یەكێك لە میراتە جوانەكانی رێنیسانس و رۆشنگەری كە بۆتە شادەماری سیستمی سیاسیی لیبڕاڵ دیموكراتی جیاكردنەوەی ئایین بووە لە سیاسەت، ئەمەش نەك بەو مانایەی سیاسەت ئایین بكاتە دەرەوە و كۆمەڵگە و خەڵك لە ئایین دووربكەوێتەوە، بەڵكو بەو مانای كەنیسە و قەشەكان تێكەڵی سەرتاپای ژیانی رۆژانەی خەڵك نەبن و خەڵك ئازادانە ئایینداری خۆی پیادەبكات، بەبێ ئەوەی كەنیسە هەوڵی ئەوە بدات هەموو ژیانی خەڵك و سیاسەتی وڵات بە حەرام و حەڵاڵی كەنیسەوە گرێ بدات، ئەو سیمایەی كەنیسەش بۆ ئایینی دروستكردبوو، دوای وەرگرتنەوەی دەسەڵات لە كەنیسە و جیاكردنەوەی ئایین لە سیاسەت كۆتایی نەهات، بەڵكو چەند شتێكی دیكە وەك زانست، ئایدیۆلۆژیەتی سیاسی بە شێوەیەكی دیكە جێگەی ئایینەكەی كەنیسەیان گرتەوە، دیارە كاتێك زانست بە ئاستی ئایین پیرۆز كرا، سیمای مەعریفەی بەرهەمهاتووی ئەقڵی سەردەمی رۆشنگەری لەمەعریفەیەكی ئازادیخوازانەی مرۆڤەوە گۆڕی بۆ مەعریفەیەكی بەرژەوەندخوازیی سەرمایەداری و مرۆڤی كردە كۆیلەی كارگە و ئامێرەكان، بەمەش وەك بیرمەندانی قوتابخانەی فەرەنسی جەختی لەسەر دەكەنەوە، قۆناخی رۆشنگەری كۆتایی پێهێنا و مرۆڤی ئازادیخوازی گۆڕی بۆ مرۆڤێكی كۆیلەی ئامێر، بۆیە ئەو قوتابخانە فیكرییە جیا لەوەی جاڕی مردنی مۆدێرنەی دا، لەهەمانكاتدا مەرگی مرۆڤی كۆیلەی ئامێریشی راگەیاند و ناویلێنا: (مەرگی مرۆڤ) واتە مەرگی ئەو مرۆڤەی كە مۆدێرنە جارێكی دیكە كردیەوە بە كۆیلەی ئامێرەكان، سەبارەت بەم لایەنە لەگەڵ ئەوەی رێبەری قوتابخانەی فیكری ئەڵمانی سەردەم (یۆرگن هابرماس) زۆر بە توندی دژی جاڕدانی كۆتایی مۆدێرنەیە و ئەو جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە دەبێت مۆدێرنە بگۆڕێت بۆ گوتارێكی فەلسەفی و هاوشانی سەردەمە جیاوازەكان پێكەوەڕۆیی هەبێت و وەڵامی بۆ پرسیارە تازەكانی جیهانی هاوچەرخ پێبێت، بەڵام لەبەرامبەریشدا نكۆڵی لەوە ناكات خراپ سوودوەرگرتنی سەرمایەداری لە پێشكەوتنە زانستییەكانی مۆدێرنە، مەعریفەی ئازادیخوازی گۆڕیوە بۆ مەعریفەی بەرژەوەندیی كارگە و ئامێر و دەبێت دووبارە مەعریفە ببێتەوە بە هۆكارێكی گرنگ بۆ ئازادیی مرۆڤ، كەواتە هەردوو قوتابخانەی فەرەنسی و ئەڵمانی بەهەمان شێوەی سەرەتاكانی مۆدێرنە كە داوای جیاكردنەوەی ئایین و سیاسەتیان دەكرد، ئێستا ئەوانیش داوای جیاكردنەوەی زانست و ئازادیی مرۆڤ دەكەن، واتە زانست نەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی ئازادیی مرۆڤ لەناو بەرێت، لەمەش زیاتر دەبێت زانست كاری زاناكان بێت لەناو لابۆرە تایبەتەكان، بەڵام شێوازی بەكارهێنانی لە ژیانی رۆژانەی خەڵكدا دەبێت ئازادیی مرۆڤ وەك پێوەرێك بڕیار بدات كە تاچەند ئەم زانستە تازەیە تێكەڵی ژیانی رۆژانەی خەڵك بێت.

