بارزانی .. هەولێری كردۆتە ناوەندی دروستكردنی بڕیاری نێودەوڵەتی

ئێستای پێش ئازادكردنەوەی موسڵ
لە قۆناخی پێش رووخاندنی رژێمی سەدام حوسێن دەچێت

«ئەو جموجۆڵە دیپلۆماتییەی لەئێستادا جارێكی دی لە هەولێر و پیرمام چڕبۆتەوە، لە دووباربوونەوەی هەمان سیناریۆی مانگی مارتی 2003 دەچێت، ئەوكاتیش وەك ئێستا هەولێر و پیرمام بوونە ناوەندی گردبوونەوەی هەموو جموجۆڵە دیپلۆماتی و سیاسییەكان و بەلێشاویش نێردراوی هەموو میدیاكانی جیهان روویان لە كوردستان كردبوو، رۆژانە كۆنگرەی رۆژنامەوانی بۆ سەرۆك بارزانی گرێدەدرا و هەڵوێستی بارزانی لەسەر دەستپێكردنی پرۆسەی ئازادكردنی عێراق و رووخانی رژێمی سەدام حوسێن، لە میدیاكاندا وەك كاتژمێری سفری جەنگی هاوپەیمانان دژی رژێمی بەعس پیشاندەدرا، بەڵام لێدوانەكانی بارزانی هێندەی جەختكردنەوە بوو لەسەر عێراقی دوای سەدام حوسێن و بەعس، هێندە ئاماژەكردن نەبوو بۆ دەستپێكی پرۆسە سەربازییەكە، پێداگیرییەكانی بارزانی لەسەر پێگە و شكۆی كورد لە عێراقی دوای سەدام حوسێن، هێندە لەسەر ئاستی نیشتمانی و نەتەوەیی توند و یەكلایی كەرەوە بوو، زۆر جاران بەرپرسی پێوەندییەكانی ئەوكاتی پارتی دیموكراتی كوردستان كە لێدوانەكانی بارزانی بۆ رۆژنامەنووسان وەردەگێڕا بۆ زمانی ئینگلیزی، وەك خۆی و بەهەمان توندی و یەكلاییكەرەوە نەیدەكرد بە ئینگلیزی، بۆیە بارزانی لەناو كۆنگرە رۆژنامەگەرییەكەدا داوای كرد یەكێكی دیكە لە جێگەی ئەو، پەیامەكانی وەك خۆی بە زمانی ئینگلیزی بگەیەنێتە رای گشتی جیهان. بارزانی مەبەستی بوو بە رای گشتی جیهان بڵێت، ئەگەر ئێوە بۆ مەبەست و بەرژەوەندیی تایبەتی خۆتان هەموو پرۆسەی ئازادكردنی عێراقتان لە دیكتاتۆریەتی سەدام حوسێندا كۆكردۆتەوە، ئەوا كێشەی سەرەكیی كوردستان ئەوەیە دوای رووخاندنی دیكتاتۆریەتی سەدام حوسێن، دیكتاتۆریەتێكی دیكەی هاوشێوەی سەدام حوسێن دروست نەبێتەوە. بارزانی جیا لەوەی لە كۆبوونەوە تایبەتەكانی لەگەڵ شاندە سیاسی و دیپلۆماتەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی راشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردبۆەوە كورد لە پێناوی ئازادی و سەربەخۆیی و بەدیهێنانی مافەكانی لە عێراقی دوای سەدام حوسێن بەشداری پرۆسەی ئازادكردنی عێراق دەكات، نەك تەنیا لە پێناوی گۆڕینی دەموچاوی دیكتاتۆرێك بە دەموچاوی دیكتاتۆریەتێكی دیكە، بەڵكو كێشەی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتی عێراقدا گۆڕینی ئەقڵییەتی حوكمڕانییە لە عێراقدا، ئەقڵییەتێك كە دەستبەرداری فیكری شۆڤینیزم بێت و دان بەوە دابنێت كە عێراق نیشتمانی هاوبەشی كورد و عەرەبە. لەم راستەوە بارزانی زۆر مەبەستی بوو لە رێگەی میدیاكانەوە ئەم راستییانە و پەیامی راستەقینەی كوردستان بە رای گشتی جیهان بگەیەنێت، بۆیە لەگەڵ ئەوەی هەموو لێدوانەكانی بەرپرسانی ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە میدیاكاندا جەختكردنەوە بوو لەسەر پرۆسە سەربازییەكە بۆ رووخاندنی رژێمی بەعس و سەدام حوسێن، بەڵام لەبەرامبەردا لێدوانەكانی بارزانی بۆ میدیاكان جەختكردنەوە بوو لەسەر ئەو بڕیارە سیاسی و ستراتیژیەی لە پشت پرۆسە سەربازییەكە هەبوو كە ئەویش ئایندەی هەرێمی كوردستان بوو لە عێراقی نوێدا، پێداگیری بارزانی لەسەر مافە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانی كوردستان، دوای پرۆسەی ئازادكردنی عێراق، پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغدای لەسەر بنەمایەكی نوێ داڕشتەوە كە ئەویش دانپێدانانی فەرمی دەوڵەتی عێراق بوو بە هەرێمی كوردستان لە پرۆسەی دەستووری عێراق لە ساڵی 2005. لە ئێستاشدا كە جارێكی دیكە هەولێر و پیرمام بوونەتەوە بە ناوەندی قسەكردن لەسەر پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ و رووخانی خەلافەتی دەوڵەتی داعش، لێدوانەكانی بارزانی هێندەی جەختكردنەوەیە لەسەر گەوهەری ئەو بڕیارە سیاسی و ستراتیژییەی لە پشت پرۆسە سەربازییەكەی ئازادكردنی موسڵەوەیە، هێندە قسەكردن نییە لەسەر پرۆسە سەربازییەكە بۆ ئازادكردنەوەی موسڵ. بارزانی لە ساڵی 2003 ئامانجی ئەوە بوو ئەو ئەمری واقیعەی لە كوردستاندا لەماوەی 1991-2003 دروست بوو، بەفەرمی لەلایەن هاوپەیمانان و دەوڵەتی عێراقەوە دانی پێدا بنرێت، دیارە لەدوای ساڵی 2014شەوە هەتا ئێستا بارودۆخێكی تازە هاتۆتە پێشەوە و قارەمانیەتی پێشمەرگە واقیعێكی تازەی دروستكردووە، كە پێویستە لەسەر بنەمای ئەو واقیعە تازەیە بە پلەی یەكەم پێوەندییەكانی نێوان هەرێم و عێراقی دوای داعش رێكبخرێتەوە و بە پلەی دووەمیش ئەو دەسەڵاتە سەروەرییانەی كە ئێستا كوردستان وەك ئەمری واقیع لەسەر ئاستی پێشمەرگە و دەرەوە و دارایی پیادەیان دەكات، لەچوارچێوەی چ میكانیزمێكدا سەروەری هەرێمی كوردستان لەگەڵ عێراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رێكدەخرێتەوە.»

