پارتی چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم فیتنەیەدا دەكات؟

«پۆپۆلیست سیمایەكی شێوە كەوشی هەیە. بەڵام بۆ هیچ پێیەك بە تەواوەتی نابێت.»
سێر ئەشعیا بەرلین (فەیلەسوفی دیاری سەدەی بیستەم)



فیتنە و ئاژاوەی پۆپۆلیزم
بۆتە دیاردەی سەردەم
پڕۆفیسۆر كارلۆس دی لاتۆر ئوستادی سیسیۆلۆژی و بەڕێوەبەری دیراساتی ئەمریكای لاتینی لە زانكۆی كینتاكی لە ساڵی 2010 كتێبێكی بە ناونیشانی (فیتنەی پۆپۆلیست لە ئەمریكای لاتین –Populist Seduction in Latin America) بڵاوكردەوە و لەم كتێبەدا مەترسیی سەرهەڵدانی پۆپۆلیزمی وەك فیتنە و ئاژاوە لە وڵاتانی ئەمریكای لاتینی شیكردۆتەوە، ئاشكراشە لەگەڵ ئەوەی دیاردەی پۆپۆلیزم دیاردەیەكی تازە نییە، بەڵام بەپیتترین خاك بۆ گەشەكردنی ئەم دیاردەیە وڵاتانی ئەمریكای لاتینییە و ئێستاش دیاردەی پۆپۆلیزم بۆتە ئەو دیاردەیەی وەك شلۆمۆ بنعامی جێگری سەرۆكی سەنتەری تیلۆدۆی نێودەوڵەتی بۆ ئاشتی لە وتارێكیدا كە رۆژی 10ی ئابی رابردوو لە ماڵپەڕی سەندیكەیت پرۆجێكت بڵاوی كردۆتەوە، ئێستا هیچ دیموكراتییەكی رۆژئاوا لەبەردەم دیاردەی پۆپۆلیستی پارێزراو نییە و پۆپۆلیزم بە تەواوەتی تێكەڵی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی رۆژئاوا بووە و توانیویانە سەركەوتنی زۆر گەورە و بەرچاویش بەدەست بهێنن، هەروەك چۆن لایەنگرانی دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا (Brexiteers) لە پرۆسەی ریفراندۆمەكە سەركەوتن، بەڵام ئەم سەركەوتنە تەنیا رەنگدانەوەی لەسەر بەریتانیا نەبووە، بەڵكو بڕیاری جیابوونەوەی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا بۆتە هاندەرێك بۆ حزبە راستڕەوەكانی دیكەی دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا بە حزبەكانی ئەڵمانیا و فەرەنساشەوە كە بە هەمان شێوە دژی یەكێتی ئەوروپا و دژی هاتنی كۆچبەران بازاڕگەرمی بۆ خۆیان دروست بكەن، ئێستاش لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی ئەمریكادا كە دۆناڵد ترامب كاندیدی پارتی كۆمارییەكانە بۆ سەرۆكایەتی ئەمریكا دروشمەكانی بریتین لە دژایەتیكردنی گلۆبالیزم، دووركەوتنەوە لە ناتۆ، هەروەها رایگەیاندووە دەبێت هاوپەیمانەكان پارە بدەن بە ئەمریكا لەبەرامبەر ئەوەی پارێزگارییان لێدەكات، لەمەش زیاتر بڕیاریداوە هاوپەیمانی لەگەڵ رووسیا بكات و ددان بنێت بە لكاندنی كریما بە رووسیاوە. هەروەها دروشمی دیكەی بریتییە لە رێگرتن لە چوونی موسڵمانان بۆ ئەمریكا و دروستكردنی دیوار لەنێوان مەكسیك و ئەمریكا بۆ ئەوەی هیچ مەكسیكییەك دزە نەكاتە ناو ئەمریكا، سەبارەت بە لایەنی ئابوورییش دروشمەكانی ترامب بریتین لە دووركەوتنە لە سندوقی نەختی نێودەوڵەتی و بانكی نێودەوڵەتی و رێكخراوی بارزگانیی جیهانی.

بەرفراوانبوونی دیاردەی پۆپۆلیزم
لەناو تێكڕای سیستمە دیموكراتییەكانی رۆژئاوا

پڕۆفیسۆری هۆڵەندی كاس مودی لە توێژینەوەیەكیدا كە ناوی لێناوە: (پۆپۆلیست بۆتە بیركردنەوەی سەردەم . The Populist Zeitgeist)، دەڵێت: «لەگەڵ ئەوەی زۆربەی بیرمەندان رەخنە لەم دیاردەیە دەگرن، بەڵام وا دەردەكەوێت پۆپۆلیزم هەر بەهێزتر دەبێت.» بۆیە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، ئێستا ئێمە وەك بیركردنەوەی سەردەم رووبەڕووی پۆپۆلیزم بووینەتەوە، ئەمەش بەو مانایەی كە دیاردەی پۆپۆلیزم بۆتە ئەو پەتایەی كە تەواوی پارتە حوكمڕانەكان و پارتە ئۆپۆزسێونەكانی گرتۆتەوە و، كاتێك گوێ لە گوتارەكانیان دەگرین، راشكاوانە هەست دەكەین شێوەیەك لە گوتاری پۆپۆلیستی لە گوتارەكانیاندا رەنگدانەوەی هەیە و دووبارەی دەكەنەوە.

