رەنگە ئەوانەی تائێستا بەدواداچوونیان بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ئەمەریكا كردووە، زۆرترین كاتی خۆیان بۆ وردبوونەوە و تێگەیشتن لە لێدوانەكان، یاخود بەرنامەكانی كاندیدی كۆمارییەكان تەرخان كردبێت، ئەویش نەك تەنیا لەبەر ئەوەی پێشینەیەكی سیاسی، یان سەربازی گەورەی نییە، بەڵكو لەبەر ئەوەی قسە و لێدوانەكانی زۆرترین مشتومڕ و قسە و باسیان لەبارەوە دەكرێت، ئەویش لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە لێدوانە و هەڵسوكەوتەكانی چاوەڕواننەكراو بوون، بەلای كەمەوە لە كەسێك كە پاڵێوراوی یەكێك لە دوو پارتە سەرەكییەكەی ئەمەریكا بێت، بۆ گرتنەدەستی دەسەڵات و گەیشتن بە كۆشكی سپی. هەروەها لەبەر ئەوەی هەڵویست و تێڕوانینەكانی دۆناڵد ترەمپ- ئەوەی تا ئێستا گوزارشتی لێكردوون- نەك تەنیا جیاوازن لە هەڵوێست و سیاسەتە تەقلیدییەكانی پارتەكەی، بەڵكو تەواو دژ و پێچەوانەن لەگەڵیدا – ئەمە بە شایەتی كەسانی دیاری نێو خودی پارتی كۆمارییەكانیش-. هەروەها دیدوتێڕوانینەكانی لە ئاست گرنگی پێداچوونەوە و دووبارە گفتوگۆكردنەوە لەبارەی رێككەوتنە بازرگانییەكان و ناوزەدكردنی ناتۆ بەوەی هاوپەیمانێتییەكی بەسەرچووە، ئەوە هەڵدەگرن كە هەڵوێستە لەسەر كەسایەتی و لێدوانەكانی بكرێت.


بەرفراوانبوونی ناڕەزایەتی نێو پارتی كۆمارییەكیان لەبەرامبەر هەڵسوكەوت و لێدوانەكانی ترەمپدا
ترەمپ تەنیا نەكەوتۆتەبەر تیر و توانجی دیموكراتەكان، بەڵكو بازنەی ناڕەزایەتی و بێزاری نێو خودی پارتی كۆمارییەكانیش لە بەرامبەر دۆناڵد ترەمپدا بەرەو هەڵكشان چووە و كەسایەتی دیار و خاوەن سەنگ و قورسایی نێو ئەو پارتەش دەنگی نائاسودەییان لەبەرامبەر ترەمپدا لێ بڵندبۆتەوە، كە پیێانوایە كاندیدی پارتەكەیان شایستەی ئەوە نییە ئەرك و بەرپرسیارێتی سەرۆكایەتی وڵاتێكی مەزنی وەك ئەمەریكا بگرێتەدەست و، لەو باوەڕەدان كە كەسێكی بێتوانایە و زۆر هەڵەشەترە لەوەی بتوانێت ئەم پۆستە هەستیارە هەڵسووڕێنێت. تەنانەت كار گەیشتە ئەو راددەیەی كە كۆمەڵێك لە كەسایەتییە دیارەكانی نێو ئەم پارتە داوای راگرتنی ئەو داراییەی بكەن كە پارتەكەیان بۆ هەڵمەتی سەرۆكایەتی ترەمپ تەرخانیان كردووە. ئەو كەسایەتییانە لەوە بێئومێد بوون كە ترەمپ چانسی بردنەوەی هەڵبژاردنەكانی هەبێت، لەبەر ئەوە باوەڕیان وایە كە پێویستە هەوڵ و كۆششەكانیان چڕبكەنەوە و ئەو داراییەی بڕیارە بۆ هەڵمەتی سەرۆكایەتی خەرج