پێش گۆڕینی سنوورە دەستكردەكەی سایكس پیكۆ چارەسەركردنی كێشەكان لەگەڵ دەوڵەتی عێراقدا

یەكێك لە سیما جیاكەرەوەكانی بەشداری سەرۆك مسعود بارزانی لە پرۆسەی دروستكردنی بڕیاری هاوبەش لەگەڵ هاوپەیمانەكانی، ئەوجا ئەو هاوپەیمانانە وەك ئێستا دەوڵەتانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و دەوڵەتی عێراق بێت، یان وەك سەردەمی شاخ و پێش رووخانی رژێمی سەدام حوسێن هاوپەیمانی نێوان كورد و لایەنەكانی ئۆپۆزسێۆنی عێراقی بووبێت، لەمیانەی كۆنگرەكانی ئۆپۆزسێۆنی عێراق لە كوردستان و وڵاتانی دیكەی جیهان، ئەوەیە كە بارزانی بەبێ بەرچاووڕوونی و گەرەنتیی مافە نیشتمانی و نەتەوەییەكانی گەلی كوردستان، ناچێتە نێو هیچ پرۆسەیەكی بڕیار دروستكردنەوە، زۆرجاریش زۆر راشكاوانە بە هەموو جیهانی راگەیاندووە كە كورد نە دەبێتە پرد بۆ پەڕینەوەی خەڵكی دیكە، نە لەسەر داوای خەڵكی دیكەش كورد بەشداری لە پرۆسەیەكی بڕیاری سیاسی و سەربازی دەكات.
بۆیە كاتێك لەهەر پرۆسەیەكی بڕیار دروستكردندا، بارزانی بووە بەشێك لەو پرۆسەیە و خۆی رۆڵی سەرەكی و یەكلاكەرەوەی تێدا بینی، ئەوا دەبێت كاری چاودێری سیاسی، یان شرۆڤەكاری سیاسی لەوە وردتر بێت تەنیا جەخت لەسەر ئەو تایتڵانە بكاتەوە كە كۆبوونەوەكان، یان پرۆسەی دروستكردنی بڕیارەكە دەخەنەڕوو. بەڵكو دەبێت بگەڕێت بەدوای ئەو بنەمایانەی كە بارزانی گەیاندۆتە ئەو قەناعەتەی كوردستان بكاتە بەشێك لەپرۆسەی ئەو بڕیار دروستكردنە. دیارە ئەو بنەمایانەشی كە لە دیدی بارزانی-یەوە پێویستە كوردستان ببێتە بەشێك لەو پرۆسەی بڕیار دروستكردنە، بنەمایەكی ستراتیژی و سیاسی هەیە، نەك تەنیا سەربازی.
لێرەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ پرۆسەی ئەو بڕیارە سەربازییانەی كە سەرۆك بارزانی بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش بۆ ئازادكردنەوەی ناوچە كوردستانییەكانی ناو پارێزگای نەینەوا دروستی كردووە، دەبینین شێوازی دروستكردنی ئەو بڕیارە سەربازییانە كاتێك زانراوە كە كاتژمێری سفر دیاریكراوە و شەڕەكە دەستی پێكردووە، وەك ئازادكردنەوەی بەنداوی موسڵ، زوممار و ناوچەی رەبیعە و چیای شنگال و لەسەرووی هەمووشیانەوە ئازادكردنەوەی شاری شنگال بە سەرپەرشتی راستەوخۆی بارزانی و بە هەماهەنگی و هاوكاری ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی. ئەم باكگراوەندە ئەوەمان پیشاندەدات، پرسی ئازادكردنەوەی شنگال و ناوچەكانی دەشتی نەینەوا، دوای ئازادكردنەوەیان راستەوخۆ دەبنە بەشێك لە جوگرافیای باشووری كوردستان و جارێكی دیكە دانوستاندن لەسەر كوردستانیبوونی ئەو ناوچانە ناكرێت و ئەو ئازادكردنەوەی ئەو ناوچانە لەلایەن هێزی پێشمەرگەوە لە ژێر دەستی داعش، خۆی لە خۆیدا ئەنجامدانی ئەو راپرسییەیە كە لەماددەی 140ی دەستووری عێراقدا هاتووە بۆ گەڕانەوەی ئەو ناوچە كوردستانییانە بۆ سەر كوردستان. دیارە ئەمریكاو هاوپەیمانان و دەوڵەتی عێراقیش بە شێوەیەكی زمنی رازی بوون كە دوای ئازادكردنەوەی ئەو ناوچانە ئیدی هیچ قسەیەكی لەسەر ناكرێت.


بەڵام ئەگەر سەرنج لە پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ بدەین، دەبینین پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ وەك پرۆسەیەكی سەربازی ماوەی زیاتر لە 6-7 مانگە دەستی پێكردووە و هەولێرو بەغدا بە هەمانگی و هاوكاری ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەمێكە لەسەر شێوازی هەماهەنگی سەربازی لە نێوان پێشمەرگە و سوپای عێراقدا گەیشتوونەتە جۆرێك لە لەیەكتری تێگەیشتن، سوپای عێراقیش كە لە باشووری پارێزگای نەینەواوە چەند ناوچەیەكی وەك شەرگات و گیارەی ئازادكردووە، بە هەماهەنگی و هاوكاری هەرێم و هێزی پێشمەرگەی كوردستان بووە، ئۆپەراسیۆنی ئەم دواییەی پێشمەرگەش لە ناوچەكانی مەخموور و گوێڕ بۆ زامنكردنی ئاسایشی ئەو ناوچانە، دیسان ئەوەش بەشێكی دیكەی ئەو لێكتێگەیشتنەیە كە ناوچە كوردستانییەكانی پارێزگای نەینەوا بەشێكی جیانەكراوەن لە كوردستان، وەك بینیشمان پرۆسە سەربازییەكە لەماوەی كەمتر لە 48 كاتژمێر هەموو ئامانجە سەربازییەكانی خۆی بە سەركەوتوویی بەدەست هێنا.


بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر سەیری جوگرافیای ئیداری پارێزگای نەینەوا بكەین، ئەوا لەسێ لاوە (باكوور، رۆژهەڵات، رۆژئاوا) هێزی پێشمەرگەی كوردستان تەواوی ئەو ناوچە كوردستانییانەی ئازادكردۆتەوە كە پێشتر لەدەستی داعشدا بوون، تەنانەت هێزی پێشمەرگە بە رادەیەك لە سنووری شاری موسڵ نزیك بۆتەوە كە ئێستا لەبەشی باكوورەوە پێشمەرگە لەناو گەڕەكەكانی ئەو شارەدایە، هەروەها لەباشووریشەوە كە هێزەكانی عێراق بە هەماهەنگی و هاوكاری هێزی پێشمەرگە بەم دواییە شەرگات و گەیارەیان ئازادكردەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە لە باشووریشەوە هێزەكانی عێراق لە سنووری شاری موسڵ نزیك بوونەتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە لەناو جوگرافیای ئیداری پارێزگای نەینەوادا ناوشاری موسڵ شوێنێكی بچووكە كە بەدەست تیرۆریستانی داعشەوە ماوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئازادكردنەوەی ناو شاری موسڵ لە هەمانكاتدا واتە رووخاندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش لە عێراقدا، ئەوا چۆن پرۆسەی ئازادكردنی عێراق لە ساڵی 2003 بووە سەرەتای پرۆسەیەكی سیاسیی نوێ لە عێراقی دوای سەدامدا، ئەوا پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ و رووخاندنی خەلافەتی تیرۆریستانی داعشیش دەبێتە سەرەتای پرۆسەیەكی سیاسی بۆ عێراقی دوای داعش، ئەوجا چۆن عێراقی دوای بەعس و سەدام حوسێن عێراقەكەی سەردەمی بەعس و سەدام حوسێن نەبوو، هەموو شتێك گۆڕانكاری ریشەیی بەسەردا هات، ئەوا بێگومان عێراقەكەی دوای داعشیش، عێراقەكەی سەردەمی نوری مالیكی نابێت كە سیاسەتەكانی بووە هۆكاری ئەوەی رێكخراوی تیرۆریستی داعش دروست بێت و خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام رابگەیەنێت.
پێش ئەوەی رژێمی سەدام حوسێن و بەعس لە ساڵی 2003 بڕووخێت، نەخشەیەكی رێگە بۆ عێراقی نوێ داڕێژرابوو و، كوردستان وەك دەوڵەتی ئەمری واقیع لەناو نەخشە رێگەی عێراقی نوێدا وەك ئەمری واقیع خۆی چەسپاندبوو، ئەو ئەمری واقیعە وەك خۆی لە ناو دەستووری عێراقدا دانی پێدانرا، بەڵام بەشە عەرەبییەكەی عێراق، لەبەر ئەوەی ئۆباڵی حوكمڕانیی دیكتاتۆری بەعس و سەدام حوسێن خرایە ئەستۆی پێكهاتەی سوننەی عەرەب و پێكهاتەی عەرەبی شیعەش ئەو هەڵەی قۆستەوە و لەبری ئەوەی هەوڵەكانی بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی دەوڵەتی عێراق بەشێوازێكی هاوچەرخ بونیاد بنێتەوە، هەوڵیدا تۆڵە لە پێكهاتەی سوننە بكاتەوە، لە هەمانكاتیشدا لەناو پێكهاتەی عەرەبی شیعەی عێراقدا لەبەر ئەوەی كەسانی دەوڵەتمەدار و ئەزموونی دەوڵەتداری بوونی نەبوو، بۆیە نەخشەڕێگەی بونیادنەوەی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و فرەیی و پەرلەمانی، گۆڕا بۆ شەڕی خوێناویی ناوخۆیی لە نێوان شیعە و سوننە و پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا دوچاری شكست و ئیفلیج بوون هات و، بەم هۆیەشەوە ئەو میكانیزمەی لە نێوان كوردستان و بەغدا لە چوارچێوەی جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری عێراق بۆ گەڕانەوەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم دانرابوو، لەبار برا و نەتوانرا جێبەجێ بكرێت، بەڵام وێڕای هەموو ئەو ئاستەنگانەش دەسەڵاتی سیاسی لە هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەوەی نەیتوانی بە فەرمی ئەو ناوچانە بگێڕێتەوە بۆ سەر كوردستان، بەڵام توانی ئەمری واقیعی كوردستانیبوونی ئەو ناوچانە بەكردەیی فەرزبكات.