لەدوای شەڕی یەكەمی جیهانی بەشێوەیەكی گشتی و دوای كۆتاییهاتنی شەڕی دووەمی جیهانیش بەتایبەتی و پاش ئەوەی جیهان بووە دووجەمسەری كۆمۆنیستی و سەرمایەداری و، لەبەر ئەوەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان لە رێگەی هاندان و پشتگیریكردن بۆ دروستكردنی حزبی كۆمۆنیستی لەسەرانسەری جیهاندا، ئەوا ئایدیۆلۆژیەتی حزبی سیاسی بەشێوەیەك لە شێوەكان جێگەی ئایینی گرتەوە، ئەمەش گەیشتە ئەو ئاستەی چۆن كەنیسە لەسەردەمی پێش رۆشنگەری دەیویست هەموو شتێكی كۆمەڵگە بە ئایینی بكات، بەهەمان شێوە حزبە كۆمۆنیستەكانیش هەوڵیاندەدا، هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە بكەنە ئەندامێكی حزبەكەیان، ئەم پەتایەی كە حزبە كۆمونیستیەكان بڵاویان كردەوە و وایانكرد ئایدیۆلۆژیەت جێگەی ئایین بگرێتەوە، بووە هۆكاری ئەوەی ئەم مۆدێلە ببێتە شێوازی دروستكردنی حزبی دیكەی ئایینی و حزبی نەتەوەییش لەسەر هەمان رێچكەی حزبە كۆمۆنیستیەكان دروست بكرێت، هەر بۆیە حزبە سیاسییەكانی وڵاتانی جیهانی سێیەمی پێشان (بە دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسلامییەوە)، ئەو حزبانەی كە دروست بوون ئەوجا هەر ئایدیۆلۆژیەتێكیان پێڕەو كردبێت، بەڵام هەر هەموویان ئایدیۆلۆژیەتەكەیان بە ئاستی ئایین پیرۆز كردووە، ئەم پیرۆزكردنەی ئایدیۆلۆژیەت بە ئاستی ئایین و تێكەڵكردنی ئایدیۆلۆژیەتی سیاسی بە ژیانی رۆژانەی خەڵك بووە هۆكاری ئەوەی كە یەكێتی سۆڤیەتی پێشان لە پەرەپێدان رابوەستێت و سەرەنجامیش لەبەریەك هەڵبوەشێت، لە وڵاتانی جیهانی سێیەمیشدا بووە هۆكاری ئەوەی چەمكی «دەوڵەتی دواكەوتوو» یان ئەوەی ئێستا پێی دەڵێن: «باشووری جیهان» ببێتە ناسنامەی دەوڵەتەكان و ئێستاش دەوڵەتانی جیهانی سێیەم هێمان بۆ پاشكەوتوویی و دواكەوتن لە پێشكەوتنەكانی مرۆڤایەتی.

لە كوردستانی ئێستای ئێمەشدا، حزبە سیاسییەكان (بە ئیسلامی و عەلمانی و چەپەكانیشەوە) ئایدیۆلۆژیەتیان بە ئاستی ئایین پیرۆز كردووە و ئەمەش گەیشتۆتە ئەو ئاستەی چۆن تەیاری جیهادی سەلەفی قیتالی ئەوەی وەك ئەوان بیرنەكاتەوە تەكفیری دەكەن، بەهەمان شێوە حزبەكانی كوردستانیش گەیشتوونەتە ئەو ئاستەی ئەوەی وەك ئەوان بیرنەكاتەوە، ئیرهابی فیكری بەرامبەر پیادە دەكەن و لەشكرێكی جنێوفرۆشیان دروست كردووە بۆ ئەوەی كەسایەتی مەعنەوی ئەو كەسایەتییە تیرۆر بكەن، كە هاوڕایان نییە. بەڵام ئەوەی جێگەی خۆشحاڵی و شانازییە لەگەڵ دەستپێكی شەڕی داعش و هێرشكردنیان بۆ سەر كوردستان، پێشمەرگە جیا لەوەی بە سەركەوتنەكانی ئەفسانەی داعشی بەتاڵ كردەوە و بووە سیمبولی قوربانیدان بۆ بەرگریكردن لە ئازادیی مرۆڤایەتی، لە هەمانكاتدا لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستانیش توانی دەوڵەت و حزبە سیاسییەكان لەیەكتری جیابكاتەوە، ئەم هەڵوێستە قارەمانانەی پێشمەرگە بۆتە هۆكاری ئەوەی پێشمەرگە وەك سوپای بەرگریی كوردستان داوای سەربەخۆیی بكات، بەڵام بەداخەوە حزبە سیاسییەكان داوای گەڕانەوە بۆ بەغدا دەكەن، ئەوجا لەبەر ئەوەی پێشمەرگە تەنیا خاكی كوردستان بە پیرۆز دەزانێت، ئەم پیرۆزییەش بۆتە چوارچێوەیەك هەموو بیروبۆچوونە جیاوازەكانی دیكەی لغاوگیر كردووە، ئەوەتا وەك لە مامۆستا ئایینییە نیشتمانپەروەكان گوێمان لێدەبێت، هەتا ئەگەر پیرۆزیی خاكی كوردستان بە ئاستی ئایینیش پیرۆز بكرێت، ئەوا پیرۆزیی كوردستان هێندەی دیكە شكۆی ئایین و موسڵمانانی كوردستان دەپارێزێت.