كەواتە ئەم حاڵەتە كە بۆتە دیاردەیەك لە سیاسەتی ئەمڕۆی سیستمە دیموكراتییەكاندا، وایكردووە كە پێناسەكردنی ئەم دیاردەیە ئاسان نەبێت، لەگەڵ ئەوەی بە دەیان و سەدان كتێب و وتار و سەروتاری رۆژنامە و گۆڤارەكانی بۆ تەرخانكراوە، بەڵام هەتا ئێستاش نەتوانراوە لەناو سیستمە دیموكراتییەكاندا وەك خۆی لەم دیاردەیە تێبگەن كە پڕۆفیسۆر كارلۆس دیلاتۆر بە (فیتنەی ناو سیستمە دیموكراتییەكان) ناوی بردووە. دیارە لەسەر ئەم چەمكەش لەنێوان توێژەرانی زانستی سیاسیدا كێشمەكێش و بیروبۆچوونی جیاواز هەیە و ئەو پرسیارە دەورووژێندرێت: ئایا پۆپۆلیزم هەڕەشە، یان تەحەددایە بۆ دیموكراتییەكانی رۆژئاوا؟ سەبارەت بە وەڵامی ئەم پرسیارە پڕۆفیسۆر كاس مۆدی هۆڵەندی جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە دەبێت دیاردەی بەربڵاوی پۆپۆلیزم وەك هەڕەشە و تەحەددا بۆ سیستمی دیموكراتی سەیربكرێت و پێویستە هەموو دەوڵەتانی رۆژئاوا رووبەڕووی ببنەوە و رێگەیەك بدۆزنەوە بۆ وەڵامدانەوەی پۆپۆلیزم و رێگرتن لە گەشەكردنی، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەم دیاردەیە بە جۆرێك هەڕەشەی جددی لەسەر سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی دروست كردووە، كە ئەگەر بێتو پێشی پێ نەگیرێت و رێگەیەك نەدۆزرێتەوە بۆ وەڵامدانەوەی، ئەوا لەوانەیە كۆتایی بە سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی لە جیهاندا بهێنێت.

سیماكانی پۆپۆلیزم
پێناسەی دیاردەكەی مەحاڵ كردووە

پۆپۆلیزم یەك شێواز و یەك رێكخراو و یەك ئایدیۆلۆژیای دیاریكراو نییە، بەڵكو دیاردەیەكە كە رەنگی ئەو ژینگەیە دەگرێت كە تیایدا دروست دەبێت، هەر بۆیە پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا دەبێت پۆپۆلیزم چی بێت كەوا هەموو دەوڵەتانی رۆژئاوا دەستەپاچەن لە ئاستیدا؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەشدا توێژەرانی سیاسی لەسەر چەمكی پۆپۆلیزم دەڵێن: ئاڵۆزی و دووڕوویی پۆپۆلیزم وایكردووە كە مەحاڵ بێت تەنیا پێناسەیەكی دیاریكراو بۆ ئەو بارودۆخە بكەین كە پۆپۆلیزم تیایدا سەرهەڵدەدات. تەنیا میراتی چەمكی پۆپۆلیزم ئەوەیە شێوازێكی دیاریكراوی رێكخستنی سیاسی، یان شێوازێكی دیاری كاری رێكخراوەیی نییە، هەر لەسەر ئەم بنەمایەشە سێر ئەشعیا بەرلین فەیلەسوفی دیاری سەدەی بیستەم سەبارەت بە پۆپۆلیزم گوتوویەتی: پۆپۆلیزم سیمایەكی شێوە كەوشی هەیە، بەڵام هیچ پێیەك بە تەواوەتی بۆی نابێت. There is the Shoe in shape of Populism، but no foot that will fit. Put into)، لەسەر ئەم بنەمایە پسپۆڕان بە چەندین شێوە سیماكانی پۆپۆلیزمیان دەستنیشان كردووە:

پۆپۆلیزم بریتی نییە لە ئایدیۆلۆژیەتێكی دیاریكراو، بەڵكو ئەم دیارە لەناو رادیكاڵی راستڕەو و چەپڕەوی حزبەكانی رۆژئاوا بوونیان هەیە، لە وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیشدا، بیجگە لە بوونی پۆپۆلیستی رادیكاڵیی راست و چەپ، لە هەمانكاتدا پۆپۆلیستی تەیاری ئیسلامیی میانڕۆ و رادیكاڵیش هەیە.
لە دەوڵەتانی رۆژئاوادا. ئێستا جۆرێك لە لاساییكردنەوەی بیركردنەوەی پۆپۆلیستی بە ئاشكرا لەلایەن ئەندامانی رێكخراوە تیرۆریستییەكانی وەك داعش و قاعیدە بوونی هەیە و ئەوانیش بە هەمان شێوەی سەركردە پۆپۆلیستەكان پەنا بۆ گوتاری توند و ئیستیفزازی و خۆپیشاندانی تێكدەرانە دەبەن و ژینگەی سەقامگیری وڵات تێكدەدەن، لەمەش زیاتر بە سوودوەرگرتن لە شۆڕشی تەكنەلۆژیای زانیارییەكان و سوودوەگرتن لە ئازادی رادەربڕین كارە دڕندەكانی خۆیان بە شێوەیەكی سەرنجڕاكێشی ئەوتۆ پەخش دەكەن، كە ئێستا دیاردەی (گورگە تەنیاكانی تیرۆریستی –Lone Wolfe-Terrorist) دروست كردووە، وەك ئەو كردەوە تیرۆریستییانەی بەم دواییە لە فەرەنسا و ئەڵمانیا و ژاپۆن و ئەمریكا ئەنجامیاندا.
خاڵی هاوبەشی نێوان هەموو بزووتنەوە پۆپۆلیستییەكان ئەوەیە كە كۆمەڵگە دابەش دەكەن بۆ دوو بەش (دەستەبژێر و خەڵك)، ئەمەش واتە دابەشكردنی كۆمەڵگە بۆ دۆست و دوژمن، واتە خەڵك دۆستە و دەستەبژێری فەرمانڕاوە دوژمن.
پێشتر بزووتنەوە سۆشیالیستی و كۆمۆنیستییەكان كاتێك بەرگرییان لە پڕۆلیتاریا و دژایەتی چەوساندنەوەی كرێكاریان دەكرد، هەوڵیاندەدا كرێكارەكان فێری خوێندەواری بكەن، بۆ ئەوەی هۆشیار ببنەوە و دژی چەوسانەوە خەبات بكەن، بەڵام لای پۆپۆلیست خەڵك و كۆمەڵگە، زۆنێكی خەیاڵییە، ئەوان نایانەوێت خەڵك هۆشیار بكەنەوە بۆ ئەوەی گەندەڵی و باری قورسی ژیان كۆتایی بێت، بەڵكو ئەوان خەڵك بەكاردەهێنن بۆ ئەوەی نمایشی گەندەڵی و خراپی باری گوزەرانی پێبكەن، لەمەش زیاتر هیچ چارەسەرێك بۆ كێشەكان ناخەنەڕوو، تەنیا ئەوە نەبێت كێشە و خراپی گوزەرانی خەڵك و گەندەڵی دەكەن بە سووتەمەنیی پڕوپاگەندەكانی خۆیان.

