بێ ئاڵای كوردستان و پێشمەرگەئێمە كێین؟
December 24, 2015
راپۆرتەکان
سامۆئیل هنتگتن
كتێبی: ئێمە كێین؟ ..Who are we?
ئاڵا بەڵگەیەكی بەرجەستەكراوی
دەربڕینی ئینتیما و یەكبوونی نەتەوەییە
پڕۆفیسۆر ئیسماعیل بێشكچی كە لەسەر داكۆكیكردنی لەمافەكانی نەتەوەی كورد بەشێكی زۆری ژیانی خۆی لە زینداندا بردەسەر، لە دیمانەیەكی تایبەتی گوڵاندا كە رۆژی 14ی تەموزی 2014 بڵاو كراوەتەوە، سەبارەت بە زەمینەسازكردن بۆ كۆنگرەی نەتەوەیی لێمان پرسی: ئایا ئەو فاكتەرانە چین كە پێویستە هەموو هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لە سەری رێكبكەون، بۆ ئەوەی كۆنگرەی نەتەوەیی سەركەتوو بێت؟ بێشكچی بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە: «بۆ ئەوەی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد سەركەوتوو بێ، ئەوە دەبێت پێشتر كورد لەنێو خۆیدا لەسەر هەندێك پرەنسیپ ڕێككەوتبن و یەكلایان كردبێتەوە، هەروەها سەركەوتنی كۆنگرەی نەتەوەیی پێویستی بە ڕێككەوتنی سەربازی لە نێوان هەموو لایەنە كوردییەكانە بۆ ئەوەی لەسەر پرەنسیپەكان ڕێكبكەون، كە گرنگترینیان پرسی ئاڵای كوردستانە، هەر بۆ نموونە ئەو ئاڵایەی ئێستا لە كوردستانی باشوور هەڵكراوە و دەشەكێتەوە، لەساڵی 1937 كۆمەڵەی خۆییبوون ڕایگەیاندووە و لەساڵی 1946یش دوای ڕاگەیاندنی كۆماری كوردستان لە مهاباد ئەو ئاڵایە هەڵكراوە، بەڵام ئێستا پەیەدە و پەكەكە ئەو ئاڵایە ڕەتدەكەنەوە و باس لەوە دەكەن ئەو ئاڵایە گوزارشت لەوان ناكات، بۆیە پێویستە پێش هەمووشت پرسی ئاڵا چارەسەر بكرێت، هەتا ئەم پرسە چارەسەر نەكرێت، كۆنگرەی نەتەوەیی هیچ نرخ و مانایەكی نابێت». ئەم وەڵامەی بێشكچی راشكاوانە ئەوەی خستۆتەڕوو، ئەو ئاڵایەی لە رۆژی 17ی كانوونی یەكەمی 1945 لە كۆماری كوردستان و لە سەر دەستی قازی محەمەد و لە گۆڕەپانی چوارچرای مەهاباد هەڵكرا و بە بڕیاری ژمارە 48 پەرلەمانی كوردستان لە 16ی ئەیلوولی 2004 رۆژی 17ی كانوونی یەكەمی هەموو ساڵێك بە رۆژی ئاڵای كوردستان دیاریكراوە، ئەم ئاڵایە پەیوەست نییە بە پارچەیەكی كوردستان، بەڵكو ئەم ئاڵایە هێمایە بۆ هەموو كوردستان و بۆ هەر كوردێك كە لە ناو كوردستان بژی، یان لە هەر شوێنێكی ئەم جیهانە بژی. پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەوەی ئیسماعیل بێشكچی دۆستی كورد ئاماژەی پێكردووە، دوژمنان و ناحەزانی كوردستانیش هەمان بۆچوونیان هەیە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا دەڵێن: بەڵێ. لەبەر ئەوەی لە ساڵی 2007 مایكل رۆبن كە یەكێكە لەو كەسانەی لە ناوەندەكانی سینتاكسی ئەمەریكا بە پارە كار بۆ ژەنڕاڵەكانی تورك دەكات و هەرێمی كوردستان و سەرۆك مسعود بارزانی وەك مەترسی وێنا دەكات، لە وتارێكیدا بەناونیشانی (هاتنەدی خەون و خەیاڵەكانی كورد - Enabling Kurdish Illusions) راشكاوانە ئاماژە بەوە دەكات: «ئەو ئاڵایەی مسعود بارزانی بڕیاری دا لە هەرێمی كوردستان هەڵبكرێت، هەمان ئەو ئاڵایە كە لە ساڵی 1945 لە كۆماری كوردستان لە مهاباد هەڵكراوە، ئەو نەخشانەی لە هەولێر چاپكراون و دەفرۆشرێن سنووری كوردستان لە دەریای سپی ناوەڕاست دەبەستێتەوە بە كەنداوەوە». ئاماژەكردن بەم دوو لێدوانە گەیشتنە بەو ئاكامەی كە دۆست و دوژمن یەك پێناسەیان بۆ مانا و مەدلولی ئاڵای كوردستان هەیە و ئەو مانا و مەدلولەش ئەوەیە ئاڵای كوردستان هێمایە بۆ ناسنامەی كوردبوون و كوردستانیبوون، ئەم ئاڵایە مێژووی خەبات