ستراون ستیڤنسۆن ئەندامی پێشووی پەرلەمانی ئەوروپا و سەرۆكی پێشووی شاندی پەرلەمانی ئەوروپا بۆ پێوەندییەكان ڵەگەڵ عێراقدا بووە و حاڵی حازر سەرۆكی كۆمەڵەی ئەوروپی بۆ ئازادی عێراقە و شارەزاییەكی تەواوی لەسەر بارودۆخی كوردستان و عێراق و ناوچەكە هەیە، لە هەمانكاتیشدا چەندین ساڵ نوێنەرایەتی سكۆتلەندای كردووە لە پەرلەمانی ئەوروپا. بۆ قسەكردن لەسەر هێرشەكانی چەند رۆژی رابردووی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر برۆكسلی پایتەختی ئەوروپا و مەترسییەكانی ئەم هێرشە و چۆنیەتی وەڵامدانەوەی ئەوروپا بۆ ئەم هێرشانە، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ پەرلەمانتار و سیاسەتمەداری ئەوروپا ستۆران ستیڤنسۆن ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-ی دایەوە.

* ئایا چۆن لە هێرشەكانی ئەم دواییەی داعش بۆ سەر بەلجیكا دەڕوانیت و پێتوایە ئەو كردەوانە چی دەسەلمێنێت؟


- هێرشەكانی چەند رۆژی رابردوویان بۆ سەر برۆكسلی پایتەختی ئەوروپا ئەوە دەسەلمێنێت كە داعش چەند بە باشی رێكخراوە بە بەراورد بە ئەلقاعیدە، یان تاڵیبان، هەروەها ئەوە دەخاتەڕوو كە ئەو كەسانەی روویان كردە سووریا، یان عێراق ئێستا دەگەڕێنەوە بۆ ئەوروپا كە دەكرێت چەند سەد كەسێك بن و ئەوانە پێوەندییان لەگەڵ داعشدا هەیە و دەتوانن هێرشی زیرەكانە و وێرانكار ئەنجام بدەن، ترسی من ئەوەیە ئەمە تەنیا هێرش نەبێت، بەڵكو هێرشی گەورەی دیكەش لە شارە گەورەكانی دیكەی یەكێتی ئەوروپادا ئەنجام بدرێت. ئێمە دەبێت لە ئەوروپادا دووبارە پێداچوونەوە بكەین لە بارەی ئەوەی چۆن مامەڵە لەگەڵ پرسی ئاسایشدا دەكەین. پێدەچێت ساڵێك بەر لە ئێستادا دەزگا ئەمنییەكانی بەلجیكا ئاگادار كرابێتنەوە لەبارەی یەكێك لە تیرۆریستەكان بەوەی ئەمە تیرۆریستێكی ناسراوە و لە سووریایە و وا لە ئەستەنبولەوە دەگەڕێتەوە بۆ بەلجیكا، لەگەڵ ئەوەشدا دەسەڵاتدارانی بەلجیكا هیچیان نەكرد. لەبەر ئەوە دەبێت بەرەوپێشچوونێكی گەورە بەدی بێت لە پرسی ئاسایش و گۆڕینەوەی زانیاری هەواڵگڕی لە نێوان دەزگا ئەمنییەكانی یەكێتی ئەوروپادا. ئەمە تاكە رێگەیە بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی كاریگەر رووبەڕووی داعش ببینەوە.



