ئەوانەی وەك خۆبەخش چوونەتە ریزەكانی حەشدی شەعبی، هەموویان سەر بە مەزهەبی شیعەن و بۆ بەرگریكردن لە شیعە خۆیان ناونووس كردووە، دیاریشە حەشدی شەعبی وەك هێزێكی غەیرە دەوڵەتی كە لەسەر فەتوای ئایەتوڵا سیستانی مەرجەعی گەورەی شیعەكان لە نەجەف دروست بوو، لەبەر ئەوە بوو سوننە لە داخی حوكمڕانیی شیعە لە بەغدا پێشوازی لە داعش كرد، داعشیش ئەو كاتەی خۆی لە قاعیدە جیاكردەوە، خۆی وەك دوژمنی سەرەكی شیعە لە عێراق و سووریا راگەیاند، بۆیە شیعەش وەك كاردانەوەیەك بۆ داعش، حەشدی شەعبی لەسەر هەمان رێچكەی داعش بۆ دژایەتی سوننە دامەزراندووە. داعش چۆن شانازی بە كارە دڕندەكانی وەك سەربڕین و سووتاندنی مرۆڤ و بەكۆیلەكردنی مرۆڤ دەكات و لە رێگەی كەناڵەكانی خۆیەوە بە ڤیدیۆ بڵاویان دەكاتەوە، بەهەمان شێوە هێزەكانی حەشدی شەعبیش شانازی بەو كارە توندڕۆیی و دڕندانەوە دەكەن كە دوای كۆنتڕۆڵكردنەوەی شارە سوننە نشینەكانی عەرەب ئەنجامی دەدەن، لەمەش زیاتر ئەوانیش بە هاوشێوەی داعش ئەو كارە دڕندانە بە رێگەی تۆرەكانی كۆمەڵایەتی بە شێوەی ڤیدیۆ بڵاوی دەكەنەوە.

لای داعش ئوممەی ئیسلامی بریتییە لە سوننەی سەلەفی جیهادی قیتالی، بۆیە ئەوەی نەكەوێتە چوارچێوەی ئوممەی ئیسلامی بە تێگەیشتنی داعش ئەوا وەك كافر و مورتەد سەیر دەكرێت و خوێنی حەڵاڵ دەكرێت، ئەم بۆچوونە نەك هەر شاراوە نییە، بەڵكو لە رێگەی گۆڤاری (دابق)ـەوە كە وەك زمانحاڵی داعش بە ئینگلیزی بڵاودەكرێتەوە، زۆر بە شانازییەوە بەرگری لێدەكرێت، تەنانەت هەتا ئەگەر زانایەكی سوننە داوای میانڕۆیی بكات، ئەوان وەك لادەر و تێنەگەیشتوو لە ئیسلام مامەڵەی لەگەڵ دەكەن، لەمەش زیاتر تێگەیشتنی داعش بۆ گێڕانەوەی خەلافەت و دەوڵەتی ئیسلامی، هەمان بۆچوونی ئیخوان موسلیمنی میسر و ئەندامانی رێكخراوی قاعیدەیە، بەڵام جیاوازی نێوان داعش و ئیخوان و قاعیدە لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت، كاتێك ئیخوان موسلمین دامەزرا، دەوڵەتانی عەرەبی كۆڵۆنیالی دەوڵەتانی رۆژئاوا بوون، كاتێكیش ئۆسامە بن لادن رێكخراوی قاعیدەی راگەیاند، سەرانی دەوڵەتانی عەرەبی هاوپەیمانی رۆژئاوا بوون، بۆیە ئەم ئامانجەیان گرێدایەوە بە داژیەتیكردنی رۆژئاواوە، بەڵام كاتێك داعش خۆی راگەیاند، حوكمڕانی لە عێراق و سووریا بە دەستی شیعەوە بوو، هەروەها هەردوو دەوڵەتەكەش لەلایەن كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پشتگیری دەكران، كە دروشمی ئەم دەوڵەتە هەر لە ساڵی 1979وە هەناردەكردنی شۆڕشی ئیسلامیی شیعە بووە بۆ دەرەوە و لەم پێناوەشدا ئێران بە هەزاران ملیۆن دۆلاری خەرج كردووە و پشتگیری لە هەموو ئەو میلیشیا و گروپانە كردووە كە لە پێناوی بەرگریكردن لە شیعە لە ناوچەكەدا بوونیان هەبووە.