و مقاوەمەت و قوربانیدانی سەدان هەزار رۆڵەی كوردستان بە جیاوازی ئایین و نەتەوەوە ئەو مانا و مەدلولەی پێبەخشیوە و ئەم مانا و مەدلولەی ئاڵای كوردستان لەوە گەورەترە بە لە دیدی تەسكی حزبایەتی، یان روانگەی بەرژەوەندی دەوڵەتانی داگیركاری كوردستانەوە سەیر بكرێت. بەڵام وەك ئیسماعیل بێشكچی راشكاوانە ئاماژەی پێكردووە، پەیەدە و پەكەكە ئەم ئاڵایە رەتدەكەنەوە بە بیانووی ئەوەی ئەو ئاڵایە گوزارشت لەوان ناكات!! پرسیاری گرنگ لەسەر ئەم پرسە ئەوەیە: ئایا ئێوە كێن هەتا ئەم ئاڵایەی كوردستان گوزارشت لە ئێوە نەكات؟ لەمەش زیاتر پرسیاری دیكە ئەوەیە: ئایا ئێوە كێن رێگری لە هەڵكردنی ئاڵای كوردستان دەكەن؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە پێویستی بەوەیە لە روانگەی بیری نەتەوەیی كورد و نیشتمانی كوردستانەوە وەڵامیان بدرێتەوە و هەر تاكێكی كوردستان هەڵوەستەی لەسەر بكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە پرسی ئاڵای كوردستان، پرسێك نییە سازشی لەسەر بكرێت، یان لە وتووێژ و كۆبوونەوە حزبییەكاندا باسی لەسەر بكرێت، ئەم پرسە لەوە گەورەترە كە حزبی سیاسی یاری بە مێژوو و سیمبولەكانی نەتەوە بكات، سامۆئیل هنتگتن لە كتێبی (ئێمە كێێن؟) راشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە گەورەیی كارەساتی 11ی سێپتەمبەری 2001، وایكرد جارێكی دیكە ئەمەریكییەكان بە هۆش خۆبێنەوە و بپرسن: بۆچی لە ئاڵا دووركەوتووینەتەوە؟ لە هەمانكاتدا لە بندێڕی ئەم رستانەدا كە هنتنگتن ئاماژەی پێكردووە لە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی ناوخۆی ئەمەریكاوە ئەستێرە و نەخشەكانی سەر ئاڵاكە هێندەی ئایین لای ئەمەریكییەكان پیرۆزی وەرگرتووە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو ئاڵایە كۆتایی بە دابەشبوون و دووبەرەكیی نێو ماڵی ئەمەریكا هێنا و، ئەمەریكییەكان لە ژێر ئەو ئاڵایەدا بە درێژای زیاتر لە 150 ساڵ تا كارەساتی 11ی سێپتەمبەری 2001 بوونە ئەو دەوڵەتەی سەركردایەتی جیهان بكەن. ئەم پەیامەی هنتنگتن سەبارەت بە بەرپەرچدانەوەی تیرۆر و دووبارە گێڕانەوەی سەقامگیری و دڵنیایی بۆ ناوخۆی ئەمەریكا، ئەوەشی لە خۆی گرتووە، تەنیا خودی ئەمەریكییەكان بە دووبارە گردبوونەوەیان لە دەوری ئاڵاكەیان و بە وەلانانی ناكۆكییەكانیان دەتوانن، رێگە لە تیرۆریستان بگرن و دژایەتی تیرۆر ئەركی هەر تاكێكی ئەم وڵاتەیە كە خۆی بە ئەمەریكی بزانێت. ئەمە وایكرد دوای 11ی سێپتەمبەر، ئەمەریكا بیر لە دامەزراندنی وەزارەتێك بكاتەوە بە ناوی (وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆ)، لەم راستەوە ئەگەر پەیامەكەی ئیسماعیل بێشكچی-یش دووبارە هەڵسەنگاندنەوەی بۆ بكەین، هەست دەكەین ئەوەی هنتنگتن بە گەلی ئەمەریكای راگەیاندووە، بێشكچی هەمان پەیامی ئاراستەی كوردی هەر چوار پارچەی كوردستان كردووە و راشكاوانە پێمان دەڵێت: «ئەگەر دەتانەوێت كۆنگرەی نەتەوەیی كورد سەركەوتوو بێت و ئەم كۆنگرەیە ببێتە دەنگێك بۆ دەبڕینی خواستی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان، ئەوا دەبێت، هەموو هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لەسەر چەند پرانسیپێك رێكبكەون، كە لە هەموویان گرنگتر پرسی ئاڵای كوردستانە». ئەگەر سەرنج بدەین بێشكچی بە هاوشێوەی هنتنگتن، ئاڵا دەكاتە سیمبولی یەكبوون و یەكڕیزی و وەلانانی دابەشبوون و ململانێی حزبی لە ناو كۆمەڵگەی كوردستاندا.