جیاكردنەوەی حزب و دەوڵەت
هاوتای جیاكردنەوەی ئایین و سیاسەتە

گەورەترین كێشە و ئاستەنگ لەبەردەم پرۆسەی پەرەپێدان و وەرچەرخانی كۆمەڵگەی كوردستان لە مۆدێلی دەوڵەتانی جیهانی سێهەمەوە بۆ مۆدێلی دەوڵەتانی جیهانی یەكەم، شێوازی بیركردنەوەو شێوازی سیاسەتكردنی حزبە سیاسییەكانی كوردستان بووە. سەرۆك بارزانی لەدەستپێكی راپەڕینی بەهاری 1991 پێشبینی ئەوەی كردبوو كە حزبە سیاسییەكان دەبنە ئاستەنگی گەورە لەبەردەم دووبارە رێكخستنەوەی ژیانی سیاسی و ئابووری و یاسایی لە كوردستاندا، بۆیە ئەوكات وەك سەرۆكی بەرەی كوردستانی پێشنیاری كرد حزبە سیاسییەكان ئیرادەی خۆیان بەسەر گەلەكەیاندا فەرز نەكەن و با گەلی كوردستان هەڵبژاردن بكات و حزبە سیاسییەكان ملكەچی ئیرادە و بڕیاری گەلی خۆیان بن، بەڵام بەداخەوە لە یەكەم هەڵبژاردنی ساڵی 1992 لە باشووری كوردستاندا، لایەنێكی سەرەكیی ناو پرۆسەی سیاسی كوردستان بە تەنیا ئاكامی هەڵبژاردنەكەی قبوڵ نەكردو شەڕی ناوخۆی وەك بەدیلی پەسەندكردنی ئاكامی هەڵبژاردنی خستەڕوو، هەر بۆیە لەبری پەنابردنەوە بۆ شەڕی ناوخۆ، سەرۆك بارزانی شێوازی بەدی (فیفتی فیفتی) بۆ ماوەیەكی كاتی پەسەندكرد، ئەمەش بەو مەرجەی لە داهاتوویەكی نزیكدا هەڵبژاردن بكرێتەوە و ئەمجارەیان پابەند و ملكەچی سندوقەكانی دەنگدان بن، بەڵام ئەم رێگە چارەیە نەبووە هۆكاری ئەوەی كە ئەگەری شەڕی ناوخۆ بۆ هەتا هەتایە دووربخرێتەوە، بەڵكو ئەم رێگەچارەیە بووە فاكتەری سەرەكیی خۆ ئامادەكردن بۆ شەڕیكی ناوخۆی خوێناوی، لەگەڵ ئەوەی هەندێك دەیانویست پەردەی دیكە بە سەر واقیعەكەدا بدەن و فاكتەری دیكە بۆ هەڵایسانی شەڕەكە دروست بكەن، بەڵام وەك دواتر هەموولایەك دانیان پێدانا، ئەو شەڕە (شەڕی دەسەڵات) و دژی ئاكامەكانی سندوقەكانی دەنگدان بوو، ئەو شەڕە نەگریسەی ناوخۆش پەیامێكی ناخۆشی بە هەموو گەلی كوردستان راگەیاند، بەوەی كە یان ئەوەتا دەبێت ئاكامی هەڵبژاردن پێوەر نەبێت، یان ئەوەتا دەبێت چاوەڕێی شەڕی ناوخۆ بین، ئەوجا لەم پێناوەشدا بۆ ئەوەی هاوسەنگیی هێز ببێتە فاكتەرێك بۆ دروستنەبوونەوەی شەڕی ناوخۆ، پرۆسەی پەرەپێدانی كۆمەڵگە و دووبارە رێكخستنەوەی ژێرخانەكانی كوردستان، گۆڕا بۆ پەرەپێدانی حزب و پتەوكردنی ژێرخانی حزب، ئەمەش وایكرد گەندەڵی و نابەرپرسیاریەتی ببێتە مۆدێل و شێوازی بیركردنەوەی هەموو لایەك. ئەوەشی لە هەمووی سەمەرەترە، ئەو سیاسەتمەدارەی بووە هۆكاری ئەوەی ئاكامی هەڵبژاردن پەسەند نەكرێت و مۆدێلی بەدی فیفتی فیفتی لە كوردستاندا پیادەبكرێت، ناوی نەوشیروان مستەفایە و ئێستا رێكخەری بزووتنەوەی گۆڕانە، هەر ئەم كەسەش لە هەمووان زیاتر سەركۆنەی فیفتی فیفتی دەكات! پێشتریش ئۆباڵی دواكەوتنی پەرەپێدانی دەخستە ئەستۆی پارتی و یەكێتی، بەڵام ئەوە دووساڵە هەموو ئۆباڵەكەی دەخاتە ئەستۆی پارتی، بەڵام ئەگەر لە ساڵی 1992 نەوشیروان مستەفا بە قسەی پارتی بكردایە و بە زۆری زۆرداری فیفتی فیفتی دروست نەكردایە، ئێستا سیستمی حوكمڕانی و مۆدێلی دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات لە ئاستێكی زۆر بەرز دەبوو، كوردستانیش هەنگاوی زۆر گەورەی بەرەو سیستمی حوكمرانیی باش و بونیادنانی ژێرخانە سەرەكییەكان بڕیبوو، بەڵام ئەو پەتایەی نەوشیروان مستەفا دایهێنا و ناوی لێنا «فیفتی فیفتی» بۆتە ئەو پەتایەی ئەوە 25 ساڵە كوردستان بەدەستیەوە دەناڵێنێت، لە ماوەی 10ساڵی رابردووشدا كە كۆمپانیای وشەی دروستكرد و پاشان كردی بە بزووتنەوەی گۆڕان، هەموو هەوڵی بۆ ئەوە بووە كە هەموو دامەزراوە شەرعییەكانی كوردستان بە هەر سێ دەسەڵاتی (یاسادانان، جێبەجێكردن و دادوەری) لەبەرچاوی خەڵكی كوردستان ناشیرین و بێ متمانە بكات. لە ئێستاشدا كە پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان بۆتە پرۆسەیەكی راستەقینە و راستەوخۆ و شاندی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی بارزانی لە كۆشكی سپی و دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ بە راشكاوی باسیان كردووە و لەسەر ئاستی ئیقلیمیش راشكاوانە بەهەموو لایەك گوتراوە و، كاردانەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تەنیا ئەوەندە بووە بەشێوازی ئاشتییانە ئەم پرۆسەیە بەرنە پێشەوە، كەچی وەك دەبینین هێندەی حزبە سیاسییەكانی كوردستان ئاستەنگ بۆ ئەم پرۆسە پیرۆزە دروست دەكەن، هیندە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و تەنانەت دەوڵەتانی دەوروبەریش كە تا سەرئێسقان دژی ئەم پرۆسەیەن، ئاستەنگ بۆ ئەم پرۆسەیە دروست ناكەن و دروستیشیان نەكردووە. داینەمۆی سەرەكی بۆ دروستكردنی ئەو ئاستەنگانەش لەبەردەم پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستاندا، ئەمجارەشیان هەمان ئەو كەسەیە كە مۆدێلی بەدی فیفتی فیفتی لە كوردستان دروستكرد، ئەمەش ئەو مانایە دەگەیەنێت (دیموكراتیمان بۆ چییە؟)، ئێستاش هەموو هەوڵەكانی بۆ ئەوەیە پێمان بڵێت: (كوردستان سەربەخۆیی بۆ چییە؟) خوا هەڵناگرێت ئەمەشی نەشاردۆتەوە و بە ئاشكرا گوتوویەتی، بەغدا هیچ كەموكورتییەكی نییە و ئەوە حكومەتی هەرێمە لەگەڵ بەغدا رێكناكەوێت، ئەمەش دروست مانای ئەوەیە پاشكۆیەتی بەغدای لە سەربەخۆیی كوردستان پێ باشترە.

