخستنەوەی عێراق، ئەوا ئاسایش و پاراستنی پارێزگاكان سەربەخۆ و لامەركەزی دەبن، سەبارەت بە خاڵی دووهەمیشیان كە رایگەیاند ئێمە پشتگیری لە سەقامگیریی هەرێمی كوردستان دەكەین، ئەمەشیان دیسان بە زمانە كۆنەكە دركاندی بۆ ئەوەی وای پیشان بدات، هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدڕاڵی هەر بەشێك دەبێت لە عێراقێكی فیدڕاڵی، بەڵام لە راستیدا دیوی ناوەوەی ئەم قسەیەشی واتە پێوەندی و بەرژەوەندی ئایندەمان لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و رێزی دوولایەنە دەبێت، واتە وەك دوو دەوڵەت لەناو یەكێتیەكدا كە عێراق كۆیان دەكاتەوە.
بەشێكی دیكە لە لێدوانی تازە لە قسەكانی سەرۆك بارزانی-دا بوو، كاتێك لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا لێیان پرسی: ئایا لە عێراق جیادەبنەوە؟ لەوەڵامدا سەرۆك گوتی: سەربەخۆ دەبین، بەڵام جیانابینەوە؟ ئەم وەڵامەی سەرۆك بارزانی لەدوای ئەو كۆبوونەوەیە لەگەڵ عەمار حەكیم هات كە تابلۆیەكی هەڵواسیبوو، لەسەریشی نووسرابوو: (عێراق كۆمان دەكاتەوە)، دیارە ئەم وەڵامەی سەرۆك بارزانی دوای ئەوە هات كە پێشتر لە كۆبوونەوەكانی لەگەڵ عەبادی ئاماژەی بەوە كردبوو كە هاتووین بۆ ئەوەی پشتگیری حكومەتی عەبادی بكەین، لەبەرامبەریشدا كاتێك وتی سەربەخۆ دەبین، بەڵام جیانابینەوە، دیارە شرۆڤەكردنی ئەم دوو لێدوانەی سەرۆك بارزانی پێویستی بە تێگەیشتن لەو زمانە تازەیە هەیە كە هەردوولا زۆر بە هەستیاری جار جارە بە زمانی كۆن دەیاندركاند، كەواتە ئەگەر بمانەوێت لەوە تێبگەین ئایا چۆن سەربەخۆ دەبین، بەڵام جیانابینەوە؟ ئەوە دەبێت بگەڕێینەوە بۆ ئەو نەخشەڕێگە تازەیەی كە عێراقی دوای داعش و پێوەندییەكانی نێوان كوردستان و عێراقی پێ رێكدەخرێتەوە، ئەویش وەرچەرخانە لە فیدڕاڵیزم وەك یەكێتی نێوان هەرێمەكان بە هاوشێوەی كەنەداو بەلجیكا بۆ فیدڕاڵیزم بەمانای یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق بە هاوشێوەی یەكێتی ئەوروپا.
ئەگەر لێرەوە بگەڕێینەوە سەر راپۆرتەكەی پاولینا پاركەر كە لە ساڵی 2007 بە ناونیشانی (رێگەچارە: یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقە) نووسیویەتی، دەببینین ئەو خاڵانەی بۆ یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق دایڕشتووە، بە راشكاوی لەزمانی قسەكردنی شاندی كوردستان و شاندی حكومەتی بەغدا رەنگدانەوەی هەبوو، لەوانەیە لە ئێستادا كە هێشتا موسڵ ئازادنەكراوەتەوە و نەخشەڕێگە تازەكە بۆ دووبارە رێكخستنەوەی عێراق بەتەواوەتی رەنگدانەوەی لەسەر شێوازی كۆمەڵگەی عەرەبی سوننە نەبێت، بەڵام لەنێوان كوردستان و بەغدا هەر لە ئێستاوە هەنگاوی كردەیی بۆ هەڵگیراوەو، ئەم نەخشەڕێگە تازەیەش خواست و داواكاری هەموو پێكهاتەكانی لەخۆی گرتووە و هەر پێكهاتەیەك بە شێوازێك خۆی لەم پرۆسەیەدا بەبراوە دەزانێت، دەكرێت لێرەدا بەچەند خاڵێك ئاماژەیان پێبكەین:
1. كوردستان سەربەخۆیی دەوێت، لەم پرۆسەیەدا كوردستان سەربەخۆیی سیاسی تەواوی دەبێت و دەبێتە خاوەنی سەروەریی تەواو لە چوارچێوەی یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقدا.