بكرێت، تەرخان بكرێت بۆ كاندیدە كۆمارییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیران، بۆ ئەوەی بتوانن لە كۆنگرێسدا زۆرینە مسۆگەر بكەن و لەوێدا پارسەنگێك لەبەرامبەر سەرۆكایەتی كلینتۆندا دروست بكەن. ئەوەتا پتر لە 70 كەسایەتی نێو پارتی كۆمارییەكان واژۆیان لەسەر نامەیەكی كراوە كردووە بۆ سەرۆكی كۆمیتەی گشتی پارتی كۆماری، رەینز پریبوس، تێیدا داوای لێدەكەن كە چیتر دارایی پارتەكەیان بۆ سەرخستنی دۆناڵد ترەمپ – لە هەڵبژاردنەكانی مانگی نۆڤەمبەردا- تەرخان نەكەن و ئەو داراییە بەكار بهێنن بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیران. لە نامەكەدا كە وێنەیەكی دەست رۆژنامەی پۆلیتیكۆ كەوتووە، هاتووە: «ئێمە باوەڕمان وایە كە دۆناڵد ترەمپ كەسێكی بێتوانا و هەڵەشەیە و دووبەرەكی دروست دەكات و ئاستی جەماوەری زۆر لە خوارەوەیە، ئەمەش دەبێتەهۆی سەركەوتنی گەورەی دیموكراتەكان، تەنیا تەرخانكردنی دەستبەجێی سەرچاوەكان بۆ كاندیدە لاوازەكان هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پیران رێگە لەوە دەگرێت كە ترەمپ پارتی كۆماری لەگەڵ خۆیدا بە ناخدا ببات، نابێت ئەمەش وەك بڕیارێكی قورس سەیربكرێت، لەبەر ئەوەی رۆژ بە رۆژ دەرفەتەكانی هەڵبژاردنی ترەمپ بۆ سەرۆكایەتی لە دەست دەچن.»
ئەم نامەیە دوای چەند هەڵسوكەوتی ترەمپ دێت كە ئەو كەسانەی نامەكەیان نووسیوە، باوەڕیان وایە بۆتەهۆی تۆراندنی ملیۆنەها دەنگی پارتەكان، لە نێویاندا هێرشكردنەسەر خانەوادەی سەربازێكی كوژراوی سوپای ئەمەریكا، لێدوانی ئیجابی لەبارەی سەركردە بیانییە توندوتیژەكان و هاندانی رووسیا بۆ دۆزینەوەی ئیمەیڵە ونبووەكانی كلینتۆن.
هەروەها لە نامەكەیاندا هاتووە كە ئەم خراپەكارییانەی ترەمپ سەرباری هەڵمەتە پڕ لە رق و پەراوێزخستنەكەیەتی، كە لە میانەیدا گاڵتە و سووكایەتی بە ملیۆنەها دەنگدەر كردووە، لە نێویان كەسانی پەككەوتە و ئافرەت و موسڵمان و كۆچبەر و كەمینەكان، هەروەها گوزارشتی لە مەیلە خۆسەپێنە مەترسیدارەكانی كردووە، لە نێویاندا هەڕەشەی رێگریكردن لە تەواوی شوێنكەوتووانی ئایینێك، فەرماندان بە سوپا بە شكاندنی یاسا بۆ ئەشكەنجەدانی زیندانییەكان، كوشتنی خێزانی تیرۆریستە گومانلێكراوەكان، تۆماركردنی زانیاری لەبارەی ئەو هاووڵاتییە موسڵمانانەی كە پابەندی یاسان، لە داتابەیسەكاندا، لەگەڵ بەكارهێنانی فەرمانی جێبەجێكردن بۆ پیادەكردنی رێوشوێنی نایاسایی و نادەستووری.