لە بەرامبەر ئەم واقیعە تاڵەی حزبی سیاسی لەسەر چارەنووسی دەوڵەت درووستی كردووە، پێشمەرگە رێگەی نەداوە ئەم پەتایە ریزەكانی بگرێتەوە و پەرتەوازەیی لەناو هێزی پێشمەرگەدا دروست ببێت، هەر بۆیە ئەم یەكڕیزی و یەكگرتووییەی پێشمەرگە بۆتە فاكتەرێكی سەرەكی بۆ ئەوەی گوتاری دژ بە سەربەخۆیی لە لایەن حزبەوە لەناو فەزای گشتیی كۆمەڵگەدا بازاڕی نەبێت و خەڵك بەدەنگیەوە نەچێت، ئەگەر خەڵكانێكیش بیانەوێت دژایەتی ئەم پرۆسەیە بكەن، ئەوا شەرمنانە و لە ژێر پەردەوە ئامانجە ژەهراوییەكانیان تێكەڵی فەزای گشتیی كۆمەڵگە بكەن.
ئەم ژینگە لەبارەی پێشمەرگە بۆ جیاكردنەوەی حزب و دەوڵەت دروستی كردووە، دەبێت ببێتە بناخەیەك بۆ ئەوەی حزبی سیاسی ئاست و قەوارەی خۆی بزانێت و خۆی نەكاتە بەدیلی خەڵك و دەوڵەت، ئەگەر لەسەر ئەم بناخەیە سنوورێك بۆ حزبە سیاسییەكان دانەنرێت، ئەوا ئەو بێباكی و نابەرپرسیاریەتییەی لە ئاراستەی سیاسەتكردنی حزبەكان دەخوێندرێتەوە، كوردستان بەرەو سەردەمە تاریكەكانی ژێردەستەیی و دووبارە بوونەوەی كارەساتەكان دەباتەوە.

پێشمەرگە مانای سەرباز نییە
كۆماری پێشمەرگە كۆماری ئازادییە

كاتێك دەگەڕێینەوە بۆ مێژووی هەوڵەكانی مرۆڤ بۆ گەیشتن بۆ ئازادی و دانانی یاسا لەلایەن مرۆڤەوە، بیرمەندان ئەم سەرەتایە دەگێڕنەوە بۆ بڕیارەكەی قوستەنتین كە بڕیاری دا، لە ئیمپراتۆریەتی ئایینی رۆما جیابێتەوە و ئیمپراتۆریەتی بیزەنتی دابمەزرێنێت و مرۆڤ خۆی یاسا بۆ بەڕێوەبردنی ئەو ئیمپراتۆریەتە دابڕێژێت. بۆیە بە راشكاوی دەڵێن: «كاتێك قوستەنتین جووڵا، ئیدی هەموو شتێك لە ژیانی مرۆڤایەتی گۆڕا»، ئەم هەنگاوەی قوستەنتین بەومانایە نییە كە ئەو باشترین یاسای بۆ مرۆڤایەتی داڕشتووە و لەوانەشە رەخنەیەكی هێجگار زۆر لە یاساكانی ئەو ئیمپراتۆریەتە هەبن، بەڵام گەورەیی ئەم گۆڕانكارییە لەو مانایەوە سەرچاوە دەگرێت كە مرۆڤ توانی بڕیار بدات (چیدیكە ملكەچی ئیرادەیەكی دەرەكی نابێت و بە ئیرادەی خۆی بڕیار دەدات و خۆی چارەسەر بۆ كێشەكان دەدۆزێتەوە). دیارە لای تۆماس هۆبز-یش كە چوارچێوەیەكی بۆ مەملەكەتی ئەژدیها (لیڤاسان)ی بۆ كۆتاییهێنان بۆ شەڕی ناوخۆی ئینگلتەرا دروستكرد، ئیلهامەكەی لە جووڵەكەی قوستەنتین-ـەوە وەرگرتووە، بەوەی دەبێت مرۆڤ بتوانێت بڕیار بدات و شێوازێكی نوێ بۆ رێكخستنەوەی ژیانی كۆمەڵگە پیادەبكات.

لە یەك دوو ساڵی رابردووشدا، دوای ئەوەی رێكخراوی تیرۆریستی داعش دروست بوو، پاشانیش دوای كەوتنی موسڵ كە دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام راگەیاند، هەتا مسعود بارزانی نەجووڵا و بڕیاری شەڕی سەرتاسەری دژی تیرۆریستانی داعش نەدا، هیچ سەركردەیەكی ئەم جیهانە نەیتوانی بڕیار بدات و هێرشەكانی داعش رابگرێت و پاشەكشەیان پێ بكات، تەنانەت دوای بڕیارەكەی مسعود بارزانی، باراك ئۆبامای سەرۆكی ئەمریكا بڕیاری بەشداریكردنی لە شەڕی دژی داعش دا و هەر دوای ئەو بڕیارەش سەرۆك فرانسۆ هۆلاند سەرۆكی فەرەنسای ئەندامی هەمیشەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەردانی كوردستانی كرد و سەرۆك بارزانی لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر بە ئاڵای كوردستان و سروودی ئەی رەقیب پێشوازی لێكرد.