2. حكومەتی بەغدا و ئەمریكاو نەتەوە یەكگرتووەكان و دەوڵەتانی دراوسێ بەتایبەتی توركیا و ئێران، پێداگیری ئەوە دەكەن كە نابێت سنوورە تەقلیدییەكانی عێراق گۆڕانكاری بەسەردا بێت، لەم پرۆسەیەدا عێراق دابەش دەكرێت بەبێ ئەوەی سنوورە تەقلیدییەكانی گۆرانكاری بەسەردا بێت.
3. كێشەو گرفتی سەرەكی لەسەر دابەشكردنی عێراق لەسەر ئاستی ناوخۆ ئەوەیە، دەوڵەتێك لەدەوڵەتێكی دیكە بەهێزتر بێت لەرووی ئابوورییەوە، ترسی ئەوە هەیە ئەم ئابوورییە بەهێزە بگۆڕێت بۆ هەژموونی سیاسی و سەربازی دەوڵەتێك بەسەر دەوڵەتێكی دیكەدا، بەڵام لە پرۆسەی یەكێتی دەوڵەتانی عێراقدا، پێوەندییەكی ئابووری هەر سێ دەوڵەتەكە پێكەوە گرێدەداتەوە، داهاتی نەوت و دابەشكردنی بۆ هەرسێ دەوڵەتەكە دەبێت، هەروەها بارزگانی ئازاد لەنێوانیاندا دەبێت و پێكەوە پرۆسەی پەرەپێدانی یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق دادەڕێژن، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەرنج بدەین، جۆرە هاوسەنگییەك لە نێوان كوردستان و بەغدا دروستكراوە، بەوەی نە كوردستان ببێتە هەڕەشە بۆ سەر عێراق، نە ئەویش ببێتە هەڕەشە بۆ سەر كوردستان و هەردوولاشیان لەچوارچێوەی بازنە ئابوورییەكەدا رۆژ لەدوای رۆژ پێوەندییەكانیان فراوانتر و پتەوتر دەبێت.
4. سەبارەت بەدەوڵەتانی دراوسێ، دیارە كۆماری ئیسلامی بە ئاشكرا دژایەتی خۆی بۆ دابەشكردنی عێراق راگەیاندووە، ئەم دژایەتیكردنە پێشتر وەك دژایەتی راستەوخۆ بۆ دەوڵەتی كوردستان لێكدەدرایەوە، بەڵام لەم پرۆسەیەدا كوردستانیش سەربەخۆ دەبێت و عێراقیش دابەش نابێت، لە هەمانكاتدا یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراقیش، لەبەر ئەوەی هەر یەكەیان خۆیان جوگرافیای خۆیان دەپارێزن، ئەوا هەرگیز ئێران مەترسیی ئەوەی نابێت عێراقێكی بەهێزی وەك سەردەمی سەدام حوسێن دروست بێتەوە و شەڕی لەگەڵ بكات، سەبارەت بە توركیاش، لەگەڵ ئەوەی پێشتریش بە جۆرێك لە جۆرەكان ئەوەی پیشانداوە كە كێشەیەكی ئەوتۆی لەگەڵ دەوڵەتی كوردستان نابێت، بەڵام بەبوونی كوردستان بەدەوڵەتێكی سەربەخۆ، توركیا دەتوانێت لەسەر ئاستی رێككەوتن و پڕۆتۆكۆڵی نیودەوڵەتی مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتی كوردستان بكات و ئاسایشی سنوورەكانی خۆی گەرەنتی بكات، بۆیە توركیاش سوومەندیكی گەورە دەبێت.