ترەمپ وەك كەسایەتییەكی پۆپۆلیستی
ئەگەر سەرنج لە دروشمی سەرەكیی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی دۆناڵد ترەمپ بدەین، كە بریتیە لە گێڕانەوەی شكۆ و مەزنێتی بۆ ئەمەریكا (make the country great again) ئەو راستییە بەدی دەكەین كە ئەمە دروشمێكی پان و بەرینە و تەركیزی لەسەر لایەنێكی دیاریكراو نەكردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا وێناكردنی ترەمپە بۆ ئەوەی كە دۆخی وڵاتەكە بە چەشنێك خراپە كە پێویستە هەوڵ و كۆششەكان بخرێنەگەڕ بۆ ئەوەی شكۆ و مەزنێتی لەدەستچووی ئەم وڵاتە بگەڕێندرێتەوە. ئەوانەی دیراسەتیان لەسەر دیاردەی پۆلۆلیزم و كەسایەتییە پۆپۆلیستیەكان كردووە، ئەو سەرنجەیان لا گەڵاڵە بووە، یاخود بەو دەرئەنجامە گەیشتوون كە هەمیشە پۆپۆلیستیەكان وێنایەكی تاریك و پڕ لە رەشبینی بۆ ئەو دۆخە دەكەن كە كۆمەڵگەیانی پێیدا تێدەپەڕێت و خۆشیان وەك فریادڕەس و تاكەسوارچاكی گێڕانەوەی شكۆی وڵاتەكە دەخەنەڕوو. بەڵام ئەوەی لێرەدا دەبێت هەڵوەستەی لەسەر بكرێت، ئەوەیە كە پۆپۆلیستیەكان بانگەشەكانی خۆیان لە بۆشاییدا ناكەن و زەمینەیەك هەیە بۆ ئەوەی بتوانن ئەسپی خۆیانی تێدا تاو بدەن، چونكە لە راستیدا ئەو كۆمەڵگەیەی ئەستێرەی بەختی كەسایەتییە پۆپۆلیستیەكانی تێدا دەگەشێتەوە، بە دەست كۆمەڵێك كێشە و قەیرانەوە دەناڵێنێت، كە ئەوان دێن و تیشك دەخەنەسەر ئەم كێشانە، بەڵام مەترسییەكە لەوەدایە كە ئامانجی كەسانی پۆپۆلیستی لە تیشكخستنەر ئەو تەنگوچەڵەمانە بریتی نییە لە چارەسەركردنیان، بەڵكو مەرامی ئەوان ئەوەیە ئەم كێشانە بكەنە ئامرازێك تاوەكو بۆ پەرەپێدانی بەرنامەی خۆیان كەڵكی لێوەربگرن. بۆ نموونە، ئەگەر كۆچبەران كێشەیان بۆ وڵاتێكی وەك ئەمەریكا دروست كردبێت، هەرچەندە سەرچاوەی بەهێزكردنی كۆمەڵگەی ئەمەریكیشن، چونكە لە رێی كۆچبەرانەوە بەهرە و توانا و لێهاتوویی نوێ دەچێتە ئەو وڵاتەوە، ئەوا لە بری ئەوەی هەوڵ بدرێت دووبارە پێداچوونەوە بەو پرسەدا بكرێت بۆ چارەسەركردنی كەم و كورتییەكان كە رەنگە لەگەڵ كۆچبەراندا كەسانێكیش بێنە وڵاتەكەوە كە مەترسی لەسەر ئاسایشی ئەو وڵاتە دروست بكەن، ئەوا كاردەكرێت لەسەر دروستكردن، یان قووڵكردنەوەی هەستی بەرهەڵستكردن و دژایەتیكردنی كۆچبەران، كە رەنگە ئەمەش سەربكێشێت بۆ سەرهەڵدانی نائارامی و لێكترازانی كۆمەڵایەتی، هەر لەبەر ئەمەش ترەمپ رووبەڕووی رەخنەیەكی زۆر بووەوە كاتێك بانگەشەی ئەوەی كرد كە پێویستە رێگری لە هاتنەناوەوەی تەواوی شوێنكەوتووانی ئایینێك بكرێت بۆ نێو ئەمەریكا، یاخود دیوارێك هەڵبچنرێت لەسەر سنوورەكانی ئەمەریكا و مەكسیك.