گرنگیی ئەو بڕیارەی مسعود بارزانی و چوونی راستەوخۆی بۆ بەرەكانی شەڕ بۆ ئەوەی هاوشانی پێشمەرگە بەرگری لە كوردستان بكات، واتە هاتنەوە دەرەوەی بارزانی لە كۆشكی سەرۆكایەتی و دەرچوون لە ژێر ئیرادەی حزبە سیاسییەكان و بوونەوە بە پێشمەرگە. بێگومان لە مێژووی خەباتی رزگاریخوازی كوردستان و لەو كاتەوەی ناوی پێشمەرگە بۆتە سیمبولی بەرخۆدان و مقاوەمەت و ئازادیی كوردستان، بڕیاری بوون بە پێشمەرگە بۆ كوردستان بڕیارێك بووە هەڵقوڵاوی ئیرادەی ئەو كەسە بووە كە خۆی بە ئازادانە بڕیاری داوە، تەنانەت ئەگەر ئەو كەسە ئەندامی حزبێكی سیاسیش بووبێت، بۆیە بڕیاردانی بوون بە پێشمەرگە واتە بڕیاردان بۆ هەوڵدان بۆ ئازادی و پارێزگاریكردن لە ئازادی، بۆیە ئەگەر سەرنج و هەڵوەستە لەسەر شێوازی بڕیارەكەی مسعود بارزانی بدەین، كە مێژوویەكی هێندە دوور نییە و هەموومان لەیادمانە، بارزانی كاتێك ئەم بڕیارەی دا، نە وەك حزب لەگەڵ سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان كۆبووەوە تا پارتی مۆڵەتی بدات، نە لەگەڵ حزبە سیاسییەكانی دیكەش كۆبووەوە بۆ ئەوەی بە راوێژ لەگەڵ حزبە سیاسیەكان بڕیاربدات، هەروەها نە وەك كەسێك لە پۆستی سەرۆكی هەرێمیشدا ئەو بڕیارەی دا كە بێت و باری نائاسایی و رەشبگیر رابگەیەنێت، بۆ ئەوەی بڕیاری شەڕبدات، بەڵكو مسعود بارزانی تەنیا وەك مسعود بارزانی و پێشمەرگەیەكی كوردستان بڕیاری دا خۆی بچێتە بەرەكانی شەڕ، ئەمەش واتە بارزانی داوای نەكرد خەڵك چەك هەڵبگرێت و بچن دژی تیرۆریستانی داعش رابوەستن، بەڵكو ئەو خۆی پێشكەوت، ئەوجا خەڵكی كوردستان دوای ئەو پێشمەرگەیە كەوتن كە سەرۆكیانە، ئەم هەنگاوەی بارزانی كۆمەڵێك شتی لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستان گۆڕی، لەوانە:

1. ئەم بڕیارە، كوردستان و حزبی لە یەكتری جیاكردەوە، ئەمەش واتە ئەگەر هەتا دوێنی خەڵك پابەندبووبێت بە بڕیاری حزبەكەی، ئەوا ئەمڕۆ دەبێت هەموومان پابەندبین بە پاراستنی كوردستان و ئەم ئەركەش پێویستی بە بڕیاری حزب نییە.
2. ئەم بڕیارە، پیرۆزیی بەرگریكردنی لە كوردستان خستە سەرووی هەموو پیرۆزییەكانی دیكە و پیرۆزیی كوردستانی كردە گوتارێكی میللی و زانایانی ئایینی كوردستانیش هەر یەك لای خۆیەوە فەتوای دا، ئەوەی لە پێناوی كوردستان بكوژرێت، شەهیدە.
3. لەسەر ئاستی كۆمەڵایەتی و هەستی میللی خەڵكی كوردستان، هاوسۆزییەكی لە نێوان خاك و پێشمەرگە و خەڵك دروست كردەوە، ئەمەش زەمینەی ئەوەی دروستكرد كە نەك هەر یەكڕیزی و یەكگوتاری لە باشووری كوردستان دروست بكات، بەڵكو یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لە سەرتاسەری كوردستان دروستكرد.

