سەلاح بەدرەدین



هەرگیز ناكرێ باس لە رۆڵی نەتەوەیی سەرۆك مسعود بارزانی بكرێت بەدەر لە رێبازی كوردایەتیی مستەفا بارزانیی نەمر، وەك درێژەپێدەری بارزانی-یانی پێشەنگ، هەر لە شێخ عەبدولسەلامەوە بە هەموو ئەو دەستكەوتانەی هێناویەتیەدی، كە ئەمەش هەر وا بە رێگایەكی راست و رەوان و بێ گرفت بە ئەنجام نەگەیشتووە، بەڵكو بە چەندین وێستگەی سەخت و هەوراز و نشێوی دژوار و بڕینی قۆناخگەلێكی زۆر ئاڵۆز و هەلومەرجی ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی تێپەڕیوە.


دەستكەوتەكانی ئەو رێبازە مێژووییە ئاكارەكانی لە بواری ئەزموونێكی دەوڵەمەندی قۆناخەكانی پەرەسەندنی جیهانیدا بەر لە سەد ساڵ زیاتر بەدەركەوتن، بەتایبەتیش ئەوانەی پەیوەستن بە گۆڕانكارییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەی كوردییەوە، ئەم رێبازە هاوكات بوو لەگەڵ سەردەمی عوسمانییەكان و هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریەتەكەی ئەو دەوڵەتە، هەروەها لەگەڵ واژۆكردنی رێكەوتننامەی سایكس پیكۆ كە كوردستانی كردە چوار بەش، وێڕای هەردوو جەنگی یەكەم و دووەمی جیهانی بە هەموو ئەو كارەساتانەی لێیان كەوتنەوە، هەروەها بەرپابوونی شۆڕشی سۆسیالیستی مەزنی ئوكتۆبەر كە ئاراستەی مێژوو و هەموو پەیماننامە نێودەوڵەتییەكانی پەیوەست بە چارەنووسی ناوچەی كوردی گۆڕی، بە تایبەتیش دوای سەركەوتنی هاوپەیمانان، وەك پەیماننام و رێككەوتننامەكانی (بۆتسدام و ماڵتا و تاران و یاڵتا) و كاریگەربوون بە بزووتنەوەی خۆیبوون.


ئاكارە فیكرییەكانی ئەو رێبازە زیاتر پەیوەست بوون بە واقیع و راستییەكانی سەر ئەرز، نەك بەو تیۆرانەی كە هیگل بە تیۆرە زەردەكان باسیان دەكات، بەڵام درەختی ژیان هەمیشە سەوزە، ئەم رێبازە لە ژینگەی جوگرافیی بارزانەوە سەری هەڵداو دەستی پێكرد كە بە فرەیی ئایینی و رۆشنبیری و نەتەوەیی و بە كلتووری یەكدی قبوڵكردنی جیاواز و ویستی رەتكردنەوەی ستەمكاران و پشتیوانیكردن لە ستەملێكراوان و رێزگرتن لە ئافرەتان ناسراوە، بەڵكو قبووڵكردنی شێوازی بەڕێوەبردنی كاروباری خێزان و بەشداریكردنی پیاو لە شان دانە بەر بارگرانیی ژیان و رووبەڕووبوونەوەی دەستدرێژیكاران.


بارزانیی نەمر لەپاڵ ئەوەی كە سەركردەیەكی رۆژهەڵاتی و مەبدەئی بوو، بەڵام ئەزموونی نەتەوەیی تایبەتیی خۆی هەبوو ، رەچاوی كۆمەڵگەكەی خۆی دەكردو لە دەمارگیریی تەسكی حزبی دووردەكەوتەوە، هاوكات ئەو لەگەڵ رێكخستنی ریزەكانی میللەت بوو، ئیسلامی سیاسییشی رەتدەكردەوە، هەرچەندە كە زۆر دینداربوو، بەڵام ئایینی لە سیاسەت جودا دەكردەوەو رێزی هەموو ئایینەكانیشی دەگرت، من بە چاوی خۆم بینیم كە یەكەم جار لە ساڵی 1967 سەردانیم كرد و لە ناوچەی باڵەكایەتی چاوم پێی كەوت، ئەوانەی پاسەوانی ئەو بوون لە پاڵ بارزانییەكاندا بریتی بوون لە (ئاشووری و كلدانی و ئێزیدی).