بەرنامەی ترەمپ لە چیدا چڕدەبێتەوە؟
ئەوانەی بەدواداچوونیان كردووە بۆ لێدوان و وتارەكانی دۆناڵد ترەمپ، بەو دەرئەنجامە گەیشتوون كە ترەمپ بەرنامەیەكی روون و ئاشكرای نییە و تا ئێستا ئەوەی بەدی كراوە تەنیا چەند لێدوانێك بووە و ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە هەوڵەكانی ترەمپ لە بەرهەڵستیكردن، یان پێداچوونەوە، یاخود هەڵوەشاندنەوەی ئەو شێوازی كاركردنەدا چڕببێتەوە كە تا ئێستا گیراونەتەبەر. بۆ نموونە لێدوانەكانی لەبارەی ئەوەی دەبێت هاوپەیمانەكانی ئەمەریكا پشكی گەورەترین بارگرانی و بەپرسیارێتی هەڵبگرن، هەروەك لە وەڵامی پرسیارێكدا لەبارەی ئەگەری ئەوەی ئایا هەڵوێستی ئەمەریكا چی دەبێت ئەگەر رووسیا دەستدرێژی بكاتەسەر كۆمارەكانی بەڵتیك-لاتڤیا و ئیستۆنیا و لیتوانیا؟ لە وەڵامدا رایگەیاند ئەمەریكا ئامادە دەبێت بۆ هاوكاریكردنی ئەندامەكانی دیكەی ناتۆ، ئەگەر هاتوو ئەوان ئامادەبوون ئەرك و بەرپرسیارێتیەكانی خۆیان جێبەجێ بكەن. واتە باسی لەوە كرد كە ئەگەر ئەو وڵاتانە دەیانەوێت بەهرەمەندبن لەو پارێزگارییەی كە ئەمەریكا بۆیان دەستەبەر دەكات، ئەوا دەبێت پشكی زیاتری بەرپرسارێتی لە ئەستۆ بگرن. یاخود لێدوانەكانی لەبارەی كشانەوە لە هەندێ لە رێككەوتن و پەیماننامە نێودەوڵەتییەكان كە ئەمەریكا ئەندامە تێیاندا، وەك رێككەوتنی نافتا – رێككەوتنی ناوچەی ئازادی باكووری ئەمەریكا كە لە نێوان ئەمەریكا و كەنەدا و مەكسیكدا لە ساڵی 1994دا واژۆكراوە-، چونكە ترەمپ پێیوایە هەندێ لە هەنگاو و پەیماننامە بازرگانییەكان سەرچاوەی لەدەستدانی هەلی كارن لە ئەمەریكا، بۆ نموونە لە لێدوانێكیدا باسی لەوە كرد كە واژۆكردنی رێككەوتننامەی نافتا و رێگەدان بە هاتنەناوەوەی چین بۆ نێو رێكخراوی بازرگانی جیهان سەرچاوەی كێشە و تەنگ و چەڵەمەكانی كرێكارانی ئەمەریكایە، لەبەر ئەوە باسی لەوەكرد كە لە سەروەختی سەركەوتنیدا، دەبێت دووبارە گفتوگۆ لەبارەی ئەو رێككەوتنەوە بكرێت لەگەڵ كەنەدا و مەكسیكدا، خۆ ئەگەر هاتوو ئەوان ئامادەی ئەوە نەبوون، سەرلەنوێ گفتوگۆیان لەبارەوە بكەن، ئەوا رێگای كشانەوە لەو پەیماننامانە دەگرێتەبەر.

كاردانەوەی ترەمپ لە ئاست ئەنجامە خراپەكانی لە راپرسییەكاندا
هەر لە سەرەتای دەستپێكردنی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەوە، لێدوان و هێرشەكانی ترەمپ مایەی تاسان و داچڵەكینی زۆر كەس بوون، ئەو ماوەیەكی زۆری تەرخان كرد بۆ هێرش و پەلامارەكانی بۆ سەر زۆر لایەن و كەسایەتی و تا كار گەیشتە ئەوەی خێزانی سەربازە كوژراوەكانی نێو سوپای ئەمەریكاشی لێ بەدەر نەبێت، هەموو ئەو لێدوان و هێرشانەی كاریگەری و رەنگدانەوەیان هەبوو لەسەر ئەگەرەكانی سەركەوتنی ترەمپ لە هەڵبژاردنەكاندا و ئەمەش لە دەرئەنجامی ئەو راپرسییانەدا بەرجەستە دەبێت كە لەبارەی ئەگەر سەركەوتنی كاندیدەكانەوە ئەنجام دەدرێن. كە تاوەكو ئێستا ترەمپ دەرئەنجامێكی خراپی بەدەست هێناوە و دەرئەنجامەكان زیاتر لە بەرژەوەندی هیلاری كلینتۆنن. هەموو ئەمانە سەرباری ناڕەزاییەتییەكانی نێو پارتی كۆمارییەكان- هەروەك پێشتر ئاماژەمان پێكردن-، ترەمپیان ناچاركردووە كە هەندێ گۆڕانكاری بكات بە ئومێدی باشتركردنی ئەگەری سەركەوتن لە پێشبڕكێی سەرۆكایەتیدا، وەك ئەو گۆڕانكارییانەی لە نێو تیمی هەڵمەتی هەڵبژاردنەكاندا ئەنجامی داوە، وەك گۆڕینی بەڕێوبەری هەڵمەتەكە و سەرۆكی جێیبەجێكاری هەڵمەتەكە. لەگەڵ گوزارشتكردن لە پەشیمانی خۆی لەبەرامبەر هەر لێدوانێك كە رەنگە ئازاری كەسێكی دابێت، بەڵام روون نییە ئایا كاریگەری ئەو گۆڕانكاری و پەشیمانبوونەوانە چی دەبێت لەسەر ئەگەرەكانی سەركەوتنی لە هەڵبژاردنەكاندا و روونیش نییە تا چ سنوورێك ئیرادە و ئامادەیی ئەوەی تێدایە گۆڕانكاری زیاتر بكات لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا.