لەم روانگەیەوە ئەگەر سەیری مێژووی پێش 2014ی داعش بكەین، دیارە تا ئەو بەروارە داعش ناوی رێكخراوی قاعیدەی لقی عێراق بووە، ئەمەش بەو مانایەی ستراتیژیەتی قاعیدەی عێراق هەمان ستراتیژیەتی قاعیدەی ئەفغانستان بووە بۆ گێڕانەوەی خەلافەت و دەوڵەتی ئیسلامی، بەڵام كاتێك لە 2012 حوكمڕانی بە تەواوەتی كەوتە دەستی شیعە لە عێراق و لە سووریاش بەشار ئەسەد زیاتر توندوتیژی و كاری دڕندانەی دژی سوننەی وڵاتەكەی پیادەكرد، ئەوا سەرانی قاعیدە لە عێراق و سووریا گەیشتنە ئەو قەناعەتەی ئەوەی بەشار ئەسەد و حوكمڕانی شیعەی عێراق بە سوننەی دەكات، زۆر زۆر خراپترە لە ئەمریكا و دەوڵەتانی هاوپەیمان، بۆیە ئەوانیش خۆیان لە قاعیدە جیاكردەوە و رایانگەیاند كە ئامانجی ئەوان دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامییە لە عێراق و شام كە كورتكراوەكەی دەبێتە (داعش).

قاعیدە بۆ ماوەی زیاتر لە 20 ساڵ چالاكیی تیرۆریستی لە سەرانسەری جیهان ئەنجامدا و پاشان بووە هۆكاری ئەوەی لە 2001 ئیمارەتەكەی مەلا عومەری تالیبان لە ئەفغانستان بڕووخێت، بەڵام داعش تەنیا لەماوەی شەش مانگدا توانی دەوڵەتێكی بەرفروان لەسەر خاكی عێراق و سووریا دابمەزرێنێت، ماوەی زیاتر لە 26 مانگیشە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش هێرشی دەكاتە سەر، بەڵام هێشتا دەوڵەتەكەی داعش نەڕووخاوە.
مانەوەی دەوڵەتەكەی داعش، بەو مانایە نییە كە ئەم دەوڵەتە هەر دەمێنێت و ناڕووخێت، بەڵكو هۆكاری سەرەكیی مانەوەی داعش و دەوڵەتەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە عەرەبی سوننە لە سووریا و عێراق بەدیل و ئەلتەرناتیڤی دیكە شك نابەن، واتە ئەو كاتەی لە دەستی داعش لە سووریا و عێراق رزگاریان دەبێت، دەكەونەوە ژێر دەسەڵاتە دیكتاتۆرییەكەی بەشار ئەسەد و لە عێراقیشدا وەك لە ئەنبار و فەلوجە و تكریت بینیمان لەلایەن هێزەكانی حەشدی شەعبی شیعەوە، وەك هاووڵاتی یان پێكهاتەیەكی عێراق سەیر ناكرێن و هەموو عەرەبی سوننە وەك داعش مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، بۆیە لەم بارودۆخەدا عەرەبی سوننە كەوتوونەتە نێوان دوو شەیتانەوە و بە ناچاری شەیتانی داعش هەڵدەبژێرن. ئەمەش وایكردووە تەنانەت ئەگەر داعشیش لەناو بیرێت، فیكری داعش و لە داعشیش خراپتر سەر هەڵدەداتەوە.

مەترسییەكانی بەشداریكردنی حەشدی شیعە
لە ئازادكردنەوەی شاری موسڵدا

ئەوەی پێی دەگوترێت حەشدی شەعبی لە بنەڕەتدا جۆشدانی گەل نییە بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر، بەڵكو جۆشدانی شیعەیە بۆ لەناوبردنی سوننە، كەواتە چۆن داعش كوشتنی شیعە حەڵاڵ دەكات بە تێگەیشتنی خۆی، بە هەمان شێوە حەشدی شیعەش كوشتنی سوننەی حەڵاڵ كردووە. جیاوازیی نێوان جیهادی شیعە كە حەشدی شەعبی نوێنەرایەتی دەكات، لەگەڵ جیهادی سوننە كە داعش نوێنەرایەتی دەكات، تەنیا ئەوەندەیە لە جیهانی ئیسلامیدا سوننە زۆرینەیە و راشكاوانەتر بیروبۆچوونە توندڕۆكانی خۆیان دەخەنەڕوو، لە بەرامبەردا لە جیهانی ئیسلامیدا شیعە كەمینەیە، بۆیە شیعە لەم شەڕەدا هەوڵی ئەوەی داوە سوننە لە داعشدا بچووك بكاتەوە و بەرامبەر بە هەندێك پێكهاتەی نەتەوەیی و ئایینی دیكە لە ناوچەكە جۆرێك لە نەرمی پیشان بدات بۆ ئەوەی خۆی مەزڵووم و سوننە وەك زاڵم پیشان بدات، بەڵام لەو كاتەی بۆیان دەچێتەسەر و لە میانەی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی دژی داعش كە شاریكی سوننە كۆنتڕۆڵ دەكەنەوە، ئەوا بە هەمان شێوە هەرچی بۆیان بكرێت، دژی دانیشتووانە سوننە عەرەبەكەی دەكەن و بەناوی تێوەگلان لە تیرۆر، رق و كینەی 1400 ساڵ لەمەوپێشی شیعە و سوننەیان پێدەڕێژێت.