بەڵام بەداخەوە كاتێك كوردانی رۆژئاوا لە رۆژی هەڵكردنی ئاڵای كوردستاندا لە رۆژئاوای كوردستان بە هەڵكردنی ئاڵا ئەم رۆژە پیرۆز دەكەن و ئاهەنگ دەگێرن، بە ئاشكرا لە شاشەی تیڤییەكانەوە بینیمان چۆن ئاسایشی پەیەدە دژی ئەو خەڵكە رادەوەستنەوە كە ئەو رۆژە پیرۆز دەكەن، لەمەش خراپتر ئاسایشی پەیەدە ئاڵای كوردستان دادەگرێت و ماڵ بە ماڵ بە دوای ئەو كەسانەدا دەگەڕێت كە ئاڵای كوردستانیان هەڵگرتووە.
ئەم رەفتارەی ئاسایشی پەیەدە كە رەنگدانەوەی ئەفكاری پەكەكە و پەیەدە، بێشكچی جوانی پێكاوە كە دەڵێت: «پەیەدە و پەكەكە ئەم ئاڵایە رەتدەكەنەوە»، بەڵام هەڵكوتانە سەر ماڵان و داگرتنی ئاڵای كوردستان، نابێت بە تەنیا وەك كردەوەی چەند پۆلیسێكی ئاسایشی پەیەدە سەیر بكرێت، بەڵكو لە پشت ئەم رەفتارە ناشرینەوە، فیكرێكی نامۆ هەیە و بۆتە پێخۆری درووستكردنی درز و كەلێن لە ناو فیكری نەتەوەییمان و بۆتە فاكتەرێك بۆ رێگرتن لە درووستبوونی یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی لەناو تەواوی هێزە سیاسییەكانی كوردستاندا.
ئەم بیركردنەوە ژەهراوییەی پەكەكە و پەیەدە، خۆ گێلكردنە لەو واقیعەی كە رای گشتی جیهانی ئەمڕۆ لەسەر كورد درووستی كردووە. ئەوانە لەوە بێئاگان جیاوازی نێوان رای گشتی و سیاسەتی حكومەت و حوكمڕانی لە وڵاتانی دیموكراتی و جیهانی ئازاد مانای چییە، بۆیە هەتا ئەمڕۆش لەناو سیاسەتی حكومەت و حوكمڕانی زۆربەی وڵاتانی جیهاندا بە فەرمی لەگەڵ سەربەخۆیی دەوڵەتی كوردستاندا نین، بەڵام رای گشتی هەموو دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆ و ئەمەریكا پشتگیری لەدەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان دەكات، میدیاكانی رۆژئاوا كاتێك هەواڵێك لەسەر كوردستان بڵاو دەكەنەوە، وێنەی پێشمەرگەیەك و ئاڵایەكی كوردستان پیشاندەدەن، سەبارەت بەم لایەنە وەك بیرمەند و فەیلەسوفی گەورەی فەرەنسی ریجس دوبریە لە مانگی تشرینی یەكەمی 2014 دیمانەیەكی تایبەتدا بە گوڵانی راگەیاندووە و رەخنە لە حكومەتی فەرەنسی دەگرێت و دەڵێت: «بە حكومەتی فەرەنسا دەڵێم بە فڕۆكە لە ئاسمانەوە هاوكاری هێزی پێشمەرگە مەكەن، بەڵكو فڕۆكەكان بدەن بە كوردستان و پێشمەرگە بكەنە فڕۆكەوان لەبەر ئەوەی ئەوان خۆیان دەزانن چۆن بەرگری لە خۆیان دەكەن». دۆبریە كە ئەم قسەیە دەكات مانای ئەوەیە رووی كردۆتە فەرەنسا بۆ ئەوەی هاوكار بێت بۆ درووستبوونی دەوڵەتی كوردستان، نەك هێشتنەوەی كوردستان وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی عێراقدا.