ئەم بڕیارەی بارزانی لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش وەرچەرخانی دروست كرد، لەوانە:
پێش بڕیارەكەی بارزانی، هەموو بیرمەندانی جیهان بەوجۆرە بیریان لە شەڕی دژی داعش دەكردەوە، بەوەی كە ئەمە شەڕێكی نەبینراوە (Invisible War)، شێوازی شەڕكردنی تیرۆریستان شێوازێكی گەریلایانەیە، بۆیە مەترسی ئەوەی لێدەكرێت رۆژئاوا دەرەقەتی نەیەت، هەروەك چۆن شەڕی گەریلایی ئیمپراتۆریەتی رۆمانیای رووخاند، لەمەش زیاتر سوپاكانی دەوڵەتانی ناتۆ هیچ ئەزموونێكی شەڕكردنیان لەگەڵ دەوڵەتێكی تیرۆریستی هاوشیوەی داعش نەبوو، بۆیە لەسەر ئاستی فیكر و بڕیارسازانیش نەیاندەتوانی هیچ بڕیارێك بدەن، بەڵام كاتێك هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە رابەرایەتی بارزانی توانی داعش رابگرێت و لەسەر زەوی تێكیان بشكێنێت، ئەوا گرێكوێرەی بڕیاردان بۆ هەموو دەوڵەتانی جیهان كرایەوە.
لەگەڵ ئەوەی هاوكاری هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ دابینكردنی پێداویستییە لۆجستییەكانی پێشمەرگە بۆ كوردستان جێگەی تەقدیرە و كورد ئەم هاوكارییانە لەبیر ناكات، بەڵام ئەم هاوكارییانە بەو مانایە بە پێشمەرگە نەدراوە كە بەرگری لە كوردستان دەكات، بەڵكو ئەم هاوكارییانە دراوە بەو سوپا تازەیەی كە توانای هەیە لەسەر زەوی تیرۆریستان تێكبشكێنێت، كە ئەمەش دەڵێین، دیارە بە بەڵگەوە قسە دەكەین، لەبەرئەوەی ئەمریكا پێشتر 130 هەزار سەربازی لە عێراقدا هەبوو نەیانتوانی تیرۆریستان تێكبشكێنن، هەروەها هەموو دەوڵەتانی ناتۆ هێزیان لە ئەفغانستان هەبوو، نەیانتوانی گروپە تیرۆریستییەكان تێكبشكێنن، بۆیە جیهان وەك سوپای ئایندەی جیهان سەیری پێشمەرگەی كرد و ئێستاش بە هەمان چاو سەیری دەكات.
پێشمەرگە لەم شەڕە سەلماندی تەنیا سەربازێكی سادە نییە، بەڵكو ئەو چەك بەدەستەیە كە هاوكات كۆمەڵێك مۆڕاڵی هەیە و ئەو مۆڕاڵە رێگەی نادات پێشێلكاری مافی مرۆڤ دەرهەق بە خەڵكی ئەو ناوچانە بكات كە ئازادی دەكاتەوە، تەنانەت مۆڕاڵی پێشمەرگە ئەوەندە بەرزە، رێگەنادات سووكایەتی بەو تیرۆریستانەی داعشیش بكات كە بە زیندوویی دەكەوتنە بەردەستی هێزەكانی پێشمەرگە، ئەگەر ئەم مۆڕاڵە بەرزەی پێشمەرگە لەگەڵ پێشكەوتووترین سوپای جیهان كە سوپای ئەمریكایە بەرارود بكەین، دەبینین سوپای ئەمریكا چۆن لەگەڵ نەك تیرۆریستان، بەڵكو ئەو كەسانەشی كە دژی ئەمریكا دەجەنگان و دەكەوتنە بەردەستی هێزەكانی ئەمریكا چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكردن و سووكایەتی پێدەكردن، كە دیارترینیان رووداوە ئابڕووبەرەكانی بەندیخانەی ئەبوغریب بوو كە سەربازانی سوپای عێراق دژی بەندییەكان ئەنجامیان دابوو.
گەورەترین كێشەی تەواوی سوپاكانی دەوڵەتانی جیهانی عەرەبی و ئیسلامی ئەوەیە، كە سوپاكانیان لەسەر ئاستی نیشتمانی و مرۆڤایەتی پەروەردە نەكراون، بۆیە هەموو كات سوپای ئەو دەوڵەتانە وەك ئامێرێك بۆ سەركوتكردنی نەتەوەو ئایینە جیاوازەكان بەكار هاتوون، بەڵام پێشمەرگە، كوردستان بە نیشتمانی هەموو نەتەوەو ئایینە جیاوازەكان دەزانێت و بە نیشتمانی مرۆڤدۆستی هەموو ئاوارە و پەناهەندەیەكی دەزانێت كە روودەكاتە ئەم وڵاتە و ئامادەیە بەبێ جیاوازی هەموویان بپارێزێت، ئەم مۆڕاڵە بەرزەی پێشمەرگە نەك هەر لە سوپاكانی رۆژئاوادا نییە، بەڵكو لەناو بەشێكی حزبە سیاسیەكانی رۆژئاوای لیبڕاڵ دیموكراتیشدا نییە.
كەواتە ئەمە پێمان دەڵێت، پێشمەرگە تەنیا روویەكی سەركەوتنی سەربازی پیشانی جیهان نەداوە، بەڵكو لەسەر هەموو ئاستە جیاوازەكانی كەرامەتی مرۆڤایەتی، مۆڕاڵی پاراستنی ئازادی و یەكتری قبووڵكردن و پێكەوەژیانی ئاشتییانەی پیشانی جیهان داوە، كە ئێستا ئەم مۆڕاڵە بێجگە لەو وڵاتەی كە پێشمەرگە پارێزگاری دەكات، لە هەموو جیهاندا بوونی نەماوە، بەڵگەش لەسەر ئەمە ئێستا لە هەموو هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی رۆژئاوادا، لە بری پێكەوەژیان، یەكتری قبووڵنەكردن و رەگەزپەرستی بۆتە دروشمی سەرەكیی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن. بۆیە لەم راستەوە كە دەڵێین، پێشمەرگە بە تەنیا سەرباز نییە و بە تەنیا سەركەوتنە سەربازییەكان نەیكردۆتە سیمبولی جیهانی، لەو روانگەیەوە دەڵێین كە لە ناو هەموو سوپاكانی جیهاندا تەنیا پێشمەرگە بەتەواوەتی هەڵگری ئەو مۆڕاڵانەیە كە ئازادی دەپارێزێت، ئەو سەرۆكەشی كە خۆی پێشمەرگەیە و رێبەرایەتی پێشمەرگەش دەكات، نموونەیەكی لە پاراستنی ئازادی پێشكەشی جیهان كردووە.