پۆپۆلیزم دۆست و دوژمنی دیاریكراوی نییە، ئەو بەپێی ئەو بارودۆخەی تێیدا دروست دەبێت، دۆست و دوژمنی خۆی دیاری دەكات. بۆ نموونە لە سیستمی دیموكراتیدا كە حزبی سیاسی فاكتەری سەرەكیی سیستمەكەیە، پۆپۆلیست هەوڵدەدات حزبی سیاسی لای جەماوەر بێ متمانە و ناشیرینی بكات، هەروەها هەر هێندە بڕوای بە فرەحزبی لە سیستمی دیموكراتیدا هەیە كە حزبە سیاسییەكان وەك پۆپۆلیستەكان بیربكەنەوە، كە حزبە سیاسییەكان دژی پۆپۆلیستەكە راوەستانەوە، یان لە بەرەیەكدا لەگەڵی نەبوون، بە تەواوەتی فرەحزبی رەتدەكاتەوە و داوای حكومەتی تەكنۆكرات دەكات، هەروەك حزبی سۆسیالیستی كەنەدی كە دوای ئەوەی دەكرد حكومەتی كەنەدا بگۆڕێت بۆ حكومەتێكی تەكنۆكرات و حزبە سیاسییەكان لە حكومەت بكشێنەوە، دیارە لە كوردستانیش بزووتنەوەی گۆڕان هەمان داواكاری هەبوو كە حكومەتی كوردستان بكرێتە حكومەتێكی تەكنۆكرات و حزبە سیاسییەكان لە حكومەت بكشێنەوە.

پۆپۆلیست بۆ ئەوەی بە ئامانجەكەی خۆی بگات، ئامادەیە ئەوەی ئەمڕۆ دەیڵێت، سبەی بە درۆی بخاتەوە، یان ئەوەی ئەمڕۆ بە راستی دەزانێت، سبەی پێچەوانەكەی بە راست بزانێت، هەر بۆیە لەگەڵ ئەوەی هەندێك دەڵێن پۆپۆلیست سیاسییەكی ڕارایە، بەڵام دەركەوتووە كە پۆپۆلیست سیاسەتێكی ڕارا و ناسەقامگیر پیادە دەكات، یان زۆر لە توێژەران دەڵێن پۆپۆلیست دەرهاویشتەی كێشەكانی كۆمەڵگەیە، بەڵام دەركەوتووە پۆپۆلیست خۆی دروستكەری كێشەكانی كۆمەڵگەیە.
مەترسییەكانی پۆپۆلیزم لەسەر دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو و وەرچەرخانی كۆمەڵگە بەرەو دیموكراتی
پێناسەی دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو لە زانستی سیاسەتدا ئەو دەوڵەتانە دەگرێتەوە كە تازە لە شەڕ و كێشە رزگاریان بووە و بواری ئەوەیان نەبووە ژێرخانی وڵاتی خۆیان بونیاد بنێن، هەروەها بەشێكی ئەو دەوڵەتانە دەگرێتەوە كە لە دەسەڵاتە دیكتاتۆر و ئەسۆیتاریانیزمەكان رزگاریان دەبێت و بەرەو كرانەوە و دیموكراتی و دروستكردنی ژێرخانی ئابووری بازاڕ هەنگاو هەڵدەگرن، بەڵام هەموو ئەو وڵاتانەش ناگرێتەوە كە دیكتاتۆری و خۆسەپێنن، هەر بۆ نموونە دەوڵەتانی ناوەڕاستی ئەوروپا لەگەڵ ئەوەی لەژێر دەستی حوكمڕانی دیكتاتۆری و تاكحزبیش بوون، بەڵام خاوەنی ژێرخانێكی پتەوی ئابووری بوون، بۆیە لە چەند ساڵێكدا بوونە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا. بۆیە هەڵوەستەكردن لەسەر چەمكی دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو پێویستە لەبەر ئەوەی بزانرێت دەوڵەتانی تازەپێگەیشتوو تەنیا ئەو دەوڵەتانە دەگرێتەوە كە ژێرخانی دەوڵەتیان بوونی نییە، یان شەڕ و كاولكاری ژێرخانی دەوڵەتی كاول كردووە، لەناو چوارچێوەی ئەم پێناسەیەدا، هەرێمی كوردستان دەكەوێتە خوار دەوڵەتانی تازەپێگەیشتووەوە، لەبەر ئەوەی خۆی بەشێك بووە لە دەوڵەتێكی تازەپێگەیشتووی ناو شەڕ و دوای شەڕ و لەناو ئەم دەوڵەتەشدا جیا لەوەی شەڕ وڵاتەكەی كاول كردووە، لەهەمانكاتدا بەشێكی پشتگوێخراوی دەوڵەتەكەش بووە، نەك هەر ژیرخانی وڵاتەكەی كاول كراوە، بەڵكو بەشی هەرە زۆری ژێرخانەكانی دەوڵەت لە كوردستاندا بوونی نەبووە. هەر بۆیە ئەگەر سەرهەڵدانی دیاردەی پۆپۆلیزم بۆ دەوڵەتانی رۆژئاوا بە ئەوروپا و ئەمریكاشەوە ئەو مەترسییە ترسناكە بێت، ئایا دەبێت بۆ وڵاتێكی وەك كوردستان چ كارەسات و فیتنەیەك دروست بكات؟

وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، پێویستی بە گەڕانەوە هەیە بۆ هاوكێشەیەكی سادەی ماتماتیكی، ئەمەش بەو مانایەی لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو كە دەچنە قۆناخی راگواستن، ئەمەش نەك تەنیا بەمانای راگواستن لە دیكتاتۆرییەوە بۆ دیموكراتی، بەڵكو راگواستن لە دەوڵەتانی جیهانی سێیەمەوە بۆ دەوڵەتانی هاوشێوەی جیهانی یەكەم (رۆژئاوا)، بارودۆخەكە بەو شێوەیە كە بەردەوام پارەی پێویست بۆ بونیادنانەوەی ژێرخانەكانی دەوڵەت، پەرەپێدانی توانای مرۆیی و سیستمی دامەزراوەیی، لەو داهاتە كەمترە كە دێتە بەردەستی حكومەت، ئەمە ئەگەر ئەو داهاتەی دێتە بەردەستی حكومەت، داهاتێكی سەقامگیری بەردەوام بێت، نەك داهاتێكی پچڕپچر و ناسەقامگیر، وەك ئەو بارە ئابوورییەی ئێستا لە ناو حكومەتی هەرێمی كوردستاندا دەیبینین.
لە ژینگەیەكی سیاسیی لەمجۆرەدا كە داهاتی دارایی و سەرچاوەی مرۆیی بۆ هەڵسووڕاندنی كارەكان و بونیادنانەوەی ژێرخان زۆر سنووردارە، ئەوا ئەم ژینگەیە دەبێتە ژینگەیەكی بە پیت بۆ سەرهەڵدانی شێوازە جیاوازەكانی پۆپۆلیست، لێرەدا بەرپرسە گەندەڵەكانیش وەك جۆرێك لە پۆپۆلیست هەژمار دەكەین، ئەمەش لەبەر ئەوەیە چۆن بەرپرسی گەندەڵ بۆ كۆكردنەوەی پارە و خۆ دەوڵەمەندكردن هەموو پرەنسیپێكی ئەخلاقی و ویژدانی لە ژێرپێ دەنێت، سەرەنجامیش وەك فیتنە و كارەسات لەناو كۆمەڵگە ئاكامەكەی دەبینین، بەهەمان شێوە ئەو پۆپۆلیستانەشی لەناو پرۆسەی سیاسی سەرهەڵدەدەن، بۆ ئامانجی خۆیان هەموو گەندەڵییەكی سیاسی پیادەدەكەن و هەموو ئەو ستوونانەی كە دەبنە بونیادی سیستمە دیموكراتییەكە لەلایەن پۆپۆلیستەكانەوە دەستیان بۆ دەبرێت و ژینگەیەكی گەندەڵی سیاسیی ئەوتۆ دروست دەكەن كە ئەویش ئاكامەكەی هەر ئەو فیتنە و كارەساتەیە كە بێ متمانەیی لە كۆمەڵگە دروست دەكات.

لێرەدا گرنگە دووبارە جەخت لەسەر ئەوە بكەینەوە كە وەرچەرخان بەرەو دیموكراتی بریتی نییە لەدانانی سندوقێك بۆ دەنگدان و چەپڵەڕێزان و تەپڵ لێدانی ناو پەرلەمان، یان بەكارهێنانی شاشەی تەلەفزیۆنەكان لەلایەن دەستەبژێرێكی پۆپۆلیستەوە بۆ بە سیاسیكردنی ژیانی رۆژانەی خەڵك، گەورەترین مەترسی لەسەر پرۆسەی دیموكراتی لە قۆناخی راگواستندا ئەوەیە لە رێگەی میدیا بەگشتی و شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە ژیانی رۆژانەی خەڵك بە سیاسی بكرێت و توخمە سەرەكییەكانی كۆمەڵگەی دیموكراتی سووك بكرێن، بە پێچەوانەوە ئەگەر دیموكراتییەت بچووك بكرێتەوە بۆ سندوقێكی دەنگدان و تەپڵ لێدانی ناو پەرلەمان و هەوڵدان بۆ بەسیاسیكردنی ژیانی رۆژانەی خەڵك، ئەوا وەك فەرید زەكەریا دەڵێت ئەو ژینگەیە لیبڕاڵ دیموكراتی بەرهەم ناهێنێت، بەڵكو دیموكراتی نەخۆش بەرهەم دەهێنێت، دیارە مەبەستیش لە مەترسیی دیموكراتی نەخۆش ئەوەیە كە سندوقی دەنگدان نابێتە هۆكاری چارەسەركردنی كێشەكان، بەڵكو دەبێتە هۆكارێك بۆ دروستبوونی فیتنە و كارەسات و لێكترازانی یەكڕیزی و دابەشبوون و جەمسەرگیری لە كۆمەڵگەدا، ئەمەش وەك فەرید زەكەریا كە زۆر بە باشی دەستنیشانی كردووە، ئایندەی ئازادی و دیموكراتی دەخاتە ئەم مەترسییەوە.