كەواتە ئەمە پێمان دەڵێت رای گشتی لە وڵاتانی جیهانی ئازاد و دیموكراتی، سەرەتایەكە بۆ گۆڕینی زۆر شت لە ریشەوە، هەروەك چۆن ئێستا لە كۆڕبەندە نێودەوڵەتییەكاندا سەرۆكی وڵاتان و وەزیرانی بەرگری و دەرەوە راشكاوانە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن (هیچ دیفاكتۆیەكی تەقلیدی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بوونی نەماوە، هەتا بەرگری پێبكرێت، بۆیە ئێستا هەموو بارودۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنیا لە دوو وشەدا چڕدەكرێتەوە كە ئەوانیش - ئاژاوە و رووبەڕووبونەوەی ئاژاوە-یە. گەیشتن بەم قەناعەتە تازەیە لەسەر ئاستی رای گشتی و سەنتەرەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە و كۆڕبەندە نێودەوڵەتییەكان، جیاوازە لەو پەیامە فەرمییانەی سەرۆكی دەوڵەتان و وەزیرانی بەرگری و دەرەوەی ئەو دەوڵەتانە لە پشتی مایكرۆفۆنەكانەوە لێدوانی پێدەدەن.
بۆیە لە كاتێكدا ئەم هەموو گۆڕانكارییە گەورەیە لەسەر ئاستی ناوچەكە بوونی هەیە و لە رۆژی ئاڵای كوردستاندا تیرۆریستانی داعش لە چەندین میحوەرەوە گەورەترین هێرش دەكەنە سەر سەنگەرەكانی پێشمەرگەی كوردستان بۆ ئەوەی ئاڵای كوردستان دابگرن و ئاڵای رەشی داعش هەڵبكەن، لەبەرامبەردا و لەهەمان رۆژدا هێزێكی بەناو كوردی لە پارچەیەكی كوردستاندا بە زەبری چەك ئاڵای كوردستان دابگرێت و ئەو كەسانە دەستگیر بكات كە ئاڵای كوردستانیان هەڵگرتووە، ئەمە دیسان لەوە گەورەترە وەك رەفتاری هێزێك سەیر بكرێت، بەڵكو ئەمە رەنگدانەوەی ئەو فیكرە قێزەوەنەیە كە بێجگە لە تێكدانی یەكڕیزی و یەكبوونی كوردستان هیچ ئامانجێكی دیكەی نییە. دەبێت خۆیان وەڵامی ئەم پرسیارە بدەنەوە كە: بە دژایەتیكردنی ناوی پێشمەرگە و ئاڵای كوردستان ئێوە كێن و لە جیهاندا ناوتان چی دەبێت؟
پێشمەرگە هێمایەك
بۆ ناسینەوەی كوردستان
پرسێكی دیكە كە زۆر گرنگە هەموو هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لەسەری رێكبكەون، رێككەوتنی سەربازی و ناوی پێشمەرگەیە، ناوی پێشمەرگە بە هاوتای ئاڵای كوردستان بەرهەمی مێژوویی خەباتی رزگاریخوازی كوردستانە و لە ناو مێژووی قوربانیداندا ئەم ناوە لەدایك بووە و داهێنراوی هیچ حزبێكی كوردستانی نییە، بەڵام ئەم ناوە لەوەتەی دروستبووە مێژوویەكی بۆخۆی تۆماركردووە كە هاوتای ئاشقانی ئازادییە و لە پێناوی ئازادییدا لە پێش –مەرگ ـەوە هەنگاو هەڵدەگرێت، بۆیە ناوی پێشمەرگە تەنیا بریتی نییە لە چەككردنە شان و یاخیبوون و رووكردنە چیا. ناوی پێشمەرگە تەنیا بریتی نییە لە شێوازی شەڕی پارتیزانی، یان شەڕی بچووكی گرووپ گرووپ، راشكاوانەتر، ناوی پێشمەرگە مورادیفی چەكداری پارتیزان و گەریلا و تەنانەت ئەو چەكدارانەی بزووتنەوەی رزگاریخوازی فەلەستینیش نییە كە ناویان لە خۆیان ناوە «فیدائی»، هۆكاری سادە بۆ ئەم جیاوازییەی نێوان ناوی پێشمەرگە و هەموو ئەو ناوانەی دیكە كە لە