* بۆچی برۆكسل كرایە ئامانج و ئایا ئەوروپا پێشبینی دەكرد برۆكسل بەم شێوەیە ببێتە ئامانجی كردەوە تیرۆریستییەكان؟
- نەخێر، لەبەر ئەوەی هەمیشە گریمانەی ئەوە دەكرا ئامانجەكە فەڕەنسا و رەنگە تەنانەت لەندەنیش بێت، نەك برۆكسل، بەڵام داعش برۆكسلی وەك نەوایەكی ئارام بەكارهێنا كە تێیدا ئامادەكارییان دەكرد بۆ هێرشەكانیان- لە دەرەوەی بەلیجكا- و تێیدا دەژیان، لەبەر ئەوە لە نێوخۆی بەلجیكادا ئاڵوگۆڕی زانیارییە هەواڵگرییەكانی تێدا ئەنجام نەدەدرا. هەرچۆنێك بێت كاتێك تیرۆریستەكەی پاریس لە هەفتەی رابردودا لە بەلجیكا دەستگیركرا و كاتێك خەریك بوو قسە بۆ دەزگا ئەمنییەكان بكات و زانیاری بدركێنێت، ئەوا بژاردەیەكی بۆ هاوەڵەكانی، جگە لە ئەنجامدانی هێرشی بە پەلە و راستەوخۆ نەهێشتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی گەشتكردنیان بۆ پاریس مەترسیدار بوو، ئەوا بۆمبە ئامادەكراوەكانیان لە فڕۆكەخانە و میترۆكانی برۆكسل تەقاندەوە.
* لە ئێستادا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك دەوڵەتێك ئیعتیراف بە دەوڵەتەكەی داعش ناكات، هەندێ لە شرۆڤەكارانیش پێیانوایە داعش دەیەوێت فشار بخاتەسەر ئەوروپا و بیسەلمێنێت كە هێزێكە ناتوانرێت نادیدە بگیرێت، هەروەها بۆ ئەوەیە پیێان بڵێت كە ئەگەر ئێوە هێرش دەكەنەسەرمان، ئەوا ئێمە لە نێو جەرگەی ماڵەكانتاندا گورزتان لێدەوەشێنین، پێتوایە دەبێت كاردانەوەی یەكێتی ئەوروپا لە ئاست ئەم هێرشانەدا چۆن بێت؟


- كێشەكە ئەوەیە كە داعش كۆنتڕۆڵی پانتاییەكی گەورە و شاری گەورەی عێراقی كردووە، پێشتر روومادی -شیان لە ژێر دەستدا بوو، هێشتا شاری موسڵ-یان لە ژێر دەستدایە كە دانیشتووانەكەی نزیكەی 2 ملیۆن و 500 هەزار كەس دەبن، ئەمەش زەمینەیەكی دروست كرد كە سەركردەكەشی، -ئەبو بەكر بەغدادی- رایبگەیەنێت كەوا سەرقاڵی دامەزراندنی خەلافەتە و رۆژێك دێت خەلافەتەكەی سەرتاسەری جیهان دەگرێت و تەنانەت یەكێتی ئەوروپاش لەخۆدەگرێت. بە دڵنیاییەوە ئەم پەیامە دەنگدانەوەی لای زۆر كەس هەبوو كە پیێانوابوو ئەمە پێچەوانەی ئەلقاعیدە، یان تاڵیبانە، كە پێشتر هەرگیز هەوڵیان نەداوە خەلافەت رابگەیەنن، هەروەها ئەمە پەیامێك بوو كە زۆرێك لە گەنجە خۆشباوەڕەكانی ئەوروپا پێیانوابوو دەتوانن پێوەی پابەند بن، هەر لەبەر ئەوەشە كە زۆرێك لە گەنجە ئەوروپیەكان گەشتیان كرد بۆ سووریا، یان عێراق بۆ ئەوەی پێوەندی بە داعشەوە بكەن.
* باسی كەوتنی موسڵ-ت كرد، بەڵام زۆر كەس پێیانوایە كەوتنی موسڵ هۆكاری سیاسەتە چەوتەكانی نوری مالیكی بوو، سەبارەت بەمە رای ئێوە چیە؟