دیدگای ترەمپ لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
پرسیاری چاودێران لە پێوەندی بەم پرسەوە ئەوەیە ئایا پرسەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یاخود هەڵویست و تێڕوانینەكانی كاندیدەكانی سەرۆكایەتی ئەمەریكا چ كاریگەرییەكیان لەسەر یەكلاكردنەوەی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكان دەبێت؟ ئەوەی جێی سەرنجە لێرەدا لە پێوەندی بە دۆناڵد ترەمپەوە، ئەوەیە كە لە كاتێكدا لێدوانێكی دا لەبارەی رێگریكردن لە هاتنەناوەوەی موسڵمانان بۆ ئەمەریكا، بەڵام لە هەمان كاتدا باسی لەوە كردووە كە بێلایەن دەبێت لە كێشە و ناكۆكیی نێوان فەلەستین و ئیسرائیلدا، كە پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە تا چ راددەیەك لە كاریگەری قورسی لێدوانی پێشووی دەڕەوێنێتەوە. هەروەها ئەوەی بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە دۆناڵد ترەمپ و كەسانی نزیك لێی زیاتر جەخت لەسەر ئەوە دەكەن كە ئۆباڵی ئەو پشێوی و پاشاگەردانییەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دروست بووە، بۆ سیاسەتە هەڵەكانی- بە گوزارشتی ئەوان- ئیدارەی ئۆباما و سیاسەتەكانی هیلاری كلینتۆن- سەروەختێك كە وەزیری دەرەوە بوو- دەگەڕێتەوە، هەروەها ئەو رەخنەیە ئاڕاستەی ئیدارەی ئۆباما دەكەن كە سەرۆك ئۆباما لەسەر بەڵێنی كۆتاییهێنان بە شەڕ گرەوی هەڵبژاردنەكانی بردۆتەوە، كەچی ئەوەتا ئاگری شەڕ لە ناوچەكەدا تاوی سەندووە و بازنەی ناكۆكی و شەڕەكان بەرفراوانتر بوون. كەواتە ئەوەی لێرەدا سەرنج دەدرێت پێچەوانەبوونەوەی، یان هەڵگەڕانەوەی هاوكێشەكەیە لە نێوان كۆمارییەكان و دیموكراتەكان لە پێوەندی بە پرسی شەڕ و دەستێوەردانەوە، چونكە هەمیشە كۆمارییەكان بەوە ناسراون كە پتر ئامادەیی بەكارهێنانی هێز و پەنابردنەبەر دەستێوەردانن، بەڵام لە ئێستادا كاندیدی كۆمارییەكان ئەو رەخنەیە لە دیموكراتەكان دەگرێت كە دەستێوەردانەكانی ئەوان بۆتە هۆی تەشەنەسەندنی كێشە و ئاڵۆزی و قەیرانەكان و وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش دووچار گێژاوی پاشاگەردانی و لێكترازان بوونەتەوە.