ئەگەر لەم خاڵەوە ژینگەی سیاسیی ئێستای كوردستان وەك نموونەیەك بخەینەڕوو و بوێرانە كاری لەسەر بكەین، ئەوا ئەو ژینگە سیاسییەی كە پرۆسەی سیاسی تێدا بەڕێوە دەچێت و ئەو شێوازە پۆپۆلیستییانەی كە حزبەكان پیادەی دەكەن، ئەو چاوچنۆكییەی كە بەشێكی بەرپرسەكان هاندەدات بۆ گەندەڵی، هەرگیزا و هەرگیز نابێتە میكانیزمێك بۆ وەرچەرخان بەرەو دیموكراتی و ئازادی، بەڵكو دەبێتە میكانیزمێك بۆ كۆتاییهاتنی دیموكراتی و هەڕەشەیەكی جددی بۆ سەر ئایندەی ئازادی لە كوردستاندا.
كێشەی سەرەكیی ژینگەی سیاسیی كوردستان ئەوەیە كە بیركردنەوە و رەفتاری پۆپۆلیستانە بۆتە دیاردەی باوی سیاسەتكردن و حوكمڕانی لە كوردستاندا، ئەم بیركردنەوە و رەفتارانە چ لە بواری سیاسەتكردن بێت، وەك پێوەندی نێوان حزبە سیاسییەكان، هیندەی كێشە دروست دەكەن و دەیانەوێت كۆمەڵگە دابەش بكەن، هێندە هەوڵنادەن چارەسەر بۆ كێشەكان بدۆزنەوە و كەلێنەكانی نێوان خەڵك و حزبە سیاسییەكان پڕبكەنەوە، لەمەش زیاتر بە رێگەی هۆیەكانی راگەیاندن و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە، ئەم ژینگە سیاسییە نالەبارەیان گواستۆتەوە ناو هەموو ماڵێك و تەواوی ژیانی خەڵك بە سیاسی كراوە، ئاكامەكەشی ئەوەیە كە بێمتمانەییەكی گەورە لە نێوان سیاسییەكان و خەڵك دروست بووە و بێئومێدییەكی هیوابڕ باڵی بەسەر كۆمەڵگەدا كێشاوە، لەبواری حوكمڕانیشدا لەسەر هەردوو ئاستی پەرلەمان و حكومەت، دیسان ئەم بیركردنەوە و رەفتاری پۆپۆلیستییانە بۆتە دیاردە، لەسەر ئاستی پەرلەمان، كاری سەرەكیی پەلەمانتار لە بری ئەوەی چاودێری بێت لەسەر هەموو كارەكانی حكومەت و هەوڵدان بێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی خەڵك، دەبینین بۆتە سیخوڕیكردن بە سەر حزبە ركابەرەكەی بەرامبەریەوە، سیخوڕیكردن بەو مانایە بەكاردەهێنین، كە بەشی زۆری پەرلەمانتارانی كوردستان هەوڵ نادەن بە بەڵگە گەندەڵی ئاشكرا بكەن بۆ ئەوەی ژیان و گوزەرانی خەڵك چاك بكەن، بەڵكو هەیە زۆر بە وردی بە دوای بەڵگەیەكدا دەگەڕێت تەنیا بۆ ئەوەی پەرلەمانتارێك، یان بەرپرسێكی حزبە ركابەرەكەی بەرامبەری پێ ناشیرین و ریسوا بكات، ئەمەش وایكردووە كاری سەرەكی پەرلەمانتار ببێتە ئەوەی چۆن و بە چ رێگەیەك بەڵگەیەكی دەست بكەوێت كە پەرلەمانتارێكی هاوپیشەی، یان بەرپرسی لایەنێكی دیكەی پێ ریسوا و ناشیرین بكات، ئەم بیركردنەوە و رەفتارە تەنانەت لە كۆبوونەوە ئاساییەكانی پەرلەمان و ناو لیژنەكانی ناو پەرلەمانیش بوونی هەیە، لەبەر ئەوەی پەرلەمانتار لەو كۆبوونەوانە بۆ ئەوە بەشداری ناكات تا بەشێك بێت لە چارەسەركردنی كێشەكان، بەڵكو بەشداری دەكات بۆ ئەوەی موزایەدەی سیاسی بكات و پاشان لە شاشەی تەلەفزیۆن و هۆیەكانی دیكەی راگەیاندن و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوی بكاتەوە، بۆیە ئەم ژینگە ناتەندروستەی بیركردنەوە و رەفتاری پۆپۆلیستییانەیە بۆتە هۆكاری ئەوەی كە پەرلەمان لەبری ئەوەی ببێتە چەترێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و دروستكردنی یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لەناو خەڵكی كوردستاندا، ئەوا خۆی بۆتە بەشێك لەسەرچاوەی كێشەكان و لێكترازانی نێوماڵی كورد، دیارە لەناو حكومەتیش بەهەمان شێوەیە و ئاشكرایە پۆستی وەزیر تا دەگاتە بەڕێوەبەری قوتابخانەیەك هەمووی پشكپشكێنەی حزبییە، دەبینین بەشی هەرە زۆری ئەو خەڵكانەی حزب بۆ ئەو پۆستانە دەستنیشانی دەكات، هەمان شێوازی بیركردنەوە و رەفتاری پۆپۆلیستییان هەیە، بۆیە دەبینین لە بری ئەوەی ئەو بەرپرسە ئەوجا (وەزیرە، بریكارە، بەڕێوەبەری گشتییە، یان بەڕێوەبەر، یان سەرۆكی بەشە)، هێندەی كار بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆی و حزبەكەی دەكات، كار بۆ بەرژەوەندی گشتی ناكات، ئەوجا لەبەر ئەوەشی لە ژینگەی سیاسیدا حزبەكان بە رەفتار و بیركردنەوەی پۆپۆلیستییانە وایانكردووە بەرژەوەندی حزب و خەڵك لە بازنەیەكدا پێكەوە كۆنەبنەوە، ئەوا لە حوكمڕانیشدا بەرژەوەندی تایبەتی بەرپرسەكە و حزبەكەی لەگەڵ بەرژەوەندی خەڵك كۆنابنەوە، ئەمە وادەكات لەبری ئەوەی كاری رۆژانەی حكومەت هێندەی دەبێتە سەرچاوەی دروستكردنی كێشە بۆ خەڵك، هێندە نابێتە هۆكارێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی خەڵك و هەر هەنگاوێكیش بە حیساب بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی خەڵك هەڵدەگرێت، لەبری ئەوەی كێشەكە چارەسەر بكات، كێشەیەكی دیكە بۆ هاووڵاتی دروست دەكات. ئەم حاڵەتە وەك پڕۆفیسۆر كاس مودی هۆڵەندی ئاماژەی پێكردووە، كاتێك پۆپۆلیزم دەبێتە دیاردە، ئەوا هەموو شتێك وێنەیەكی خەیاڵاوی پۆپۆلیستەكە وەردەگرێت، بۆیە كاتێك پۆپۆلیست باسی كۆمەڵگە دەكات، باسی ئەو كۆمەڵگەیە ناكات كە خۆی تیایدا دەژی، بەڵكو باسی كۆمەڵگەیەكی خەیاڵاوی دەكات، كاتێك باسی حزب دەكات، باسی حزبەكەی خۆی ناكات، باسی حزبێكی خەیاڵی دەكات، كاتێك باسی پەرلەمان و حكومەت دەكات، مەبەستی ئەو پەرلەمان و حكومەتە نییە كە كێشەی خەڵك چارەسەر دەكات و یەكڕیزیی كۆمەڵگە دەپارێزێت، بەڵكو باسی ئەو حكومەت و پەرلەمانە خەیاڵییە دەكات كە خۆی بۆ خۆی وێنای دەكات و دەبێتە مینبەری گوتارە پۆپۆلیستییەكەی. بۆیە كاتێك هەموو شتێك لە فیكر و رەفتاری پۆپۆلیستیدا دەگۆڕێت بۆ خەیاڵ، ئەوا گومانی تێدا نییە دیموكراتی و ئازادیش بێجگە لە خەیاڵێك شتێكی دیكە نابێت.