- لە راستیدا نوری مالیكی كە بۆ ماوەی هەشت ساڵی حوكمڕانی كرد، گەندەڵترین سەرۆك وەزیران بوو لە جیهانی عەرەبیدا و باس لەوە دەكرێت 500 ملیار دۆلاری لە داهاتی خەڵك و لە پارەی نەوت دزیبێت، هەروەها بە هۆی هەڵمەتە كۆمەڵكوژییەكانیەوە دژی پێكهاتەی سوننە بووە هۆی هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆیی كە دەرگای بە رووی داعشدا كردەوە. لە هەمان كاتدا ئێران كۆنتڕۆڵی مالیكی-یان كردبوو، عێراقیشیان كردبۆوە رێڕەوی گەیاندنی كەلوپەلی سەربازی و هێزی سەربازی بۆ سووریا بۆ پشتیوانیكردن لە رژێمەكەی بەشار ئەسەد، ئەمە بووە هۆی دروستكردنی داعش و بووە سەرچاوەی ئۆكسجین بۆ داعش بۆ ئەوەی بەردەوام بێت و دەست بەسەر خاكدا بگرێت لە ناو عێراقدا. هەروەها لە دووبارە گرتنەوەی روومادیدا كە شارێك بوو نزیكەی یەك ملیۆن كەسی تێدا دەژیان، ئێستا بە تەواوەتی وێرانكراوە و كەسانێكی كەم و رەنگە تەنیا هەزار كەسی تێدا بژین و پیاوان و گەنجەكانی تێدا نەماون، هەندێ كەس دەڵێن زیندانی كراون و هەندێ كەس دەڵێن كوژراون لە لایەن میلیشیا شیعەكانەوە كە عەبادی پشتیان پێبدەبەستێت بۆ شەڕكردن لە دژی داعش، چونكە ساڵانی پڕ لە گەندەڵكاریی حوكمڕانییەكەی مالیكی سوپای وڵاتەكەی وێرانكردووە. لەبەر ئەوە دۆخی عێراق ئۆكسجین دەبەخشێت بە داعش و بواریان پێدەدات گەشە بكەن و دەست بەسەر خاكدا بگرن و گەنجانی ئەوروپا بەلای خۆیاندا رابكێشن، تاكە رێگای كاریگەریش بۆ مامەڵەكردن لەگەڵیاندا وەستاندنی شەڕی ناوخۆیە لە سووریا. ئەمە دەبێتە گورزێكی كەمەرشكێن بۆ مەلاكانی ئێران كە ئەسەد بە نزیكترین هاوپەیمانی خۆیان دەزانن. هەروەها ئێمە دەزانین كە ڤلادیمێر پۆتین دەتوانێت بە تەنیا تەلەفۆنێك شەڕەكە بوەستێنێت، لەبەر ئەوە پێویستە قسە لەگەڵ پۆتین بكرێت و ئەو راستییەی تێبگەیەندرێت كە پشتیوانی ئەو بۆ ئەسەد مایەی درێژەكێشانی شەڕە ناوخۆییەكەیە كە 5 ساڵە بەردەوامە و دۆخێكی دروست كردووە داعش گەشە بكات و داعشیش دەبێتە هۆی كوژرانی ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی رووسیا.


* ئەوەی لە ئێستادا ئاشكرایە ئەوەیە كە هێزە جیهانییە گەورەكان ناتوانن جڵەوی بارودۆخەكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كۆنتڕۆڵ بكەن، هەر ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی كەشێك دروست بێت بۆ ئەوەی داعش بتوانێت كەڵكی لێوەربگرێت و ئەم ناوچەیە بكاتە سەرچاوەی تیرۆر و هەڕەشە بۆ سەر جیهان، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا نابێت ئەم هێزە جیهانییانە بە جددی بیر لە دۆزینەوەی چارەسەرێك بكەنەوە بۆ ئەو دۆخەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ئارادایە؟