5. لەسەر ئاستی نیودەوڵەتی بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی، دیارە بەپێی راپۆرتێكی نێودەوڵەتی ئەمریكا لەمیانەی ساڵی 2003 – 2011 زیاتر لە 5-6 ترلیۆن دۆلاری لەشەڕ و بونیادنانەوەی عێراق خەرجكردووە، ئەمە جیا لەوەی نزیكەی 5000 سەربازی كوژراون و دوو هێندەی دیكەشی برینداربوون، لەدوای ساڵی 2014 شەوە هەتا ئێستا نەك تەنیا ئەمریكا بەڵكو دەوڵەتانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعشیش، باجێكی گەورەی شەڕی دژی داعشیان داوە بۆ ئەوەی خەلافەتی داعش بڕووخێنن، بۆیە ئەگەر دوای داعش ـ عێراق بەشێوەیەك رێكبخرێتەوە كە سەقامگیری و پێكەوەژیان دروست بكات، نەك ئاژاوە و تیرۆر و توندوتیژی، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زۆر كێشەی لەكۆڵ دەبێتەوە، لەهەمانكاتیشدا رێگەنادەن بە بەلكانبوونێكی دیكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست بێتەوە.
كۆتاییهاتنی شەڕی بەوەكالەت
دژی سەربەخۆیی كوردستان
ئەوانەی بە عەقڵی كۆن سیاسەت دەكەن، نەیانتوانی خۆیان بكەنە یاوەری بارزانی و بەشێك بن لە نەخشەڕێگە تازەكە بۆ سەربەخۆیی كوردستان، دوای ئەوەشی ئاستی پێشوازی و زمانی تازەی قسەكردنی نێوان بەغدا و كوردستانیان بینی، دیسان گەڕانەوە بۆ ئەو زمانە كۆنەی ماوەیەك پێش ئێستا سەری رەزامەندییان بۆ قسەكانی نوری مالیكی دەلەقاند، سەبارەت بەو ئەقڵییەتە كۆنە، پەرلەمانتارێكی كۆمەڵی ئیسلامی كە بڕیاردەری لیژنەی داراییە لەپەرلەمانی عێراق بەجۆرێك سەری لەخۆی تێكدابوو، بەشاندی كوردستانی دەگوت شاندی پارتی دیموكراتی كوردستان، خواهەڵناگرێت بێژەرەكەی تەلەفزیۆنەكەی كۆمەڵ هەوڵیدا تێیبگەیەنێت ئەو شاندە شاندی كوردستانەو كۆمەڵێك حزب لەخۆی دەگرێت، بەڵام پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ لەبری ئەوەی داوای لێبووردن بكات و هەڵەكەی راستبكاتەوە، گوتی: ئەمە شاندی پارتی دیموكراتی كورستانەو ئەو حزبانەی دیكە لەبەر خاتری كاك مسعود بارزانی لەگەڵی هاتوون، تائێرە قسەكانی ئەو پەرلەمانتارەی كۆمەڵ وەك «عوزر لە قەباحەت خراپترە»بوو، لەبەر ئەوەی ئەگەر ئەو حزبانەی كوردستان لەبەر خاتری كاك مسعود بارزانی چووبوون بۆ بەغدا، ئەمە هەم شانازییە بۆ ئەو حزبانەو هەم شانازیشە بۆ سەرۆك بارزانی و پارتی، بەڵام لەدوای ئەم وەڵامەی گوتی: ئەمریكیەكانیش بە كاك مسعود بارزانی -یان گوتووە، تۆ سەردانی هەموو پایتەختەكانی جیهان دەكەیت بۆ سەردانی بەغدای پایتەختی عێراق ناكەیت كە لەهەمووان بۆ تۆ گرنگترە، دیارە ئەم قسانەشی جۆرێك سەرلێشێواوی پێوە دیارە، لەبەر ئەوەی ئەمریكا ئەگەر بە سەرۆك بارزانی گوتبێ گرنگە چۆن سەردانی پایتەختەكانی دیكەی جیهان