بەڵام ئەمجارەیان پێش ئەوەی موسڵ بە شێوەیەكی سەربازی ئازادبكرێتەوە و دەوڵەتی خەلافەتی داعش بڕووخێندرێت، دەسەڵاتی سیاسیی كوردستان، ئەمری واقیعێكی دیكەی دروستكردووە و توانیویەتی بە قارەمانیەتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كێشەی تەواوی ئەو ناوچە كوردستانییانە چارەسەر بكات و بیانكاتەوە بە بەشێك لە كوردستان، ئەمەش مانای ئەوەیە چۆن لەدوای رووخانی رژێمی بەعس و سەدام حوسێن، سەرۆك بارزانی لەگەڵ ئەمریكا و هاوپەیمانان ئەوەی زامن كردبوو كە دەبێت عێراقی دوای سەدام حوسێن دان بەو ئەمری واقیعەی هەرێمی كوردستاندا بنێت و لەگەڵ ئەو واقیعە مامەڵە بكات، ئەوا ئەمجارەش پێش ئەوەی سەرۆك بارزانی كوردستان بكاتە بەشێك لە پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ، ئەوەی زامن كردووە كە دەبێت عێراقی دوای داعش مامەڵە لەگەڵ ئەمری واقیعی تازەی دوای رووخانی خەلافەتەكەی داعش بكات، ئەو ئەمری واقیعەی كوردستان لەمیانەی شەڕی داعش دروستی كردووە، بوونی دەوڵەتی كوردستانە بەكردەیی لەسەر جوگرافیای باشووری كوردستان، بەڵام ئەم دەوڵەتە كۆمەڵێك كێشەی گرنگی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق هەیە، ئەم كێشانە پێویستیان بەوەیە بە دیالۆگ و ناوبژیوانی نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمریكاو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق چارەسەر بكرێت، بەدیوێكی دیكەدا ئەم كێشانەی ئێستای كوردستان لەگەڵ دەوڵەتی عێراق دەبێت لەچوارچێوەی سنوورەكانی سایكس پیكۆ چارەسەر بكرێن، دوای ئەوەی هەردوولا عێراق و كوردستان كێشەی سنوور و پێشمەرگە و دارایی بە دیالۆگ چارەسەر دەكەن، ئەوكاتە قسەكردن لەسەر شێوازی پێوەندیی تازەی نێوان كوردستان و عێراق، نە لەسەر ئاستی عێراق و كوردستان و نە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەربەرستێكی ئەوتۆی لەبەردەمدا نامێنێت.


عێراقی داوای خەلافەتی داعش
لەدابەشكردنی دەسەڵاتەوە بۆ دابەشكردنی سەروەریی

لەگەڵ رووخانی رژێمی سەدام حوسێن لە ساڵی 2003، دەسەڵاتی كاتیی ئەمریكا پێش ئەوەی بە بڕیارێكی ئەنجومەنی ئاسایش خۆی بكاتە داگیركاری عێراق، ئەنجومەنی حوكمی دامەزراند بۆ ئەوەی لەماوەی ساڵێكدا هەر پێكهاتەیەكی سیاسیی عێراق بۆ ماوەی مانگێك سەرۆكایەتی عێراق بكات، ئەم بەرنامەیەی ئەمریكا بۆ ئەوە بوو، هەموو پێكهاتە سیاسییەكانی عێراق خۆیان بە حوكمڕانی عێراق بزانن و هیچ پێكهاتەیەكی سیاسی هەست نەكات كە لە حوكمڕانی پەراوێز خراوە، دوای ئەمیش لە پرۆسەی نووسینەوەی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا، پرەنسیپی دابەشكردنی دەسەڵات و دابەشكردنی داهات كرایە بنەمای دووبارە بونیادنانەوەی دەوڵەتی عێراق، ئەمەش لەسەر ئەو بنەمایەی حكومەتە لۆكاڵیە هەرێمییەكان كە بڕیار بوو دوو هەرێمی هاوشێوەی هەرێمی كوردستان بۆ عەرەبی شیعە و سوننەش دروست بكرێت، دەسەڵاتێكی فراوانیان هەبێت و هەمووشیان پێكەوە لە چوارچێوەی حكومەتێكی فیدڕاڵی و دەسەڵات سنوورداردا بەشداری لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بكەن و عێراق بە یەكگرتوویی بهێڵنەوە.
هەرێمی كوردستان لەچوارچێوەی ئەو پرۆسەیەی بۆ عێراقی نوێ لەلایەن ئەمریكاوە داڕێژرابوو، حاڵەتێكی جیاوازی لە هەردوو كۆمەڵگەی عەرەبی شیعە و سوننەی عێراق هەبوو، ئەمەش لەبەر ئەوەبوو لەناو دەستووری 2005ی عێراق هەرێمی كوردستان وەك خۆی دانی پێدانرابوو و، خاوەنی دامەزراوەی سیاسیی خۆی بوو، بۆیە دەیتوانی لەچوارچێوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان (هەولێر و سلێمانی و دهۆك) بەتەواوەتی هەژموون و باڵادەستیی خۆی بپارێزێت و دوور بێت لە ئاژاوە و ناسەقامگیریی بەشە عەرەبییەكەی عێراق، لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستانیش زۆر باش توانیبووی سەقامگیری ئاسایش و سیاسی دابین بكات، بۆیە كێشەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا زیاتر كێشەی یاسایی و دەستووری بوون، نەك كێشەی سەربازی و ناسەقامگیری. بۆیە بەمجۆرە كوردستان لەپرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵات لە نێوان هەرێم و بەغدا، بەتەواوەتی دەسەڵاتەكانی خۆی پیادە دەكرد، بەدەسەڵاتی سوودوەرگرتن لە سەرچاوە سرووشتییەكان و دەرهێنانی گاز و نەوتیشەوە.
بەڵام پرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵات و دابەشكردنی داهات، لەنێوان پێكهاتەی عەرەبی شیعە و سوننە فەشەلی هێنا، هەر ئەم فەشەلهێنانەش بووە هۆكاری ئەوەی سەروەریی دەوڵەتی عێراق نەك هەر كەوتە ژێر پرسیارەوە، بەڵكو شكستی هێنا. ئەم شكستهێنانەش لەسەر ئاستی پێكهاتەی عەرەبی سوننە زەمینەی سەرهەڵدانی داعشی دروستكرد، لەسەر ئاستی كوردستانیش بەهۆی شەڕی داعش و بڕینی بودجە و مووچەوە، قەیرانێكی گەورەی دارایی دروستكرد، بەڵام سوپاس بۆ خوا ئەم قەیرانە گەورەیەی ئابووری كاریگەری لەسەر سەقامگیری تەناهی و سیاسی هەرێمی كوردستان نەكرد و، چۆن حزبی بەعس و سەدام حوسێن لە دوای ساڵی 1991 دامودەزگا ئیدارییەكانی لە هەرێمی كوردستان كشاندەوە بۆ ئەوەی قەیرانێكی گەورە و بۆشایەكی گەورەی ئیداری لە كوردستان دروست بێت، بەڵام دەسەڵاتی سیاسیی هەرێمی كوردستان ئەو هەنگاوەی بەعس و سەدام حوسێنی گۆڕی بۆ دروستبوونی ئەزموونی دیموكراتی و دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان، بەهەمان شێوە دوای ئەوەی نوری مالیكی بودجە و مووچەی كوردستانی بڕی، نەك هەر گەلی كوردستان چۆكیان دانەدا و نەیانهێشت ئەو قەیرانە ئابوورییە گەورەیە سەقامگیریی كوردستان بشێوێنێت، بەڵكو ئەو قەیرانەش گۆڕدرا بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان بەكردەیی ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ و بە كردەیی هەموو دەسەڵاتە سنووردارەكانی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراق پیادە بكات و بەغدا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش ناچاربوون لەگەڵ ئەو پیادەكردنی ئەو سەروەرییە مامەڵە بكەن، لەمەش زیاتر جیهان و دەوڵەتانی دەوربەری كوردستانیشی گەیاندە ئەو قەناعەتەی ئەگەر كوردستان بەشێك نەبێت لە عێراق، نەك هەر كارەسات دروست نابێت، بەڵكو سەرەتای كردنەوەی گرێكوێرەی كێشەكانی عێراق دەست پێدەكات و زەمینە بۆ كۆتاییهاتنی شەڕ و سەرەتای پێكەوە ژیان لە هەر پارچەیەكی عێراقدا دەست پێدەكات.