- بە دڵنیاییەوە ئەمە پەیامێكی روونە، كێشەكە ئەوەیە لە ئێستادا رۆژئاوا باوەڕی وایە كە پێویستە هەموو لایەك كۆببنەوە و پێكەوە وەك روممادی بۆردوومانی شارەكان بكەن، رووسییەكان و ئەوروپی و ئەمەریكییەكانیش هەموویان بەشداربوون لە بۆردوومانكردنی روممادی و كردنی ئەو شارە بە خاك و خۆڵ، بەڵام رۆژئاوا ئەوە بە رێگایەك بۆ پشتیوانی كردن لە میلیشیا شیعەكان دەزانێت، ئەو میلیشیایانە لە ژێر سەرپەرشتی ئێران و لە ژێر فەرماندەیی فەرماندەی هێزی قودسن. رۆژئاوا ئەمە بە تاكە رێگای كاریگەر دەزانێت بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ داعشدا، بەڵام هەموو ئەو كارەی دەیكەن پشتیوانیكردنە لە كۆمەڵكوژیی سوننەكانی عێراق و بەمەش تووڕەییەكی زیاتر لە نێو سوننەكاندا دروست دەكەن و تەنانەت هەندێ لە سوننەكان بیردەكەنەوە ئایا باشتر نییە بچنەپاڵ داعش لە بری ئەوەی وەك مەڕوماڵات سەرببڕدرێن وەك ئەوەی بەسەر خوشك و براكانیاندا هات لە روممادی. لەبەر ئەوە دەبێت پێداچوونەوە بكرێت بە ستراتیژیەتەكەماندا. لە ئێستادا دەستمان كردووە بە بۆردوومانكردنی موسڵ و چەند رۆژێك پێش ئێستا ئەمەریكا زانكۆی موسڵی بۆردوومان كرد و بە سەدان ئافرەتی كوشت، ئەمە لە كاتێكدا ئەمەریكا بانگەشەی ئەوە دەكات كە ئەو زانكۆیە وەك بارەگای فەرماندەیی لە لایەن داعشەوە بەكارهێنراوە و دەڵێت ئەمە ئۆپەراسیۆنێكی سەركەوتوو بووە لەبەر ئەوە بۆتە هۆی كوشتنی فەرماندە سەرەكییەكانی داعش، بەڵام كوشتنی فەرماندە سەرەكیەكانی داعش سوودی نییە ئەگەر بێتوو سەدان كەسی بێتاوانی لەگەڵدا بكوژیت، هەروەك ئەوەی لە روومادی روویدا، ئەمەش بەنزین دەكات بە ئاگری تووڕەیی سوننەكاندا و پشتیوانی بۆ داعش دروست دەكات، لەبەر ئەوە ناتوانن ئایدۆلۆژیا بۆردومان بكەن، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت كە بیر لە بەشداریپێكردنی سوننەكان بكەینەوە لە هەڵمەتە سەربازییەكەدا لە دژی داعش، هەروەها بە مانای خۆڕزگاكردن دێت لە میلیشیا شیعەكان لە عێراقدا و دووبارە مەشقپێكردنەوەی سوپای عێراق و دووبارە هێنانەوەی سوننەكان بۆ نێو سوپا و هێزی پۆلیس، لەگەڵ رێگرتن لە ئێران لە بەكارهێنانی عێراق وەك رێڕەوێك بۆ رەوانەكردنی چەك و سەرباز بۆ سووریا و بڕینی كۆمەك لە بەشار ئەسەد، ئەمە ئەو تاكتیكانەن كە دەبێت رۆژئاوا بیریان لێبكاتەوە. هەروەها دەبێت سەرنجی ئەوە بدەین كە شارێكی گەورەی وەك موسڵ بە ژمارەیەكی كەمی چەكداری داعش كۆنتڕۆڵ كرا، ئەمە لە كاتێكدا ژمارەیەكی گەورەی سەربازی عێراقی لەو شارەدا هەبوون و پارێزگارییان لێدەكرێت و نوێترین چەكی ئەمەریكییان پێبوو، بەڵام هەڵاتن، ئەمە شكستی ئێمەیە وەك رۆژئاوا، چونكە ئەوە رۆژئاوا بوو كە بۆ ماوەی 8 ساڵ پشتیوانی نوری مالیكی كرد و تەماشاكاری شەڕی ناوخۆیی بوو، لەبەر ئەوە رۆژئاوا لەمە بەرپرسە و دەرگای بە رووی داعشدا واڵاكرد، ئێستا ئەوەتا ئەمە یەخەمان دەگرێتەوە لە پاریس و برۆكسل و بەداخەوە دەیڵێم بەم نزیكانە لە شارەكانی دیكەش دووچاری دەبینەوە.