ئەم ئاراستەیە بەرەو هاوكێشەیەكی تێكەڵاومان دەبات كە ئەمیش پەلكێشمان دەكات بۆ شەڕیكی تێكەڵاو. راشكاوانەتر نە شەڕی داعش دژی لایەنی بەرامبەر شەڕیكە تەنیا دژی هێزێكی سەربازی، نە شێوازی شەڕی حەشدی شیعەش تەنیا شەڕێكە دژی چەكدارەكانی داعش، بەڵكو لە هەردوو حاڵەتدا شەڕی هەردوولایان شەڕێكی تێكەڵاوە هەم دژی چەكدارەكان، هەمیش دژی ئەو هاووڵاتییە مەدەنییانەی لە شارەكاندا دەمێننەوە، ئەمەش بەو مانایەی چۆن كە داعش هێرش دەكاتە سەر شوێنێك، هاووڵاتیانی سڤیلی ئەو ناوچانە بێجگە لە بەرگریكردن كە هەتا پێیان بكرێت بەرگری دەكەن و خۆیان نادەن بەدەستەوە، پاشانیش كە نەیانتوانی بەرگری بكەن، هەڵدێن و ئاوارە دەبن، بەهەمان شێوەش لە هەر بەرەیەكی شەڕدا حەشدی شیعە بەشداری بكات، ئەوا هاووڵاتیانی ناوچە سوننەنشینەكان ناتوانن وەك هێزێكی نیشتمانی پێشوازی لە هێزێكی مەزهەبگەرای شیعە بكەن، بۆیە بە ناچاری یان ئەوەیە شانبەشانی داعش بەرگری دەكەن، یان ئەوەیە هەڵدێن و ئاوارە دەبن، هەروەك چۆن ئێستا نزیكەی 1.5تا 2 ملیۆن عەرەبی سوننە هەڵاتوون و روویان لە هەرێمی كوردستان كردووە.

لەم روانگەیەوە قسە و باسی گرنگ لەسەر ئاستی تەواوی میدیاكانی جیهان و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، ئەوەیە كە هێزی حەشدی شیعە بەشداری پرۆسەی ئازادكردنەوەی شاری موسڵ نەبێت، لەبەر ئەوەی لە تێڕوانینی هەمووانەوە لەوانەیە كارەساتێكی گەورەی مرۆیی رووبدات و بە سەدان هەزار كەس ئاوارە بن.

حەشدی شیعە بۆ چ ئامانجێك پێداگیری
لە بەشداریكردنی شەڕی موسڵ دەكات؟

یەك دوو رۆژە زۆر بە جددی و بە ئاشكرا فەرماندە دیارەكانی حەشدی شیعە لێدوان بەو ئاراستەیە دەدەن كە بەشداری شەڕی ئازادكردنەوەی موسڵ دەكەن و هیچ هێزێكیش نییە بتوانێت رێگرییان لێ بكات، سەرباری ئەمەش حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق بۆ ئەوەی شەرعییەت بە بەشداری حەشدی شیعە بدات، ناوی حەشدی گۆڕیوە بە هێزی قەڵاچۆكردنی تیرۆر (قوات مكافحە الارهاب)، ئەمەش بەو مانایەی ئەم هێزە بەشێكە لە هێزی بەرگری نیشتمانی عێراق و دەبێت هەموو لایەك وەك هێزێكی نیشتمانی مامەڵەی لەگەڵ بكات.