بزووتنەوە چەكدارییەكانی دیكە هەبوون، ئەوەیە تەنیا هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە درێژایی مێژوو شێوازی خەباتكردنی بۆ رزگاری و سەربەخۆیی تێكەڵاوی كاری تیرۆریستی و پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ نەبووە، بۆ ئەمەش جێگای شانازییە بۆ مێژووی بزاڤی رزگاریخوازی كوردستان كە ناوی پێشمەرگە بە وشەی پێشمەرگە و بە بێ وەرگێڕان بۆ سەر هیچ زمانێك هەر بەمانا كوردییەكەی تێكەڵاوی فەرهەنگی هەموو زمانە زیندووەكانی جیهان بووە و ئەمەش مانای ئەوەیە پێناسەی پێشمەرگە واتە تەنیا هێزی چەكدارە لە جیهاندا كە شەڕ دەكات بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕ، ئەم شەڕەی پێشمەرگەش دەیكات بە درێژایی مێژوو شەڕ بووە بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕ. هەر كاتێك شەڕ یەخەی كوردستانی گرتبێت، پێشمەرگە بەرپەرچی داوەتەوە بۆ ئەوەی كۆتایی بە شەڕ بهێندرێت.
بەداخەوە دیسان لەسەر پرسی ناوی پێشمەرگەش كە ئێستا لە جیهاندا بۆتە هێما و سیمبول بۆ ناوی كورد و كوردستان، دیسان پەكەكە و پەیەدە لەسەر ئەم ناوە ناكۆكن و دەیانەوێت لە ناو هەموو هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان ناوێكی دیكە بۆ چەكدارەكانیان دروست بكەن و خۆیان لە پێشمەرگە جیابكەنەوە، ئەم حاڵەتە ئەو مێژووی كۆتایی شەستەكانی سەدەی رابردوومان بیردەهێنێتەوە كە ناوی بارزانی ببووە هێما و ناسنامەی كورد لە جیهاندا، بەڵام گرووپێك لەسەر ئاستی لۆكاڵ دژایەتی بارزانی و ناوی بارزانی-یان دەكرد، بەڵام كە دەچوونە دەرەوەی وڵات، لەبەر ئەوەی بەبێ ناوی بارزانی كەس نەیدەناسین، بە ناچاری كە لێیان دەپرسین، ئێوە كێن؟ دەیانگوت: ئێمە ئەو میللەتەین كە بارزانی سەرۆكمانە، ئێستاش بە هەمان شێوە پەیەدە و پەكەكە، لە هەر شوێنێكی ئەم جیهانە باس لە گەریلا و شەڕڤان بكەن، هەردەبێت كاتێك وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوە بەوەی ئایا گەریلا و شەرڤان چین؟ دەبێت بڵێن پێشمەرگەیە.
لێرەوە گرنگە لە مانا و مەدلوولی ئاڵای كوردستان و پێشمەرگەی كوردستان تێبگەین و دان بەو راستییەدا بنێنین كە چەند بیری تەسكی حزبایەتی و فیكری نامۆ بە كوردبوون و كوردایەتی سەرمان لێبشوێنێت، چەند لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستان هەوڵبدەین خۆمان لەیەكتری جیابكەینەوە و ناو و هێمای جۆراوجۆر بۆ كوردبوونمان دابتاشین، ئەوا دەبێت ئەو پرسیارە رووبەڕووی خۆمان بكەینەوە، ئایا بەبێ ئاڵای كوردستان و پێشمەرگەی كوردستان، ئێمە لە جیهاندا كێێن و چین؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە راستگۆیی و بوێری دەوێت، لە هەمانكاتدا یەكڕیزیی خەڵكی كوردستان و تەواوی لایەنە سیاسییەكانی دەوێت بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ فیكری لێكترازان و بێڕێزیكردن بە سیمبولی كوردبوون و كوردستانیبوونمان دابنرێت.