چارەنووسی نەتەوە
ئیرادەی پێشمەرگە دیاری دەكات

ئەوانەی كار لەسەر سیاسەتی حوكمڕانی دەكەن، گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی حوكمڕانی پێویستی بە دەوڵەتمەدارە، نەك سیاسەتمەدار، ئەمەش بەو مانایەی دەوڵەمەتدار لە ژێر ئیرادەی سەپاوی حزب هاتۆتەدەرەوە و هێندەی خەمی ئایندەی وڵاتەكەی و نەوەكانی داهاتووی گەلەكەیەتی، خەمی حزب و پلە و پایەی نییە، واتە ئەم جۆرە سەركردانە هێندەی چاویان لە ئایندەی نیشتمانەكەیان و نەوەكانی ئایندەی گەلەكەیان بووە، هێندە چاویان لە سندوقەكانی دەنگدان و گرتنەدەستی دەسەڵات نەبووە. ئەگەرچی زۆر جاران ئەم جۆرە سەركردە دەوڵەتمەدارانە سندوقەكانی دەنگدان تۆڵەی لێكردوونەتەوە.

دەوڵەتمەدار لە وڵاتانی دیموكراتی بە درێژایی مێژوو لە كاتی تەنگانە و رۆژە سەختەكانی نەتەوەدا، حزبە سیاسییەكان لە بری ئەوەی هاوكاری بكەن و ئەركەكانی سەرشانی سووك بكەن، هەموو كات هەوڵیانداوە ئاستەنگ بۆ سەرۆكی دەوڵەتمەدار دروست بكەن و رێگەنەدەن بە ئاسانی بڕیار بدات، ئەم هەڵوێستەی حزبە سیاسییەكان لەو روانگەیەوە سەرچاوەی گرتووە، كە خۆیان ناتوانن ببنە دەوڵەتمەدار و لە ژێر ئیرادەی سەپاوی حزبەكانیان بێنەدەرەوە، بۆیە ناشیانەوێت كەسێكی دیكە لە دەرەوەی حزبەكانی خۆیان ئەو توانا و لێهاتووییەی هەبێت و سنووری حزب ببەزێنێت و بیر لە ئایندەی نەتەوە بكاتەوە. هەر بۆیە كاتێك پرسێكی تایبەت بە چارەنووسی نەتەوە دەبرێتە پەرلەمان و دەبێتە بابەتێك بۆ موناقەشەی نێوان حزبە سیاسییەكان، ئەوا هەرگیز پەرلەمان نەیتوانیوە بریارێكی دروست بدات، ئەمە بۆ زۆر حاڵەتی ترسناك لەسەر ئایندەی نەتەوە لەسەر ئاستی پەرلەمانەكانی فەرەنسا و بەریتانیا و ئەمریكا و تەنانەت پەرلەمانی توركیاش روویداوە، هەر بۆ نموونە لە ساڵی 2003 حكومەتی توركیا ویستی ببێتە بەشێك لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ ئازادكردنی عێراق، بەڵام پەرلەمان رەتیكردەوە.