پارتی دیموكراتی كوردستان چۆن دەبێتە فاكتەرێك بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم فیتنەیە؟
ئەم نووسینە هاوكاتە لەگەڵ 70هەمین ساڵیادی دامەزراندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، كە پارتی سەرەكی ناو پرۆسەی سیاسیی كوردستانە و لە هەموو ئەو هەڵبژاردنانەی لە ماوەی 25 ساڵی رابردووی كوردستاندا ئەنجامدراون، زۆرینەی گەلی كوردستان دەنگی بەم پارتە داوە، ئەم متمانەدانەی زۆرینەی خەڵك بە پارتی دیموكراتی كوردستان ئەگەر لە سەرێكەوە جۆرێك شانازیكردن بە خەبات و رابردووی پارتی ببەخشێت، ئەوا لە سەرێكی دیكەوە هێندەی ئەو شانازیكردنە و زیاتر ئەركی سەرشانی پارتی قورستر دەكات و پارتی دەبێت لەو ئاستە بێت كە شانبداتە بەر ئەو بەرپرسیاریەتییە، بۆیە ئەگەر ئەم بارودۆخە شیواوەی ناو پرۆسەی سیاسی و ئەو ژینگە ئاڵۆزەی ژیانی پەرلەمانی و حكومەت ئۆباڵەكەی بەسەر هەموو حزبەكاندا دابەش بكرێت، ئەوا دیارە بەشی پارتی لە حزبەكانی دیكە زیاتر دەبێت، هەتا ئەگەر ئەو پشكە زیادەی پارتی بەری دەكەوێت، ئاكامی كاردانەوەی پارتی بێت بەرامبەر بە هەندێك لایەنی سیاسی، لەهەمانكاتدا ئەگەر هیوایەكیش هەبێت بۆ ئەوەی هەوڵەكان بخرێنەگەڕ بۆ ئەوەی ئەم بارودۆخە ئاڵۆزە رێكبخرێتەوە، ئەوا بەشی زۆری خەڵكی كوردستان چ ئەوانەی دەنگیان بە پارتی داوە و چ ئەوانەشی دەنگیان بە پارتی نەداوە، چاویان لە نییەت و هەنگاوەكانی پارتییە بۆ ئەوەی هەنگاوی جددی بۆ ئەم بارودۆخە هەڵبگرێت، ئەم چاوەڕوانییەی خەڵك لە پارتی لەو تێڕوانینەوە سەرچاوەی نەگرتووە كە پارتی پشكی گەورەی كێشەكانی بەردەكەوێت، بەڵكو ئەوە شێوازی هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتییە لەلایەن سەرۆك مسعود بارزانی-یەوە كە هەمیشە لە كێشە و بارودۆخە سەختەكاندا شانی داوەتە بەر تەواوی كێشەكان و میللەتی لە نائومێدی رزگار كردووە، ئەوجا ئەو بارودۆخە سەخت و ئاڵۆزە لە باشووری كوردستان بێت، یان لە بەشەكانی دیكەی كوردستان، سەرۆك مسعود بارزانی وەك كێشەی یەك نەتەوە و یەك وڵات سەیری كردووە و لە هەر شوێنێكی كوردستان كێشە هەبووبێت هەوڵەكانی سەرۆك بارزانی لەو شوێنە دیار بووە. ئەم هەڵوێستانەی سەرۆك بارزانی لە ماوەی 25 ساڵی دوای راپەڕین لەسەر ئاستی باشوری كوردستان و پارچەكانی دیكەش بەڵگە و سەلمێنەری ئەو راستییەن كە كاتێك پرسەكە پەیوەست بوو بە ئایندەی دیموكراتی و ئازادی لە كوردستاندا، ئەوا سەرۆك بارزانی بە تەواوەتی شاندەداتە بەر هەموو كێشەكە و پارتی دیموكراتی كوردستانیش وەك پارتەكەی مستەفا بارزانی هەموو كات ئامرازێكی جێبەجێكاری بەردەستی سەرۆك بارزانی بووە بۆ پاراستینی ئازادی و بەرژەوەندی گشتی لە كوردستاندا.