ئەگەر لێرەوە تەنیا هەڵوەستە لەسەر ئەو ناوانە بكەین كە بۆ جۆشدانی شیعە دژی سوننە بە ناوی (الحشد الشعبی) دامەزراوە، دەبینین وشەی (الشعب) مانای گەل ناگەیەنێت، بەڵكو مانای تائیفەیەكی دیاریكراو دەگەیەنێت كە شیعەیە، هەر بۆیە فەتواكەی سیستانی بۆ حەشدی شیعە بە ناوی حەشدی شەعبی-یەوە، مانای ئەوەیە شەعب لە فەتواكەی سیستانیدا تەنیا شیعە دەگرێتەوە و پێكهاتەكانی دیكە ئەوجا عەرەبی سوننە بن، یان كورد، یان توركمان و كریستیان، ئەوا دەبێت رازی بن لە ژێر سایەی حوكمڕانیی شیعەدا بمێننەوە، بەهەمان شێوە كاتێكیش حەیدەر عەبادی زاتی ئەوە دەكات ناوی حەشدی شیعە بگۆڕێت بۆ هێزی قەڵاچۆكردنی تیرۆر و وەك هێزێكی سەرەكی و نیشتمانیی هێزی بەرگری عێراق جێگەی بۆ دەكاتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە عێراق تەنیا نیشتمانی شیعەیە و ئەم هێزەش لە هەر شوێنێكی عێراق هەڕەشە هەبێت، ئەوا حەشدی شەعبی وەك سوپای نیشتمانی شیعە، ئەوجا ئەو نیشتمانە هەر وڵاتێك بێت، ئەوا مافی خۆیەتی بەشداری تێدا بكات و هیچ هێزێكیش نییە رێگری لێ بكات، هەروەك چۆن میلیشیاكانی حەشدی شیعەی عێراق خۆبەخشانە لەگەڵ هێزەكانی حزبوڵای لوبنانی بەشدارییان لە شەڕەكانی سووریا كردووە بۆ مانەوەی رژێمە عەلەویەكەی ئەسەد، بۆ ئەمەش نە هێزەكانی حزبوڵای لوبنانی و نە میلیشیاكانی حەشدی شیعەی عێراق ئەوەیان نەشاردۆتەوە كە ئەوان شەڕ لە پێناوی مانەوەی ئەسەد دەكەن و راشكاوانە رایانگەیاندووە شەڕی ئەوان بۆ (بەرگریكردنە لە شیعە و شوێنە پیرۆزەكانی، نەك شەڕكردن بێت بۆ بەرگریكردن لە بەشار ئەسەد)، ئەم دروشمە كە دروشمی ئاشكرای حزبوڵای لوبنانی و حزبوڵای عێراق و تەواوی میلیشیاكانی حەشدی شیعەیە، ئەو راستییەمان پێدەڵێت كە هەتا ئەو كاتەی بەشار ئەسەد بەرگری لەشیعە بكات، ئەوا هەموو شیعەی جیهان ئامادەدەبن بەرگری لێ بكەن و لە پێناوی مانەوەی خۆیان بەخت بكەن.

ئەوەی لێرەدا مەترسی لە سەر چارەنووسی ناوچەكە لە بابولمەندەب-ـەوە تا بەندەری عەقەبە دروست دەكات، پێناسەكردنەوەی مانای گەل و نیشتمانە لە تێڕوانین و تێگەیشتنی جیهادی شیعە و سوننەدا، هەروەك چۆن سوننەی عێراق كاتێك لە دەسەڵاتدا بوون تا ساڵی 2003 لە عێراقدا، ئەم وڵاتەیان بەوجۆرە پێناسە دەكرد كە بەشێكی جیانەكراوەیە لە نیشتمانی عەرەبی (واتە نیشتمانی عەرەبی سوننە) بە هەمان شێوە ئێستا كە شیعە حوكمڕانە لە بەغدا هەوڵەكانی بەو ئاراستەیەن كە عێراق بە شێكی جیانەكراوەیە لە جیهانی شیعە و لە هەر شوێنێك شیعە مەترسی كەوتەسەر، ئەوە ئەركی عێراقە بەرگری لێبكات، ئەگەر شیعەی عێراقیش مەترسی كەوتەسەر، دەرگای عێراق واڵایە بۆ ئەوەی حزبوڵای لوبنانی و هێزەكانی ئێران وەك وڵاتی خۆیان بێنە عێراق و بە هانای شیعەوە بێن، ئەمەش ئێستا واقیعێكە كە هەموو لایەك بە چاوی خۆمان دەیبینین. بۆیە مەترسییەكە لای داعشەوە بێت كە دەیەوێت خەلافەتی ئیسلامی بە حیساب بگێڕێتەوە، بۆ ئەوەی پێناسەی نەك عێراق، بەڵكو هەموو ئەو دەوڵەتانەی عەرەبی سوننەیان تێدا دەژین وەك دەوڵەتی سوننەی عەرەب پێناسە بكاتەوە و هەموو پێكهاتەكانی دیكە بە جیاوازی نەتەوە و ئایینیانەوە بكاتە ژێردەستە و كۆیلەی عەرەبی سوننە، ئێستا حەشدی شیعەش بە هەمان ئاراستە هەنگاو هەڵدەگرێت و لە بری حكومەت و سوپای عێراق خۆی بڕیار دەدات و داوا لە هەموو عێراقییەكانیش دەكات بە هەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینەكانەوە ملكەچی فەرمانەكانی ئەو هێزە میلیشیایە بن، ئەمەش نەك مەترسییە بۆ سەر ئایندەی گەلێك، یان نەتەوەیەك، یان مەزهەبێكی جیاواز، بەڵكو هەڕەشەیە بۆ خاكێك كە هەوڵدەدرێت بە زۆر بكرێت بە شیعەستان.

پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ
پرۆسەی كۆتاییهاتنی عێراق دەبێت بە یەكجاری

ئێستا كە باس لە پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ دەكرێت، ئاشكرایە باس لە ناو شاری موسڵ و ئەو یەك دوو شارۆچكەیەی وەك گەیارە و شەرگات دەكرێت كە عەرەبی سوننەی تێدا نیشتەجێن، هەروەها تەلەعەفەریش لە باكوورەوە كە زۆرینەی توركمانی شیعەمەزهەبی تێدا نیشتەجێ بوون و ئێستا لە ژێر دەسەڵاتی داعشدان، نەك پارێزگای نەینەوا كە سنوورەكەی لە شنگالەوە تا دەگاتە بێجی، بەڵكو موسڵ ناوشاری موسڵ و ئەو یەك دوو شارۆچكەیە، ئەو شوێنانەشی لە دەشتی نەینەوا و پارێزگای نەینەوا كورد و پێكهاتەكانی دیكەی تێدا نیشتەجێ بوون و داعش داگیریكردن و پاشان لەسەر دەستی هێزی پێشمەرگە ئازادكرانەوە، ئەوا چارەنووسی ئەو ناوچانە یەكلایی بوونەتەوە و ئەگەر رێوشوێنێكیش بگیرێتەبەر بۆ ئەوەی گەڕانەوەی ئەو ناوچانە فۆرمێكی یاسایی وەربگرێت، ئەوا لە ئێستاوە ئاكامی چارەنووسی ئەو ناوچانە دیارە و كورد و پێكهاتەكانی دیكەی ئەو ناوچەیە كە هەڵاتن لە ژێردەستی، خۆیان وەك ریفراندۆم بڕیاریان داوە كوێ هەڵدەبژێرن، بە خواستی خۆشیان ژیانیان لە هەرێمی كوردستان هەڵبژاردووە، كەواتە موسڵ وەك ئەوەی ئێستا لەژێر دەستی داعشە جیاوازە لە پارێزگای نەینەوا كە بەشی زۆری بە دەستی پێشمەرگە ئازادكراوەتەوە.

دیارە ئێستا لەسەر پرسی ئازادكردنەوەی موسڵ و شێوازی بەڕێوەبردنی موسڵ لە دوای داعش، تێكەڵاوییەكی ئەنقەست لەلایەن هەردوو لایەنی شیعە و سوننەوە هەیە و كوردستانیش تێڕوانینی خۆی هەیە بەمجۆرە:

1. عەرەبی سوننە كە لە ناو شاری موسڵ و چەند شارۆچكەیەكی باشووری موسڵ زۆرینە پێكدەهێنن و هەتا ساڵی 2003 كە حكومەتی بەعس لە دەسەڵاتدا بووە، هەوڵیانداوە بەشی زۆری موسڵ بكەن بە عەرەب، ئێستا دەزانن بارودۆخەكە گۆڕاوە و جارێكی دیكە پارێزگای نەینەوا نابێتەوە بە پارێزگای نەینەوای پێش حوزەیرانی 2014، بۆیە پێشنیاری ئەوە دەكەن، دوای ئازادكردنەوەی موسڵ، پارێزگای نەینەوا بكرێتە هەرێمێكی سەربەخۆی فیدڕاڵ و بە شێوازێكی دیكە بەڕێوەببرێت. راشكاوانەتر پارێزگای نەینەوا هەرێمێك بێت لە چوارچێوەی عێراقی فیدڕاڵدا، دیاریشە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی دەڵێن كە نە عەرەبی سوننە و نە عەرەبی شیعە بڕوایان پێی نییە. دیارە سەبارەت بەم پێشنیارە پێناچێت حكومەتی شیعەی ناوەند مل بداتە بەر پێشنیارێكی لەوجۆرە، ئەمەش لەو روانگەیەوە ئەگەر نەینەوا بووە هەرێم دیارە ئەنبار و تكریتیش داوای هەرێمی سەربەخۆ دەكەن، دوای ئەمانە دەبێت بەغداش وەك گەورەترین شاری سوننە و شیعە و كورد دەبێت بكرێتە هەرێم و ئەویش دابەش بكرێت، بەمەش شیعە كە سەدان ساڵە خەون بە حوكمڕانیی بەغداوە دەبینێت، ئەو خەونەی لەبار دەچێت، بۆیە شیعەی حوكمڕان لە ناوەند بە پێشنیاری بە هەرێمكردنی نەینەوا رازی نابن.
2. لە تێڕوانینی شیعەی حوكمڕانیی ئێستای عێراقیشەوە، نەك هەر سەبارەت بە ئایندەی پارێزگای نەینەوا، بەڵكو ئایندەی عێراق بەوجۆرە سەیر دەكەن كە بەشێكی دانەبڕاو بێت لەو ستراتیژیەتەی شیعە كە بازنەی شیعە لە بابولمەندەبەوە بۆ بەندەری عەقەبە تەواو دەكات، نەك تەنیا هیلالی شیعی كە تەنگەی هورمز بە بەندەری عەقەبەوە گرێدەداتەوە، لەم روانگەیەوە شیعە بە مافی خۆی دەزانێت كە عێراق وەك نیشتمانی شیعە سەیر بكات، هەروەك چۆن ئێستا شیعەی فارس لە ئێران نەك هەر ئێران بە بەشێك لە نیشتمانی شیعە دەزانێت، بەڵكو دەوڵەتی ئێرانی خستۆتە خزمەتی بەرفراوانكردنی مەدی شیعە لە جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا، لەم روانگەیەوە حوكمڕانی لە عێراقدا ئەگەر بۆیان بچێتەسەر بەرەو ویلایەتی فەقی دەڕوات، ئەمەش بەو مانایەی نەك تەنیا دروستكردنی دەوڵەتێكی سەنتڕاڵی بەهێزی دیكتاتۆری، بەڵكو دەوڵەتێكی تیوكراتی بەهێزی لە سەر بنەمای مەزهەبی شیعە، لەمەشدا ئەگەر شیعەی فارس كە كەمینەیە لە ئێراندا ئەمەی بۆ چووبێتەسەر، ئەوا شیعەی عێراق كە زۆرینەیە ئەگەر بۆی بچێتە سەر زۆر ئاسانتر ئەم روانگەی شیعە بۆ حوكمڕانی لە سەرتاسەری عێراقدا جێبەجێ دەكات، هەر لەسەر ئەم بنەمایەش حەشدی شیعە پێداگیری دەكات بەشداری لە شەڕی موسڵ بكات بۆ ئەوەی داوای شەڕەكە وەك غەنیمەی شەڕ مامەڵە لەگەڵ ئایندەی موسڵ و نەینەوا بكات.

3. لە بەرامبەر ئەم دوو تێڕوانینە مەزهەبگەراییە شۆڤێنییە، تێڕوانینێكی دیكەی ئازادیخوازانە و مرۆڤدۆستانە هەیە كە ئەویش تێڕوانینی هەرێمی كوردستانە بۆ ئایندەی بەڕێوەبردنی ناو شاری موسڵ و تەواوی پارێزگای نەینەوا، تێڕوانینەكەش بەمجۆرەیە:
1. هەرێمی كوردستان گەیشتۆتە قەناعەتێكی تەواو بەوەی جارێكی دیكە ناكرێت و نابێت چارەنووسی كوردانی ئێزیدی و شەبەك و هەروەها برایانی كریستیان چ لە پارێزگای نەینەوا و چ لە ناو شاری موسڵ بكەونەوە بەر هەڕەشەی سەركوتكردن و پاكتاوكردنی رەگەزی و ئایینی، بۆ ئەمەش هەرێمی كوردستان سەلماندوویەتی كە خاوەنی هێزی پێشمەرگەیە وەك سوپای كوردستان و دەتوانێت چارەنووسی ئەو پێكهاتە جیاوازانە بپارێزێت.
2. سەبارەت بە پارێزگای نەینەوا، هەرێمی كوردستان رێگەچارە بەوجۆرە دەبینێت، هەم بۆ ئەوەی كارەساتی دیكە روونەداتەوە، لە هەمانكاتیشدا چارەنووسی ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمی بە یاسا چارەسەربكرێت، دروستكردنی چەند پارێزگایەك لە پارێزگای نەینەوای كۆن بە گرنگ دەزانێت، بۆ ئەوەی ئەم پارێزگایانە خۆیان بڕیار بدەن ئایا دەبن بە هەرێمێك لە چوارچێوەی هەرێمی نەینەوا، یان خۆیان دەگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان، سەبارەت بە شێوازی بەڕێوەبردنی ناوشاری موسڵیش، دیارە ئەگەر شاری ئێستای موسڵ بە سنووری ئێستایەوە بووە پارێزگا، ئەوە مەسەلەیەكە و ئەگەر ناوچە كورد و كریستیانەكانی ناو موسڵ خرانە سەر پارێزگا تازەكان، ئەوەشیان مەسەلەیەكی دیكەیە، بەڵام ئەگەر شاری ئێستای موسڵیش بكرێتە پارێزگایەكی سەربەخۆ، ئەوا دەبێت ئیدارەی ئەو پارێزگا تازەیە بە شێوەیەك بەڕێوەببرێت كە هەموو پێكهاتەكان بەشدار بن و چارەنووس و ژیانی هەر پێكهاتەیەك پارێزراو بێت، سەبارە بەم بۆچوونەی هەرێمی كوردستان بۆ ئایندەی پارێزگای نەینەوا و بەڕێوەبردنی شاری موسڵ دوای داعش، جۆرێك لە ناڕازیبوون و تەحەددای عێراقی و دەوربەر رووبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبێتەوە، بەڵام هاوسۆزییەكی گەورەی نێودەوڵەتی لە پشتە، بەتایبەتیش دەوڵەتی فاتیكان كە شانازی بەوە دەكات لە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كوردستان تەنیا وڵاتە كریستیانەكانی لە مەترسی پاكتاوی رەگەزی و ئایینی پاراستووە و پێشمەرگەش توانای بەردەوامیدانی بەو پاراستن و پارێزگارییەی تەواوی پێكهاتەكانی پارێزگای نەینەوا هەیە.
لە نێوان ئەم سێ تێڕوانینە جیاوازە بۆ ئایندەی عێراق بە گشتی و ئایندەی موسڵ و نەینەوا بەتایبەتی، هەموو ئاماژەكان بەرەو ئەوە دەچن، بە ئازادكردنەوەی موسڵ بارودۆخە بە تەواوەتی لێك جیا ببێتەوە و ململانێیەكی توند لە نێوان هەر سێ بۆچوونە جیاوازەكە دێتەئاراوە و كە بە شێوەیەك لە مەحاڵ دەچێت مەزندەی ئەوە بكرێت لە نێوان ئەو سێ بۆچوونە جیاوازەدا جۆرێك لە رێككەوتنی ئاشتییانە بێتەئاراوە.