ئایا هەڵبژاردنەكان بە بەرژەوەندی چ كاندیدێك یەكلا دەبێتەوە؟

هەروەك ئاماژەمان پێكرد، تا ئێستا راپرسییەكان ئەوە دەخەنەڕوو كە دەرئەنجامەكان لە بەرژەوەندی هیلاری كلینتۆنن، چونكە تا ئێستا زۆربەی تیری رەخنەكان سنگی ترەمپی گرتۆتەوە و تەنانەت كاردانەوەكان لەبەرامبەر هەڵسوكەوتو هەڵوێستەكانی ترەمپ، بازنەی ناڕەزاییەتی و لێكترازانی نێو پارتی كۆماریەكانیشی بەرفراوان كردووە، هەموو ئەوانە رەنگدانەوەی سلبییان هەبووە لەسەر هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنەكانی ترەمپ. بەڵام ناشتوانرێت گرەنتی ئەوە بكرێت، ئەم بارودۆخە بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام دەبێت، چونكە رەنگە ترەمپ لە ژێر فشاری دەرئەنجامە خراپەكان و لەبەرچاوگرتنی ئەنجامی راپرسییەكان هەوڵی راستكردنەوەی هەڵە و هەڵەشەیی و نابەرپرسیارێتیەكانی – هەروەك چەندین ئەندامی دیاری كۆمارییەكانیش ئاماژەی پێدەكەن- بدات و كار لەسەر خاڵە لاوازەكان خۆی بكات و كۆشش بكات بۆ ئەوەی دەنگی ئەو هاووڵاتیانە بەدەست بێنێت كە تاوەكو ئێستا یەكلانەبۆتەوە كە لە بەرژەوەندی چ كاندیدێك دەنگ دەدەن. چونكە هەرچەندە ترەمپ خۆی لە لێدوانێكدا رایگەیاند كە ئەو هیچ لە كەسایەتی خۆی ناگۆڕێت و تا ئێستا چۆن بووە، هەروەك خۆی دەمێنێتەوە و سەرباری ئەوەی كە چەندین كەس باسیان لەوە كردووە كە یەكێك لە خەسڵەتە خراپەكانی ترەمپ ئەوەیە كە كاتێك هەڵەی كرد، ددانی پێدانانێت و پەشیمانی دەرنابڕێت و پۆزش ناهێنێتەوە، بەڵام ئەوەتا بینیمان كە ترەمپ رایگەیاند پەشیمانە لە هەندێ لێدوانی كە رەنگە ئازاری كەسانێكی دابێت. هەرچۆنێك بێت هێشتا ماوەیەكی زۆر ماوە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان و رەنگە خودی كەسایەتی ترەمپیش بە چەشنێك بێت كە نەكرێت پێشبینی هەڵسوكەوت و هەڵوێستەكانی بكەین لە ئایندەدا، چونكە زۆر جار لێدوانی داوە و دواتر رایگەیاندووە كە نابێت ئەو لێدوانانەی بە جددی وەربگیرێت، لەبەر ئەوەی تەنیا لە چوارچێوەی گاڵتە و گەپدا قسەی وای كردووە، هەروەها سەرەڕای ئەوەی چاوەڕێی ئەوەی لێنەدەكرا، بە ئاشكرا باس لەوە بكات كە هەڵەی كردووە و گوزارشت لە پەشیمانی خۆی بكات، بەڵام ئەم كارەی كرد.


رەجا موهان بەڕێوەبەری دیراساتی ئامۆژگای كارینجی:
ترەمپ سیاسەتی كۆمارییەكانی
سەرتاپا ژێراوژوور كردووە

لە وتارێكیدا كە لە ئیندیا ئیكسپریس بڵاوی كردۆتەوە، رەجا موهان بەرێوەبەری دیراساتی هیندستان لە ئامۆژگای كارینجی باس لە تێڕوانینی دۆناڵد ترەمپ دەكات بۆ شەڕو ئاشتی لە جیهاندا و هەروەها بەیەكداچوونی سیاسەتی كۆمارییەكان و دیموكراتەكان لەم هەڵبژاردنەدا، ئەمەش چەند پەرەگرافێكی ئەو بۆچوونەیە.
هەمیشە توانیومانە بە ئاسانی دوو پارتە سەرەكییەكەی ئەمەریكا لێكجیابكەینەوە، بە تێڕوانین لە دیدگایان لەبەرامبەر شەڕ و ئاشتیدا. گریمانەی ئەوە دەكرێت دیموكراتەكان پارتی ئاشتی بن، لە كاتێكدا كۆمارییەكان هەمیشە لەئامادەباشیدان بۆ شەڕ، بەڵام پێدەچێت لە ئەمساڵدا پێچەوانەبوونەوەیەكی سیاسی لەم پرسەدا بەدی بكەین.
دۆناڵد ترەمپ جیهانی دووچار راچەنین و تاسان كردووە بە خۆدوورخستنەوەی لە زۆرێك لەو پرسانە كە كۆمارییەكان لەم ساڵانەی دواییدا پێوەی پابەندبوون و بەرگرییان لێدەكرد. لە ئێستادا و لە نێوەندە سیاسییەكاندا، ركابەرە دیموكراتەكەی، هیلاری كلینتۆن، وەك مەشخەڵهەڵگرێكی ژیر و بەئەزموونی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا سەیردەكرێت.
لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی ئەم دواییانەدا، دیموكراتەكان، ناچاربوون هەموو كارێك بكەن بۆ ئەوەی لەلایەن كۆمارییەكانەوە وەك كەسانی لاواز لە بواری ئاسایشدا ناوزەد نەكرێن.
لە ئێستادا ترەمپ هێرش دەكاتە سەر مەیلی كلینتۆن بۆ پەنابردنەبەر شەڕ. ئەو پێداگیری لەسەر ئەوە دەكات كە دەستێوەردانەكانی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا مایەی كاولكاری بووە بۆ ناوچەكە و سەرچاوەی تیرۆریزم بووە بۆ ئەمەریكا.
ئەوەی شایستەی ئەوەیە بایەخی پێبدرێت بوونی ئەو گریمانەیەیە كە رووسیا و چین خۆشحاڵ دەبن بە چوونی دۆناڵد ترەمپ بۆ كۆشكی سپی، نەك كلینتۆن.
هیلاری كلینتۆن ترەمپی بەوە تۆمەتباركرد كە دڵسۆزییەكی رەهای هەیە بۆ ئامانجەكانی سیاسەتی رووسیا. ترەمپیش ئەم تۆمەتانەی رەتكردەوە و جەختی لەسەر قەناعەتی خۆی كردەوە كە مامەڵەكردن لەگەڵ رووسیادا، لە نێویاندا ئەگەری هاوكاریكردن لەگەڵیدا لە دژی توندڕەو و تیرۆریستان، شایستەی ئەوەیە هەوڵی بۆ بدرێت.
چین كەیسێكی ئاڵۆزترە. رەنگە سەركردەكانی چین گرەوی ئەوە بكەن كە ترەمپ رۆژئاوا لاواز بكات بە ناوی بایەخدان بە ئەمەریكاوە. هەروەها گومانیان لە ترەمپە لەوەی بتوانێت هێرشی بەردەوام بكاتەسەر چین بە چەشنی ئەوەی كلینتۆن دەتوانێت، بەڵام لە هەمان كاتدا پەكین لەوە نیگەرانە ترەمپ نەخشەی جیوپۆلەتیكی ئاسیا هەڵگێڕێتەوە بە هاندانی یابان بۆ ئەوەی ببێتە هێزێكی ناوكی.
ئەمەش دەمانباتە سەر بابەتی ریشەییترین ئاڵوگۆڕ كە ترەمپ لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكادا بەدی بێنێت. بەپێچەوانەوە، كلینتۆن، سیاسەتێكی نەگۆڕی هەیە كە دەبێتەهۆی گەشەپێدان و سەركردایەتیكردنی هاوپەیمانێتییەكان لەلایەن ئەمەریكاوە.
گرنگ نییە سیاسەتەكانیان پەسەندە یان نا، بەڵام زۆربەی وڵاتانی جیهانی خوازیارن كلینتۆن سەركەوتن بەدەست بێنێت لە هەڵبژاردنەكاندا. لەبەر ئەوەی پێی ئاشنان و مامەڵەیان لەگەڵ زۆرێك لەو كەسانەدا كردووە كە ئەگەری ئەوە هەیە كلینتۆن لە پێگە باڵاكانی حكومەتەكەیدا دایانمەزرێنێت. كەسانێكی كەم هەن خوازیارن خۆیان لەگەڵ ئەو پشێویە ستراتیژیەدا بگونجێنن كە ترەمپ بەڵینی داوە بەرپای بكات، لەگەڵ ئەوەشدا كارێكی ژیرانەیە ئەگەر لایەنە پێوەندیدارەكانی ئەمەریكا ئامادەكاری بكەن بۆ هێنانەئارای گۆڕانكاری گەورە لە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەكەیاندا، بە چاوپۆشین لەوەی كێ لە هەڵبژاردنەكاندا سەركەوتوو دەبێت.



میكا زینكۆ لە ئەنجومەنی پێوەندییەكانی دەرەوە:
ترەمپ بەرامبەر رۆڵی ناتۆ و
گرنگی بۆ ئەمریكا بەهەڵەداچووە

میكا زینكۆ لە ماڵپەڕی ئەنجومەنی پێوەندییەكانی دەرەوە وتارێكی بە ناونیشانی «بۆچی ترەمپ هەڵەیە بەرامبەر ناتۆ؟» بڵاو كردۆتەوە، سەبارەت بە گرنگی ئەم بابەتە چەند پەرەگرافیكی بە زمانی كوردی بڵاودەكەینەوە.