لێرەوە جارێكی دیكە، خەمی گەورەی ئەمریكا و دەوڵەتانی هاوپەیمانی دژی داعش بۆ ئایندەی عێراق و دابینكردنی سەقامگیری لە عێراقدا، ئەو عێراقە نییە كە پێشتر هەرێمی كوردستان بەشێك بووە لەو دەوڵەتە، بەڵكو بەشە عەرەبییەكەی عێراقە، واتە هەردوو كۆمەڵگەی عەرەبی شیعە و سوننە و ئەو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییانە كە ناتوانن لەگەڵ پێكهاتەی عەرەبی شیعە و سوننە پێكەوە بژین. بەدیوێكی دیكەدا دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان بۆ جیهانی سەلماند، كێشەی سەرەكیی نێوان كۆمەڵگەی عەرەبی شیعە و سونە و تەواوی ئەو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییانەی لە عێراقدا دەژین، لەوەوە سەرچاوەی نەگرتووە كە عەرەبی شیعە و سوننە ناتوانن پێكەوە بژین، یان كریستیان و ئێزیدی و شەبەك و كاكەیی و ناتوانن لەگەڵ موسڵمانان بژین، نەخێر سەرچاوەی سەرەكیی كێشەكانی عێراق لە شێوازی حوكمڕانیدا، ئەوجا ئەم حوكمڕانییە عەرەبی سوننە پیادەی بكات، یان عەرەبی شیعە، گرفتی سەرەكی لە شێوازی حوكمڕانیی عەرەبی عێراق (ئەوجا سوننە بێت، یان شیعە) لە تێڕوانینی شۆڤینیزمی عەرەبییەوە سەرچاوە دەگرێت، ئەم تێڕوانینە شۆڤینیزمە لەسەر ئاستی عێراق، ئامادەنین دەسەڵات لەگەڵ هیچ پێكهاتەیەكی دیكەی عێراق دابەش بكەن، لە نێوان خۆشیاندا وەك تائیفەی شیعە و سوننە، مەسەلەی پاوانكردنی دەسەڵات دەگێڕنەوە بۆ شەرعییەتی دەسەڵات بۆ ئەهلی بەیت و خەلافەتی ئیسلامی، بە دیوێكی دیكەدا تائیفەی شیعە شەرعییەتی دەسەڵاتی سیاسیی رەها دەگێڕێتەوە بۆ ئەو 12 ئیمامەی دەگەنەوە سەر ئەهلی بەیت، ئەوەی لە دەرەوەی ئەم دەسەڵاتەدان بە هیچ دەسەڵاتێكی دیكە دانانێن، لەبەرامبەر ئەم مۆنۆپۆلكردنەی شەرعییەتی دەسەڵاتدا، تائیفەی سوننە شەرعیەتی مۆنۆپۆلكردنی دەسەڵات دەگێڕێتەوە بۆ دامەزراندنەوەی خەلافەتی ئیسلامی واتە لەدەرەوەی (ئەهل بەیت)، ئەم واقیعەی تێگەیشتنی شیعەو سوننە بۆ دەسەڵات، بەتەواوەتی لە راگەیاندنی خەلافەتەكەی داعش و فەتواكەی مەرجەعی شیعەی نەجەف بەرجەستە بووە و ئەگەر بە قووڵی بەناویدا رۆبچین، نە خەلافەتەكەی داعش دان بە بوونی شیعەدا دەنێت، نە ئەو هێزەی حەشدی شیعەش كە لەبەرەنجامی فەتواكەی نەجەفەوە دروست بووە، دان بەبوونی عەرەبی سوننەدا دەنێت. بەڵام لەبەر ئەوەی شێوازی حوكمڕانی هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای پێش هەر شتێك مرۆڤ و مرۆڤایەتی سەرچاوەی گرتووە، ئەوا دەبینین لە كوردستاندا كریستیان و ئێزیدی و شەبەك و كاكەیی و سائبە و...هتد، هیچ كێشەیەكیان لەگەڵ ئایینی ئیسلام نییە، كەچی عەرەبی شیعە و سوننە بە دووریی یەك كیلۆمەتر لەدەرەوەی سنووری كوردستان لەسەر ناسنامەی تائیفی یەكتری دەكوژن، بەڵام لەكوردستاندا سوننە و شیعە نەك یەكتری ناكوژن و رقیان لەیەكتری نییە، بەڵكو زۆر جاران لەناو یەك چێشتخانەی هەولێردا، عەرەبی شیعە و سوننە لەسەر یەك مێز نان دەخۆن و كەسیش نازانێت كامیان عەرەبی شیعەیە، یان سوننەیە.