دوای ئەوەی شێخ عەبدولسەلام یەكەم بەردی بناغەی ئەم رێبازە نەتەوەییەی دانا، كاتێ ئەركەكانی ئایینی بە ئەركەكانی دنیاوە گرێدا، یاداشتێكی بۆ سوڵتانی عوسمانییەكان نارد و تێیدا داوای كرد كە دان بە كورد و مافە ئیداری و رۆشنبیرییەكانی ئەو گەلەدا بنێت، ئەو پەڕی پێگەیشتنی بنیادی رۆشنبیری و فیكریی ئەو رێبازە لە دوای ئەو، چەند وێستگەیەكی مێژوویی بوون، یەكەمیان: لە كۆنفرانسی باكۆ لە 19-1-1948دا بە ئامادەبوونی نوێنەرانی كورد لە سووریاو ئێران، بۆ یەكەم جار مستەفا بارزانی دەربارەی مەسەلە سیاسی و فیكری و فەلسەفییەكان قسەی كرد كە ستراتیژییەتی كوردایەتی پێكدەهێنن، دوای بەجێهێشتنی كوردستانی عێراق و چوونی بۆ ئێران و بەشداریكردنی لە رێوڕەسمی كۆماری كوردستان لە مەهاباد و رێڕەوە مێژووییەكەی بەرەو یەكێتیی سۆڤییەت.


دووەمیان: لەمیانی كۆنفرانسی سیاسی- سەربازی لە كانی سماق لە 15-4-1967 ئەو كاتە من سەرۆكایەتیی شاندێكی حزبیم دەكرد، گوێم لە بارزانی گرت كە وتاری بۆ پێشمەرگە دەدا و دەیگوت: ئێوە قارەمانی ئەو میللەتەن و گیانتان دەكەنە فیدای ئەو میللەتە، هیوادارم ئاگاتان لە هەژاران بێت و رەخنە قبوڵ بكەن و ئەوەی بۆ بەرژەوەندیی تایبەتیی خۆی كاردەكات جێگەی لەناومان نابێتەوە، لەو كۆنفرانسەدا بارزانی پێناسەی كوردی كردو داخوازییەكانی روونكردەوە و زیاتر جەختی لەسەر كاری پێكەوەیی كردەوەو بە توندییش هێرشی كردە سەر دەوڵەمەندانی كورد ئەوانەی یارمەتیی گەلەكەیان نادەن، ئەوەشی گوت كە من سەركردەی كەس نیم بەڵكو خزمەتكاری میللەتەكەی خۆمم، هەروەها باسی لە مانای پێشكەوتنخوازیی كرد بەدوور لە دروشمی بریقەدارو روونی كردەوە كە پێشكەوتنخواز ئەو كەسەیە كە ستەم لە میللەتەكەی ناكات و دزیی لێ ناكات و پارێزگاریی لە كەرامەتی دەكات، هاوكات گوتی: بەدرێژایی تەمەنم خیانەتم لە كەس نەكردووە و قبووڵیش ناكەم كەس خیانەتم لێ بكات و رێكخستنی ریزەكانیشمان بناغەی هێزمانە و ئێمەش شەڕی مان و نەمان دەكەین و نابێ سووكایەتی بە شوانێكی گوند یان ئافرەتێك بكەین، من لە ساڵی 1945 و لە ساڵی 1948 و لە 1960دا ئەمەم گوتووە و ئێستاش دووبارەی دەكەمەوە كە كێشەو ناكۆكیمان لەگەڵ گەلی عەرەبدا نییە ، كورد و عەرەب دۆست و بران، بەڵام ململانێ و ناكۆكیمان لەگەڵ رژێم و حكومەتەكاندایە.