لەم بۆنەیەدا كە یادی حەفتا ساڵەی دامەزراندنی ئەم پارتە دەكەینەوە، زۆر گرنگە ئەو راستییەمان لا ئاشكرا بێت، كە دیاردەی بیركردنەوە و رەفتاری پۆپۆلیستییانە لەسەر هەموو ئاستەكانی ژینگەی (سیاسی، حوكمڕانی، پەرلەمانی، میدیایی و. تاد)، هیندەی زیان بە خەڵكی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان دەگەیەنێت، زیانی بۆ لایەنە سیاسییەكانی دیكە نییە، ئەگەر بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەم واقیعە، سەیری ژینگەی سیاسی ئێستای كوردستان بكەین، دەبینین هەموو هەوڵەكانی بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەرەكەی بۆ ئەوەیە كۆمەڵگە بكاتە دوو بەش، لایەك بە تەنیا وەك پارتی پیشان بدات و لایەكەی دیكە ئەو حزبە سیاسییانەی كاریگەری بیركردنەوە و رەفتاری گۆڕان و رێكخەرەكەی لەسەریانە، ئەوجا لەبەر ئەوەی گوتاری بزووتنەوەی گۆران، گوتارێكی نابەرپرسانەی سادەیە و ئەزموونی حزبایەتیشی لە ناو ژینگەی فرەیی و دیموكراتیدا تازەیە، یان ئەگەر پاشخانێكێشی هەبێت، ئەو پاشخانە لەماوەی زیاتر لە 50 ساڵی رابردوو زیاتر دژایەتی و یەكتری سڕینەوەی كردووە بە مۆدێلی سیاسی نەك فرەیی و پێكەوە كاركردن، لە هەمانكاتیشدا ئامانجی هەموو حزبە سیاسییەكان بۆتە كۆكردنەوەی دەنگ بە هەر رێگا و شێوەیەك بێت، ئەوا خەریكە زەمینەی ئەوە دروست دەكات كە پارتی دیموكراتی كوردستان و هەموو حزبە هاوپەیمانەكانی و تەواو ئەو نەتەوە و ئایینە كەم ژمارانەی خۆیان لە بازنەی چارەنووسی پارتیدا دەبیننەوە، لەناو یەك حزبدا بەرجەستە بكرێت كە ئەوە پارتی دیموكراتی كوردستانە، بۆیە ئەگەر سەرنج لە گوتاری پۆپۆلیستییانەی بزووتنەوەی گۆڕان بدەین، دەبینین هەموو هەوڵی بۆ ئەوەیە بڵێت: (حزبە سەرەكییەكانی كوردستان) كە مەبەستی گۆڕان و یەكێتی و كۆمەڵ و یەكگرتووە، جارێ پێش هەموو شت بەتایبەتی لەم دووساڵەی دواییدا و تەنانەت زۆر پێش ئیمزاكردنی رێككەوتنی نێوان گۆڕان و یەكێتی، هەردوو حزبەكە بەرامبەر بە پارتی هەر یەك هەڵوێست و یەك حزب بوون، سەبارەت بە كۆمەڵ و یەكگرتووی ئیسلامی، هەموو لایەك لە 19ی ئابی 2015 هەڵوێستی فراكسیۆنی یەكگرتوومان بینی و كاردانەوەی گۆڕان و كادرەكانیشمان بەرامبەر ئەو حزبە بینی، بۆیە كاتێك ئەگەر پرسەكە وردبكەینەوە، گۆڕان و یەكێتی پێكەوە بەرامبەر پارتی تەنیا كۆمەڵی ئیسلامی هاوپەیمانیانە كە ئەویش تەنیا شەش كورسیی پەرلەمانی هەیە و سەنگێكی پەرلەمانی ئەوتۆی نییە ئاراستەی پەرلەمانی پێ بگۆڕێت، لەبەرامبەردا پارتی دیموكراتی كوردستان هەموو نەتەوە و ئایینەكانی كوردستان و چەندین حزبی كوردستانیش هاوپەیمانیەتی، كەچی گوتاری دیماگۆكیانەی پۆپۆلیستییانە دەیانەوێت بەوجۆرە ژینگەیەكی سیاسیی خەیاڵاوی دروست بكەن، گوایە هەموو حزبەكان لەلایەكن و پارتی دیموكراتی كوردستان بە تەنیا لەلایەكەی دیكە، ئەوجا لەمەش سەمەرەتر ئەوەیە، هەموو خەڵكی كوردستان دەزانێت كە پارتی دیموكراتی كوردستان لە كۆی 111 كورسیی پەرلەمانی تەنیا 38 كورسی هەیە، باشە ئەگەر ئەو گوتارەی گۆڕان و رێكخەرەكەی تۆزێك راستی تێدا بێت، بۆچی نەیانتوانی نیسابی یاسایی بۆ كۆبۆنەوەكەی پەرلەمان لە رۆژی 19ی ئابی 2015 دروست بكەن، كە 56 كورسی دەكات و وەك خۆیان بانگەشە بۆ خۆیان دەكەن، دەبوو 73 كورسییان هەبووایە؟
ئەم شیكارە ماتماتیكییە بۆ ئەوە نییە بڵێین گوتاری پۆپۆلیستییانەی گۆڕان و هاوپەیمانەكەی ئیدی كاریگەریان لەسەر ژینگەی كوردستان و پارتی نابێت، نەخێر، ئەم شیكارە ماتماتیكییە بۆ ئەوەیە بڵێین ئەگەر هەتا ئێستا سەنگ و پێگەی پارتی و حزبە هاوپەیمانەكانی و ئایین و نەتەوە جیاوازەكانی كوردستان نەیانهێشتبێت دیاردەی پۆپۆلیستی، ئازادی و دیموكراتی و لێبووردەیی و پێكەوەژیان لە كوردستان كۆتایی پێبهێنن، ئەوا ئەگەر پارتی لەگەڵ هاوپەیمانەكانی نەخشەیەكی رێگەیان بۆ بەرپەرچدانەوە و وەڵامدانەوەی ئەم دیاردە ترسناكە نەبێت، ئەوا فیتنەیەكی گەورە یەخە بە كوردستان دەگرێت.