بۆیە ئەم واقیعە جوانەی حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان بۆ پێكەوەژیان و لێبووردەیی لەنێوان كورد و عەرەب و توركمان و شیعەو سوننە و كریستان و ئێزیدی و تەواوی ئایینەكانی دیكە دروستی كردووە، بۆتە ئەو ئاكامە نەگۆڕ وپەسەندەی كە هەموو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە رۆژهەڵات و رۆژئاواوە ئاواتی بۆ دەخوازێت، هەروەها بۆتە ئەو ئاكامە نەگۆڕ و پەسەندەی كە لە یەك كاتدا جامیعەی ئەزهەر و دەوڵەتی فاتیكان پشتگیری لێدەكات و سوپاسی كوردستان دەكەن، هۆكاری سەرەكیش بۆ گەیشتن بەم ئاكامە پەسەند و نەگۆڕە ئەوەیە كە پرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵات لە عێراقدا فەشەلی هێنا و سەروەریی كوردستان وەك دەوڵەتی ئەمری واقیع بۆشایی ئەو فەشەلەی پڕكردۆتەوە.

لەم راستەوە هەنگاوهەڵگرتنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ دووبارە گێڕانەوەی سەقامگیری بۆ عێراق، تەنیا بەشە عەرەبییەكەی عێراق دەگرێتەوە، هەر بۆیەشە لە ئێستادا كە باس لە قۆناخی دوای رووخانی خەلافەتی دەوڵەتی داعش دەكرێت، راستەوخۆ باس لە شێواز و میكانیزمێكی نوێ لەدەرەوەی دەوڵەتی فیدڕاڵی بۆ ئایندەی عێراق دەكرێت، یان بۆ ئەوەشی هەڵوەشانەوەی سنوورەكانی سایكس پیكۆ نەبێتە شێوازێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوا شێوازی دەوڵەتی فیدڕاڵی بۆ بەشە عەرەبییەكەی عێراق دەگەینە ئاستی دوو دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی لەژێر ناوی دەوڵەتی فیدڕاڵیدا..


ئەوەی جێگەی سەرنجە لەچەند رۆژی رابردوودا ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراسەتی رۆژهەڵاتی نزیك، پێشنیاری (بەلامەركەزیكردنی ئاسایش- The decentralisation of security) كردووە، دیارە لە پێشنیاری بەلامەركەزیكردنی ئاسایش، مەبەست تەنیا ئەوە نییە هێزەكانی ئاسایش و پۆلیس لە ژێر دەسەڵاتی حكومەتە لۆكاڵەكانی ناو دەوڵەتی عێراقدا بن، بەڵكو بەو مانایە باس لە بەلامەركەزیكردنی ئاسایش كراوە، كە هەر پێكهاتەیەكی سەرەكی لە پێكهاتەكانی (كورد و شیعە و سوننە) خۆیان سەقامگیری و ئاسایشی ناوچەكانی خۆیان بپارێزن و خۆیان شەرعییەتی پاراستنی ئەو جوگرافیایەی ئەو پێكهاتەی لەسەر دەژی، بیخەنە سەرشانی خۆیان، ئەمە مانای ئەوەیە ئەم پێشنیارە شەرعییەتی بەرهەمهێنانی هێز و بەكارهێنانی هێز بۆ پاراستی خاك لە هەڕەشەی دەرەكی و ناوخۆیی لە دەوڵەتەوە دەگوازێتەوە بۆ ئەو هەرێمانەی كە پێشنیاردەكەن لە عێراقدا بوونی هەبێت، گواستنەوەی ئەم دەسەڵاتەش لە دەوڵەتی عێراقەوە بۆ هەرێمەكان، واتە گواستنەوەی سەروەریی دەوڵەت بۆ هەر یەكێك لەو هەرێمانە، لەبەر ئەوەی لە پێناسەی دەوڵەتی هاوچەرخدا تەنیا دەوڵەت مافی ئەوەی هەیە هێز بەرهەم بهێنێت و شەرعییەتی بەكارهێنانی ئەو هێزەشی هەبێت.
لە ناو سنوورە تەقلیدییەكانی عێراقدا، ئێستا دوو كیانی سیاسی كە یەكەمیان بەغدایە وەك میراتگری دەوڵەتی عێراق و كوردستان وەك دەوڵەتی سەربەخۆی دانپێدانەنراو، لەسەر ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی مافی بەرهەمهێنانی هێز و شەرعییەتی بەكارهێنانی ئەو هێزەیان هەیە بۆ پاراستنی ئەو خاكەی لەبەردەستیانە لە دژی هەڕەشە ناوخۆیی و دەرەكییەكان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش رێزی ئەم مافە و شەرعیەتی بەكارهێنانی ئەو هێزە دەگرێت، لێرەدا ئەوەی دەمێنێتەوە پێكهاتەی عەرەبی سوننەیە، بۆیە لەكاتێكدا كێشەی نێوان پێكهاتەی عەرەبی شیعە و سوننە لە چوارچێوەی دەستووری عێراق و پرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵاتەكان فەشەلی هێنابێت، ئەوا باشترین رێگە پرۆسەی دابەشكردنی سەروەرییە كە بە ئەمری واقیع عێراقی عەرەبی لە نێوان سوننە و شیعەدا دابەش دەكات، هەتا ئەگەر ئەم دابەشكردنە لە چوارچێوەی سنوورە تەقلیدییەكانی دەوڵەتی عێراقیشدا بێت.