هەندێ ئەو بۆچوونە فیكری و رۆشنبیرییانەی ئاماژەمان پێكردن بەشێكی كەلەپووری رێبازی كوردایەتی پێكدێنن كە سەرۆك مسعود بارزانی گرتوویەتییە بەر، ئەو رێبازە نەوەستاوە بەڵكو كارلێك لەگەڵ پەرەسەندنی رووداوەكانی ناوخۆو دەرەوەدا دەكات و دەكەوێتە ژێر كاریگەریی دەوروبەری نزیك و دووری خۆیەوە، هەر لە داواكارییەكانی شێخ عەبدولسەلام بە مافە ئیدارییەكانەوە تا دروشمی شۆڕشی ئەیلوول بە سەرۆكایەتیی بارزانیی نەمر كە بریتی بوو لە (دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان) دواتر بەدیهێنانی فیدڕالییەت لە سەردەمی سەركردایەتییی سەرۆك بارزانی و هەوڵدانی بەڕێزیان لەوەتەی چەند ساڵێكە بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم تاكو گەلی كوردستان بڕیار لە چارەنووسی خۆی بدات، ئەمانە بەڵگەی كۆنكریتین لەسەر زیندوێتیی ئەو رێبازە كە گوزارشت لە ویستی گەل دەكات لە هەر قۆناخێك لە قۆناخەكانی مێژوودا.


بێگومان هەلومەرجی ئێستای بزاڤی رزگاریخوازیی كورد بە شێوەیەكی گشتی كە ئێمە لە دوو دەیەی یەكەمی سەدەی بیست و یەكەمداین جیاوازیی هەیە لەگەڵ سەرەتاكانی سەرهەڵدانی ئەم بزاڤە لە سەدەی نۆزدەیەمدا، یەكەمین بانگەوازی كورد لە كۆشێوەی نەتەوەیی هاتەئاراوە، دواتر بە دابەشكردنی كوردستان ئەو بانگەوازە بوو بە چەند بەشێكەوە كە لەنێو چوار وڵاتدا دابەشبوو، هەر بەشێكیش دۆخی تایبەتیی خۆی هەبوو، لە رێگەی ئامرازگەلێكی نێوخۆیی نەك بە كۆشێوەی نەتەوەیی، واتا هیچ ئەگەرێكی چارەسەری یەكگرتووی نەتەوەیی كوردستانی بۆ كێشەی كورد لەئارادا نەبوو، بەڵكو چەندین بەشەچارەسەری نیشتمانی هەبوون، چارەنووسی بزووتنەوە كوردییەكانیان بە بزووتنەوە نیشتمانییەكانی عەرەبەوە گرێ دران لە سووریا و عێراق و توركیا و ئێران ، تا ئەم ساتەش بزاڤێكی نەتەوەیی یەكگرتووی كوردی دوای ئەزموونی (خۆیبوون) نەهاتە ئاراوە لە رووی رێكخستن و سیاسییەوە، بواری گونجاو بریتییە لە هەماهەنگیكردن و هاوكاری و رێزگرتنی هاوبەش لەنێوان كوردی هەر چوار بەش كە لە رووی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیرییەوە لێكدی جیاوازن.


تا ئەم ساتەش هیچ گۆڕانكارییەك بەسەر پێناسەی پێشووماندا نەهاتووە، بەر لە نزیكەی پێنج دەیە لە دابەشبوونی بزووتنەوەكانی كورد و كێشەو ململانێكانیان تا بە ئێستا دەگات هەرئەوە راستە كە پێشتر دەست نیشانمان كرد، ئەویش بوونی دوو رێبازە، یەكێكیان میانڕەوی نیشتمانی و نەتەوەیی و دیموكراسییە كە بڕوای بە دیالۆگ و چارەسەری ئاشتییانە هەیە و لەگەڵ شۆڕش و گۆڕانكاریی دیموكراسی و داننان بە بەرامبەری جودادایە و كوردایەتیی بارزانی بڕبڕەی پشتی ئەو رێبازەیە، ئەوەی دووەم حزبی دەمارگیریی سەركێشی و تاقمخوازی ناوچەگەریی ناپارێزی سەر بە رژێمەكانی دوژمن بە گەلی كوردە و لە میحوەری دژایەتیكردن تێوەگلاوە و بۆتە داردەستی رژێمە ستەمكارەكان بەمەبەستی نانەوەی ململانێی نێوان كوردو كورد( پەكەكە و هەندێ رێكخراوی دیكەی حزبی لە كوردستانی عێراق و ئێران و سووریا) پێكهاتەی بنچینەیی ئەو رێبازەن.