لە لوتكەی وارشۆدا، كە مانگی رابردود بەڕێوەچوو، سەركردەكانی رێكخراوی پەیماننامەی باكووری ئەتڵەسی (ناتۆ) رایانگەیاند كە چوار بەتالیۆنی –فرەڕەگەزی- دیكە لە پۆڵەندا و لاتڤیا و لیتوانیا و ئیستۆنیا جێگیر دەكەن. ئەم بڕیارە پەیامێكی دڵنیاكردنەوەی گرنگی دا بە جیهان لە سەروەختێكدا كە هەندێ كەسی وەك دۆناڵد ترەمپ، گوزارشت لە گومانی خۆیان دەكەن لە بارەی متمانەكردن بەم هاوپەیمانێتییە و لەبارەی درێژەكێشانی ئەم هاوپەیمانێتییەوە.

لە رۆژگاری ئێستادا، ناتۆ رۆڵی سەركردایەتی دەگێڕێت لە ئیدارەدانی قەیرانە جیهانییەكان و چەندین ئۆپەراسیۆنی راستەوخۆی سەربازی ئەنجام دەدات بۆ پشتیوانیكردنی لەم ئەركە. هەروەها ناتۆ لە توانایدایە كە كاربكات بۆ رێگریكردن لە روودانی ناكۆكی وەك پشتیوانییەك بۆ هەوڵەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان، یاخود لەسەر داوای دەوڵەتە خاوەن سەروەرییەكان. بەرەوپێشچوونی ناتۆ لە دوای رووخانی یەكێتی سۆڤیەت گەیشتۆتە ئەوەی ببێتە هاوپەیمانێتییەكی سەربازیی بێئەندازە تۆكمە كە لەسەر ئاستی جیهان بوونی هەبێت. بەو پێیە، لایەنە ئیجابییەكانی بوونی ناتۆ تەنیا لە كاریگەرییە سەربازییە راستەوخۆكەیدا كورت نابێتەوە، بەڵكو چەندین سوودی تاكتكیشی هەیە، وەك هاوپەیمانێكی سەربازی ئامادەیە بۆ وەڵامدانەوە و بەپیرەوەچوونی قەیرانەكان. هەروەها مانۆڕەكانی مەشقی هاوبەش و بەرپەرچدانەوە. ئەركێكی دیكەی بریتیە لە راوێژكاری و گۆڕینەوەی زانیاری و پلانە سەربازییەكان و هاوبەشیپێكردن لە سەرچاوە و ژێرخانە سەربازییەكاندا. لە ماوەی شەڕی سارددا، ناتۆ رۆڵی راستەوخۆی نەبوو لە ئۆپەراسیۆنەكانی شەڕدا، بەڵام هاوكاری كرد لە دەستەبەركردنی پشتیوانی لۆجیستی بۆ هێزی دەوڵەتە ئەندامەكانی، لە نێویاندا كارئاسانی بۆ گواستنەوە، مافی نیشتنەوە، بەكارهێنانی بەندەرەكان و هاوكاری پزیشكی. بە هەمان شێوە، ئەگەرچی لە ئێستادا ناتۆ بەشدار نییە لەو هاوپەیمانێتییەی بۆ شەڕ داعش پێكهاتووە، بەڵام دەوڵەتە ئەندامەكانی هاوكارن بە دەستەبەركردنی سەرچاوە و بە ئاسانكاریكردن بۆ ئەنجامدانی شەڕەكە. بەپێی داتای هێزە ئاسمانییەكانی ئەمەریكا، دوای كرانەوەی بنكەی ئەنجەرلیك لە ساڵی 2015دا بە رووی ئەو چالاكییانەدا، رێژەی بۆردومانەكان لە سەدا 30 زیادی كردووە.
كەواتە بەڵگەی زۆر و زەوەند لەبارەی گرنگیی ستراتیژی ناتۆوە بۆ ئەمەریكا ئەو راستییە دەردەخات كە لێدوانەكانی ترەمپ لەبارەی ناتۆوە لێدوانی چەواشەكارانەن. لەوەش زیاتر، هەڕەشەی كشانەوە نابێتە هۆی زیادكردنی سەنگ و قورسایی ئەمەریكا لە گفتوكۆكانی لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا. لە بری ئەوە، تەنیا دەبێتە هۆی لاوازكردنی سەركردایەتی ئەمەریكا و جەسارەتپێدانی رووسیا.