گەورەترین هەڕەشە بۆ سەر جیهانی ئازاد
دەوڵەتی فاشیلە نەك تیرۆریستان

هۆكاری سەرەكیی دروستبوونی گروپە تیرۆریستییەكان فاشیلیی دەوڵەتە، نەك تیرۆریستان دەوڵەتیان بەرەو شكست و فاشیلبوون بردبێتەوە، هەربۆیە ئەگەر لەدوای شەڕی دووەمی جیهانیەوە سەیری سەرهەڵدانی گروپی تیرۆریستی بكەین، ئەوا دوای ریكخراوی رزگاریخوازی فەلەستنین كە لە ئاكامی چارەسەرنەكردنی كێشەی نیوان فەلەستین و ئیسرائیل پەنایان بۆ كاری تیرۆریستی لە چوارچێوەیەكی دیاریكراودا برد، ئەوا سەرچاوەی سەرەكی لە فاشیلبوونی دەوڵەتی ئەفغانستانەوە سەرچاوە دەگرێت كە لە ساڵی 1980 سۆڤیەتی پێشان داگیری كرد، پاشانیش وەك رێگرتنێك لە بەرفراوابوونی مەددی سۆڤیەت، هەموو هاوكارییەك بۆ دروستكردنی گروپە چەكدارە ئیسلامییە توندڕۆكان زەمینەیەكی ئەوتۆ دروست بوو كە پاشان رێكخراوی تیرۆریستی ئەلقاعیدەی لێكەوتەوە. لەلایەكی دیكەش دوای دامەزراندنی دەوڵەتی كۆماری ئیسلامی ئێران و دامەزراندنەوەی دەوڵەتی ئێران لەسەر بنەمای ولایەتی فەقێی شیعە، ئیدی دووبارە پرسی دامەزراندنەوەی خەلافەتی ئیسلامی لەلای گروپە سەلەفی و جیهادییەكان بەتەواوەتی رەگی داكوتا، لەبەر ئەوەشی ئەو دەوڵەتە عەرەبی و ئیسلامییانەشی كە خۆیان بە هاوپەیمانی ئەمریكا و رۆژئاوا دەزانی، نەیانتوانی حوكمڕانییەكی باش بەڕێوەبەرن و بەشێوەیەكی بەرنامە بۆ داڕێژراو ریشەكێشی بیری توندڕەوی بكەن، ئەوا رۆژ لەدوای رۆژ گروپە تیرۆریستیە جیهادی و سەلەفییەكان گەشەیان كرد، تاگەیشتە ئەوەی رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە هەڕەشەی جددی لەسەر رۆژئاوا و ئەمریكا دروستكرد و كارەساتی 11ی سێپتەمبەریان ئەنجامداو هەردوو باڵەخانەی ناوەندی بارزگانیی جیهانیان تەقاندەوە.


لەدوای ساڵی 2001 و رووخاندنی ئیمارەتی تاڵیبان لە ئەفغانستان، ئیدارەی ئەمریكی بە سەرۆكایەتی جۆرج دەبلیو بوش، هەوڵیدا لە پرۆسەی دووبارە بونیادنانەوەی دەوڵەتی ئەفغانستان چارەسەرێك بۆ كێشەی تیرۆر بدۆزێتەوە، بەڵام ئەوەی بەسەر جۆرج دەبلیو بوشدا تێپەڕی، ئەوەبوو كە لەناو سنوورە كۆنەكاندا دەوڵەتی هاوچەرخ بۆ سەدەی بیست و یەكەم بونیاد نانرێتەوە، دیارە هەر ئیدارەی جۆرج بوش هەمان هەڵەشی لە دووبارە بونیادنانەوەی دەوڵەتی عێراق لەدوای 2003 دووبارە كردەوە، بەڵام هەردوو ئەزموونی بونیادنانەوەی دەوڵەت لە عێراق و ئەفغانستان سەلماندیان لەناو سنوورە كۆنەكاندا دەوڵەتی تازە بونیاد نانرێتەوە، لەمەش زیاتر هەموو ئەو دەوڵەتانەشی دەكەونە ئەو كەوانەی ئێستا پێی دەگوترێت كەوانەی تیرۆریستی داعش هەر لە پاكستانەوە تا دەگاتە نەیجیریا، دەركەوت بە ئاستێك دەوڵەتی فشۆڵن كە نەك هەر خۆیان ژینگەیەكی لەبارن بۆ گەشەكردنی تیرۆریستان، لەهەمانكاتدا توانای ئەوەشیان نییە لەبەرامبەر تیرۆریستاندا خاكەكەی خۆشیان بپارێزن.
دیارە لەدوای رووخانی ئیمارەتی تاڵیبان لە ئەفغانستان و رژێمی بەعس لەعێراق بەگشتی و لەدوای راپەڕینەكانی وڵاتانی عەرەبی لە 2001 بە شێوەیەكی تایبەتی، هەموو بیرمەندانی جیهان خەریكی ئەوەن لەو راستییە تێبگەن، چۆن دەوڵەتێكی هاوچەرخ بونیاد دەنرێتەوە كە تیایدا دامەزراوەكانی بە باشی هەڵبسووڕێن و ئەو دەوڵەتە نەبێتە ژینگەیەك بۆ بەرهەمهێنانی توندوتیژی و تیرۆریستان، یان چۆن رێگە لە لەبەریەك هەڵوەشانی ئەو سیستمە سیاسییانە دەگیرێت و چۆن سیستمێكی سیاسیی سەقامگیر و هەڵسووڕاو بونیاد دەنرێت؟ ئەم پرسیارانە لەگەڵ ئەوەی لە ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە ورووژێنراون، بەڵام هەوڵدان بۆ وەڵامدانەوەیان ناوەندەكانی فیكری لیكۆڵینەوەی تێپەڕاندووە و ئێستا ناوەندەكانی بڕیاردروستكردنیش لە رۆژئاوا هەوڵی وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە دەدەن، ئەمەش هەمووی لە پێناوی ئەوەیە چۆن سەرچاوەی گەشەی تیرۆریستان لە دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامی چارەسەر بكەن و ئەو هەڕەشەی تیرۆریستان ئێستا لە رۆژئاوای دەكەن، سنوورێكی بۆ دابنرێت.
ئەم واقیعە ئەوەمان پێدەڵێت، كە چەمكی دەوڵەت ئێستا لەناو سیاسەتی نێودەوڵەتی و هەوڵەكان بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، بەو مانایە بەكاردەهێنرێت، دەوڵەت ئەو دەوڵەتەیە كە بتوانێت بەشێوازێكی ئەوتۆ حوكمڕانی بكات كە بتوانێت سەرچاوەی توندوتیژی و گەشەی ناوخۆیی تیرۆریستان ریشە كێش بكات، هەر بۆیە ئەگەر دەوڵەتێك نەتوانێت ئەو ژینگەیە دروست بكات، ئەوا نەك هەر خۆی دەبێتە دەوڵەتێكی فاشیل، بەڵكو لە هەمانكاتدا دەبێتە هەڕەشەیەكیش بۆ ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی. ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر لە سیستمی نێودەوڵەتیدا، دەوڵەتان فاكتەرێك بن بۆ دابینكردنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی، ئەوا ئێستا دەوڵەتی شكستخواردووی فاشیل خۆی هەڕەشەیە بۆ ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی و بڵاوبوونەوەی تیرۆر و تیرۆریستان لە سەرانسەری جیهاندا.