تا ئێستا ئەو رێبازە كوردایەتییەی كە سەرۆك مسعود بارزانی پەیڕەوی كردووە مەرجەعییەتێكی گرنگی نەتەوەیی پێكدەهێنێت، بێگومان ئەم رێبازە پێویستی بە پەرەپێدان و قووڵكردنەوەو چاوپێداخشاندنەوە هەیە بە رێگەی كاركردنی زانستیانەو شرۆڤەكردنی بابەتییانە لەپێناو ئەنجامدانی دەرهاویشتەی بەسوود بۆ رۆشنكردنەوەی رێگای نەوەی تازە، لە راستیدا پێویستیی زۆری بە تازەكردنەوەی فیكری و چاوخشاندنەوەی رۆشنبیریی هەیە بە گیانێكی رەخنەگرانەی پۆزەتیڤیانە، لە پێشەوەی ئەو كارانەش مەسەلەی پەیوەندییە نەتەوەییە كوردستانییەكانە كە تا ئێستا لەسەر بناخەیەكی روونی دامەزراوەیی كاریگەرو ساغلەم جێگیر نەبووە.


لەم بوارەدا ئەزموونێكی گرنگمان لەبەر دەستدایە كە مەبەستم بواری( پەیوەندییە نەتەوەییەكان)ـە كە شێوە و ناوەڕۆك و ئەنجامەكانی مامەڵەكردنی هەرێمی كوردستانی عێراقە بە سەرپەرشتیی راستەوخۆی سەرۆكی هەرێم لەوەتەی پێنج ساڵە لەگەڵ دۆسێی كوردیی سووریا، بێ گومان پاڵنەری ئەو مامەڵە سیاسییەش بەتەنگەوەهاتنە بۆ گەل و ریزەكانی و نەڕشتنی خوێنی كورد، بەڵام هەروەك دیارە ئەنجامەكان خزمەتی ئەو ئامانجەیان نەكردووە، بۆیە سەرۆك بازانی لە دوو دیداردا لەگەڵ هەردوو كەناڵی ئاسمانیی (سكای نیوزی عەرەبی و ئەلجەزیرە) ئاماژەی بە شكستی حزبە كوردییەكانی سووریا كردووە لە سەركردایەتیكردنی كورددا، تەنانەت خراپەشیان بەرامبەر كردوون، پەیەدە بەرپرسی یەكەمە لە بەردەوامبوونی قەیرانەكە، ئێستاش دوای ئەوەی جەنابی سەرۆك گەیشتۆتە ئەو دەرئەنجامە ساغڵەم و وردە، بۆیە هەر وەك من پێموایە پێویستە بچینە هەنگاوێكی دیكەی گرنگەوە كە ئەلتەرناتیڤەكەیە، ئەویش سازدانی كۆنگرەیەكی نەتەوەیی نیشتمانی كوردی سووریایە كە نیشتمانپەروەرە بێلایەنەكان بەڕێوەی بەرن ئەوانەی كە بەشدارییان لە خوڵقاندن و قووڵكردنەوەی قەیرانەكە نەكردووە، بە بەشداریی هەندێ گردبوونەوەی لاوان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و لایەنگرانی بنكە حزبییەكان، ئەمەش بۆ پێداچوونەوە بەو دۆخانەی روویانداوە، هەروەها داڕشتنی بەرنامەی سیاسی و قووڵكردنەوەی ئاراستەی بەشداریكردن لە شۆڕشی سووریا و هەڵبژاردنی سەركردایەتییەكی لێهاتوو و كارامە.