ئەگەر تا ئێستا و لەم دێڕانەدا تەنیا جەختمان لەسەر پۆپۆلیستی ژینگەی سیاسی كردبێت، ئەوا پۆپۆلیستی حكوومی و پەرلەمانی و گوتاری پۆپۆلیستی میدیایی و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش كەمتر لەو مەترسیدارتر نین، بۆیە كاتێك پارتی بیەوێت رووبەڕووی دیاردەی پۆپۆلیستی ببێتەوە، دەبێت لەسەر هەموو ئاستەكان وەك یەك پلانی هەبێت و خەڵكی كوردستان لەم مەترسییە هۆشیار بكاتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە شێواز و بیركردنەوە و رەفتاری پۆپۆلیستییانە هەموویان پێكەوە لە پۆپۆلیستی ژینگەی سیاسییەوە سەرچاوەی گرتووە و جیا لەوەی بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەرەكەی بۆ ناشیرینكردنی حكومەت و حزبە ركابەرەكەیان لە زۆنی سەوز، خۆیان سەرچاوەی سەرەكیی بەرهەمهێنانی گەندەڵی بوون، لە هەمانكاتدا بە درێژای دەساڵی رابردوو هێندەی هاندەر بوون بۆ گەندەڵی، قەت هۆكارێك نەبوون بۆ چارەسەكردنی گەندەڵی، یان پلانێك دابنێن وەك نەخشەڕێگەیەك بۆ چارەسەركردنی گەندەڵی لە كوردستاندا، لانیكەم لە زۆنی سەوزدا كە هەمووكات بەشی هەرە زۆری فەرمانبەرانی حكومەت هەر لە پارێزگاری سلێمانی تا دەگاتە بەشی هەرە زۆری قائیمقام و بەڕێوەبەرانی ناحیە و بەڕێوەبەرانی گشتی و بەڕێوەبەرەكان لە ژێرەوە سەر بە بزووتنەوەی گۆڕان بوون، بۆ ئەوەی ماكینەی ئیعلامی خیتابی پۆپۆلیستی گۆڕان پەكی نەكەوێت، سیستیماتیكانە پرۆژەكانیان پەكخستووە و كاری خەڵكیان ئاڵۆز كردووە بۆ ئەوەی جەماوەری خۆیان لەسەر حیسابی حزبە ركەبەرەكەیان لە زۆنی سەوز زیاتر بكەن، بەمەش ژینگەیەكی سیاسی ئەوتۆیان دروستكردووە، لەبری ئەوەی خەڵكی كوردستان بە ئومێدەوە بۆ ئایندە بڕوانێت، نائومێدییەكی رەشی ئەوتۆ باڵی بە سەر كۆمەڵگەدا كێشاوە كە كار گەیشتۆتە ئەوەی خەریكە ژینگەی سیاسی دەگاتە ئەو ئاستەی دوودڵی و راڕایی لەسەر سەربەخۆیی كوردستان دروست ببێت!

پارتی دیموكراتی كوردستان بێجگە لە چڕكردنەوەی هەوڵەكانی خۆی و هاوپەیمانەكانی بۆ دژایەتیكردنی ئەم فیتنەیە و ئاشناكردنی خەڵكی كوردستان بە مەترسیی ئەم دیاردە ترسناكەی پۆپۆلیستی، لەمەش زیاتر دەبێت بە هەنگاوی گەورەتر رووبەڕووبوونەوەی ئەو گەندەڵكارانە دەست پێبكات كە بوونە فاكتەرێكی زۆر بەهێز بۆ دروستكردنی ژینگەی دیاردەی پۆپۆلیستی لە كوردستاندا.
پارتی هەر لە سەرەتای دروستبوونییەوە لەسەر دەستی مستەفا بارزانی، جیاواز بووە لە هەموو حزبەكانی دیكەی نەك هەر كوردستان، بەڵكو تەواوی حزبە سیاسییەكانی وڵاتانی ئیسلامی و عەرەبی، ئەگەر لە هەموو وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی، حزب دەربڕی خواست و ئیرادەی ئایدیۆلۆژیەتێك، یان تەیارێكی ئایینیی دیاریكراو، یان نەتەوەیەكی دیاریكراو بووبێت، ئاوا پارتی هەر لە سەرەتای دروستبوونییەوە چادرێك بووە بۆ كۆكردنەوەی بیروبۆچوونە جیاوازەكان و نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان و ئەمڕۆش كە یادی 70 ساڵەی ئەم پارتە دەكەینەوە، بێگومان ئاواتی هەموو لایەك ئەوەیە جارێكی دیكە پارتی هەر چادرە گەورەكە بێت بۆ كۆكردنەوەی تەواوی بیروبۆچوونە جیاوازەكان و نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان، بۆ ئەوەی بە ئاسانی بتوانێت رێبەرایەتی پرۆسەی سەربەخۆیی بگەیەنیتە ئامانج، كە ئامانجی هەر تاكێكی كوردستانە.