قۆناخی پۆست داعش و
پاراستنی كوردستان لەلایەن پێشمەرگەوە

لەگەڵ ئەوەی هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر كوردستان و ژینۆسایدكردنی برا ئێزیدییەكانمان زامێكی هێندە قووڵە و بە ئاسانی ساڕێژ نابێتەوە، بەڵام ئەم شەڕەی داعش پڕۆڤەیەك بوو كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان سەلماندی توانای پاراستنی كوردستانی هەیە، هەروەها هێزی پێشمەرگەی كوردستان سەلماندی تەنیا هێزە كە لەسەر بنەمای ئینتیمای نیشتمانی شەڕدەكات و بەرگری لە خاك و هاووڵاتیانی دەكات بە جیاوازی نەتەوە و ئایینەوە، كە لە ئێستادا سوپا لەسەر مۆدێلی پێشمەرگە نەك هەر لە ناوچەكە، بەڵكو لە تەواوی جیهان بوونی نییە، سوپایەك توانای هەبێت تیرۆریستان تێكبشكێنێت و خاكەكەی لە تیرۆریستان پاك بكاتەوە، بۆیە لەم لایەنەوە جۆرێك لە دڵنیایی بۆ ئایندە سەبارەت بە بارودۆخی كوردستان دوای كۆتاییهاتنی داعش دروست بووە، بەڵام مەترسیی ئەوەی كە ناچار دەبین بۆ پاراستنی كوردستان قوربانی بدەین، ئەمەیان هێشتا ئەگەرێكی نزیكە، لەبەر ئەوەی هەوڵدان بۆ ئەوەی بە زمانی ئاشتی و لێكتێگەیشتن كێشەكان لە گەڵ حكومەتە شیعەكەی بەغدا چارەسەر بكرێت، ئەگەر مەحاڵیش نەبێت، ئەوا شێوە مەحاڵێكە.

لە هەموو بارێكدا ئەگەر هەتا كۆتاییهاتنی داعش، بڕیاری سەربەخۆیی كوردستانیش رانەگەیێنین، ئەوا پارێزگاریكردن لە دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان و ئەو ناوچە كوردستانیانەی كە هێزی پێشمەرگە بە خوێنی خۆی ئازادی كردووە، ئەوا پرسێك دەبێت كە ناكەوێتە چوارچێوەی ئەوەی قسەی لەسەر بكرێت، ئەمەش مانای ئەوە دەبێت ئەگەر هەوڵێكی نێودەوڵەتیش هەبێت بۆ ئەوەی جارێكی دیكە پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا دەست پێبكاتەوە و بەشێوازی ئاشتییانە و دیالۆگ ئایندەی عێراق و ئەو ناوچانە دیاری بكرێت، ئەوا دەبێت هێزی پێشمەرگە سنووری ئێستای چۆن كۆنتڕۆڵ كردووە، بە هەمان شێوە لە ژێر دەستی خۆیدا بێت و پرۆژە یاسایەكی هەبێت، یان بۆ نموونە جێبەجێكردنی ماددەی 140، ئەوا دەبێت قۆناخەكانی جێبەجێكردنی ئەو ماددە دەستوورییە لە ژێر سایەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بكرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە لە رووی كردارییەوە ئەو ناوچە كوردستانییانە گەڕاونەتەوە سەر كوردستان، بەڵام ئەگەر بەرامبەر بیەوێت بە دیالۆگ بێت، ئەوا كوردستان رێگری لەوە ناكات.