دەكەیت، ئەوا سەردانی بەغدای پایتەختی عێراق بكەیت، ئەمە مانای ئەوەیە ئەمریكا وەك سەرۆكی دەوڵەت، نەك سەرۆك حزب ئەو پێشنیارەی داوەتە سەرۆك بارزانی، لەبەر ئەوەی بارزانی سەردانی هەر پایتەختێكی كردبێت، وەك سەرۆكی دەوڵەت پێشوازی لێكراوە، نەك وەك سەرۆكی هەرمێكی فیدڕاڵی، ئێ باشە ئەمەش جێگەی شانازییە بۆ كوردستان كە سەرۆكەكەی وەك سەرۆكی دەوڵەت سەردانی بەغدای پایتەختی عێراق بكات. بەهەرحاڵ پێدەچێ ئەمیری كۆمەڵ و میدیای كۆمەڵی ئیسلامی زوو هەستیان بەوە كردبێت كە نەبوون بەیاوەری شاندی بارزانی دواكەوتنە لەكاروانی سیاسی لە كوردستاندا، بەڵام ئەوەی مایەی گاڵتەجاڕی و پێكەنینە، ئیفلاسی سیاسی بزووتنەوە مۆدێرنەكەی گۆڕانە، كە هیچی بەدەستەوە نەمابوو، پەرلەمانتارەكانیان كاوێژی قسەكانی مالیكی و هەوادارنی مالیكی-یان دەكردەووە، یان تەلەفزیۆنەكەیان KNN زۆر بێباك و بێشەرمانە ئەو تویت و پۆستانەی بڵاودەكردەوە كە ئەندامانی دەعوای مالیكی لە فەیسبووك و تویتەر بڵاویان دەكردەوە، لەمەش زیاتر پەرلەمانتارێكی گۆڕان كە جار جارە خۆی بە موفەكیری بزووتنەوەی گۆڕان لەقەڵەم دەدات و بەحیساب شرۆڤەی سیاسی دەكرد، بەعەقڵی كۆن باسی لامەركەزیەتی پارێزگانی دەكردو هەوڵیدەدا زمانە تاكتیكییەكەی عەبادی كە باسی پێدانی لامەركەزیەتی زیاتر بە پارێزگاكان و پشتگیری سەقامگیری هەرێمی كوردستانی دەكرد، بەئەنقەست تێكەڵ بكات و بۆ شاردنەوەی ئەو شكستە سیاسییە گەورەیەی بەسەر خۆی و بزووتنەوەكەی هاتووە، بڵاویكردبووە، «لەم سەردانەدا ئاستی هەرێم هاتەوە ریزی پارێزگاكانی عێراق.»
بە هەرحاڵ ئەوەی لەم شاندی كوردستان بە سەرۆكایەتی سەرۆك بارزانی بۆ دۆست و دوژمن دەركەوت، ئەوەیە كە لای سەرۆك بارزانی پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان پێوەندی بە هەموو لایەنەكانی كوردستانەوە هەیەو كێشەو ململانێ ناوخۆییەكان لەوە بچووكترن كە لە پرسێكی ئاوا گەورەدا هیچ لایەنێك فەرامۆش بكرێت، هەر ئەمەش سیماو رەنگدانەوەی سەردانە سەركەوتووەكەی شاندی كوردستان بوو، بەڵام ئەو دوولایەنەی كە نەیانتوانی بەسەر باری دەروونی خۆیاندا زاڵ ببن و كۆتایی بە رق و كینە بێنن، پێش هەموو شت لەوە خافڵگیر بوون، مانا و مەبەستی ئەم سەردانە چییە، دەیانویست تەنیا بۆ دژایەتی دەوڵەتی كوردستان گرەو لەسەر هەموو ئەسپێكی دۆڕاو بكەن، بەڵام ئێستا كە دەبینین ئەم سەردانە سەرەتای شێوازێكی نوێی پێوەندییە لەگەڵ بەغداو هەنگاوی جددییە بۆ سەربەخۆیی كوردستان و هەموو لایەكیش لەم پرۆسەیەدا سەركەوتوون، ئەوا یان دەبێت بە خۆدا بچنەوە، یان دەبێت وەك گۆڕان لەسەر عینادی خۆیان بەردەوام بن تا بەتەواوی دەكەونە پەراوێزی سیاسەت و پرۆسەی سیاسی لە كوردستاندا.ش