* تەنیا رێگایەك بۆ لاوازكردن و تێكشكاندنی داعش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەوەیە رۆژئاوا و یەكێتی ئەوروپا پشتگیری كورد و پێشمەرگە بكەن، بەڵام هەتا ئێستا هاوكارییەكانی یەكێتی ئەوروپا بۆ كورد و پێشمەرگە سنووردارە، ئایا ئەگەر كورد و پێشمەرگە لە بەرەی دژ بە داعش بشكێن، تا چەند داعش بۆ تێكدانی ئاسایش و سەقامگیری ئەوروپا دەستكراوەتر دەبێت؟
- پێشمەرگە تاكە هێزە لە عێراقدا كە پێدەچێت توانای ئەوەی هەبێت كاریگەر بێت لە شەڕی دژ بە داعشدا، جیهان قەرزاری پێشمەرگەیە كە هێزێكی زۆر كاریگەرن. ئەگەر پێشمەرگە بە هەمان ئاستی سوپای عێراق مەشقی پێبكرێت و چەك و تەقەمەنی پێبدرێت، ئەوا دەبێتە هێزێكی كاریگەر، هەروەها نابێت سوپای عێراق تەنیا شیعەكان لە خۆبگرێت، بەڵكو پێویستە سوننەكان و هەمو لایەن و پێكهاتەكانی ناو عێراقیش بەشداری بكەن، بەڵام ئەگەر سوپا ببیتە هێزێكی شیعی و ئەگەر پشتیوانی لە 40 بۆ 50 میلیشیای شیعی چەكدار بكرێت، ئەوا ئەمە سەردەكێشێت بۆ شەڕێكی ناوخۆیی پڕ لە كۆمەڵكوژی لە عێراقدا كە چارەسەرێكیشی بۆ ئایندە تێدا بەدی ناكرێت. لە راستیدا دەبێت گوێ بۆ قسەكانی سەرۆك بارزانی بگرین كە رایگەیاند بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە ئێستادا كوردستان تەنیا دەتوانێت 500 ملیۆن دۆلار داهات لە مانگێكدا بەدەست بهێنێت، بەڵام 300 ملیۆن دۆلار بۆ پێشمەرگە خەرج دەكرێت بۆ هەڵمەتە سەركەوتووەكانیان لە دژی داعش و ئەو پارەیەی دەمێنێتەوە بەشی ئیدارەدانی ئابووری كوردستان ناكات، ئەمە سەرەڕای خەرجی داڵدەدانی سەدان هەزار ئاوارەی سووری و مەسیحی و ئێزیدی لە كوردستاندا. لەبەر ئەوە پێویستە یەكێتی ئەوروپا هاوكاریی دارایی زیاتر بە هەرێمی كوردستان ببەخێشت كە كارێكی مەزنی كردووە لە بایەخدان بەو هەموو ئاوارانە، بەڵام ناتوانێت بە تەنیا ئەم كارە بكات و ناتوانێت خەرجی شەڕی پێشمەرگە لە دژی داعش و خەرجی ئەو هەموو ئاوارانە دابین بكات، ئەگەر بێتوو لە لایەن رۆژئاواوە هاوكاریی دارایی زیاتر نەكرێت.
* تا چەند ئەم هێرشانە بوونەتە هەڕەشە لەسەر پێوەرەكانی یەكێتی ئەوروپا بۆ رێزگرتن لە دیموكراتی و مافەكانی مرۆڤ و تا چەند ئەو رێوشوێنانەی دەگیرێنەبەر بۆ ئیحتیواكردنی داعش، ئەو بنەمایانە پێشێل دەكەن؟