سەبارەت بە بڕیارەكەی بارزانی بۆ شەڕی دژی داعش و پاراستنی كوردستان، دیارە بارزانی كە بڕیاری دا بەرگری لە كوردستان بكات، داهێنانێكی مێژوویی لە شێوازی بڕیاردروستكردن و بڕیارداندا كرد، ئەویش ئەوە بوو ئەو وەك پێشمەرگەیەك و وەك مسعود بارزانی ئەو بڕیارەی دا كە لە دژی داعش شەڕی سەرتاسەری پیادەبكات، بڕیارەكەشی نەك هەر بۆ خەڵك ئیلزامی نەبوو، بەڵكو بۆ ئەندامان و كادیرانی پارتی دیموكراتی كوردستانیش ئیلزامی نەبوو، زیاد لەمەش ئەم بڕیارە لە بارودۆخێكدا درا، كە بێجگە لە هەڵبژاردنی مردن و پاراستنی كوردستان، هیچ بژارەیەكی دیكە نەبوو، لەمەش گرنگتر بێجگە لە بارزانی كەس توانای بڕیاردانی نەبوو، بۆیە بڕیارەكەی بارزانی نەكەوتە بەردەم موناقەشەی بێتامی حزبە سیاسییەكان، بەڵام بارزانی كە لە ناو مەرگەوە هیوای ژیانی بۆ هەموو كوردستان گێڕایەوە، خۆی هەوڵیدا شكۆ بۆ پەرلەمان و حزبە سیاسییەكانیش دروست بكاتەوە، بەمانایەكی دیكە بارزانی بە هەموو گەلی كوردستانی راگەیاند، ئەو بڕیارەی بۆ ئەوە نەداوە بۆ ئەوەی شكۆی پەرلەمان و حزبە سیاسییەكان كاڵ بكاتەوە، بەڵكو ئەو بۆیە ئەو بڕیارەی داوە بۆ ئەوەی كوردستان نموونەی دیموكراتی و فرەیی و پێكەوەژیان بێت، بۆیە دوای ئەوەی مەترسی لەسەر كوردستان نەما، بارزانی ئەم سەركەوتنەی سپاردەوە بە پەرلەمان و حزبەكان، هەروەك چۆن نامەی ئاراستەی پەرلەمان كرد بۆ ئەوەی بڕیار بدرێت پێشمەرگە بچێت بۆ كۆبانێ، هەروەك چۆن حزبە سیاسییەكانی راسپارد بۆ ئەوەی دەروازەیەك بۆ یاسای سەرۆكایەتی هەرێم بدۆزنەوە. ئەو هەنگاوانەی بارزانی دوای سەركەوتنە بێ وێنەكانی پێشمەرگە، بناخەی دروستكردنی بیركردنەوەی دەوڵەتمەداری بۆ بونیادنان و راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان دروستكرد، بەڵام حزبەكان لەبری ئەوەی لە پاداشتی ئەم هەڵوێستەی سەرۆك بارزانی هەستن، خەنجەرەكانی شێخ مەحمود و قازی محەمەد بە دیاری بدەن بە سەرۆك بارزانی، هەموو هەوڵی خۆیان خستەگەڕ بۆ ئەوەی پیلانێك دابڕێژن، بارزانی لە پێشمەرگایەتی دووربخەنەوە، ئەوان لەوە خافڵگیر و بێ ئاگا بوون كاتێك بارزانی بڕیاری دا بگەڕێتەوە بۆ پێشمەرگایەتی، خۆی پێش هەر كەسێكی دیكە كۆشكی سەرۆكایەتی بەجێهێشت و چووە ناو سەنگەرەكانی پێشمەرگە.
ئەگەر لەسەر ئەم پرسانە جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ ناو مێژووی پێوەندی نێوان سەرۆكە دەوڵەتمەدارەكان و حزبە سیاسییەكان، ئەوا مێژوو پێمان دەڵێت، هەموو ئەو سەرۆكە دەوڵەتمەدارانەی پێش تەواوبوونی ئەركەكەی سەرشانیان بەتەواوەتی، سەركەوتنە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانیان رادەستی حزبە سیاسییەكان كردبێتەوە، ئەوا حزبە سیاسییەكان رێزی ئەو رادەستكردنەوەیان نەگرتووە، هەروەك چۆن دیگۆل لەساڵی 1946 رزگاركردنەوەی فەرەنسای تەسلیمی حزبە سیاسییەكانی كۆماری چوارەم كردەوە، كە ئاكامەكەی ئەوە بوو لەبری ئەوەی رێزی ئەو هەنگاوەی دیگۆل بگرن، كەچی فەرەنسایان بەرەو لێواری هەڵدێر برد، بۆیە دەبوو دیگۆل لە كۆماری چوارەمدا و بە پشتیوانی گەلی فەرەنسا سەركەوتنەكە پێشكەشی نەك حزبە سیاسییەكان، بەڵكو پێشكەشی میللەتەكەی بكات و بناخەی پاراستنی ئەو سەركەوتنە بچەسپێنێت، ئینجا تەسلیمی حزبە سیاسییەكانی بكاتەوە، هەروەك چۆن لنكۆڵن هەتا شەڕەكەی بەسەركەوتوویی تەواو نەكرد، تەسلیمی حزبە سیاسییەكانی نەكردەوە، بۆیە ئەم مێژووە پێمان دەڵێت نەدەبوو سەركەوتنەكانی پێشمەرگەش لە دژی داعش هەتا تەواوبوونی شەڕەكە تەسلیمی حزبە سیاسییەكان بكرێتەوە. لە ئێستاشدا كە پرۆسەی سەربەخۆیی كوردستان، گەورەترین ئاستەنگی لەسەردەستی پێشمەرگە لەبەردەمدا هەڵگیراوە، كە ئەویش پاراستنی كوردستانە دوای سەربەخۆیی، گێڕانەوەی ئەم پرسە بۆ بەردەستی حزبە سیاسییەكان و كۆبوونەوەكردن لەسەر ئەوەی ئایا سەربەخۆ بین، یان ژێردەستە بین، ئەمە بەرەو ئەوەمان دەبات كە خۆمان بە دەستی خۆمان گاڵتە بە چارەنووسی نەتەوەكەمان بكەین، لەمەش گرنگتر چارەنووسی نەتەوە چۆن دەخرێتە بەردەستی حزبێكی سیاسی وەك كۆمەڵی ئیسلامی كە بەئەنقەست ئاڵای كوردستان لەبەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا ژێروژوور بكات، حزبێك كە نەزانێت ئاڵای كوردستان چۆن دادەنرێت و ئامادەنەبێت بۆ ئەی رەقیب هەستێتەسەرپێ، ئەو حزبە شایەنی ئەوە نییە باسی سەربەخۆیی كوردستانی لەگەڵ بكرێت، یان حزبێك ئاراستەی بیركردنەوەی سیاسی ئەوەندە بێت، قسەكانی ئەو مانایە ببەخشێت (ئایا ئێمە سەربەخۆییمان بۆ چییە؟) ئەوا قسەكردنیان لەسەر پرسی سەربەخۆیی بێجگە لە گاڵتەپێكردن بە چارەنووسی نەتەوەیەك شتێكی دیكە نییە.

دیارە شەڕی داعش، شێوازی نوێنەرایەتیكردنی خەڵكی كوردستانیشی گۆڕیوە، ئێستا گەلی كوردستان ئەو پێشمەرگەیە بە نوێنەری خۆی دەزانێت كە بە درێژایی زیاتر لە 1000 كیلۆمەتر ژیان و كەرامەتی دەپارێزێت، بۆیە ئەگەر كەسێك لە ئێستا شەرعیەتی ئەوەی هەبێت نوێنەرایەتی گەلی كوردستان بكات و لەبری گەلی كوردستان قسەبكات، ئەوا ئەو كەسە پێشمەرگەیە و ناكرێت ئەم دۆسێ گرنگەی سەربەخۆییش لەدەستی پێشمەرگە وەربگیرێتەوە و حزبە سیاسییەكان موزایەدەی سیاسی لەسەر بكەن، دەبێت هەمووشمان بەشی ئەوەندە ویژدانمان هەبێت، پێشمەرگە توانی ئەم بارودۆخە دروست بكات كە بتوانین باسی كۆماری ئازادی كوردستان بكەین، كە لە بنەڕەتدا كۆماری پێشمەرگەیە و هەر پێشمەرگەش دوای گەلی كوردستان ئەو مافەی هەیە بڕیار لەسەر ئەم كۆمارە بدات و كۆمارەكەش بپارێزێت.