كەواتە لێرەوە كە باس لە رووخانی خەلافەتی ئیسلامی داعش دەكرێت، گومان لەوەدا نییە رووخانی دەوڵەتی داعش وەك ئیدارەی ئەمریكی ستراتیژیەتی خۆی لەبەرامبەری راگەیاندووە، مەبەستی تێكشكاندن و لە ریشەهەڵكێشانی تیرۆریستانی داعش و رەگ و ریشەی توندوتیژییە لە ناوچەكەدا، ئەم ئامانجەشی لە ستراتیژیەتی ئیدارەی ئەمریكی و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ دژایەتی تیرۆریستان داڕێژراوە، هەروەك جۆرج دەبلیو بوش لە عێراق و ئەفغانستان تاقیكردەوە، نەك هەر تیرۆریستان ریشەكێش ناكات، بەڵكو لەناو هەناوی رێكخراوێكی تیرۆریستی وەك ئەلقاعیدە، رێكخراوێكی دڕندەتر و ترسناكتری وەك داعش بەرهەم دەهێنێتەوە، ئەمەش ئەو راستییەی بۆ جیهانی ئازاد و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی سەلماندووە، ئەگەر لەسەرووی سنوورە تەقلیدییەكانی ئەو دەوڵەتانەوە بیر لە چارەسەرێكی ریشەیی بۆ كێشەی تیرۆریستان نەكرێتەوە، ئەوا رووخانی ئیمارەتەكەی مەلا عومەر لە ئەفغانستان چەند كاریگەری لەسەر رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر هەبووە، رووخانی خەلافەتەكەی ئەبوبەكر بەغدادییش هەر هێندە كاریگەری دەبێت.

لەم چوارچێوەیەدا بیركردنەوەی ئەمریكا و ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، بۆ دووبارە گێڕانەوەی ئاشتی و سەقامگیری بۆ كەوانەی تیرۆریستان لە پاكستانەوە بۆ نەیجیریا، بیركردنەوەیەكە لەدەرەوەی سنوورە تەقلیدییەكان و تەنانەت ئەوانەشی كە زۆر داكۆكی لەسنوورە كۆنەكان دەكەن، گەیشتوونە ئەو قەناعەتەی ئەم پرسە تەنیا قسەیەك نییە و بەس، بەڵكو پرۆسەیەكە و دەستی پێكردووە، هەروەك چۆن هادی عامری سەرۆكی ریكخراوی بەدر و یەكێك لە سەركردەكانی حەشدی شیعە لە یەك دوو رۆژی رابردوو راشكاوانە گوتی: «پێشان وەك قسە گوێمان لەوە دەبوو كە دووبارە ناوچەكە هەر لەعێراقەوە تا لیبیا و یەمەن هەموو سەرلەنوێ دابەش دەكرێتەوە، بەڵام ئێستا ئەمە بۆتە پرۆسەیەك و دەستی پێكردووە و هەموو ناوچەكە دابەش دەكرێتەوە، بۆیە دەبێت ئێمە لە عێراقدا رێگە لەم پرۆسەیە بگرین.» ئەم ترسەی هادی عامری باسی دەكات، تەنیا ترسی بەرپرسێكی حەشدی شیعە نییە، بەڵكو ئەمە نائومێدبوونی كۆماری ئیسلامی ئێرانە لە پاراستنی یەكپارچەیی عێراق و سووریا و ئێستا ئەم مەسەلەیە لە كۆنتڕۆڵ دەرچووە و پرۆسەكە دەستی پێكردووە.

ئەم وەرچەرخانە لەگەڵ نزیكبوونەوەی رووخانی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش، وەرچەرخانێكی كتوپڕ نییە كە پێشتر بیری لێ نەكرابێتەوە، بەڵام دەبێت ئەزموونی دەوڵەتداریی كوردستان و قارەمانیەتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، نموونەی ئەو دەوڵەتە هاوچەرخەی پیشان بدات، كە نەك هەر ئەو دەوڵەتەیە كە دەتوانێت لەسەر زەوی تیرۆریستانی داعش تێكبشكێنێت، بەڵكو ئەو دەوڵەتەشە كە دەتوانێت ژینگەیەكی ئەوتۆ دروست بكات كە سەرچاوەی توندوتیژی و جیاوازی ئایینی و مەزهەبی و نەتەوەیی ریشەكێش بكات و دەروازەیەك بۆ رێزگرتن لەمافەكانی مرۆڤ و پێكەوەژیانی ئاشتییانە بكاتەوە.

لەم دەرەنجامەوە كە ئامانجی جیهانی ئازاد و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش نەمانی تیرۆریستان و رێگرتنە لەو هەڕەشە گەورەیەی كە تیرۆریستان بۆ سەر ئاسایشی رۆژئاوا دروستیان كردووە، ئەوا دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان لە سەرتاسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەواوی دەوڵەتانی ئیسلامیدا ئەو نموونەیە كە دەتوانێت ژینگەی بەرهەمهێنەری تیرۆر و تیرۆریستان بگۆڕێت بۆ ژینگەی بەرهەمهێنانی لێبوردەیی و پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نیوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان. ئەمەش مانای ئەوەیە پرسی یەكپارچەیی عێراق، یان هەردەوڵەتێكی دیكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی ئیسلامی پەیوەستە بەوەی چۆن ژینگەیەك دروست دەكرێت بۆ نەهێشتنی تیرۆریستان، لە كاتیكدا عێراق، یان هەر دەوڵەتێكی دیكە نەتوانێت ئەو ژینگە لەبارە بۆ پێكەوەژیان و لێبوردەیی و رێزگرتن لەمافەكانی مرۆڤ فەراهەم بكات، ئەوا ئامانجی ریشەكێشكردنی تیرۆر و توندوتیژی، پیرۆزیی سنوورەكان دەسڕێتەوە، ئەمەش ئەو دەروازە گرنگەیە كە جیهانی ئازاد پێشوازی لە دەوڵەتی كوردستان دەكات، لەمەش زیاتر ئەم دەوڵەتە دەكاتە نەخشەیەكی رێگە بۆ ئەوەی دووبارە ئاشتی و سەقامگیری لەتەواوی ناوچەكە لەسەری بونیاد بنێتەوە.ش