- داعش و تەفسیركردنیان بۆ ئیسلام لە رێ لادان و شێواندنی ئیسلامە و مایەی شەرمەزاری و ئابڕووچوونە بۆ هەر باوەڕدارێك، دڕندەیی و بەربەریەتی مایەی موچڕكە هێنانە بە جەستەی هەر كەسێكدا، نەك هەر لە ئەوروپا، بەڵكو لە هەر شوێنێكی ئەم جیهانە لە نێویاندا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەبەر ئەوە ئێمە دوژمنێكی هاوبەشمان هەیە و ئەوە ئەركی جیهانی شارستانییە كە رووبەڕووی داعش ببێتەوە و ئەمە گۆڕدراوە بۆ شەڕە تەقلیدییەكەی نێوان خێر و شەڕ و داعشیش بەرجەستەكاری شەڕانگێزییە. ئەوەی پەیوەست بێت بە كاریگەری پاراستنی ئاسایش لەسەر ئازادییەكان، ئەوا هەر كاتێك بە هۆی و هەڕەشەی تیرۆریزمەوە رێوشوێنی زیاتر بگرینەبەر، ئەوە بە سەركەوتنێكی بچووك بۆ تیرۆریستان هەژمار دەكرێت، بەڵام نابێت رێگا بدەین تیرۆریستان كۆنتڕۆڵی شێوە ژیانی ئێمە بكەن، بەڵكو دەبێت لە سەرچاوەكەوە كێشەكە چارەسەر بكەین، ئەمەش بە مانای ئەوەدێت كێشەكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چارەسەر بكەین.

* ئایا پێتوایە دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان دەبێتە مۆدێلێك بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستان و ئەزموونێك بۆ پێكەوەژیان لە ناوچەكەدا؟
- من هەمیشە پشتیوانیم لە كوردستانێكی سەربەخۆ كردووە، بەڵام تەوقیتی راگەیاندنی سەربەخۆبوونی كوردستان زۆر گرنگە، من ئەوە دەزانم كە سەرۆك بارزانی پێشنیاری ئەنجامدانی راپرسی كردووە لە كوردستان و لەوە دڵنیام كە زۆرینەی كورد دەنگ لە بەرژەوەندی سەربەخۆبوون دەدەن. هەرچۆنێك بێت پێموایە ئەمە ساتەوەختێكی مەترسیدارە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ساتەوەختێك كە پێویستی بە سەركردایەتی بارزانی و ئازایەتی پێشمەرگە هەیە وەك مۆدێلێك بۆ باقی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆخستنەڕووی ئەوەی دەكرێت چی بەدەست بهێندرێت. كاتێك هەرێمی كوردستان رایدەگەیەنێت كە دەیەوێت ببێتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ، ئەوا ئەمە كاریگەری ناسەقامگیركەری لێدەكەوێتەوە، ئەویش لەبەر ئەو كاریگەریەی كە دروستی دەكات لەسەر دەوڵەتە دراوسێكانی، وەك ئێران و تا راددەیەك سووریا- ئەگەرچی سووریا بە هۆی شەڕی ناوخۆییەوە لە پشێویدایە-، بە دڵنیاییەوە توركیاش كە لە ئێستادا لە شەڕێكی كراوەدایە لەگەڵ پەكەكەدا، لەبەر ئەوە ئەمە ساتەوەختێكی مەترسیدارە بۆ راگەیاندنی یەكلایەنەی سەربەخۆیی و بە دڵنیاییەوە سەردەكێشێت بۆ پارچەپارچە بوونی عێراق. لەبەر ئەوە باشترە چاوەڕیی كۆتایی هاتنی شەڕی ناوخۆیی سووریا و تێكشكاندنی داعش و گەڕاندنەوەی سەقامگیری بكرێت بۆ ناوچەكە، ئەو كاتە من پشتیوانییەكی بەهێزی لە سەربەخۆیی كوردستان دەكەم.

* دوا وتەتان چییە؟
من بە پەرۆشم لە ئایندەی نزیكدا سەردانی كوردستان بكەم، خەڵكی كوردستان بە ئازایەتی و بوێری ناسراون لە بەرامبەر نەهامەتییەكان و خەڵكەكەشی میهرەبانن كە باوەشیان بۆ ئەو ئاوارانە كردۆتەوە كە لە دەستی تیرۆر و شەڕ لە وڵاتانی دراوسێوە هەڵاتوون. بە راستی كوردستان مۆدێلێكە بۆ هەموومان لەم جیهانەدا لەبارەی ئەوەی كە خەڵكی باش و مرۆڤی باش دەتوانن چی بەدەست بهێنن.