لایەنێكی دیكەی پێشبینیكراوی قۆناخی پۆست داعش بۆ عێراق و كوردستان ئەوەیە كە بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی دوای نەمانی داعش عێراق دەبێتە دوو بەش، واتە عێراقی عەرەبی ( سوننە و شیعە) لەگەڵ دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان، لە قۆناخی یەكەمدا حوكمڕانی شیعەی بەغدا هەوڵدەدات بۆ ئەوەی بە تەواوی كۆنتڕۆڵی بەشە عەرەبییەكەی عێراق بكات، مانۆڕێكی سیاسی لەگەڵ كوردستان پیادە بكات، لەم حاڵەتەدا ئەگەر نێوماڵی كوردستان یەكڕیز و یەكهەڵوێست بێت، ئەوا دەكرێت مامەڵە لەگەڵ ئەم مانۆڕە سیاسییەی عێراق بكرێت بۆ ئەوەی بە دیالۆگ و وتووێژ پرسی جیاكردنەوەی كوردستان لە عێراق لەگەڵ بەغدا یەكلایی بكرێتەوە، ئەم یەكهەڵوێستییەی نێوماڵی كوردستان و حزبە سیاسییەكان دەرگایەكی خێر بۆ چارەسەركردنی شەڕی نێوان شیعە و سوننەش دەكاتەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كوردستان چۆن تا ئێستا نەبۆتە بەشێك لە كێشەی شیعە و سوننە و بەردەوام بەشێك بووە لە چارەسەركردنی كێشەی نێوان شیعە و سوننە، ئەمجارەیان دەتوانێت رۆڵی زیاتر بگێڕێت، بەتایبەتی كە كوردستان لە پێگەیەكدا دەبێت بەغدا ناتوانێت مانۆڕی سەربازی دژی كوردستان ئەنجام بدات.

خاڵێك كە بەردەوام وەك جێگەی هەڕەشە و مەترسی دەمێنێتەوە، وەرچەرخانی حەشدی شیعەیە بۆ ئەوەی جێگەی سوپای عێراق بگرێتەوە، هەروەك چۆن ئێستا وەك هەنگاوی یەكەم كراونەتە بەشێك لە سیستمی بەرگری عێراق، ئەگەر ئەم حەشدی شیعەیە ببێتە جێگرەوی سوپای عێراق. دیارە ئەم حەشدە هەر لە سەرەتاوە وەك میلیشیایەك بۆ بەرگری لە شیعە دروست كراوە، ئەوجا شیعە لە ئێران بێت، یان سووریا، یان لوبنان، یان یەمەن، بۆیە هەڵگری هیچ ئینتیمایەكی نیشتمانی نییە بێجگە لە ئینتیمایەكی مەزهەبی، ئەمەش مانای ئەوەیە مەرجەعی ئەم هێزە دامەزراوەی شەرعیی دەوڵەت نابێت، بەڵكو مەرجەعییەتی ئایینی شیعە دەبێت، ئەوجا ئەو مەرجەعییەتە لە نەجەف، یان لە قوم، یان لە باشووری لوبنان بێت، بۆیە ئەم هێزە كە دەبێتە جێگرەوەی سوپا خۆی لە خۆیدا هێزێكی غەیرە دەوڵەتی دەبێت، ئەمەش مەترسی نەك هەر بۆ سەر كوردستان، بەڵكو بە شێوەی حزبوڵای لوبنانی و هاوشێوەكانی هەڕەشە بۆ سەر زۆر لایەنی دیكەش دروست دەكات، لەبەر ئەوەی ئەم مەترسییە بەردەوامە، دەبێت حیسابی جددی لەسەر بكرێت، بەڵام هێزی پێشمەرگە كە توانیبێتی هێزی داعش تێكبشكێنێت كە بەشی هەرە زۆری فەرماندەكانیان، ئەفسەرەكانی پێشووی سوپای عێراق بووبن، ئەوا میلیشیایەكی كەم ئەزموون و فشۆڵ ناتوانن خۆیان لەگەڵ هێزی پێشمەرگە تاقی بكەنەوە و پێشمەرگە ئاسانتر دەتوانێت سنوورەكانی كوردستان بپارێزیت و بە یەكجارەكیش عێراق كۆتایی دێت و یەكلایی دەبێتەوە.