هیچ ڕۆژێك تێناپەڕێت لەسەر ئەوەی بە بەردەوامی دەیان چاودێر و سیاسەتمەدار و بەرپرسان سەبارەت بە سیاسەت و ڕەفتارە چەوتەكانی نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق قسە نەكەن، چونكە هۆكاری سەرەكی بووە لە پشت نانەوەی ئاژاوە و بێسەروبەری و بە هەدەردانی سامانی گشتی و بڵاوبوونەوەی گەندەڵی لە ناو دامودەزگاكانی عێراق، ئەمە سەرباری دروستبوونی قەیرانی زۆر و ململانێی نێوان لایەنەكان، تەنانەت دۆخەكە بەوە گەیشت كە پێوەندییە دەرەكيیەكانی عێراق بە وڵاتانی ترەوە بشێوێت، مالیكی بێ ئەوەی گوێبدات بە گیانی فرەیی و پێكەوەژیان، دوژمنایەتی بەرانبەر بە ئايينزا و نەتەوەكانی تری هێنایەئاراوە و سەرپێچی یاسایی بەرانبەر دەكردن.
خیانەتی مالیكی لە دامەزرێنەرانی عێراقی تازە پاش ڕووخانی ڕژێمی پێشوو
نووری مالیكی بە نزیكبوونەوە و هاوكاری كورد لە هەرێمی كوردستانی عێراق بۆ جاری دووەم بە سەرۆك وەزیرانی عێراق دانرایەوە، چونكە باش دەیزانی كە بە بێ كورد ئەستەمە داخوازی سەرۆك وەزیرانی بۆ بچێتەسەر، پاش ئەوەی لە هەولێر ڕێككەوتننامەیەك لە نێوان لایەنەكان واژۆ كرا، ئەویش بە ئامادەبوونی بەڕێزان مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، جەلال تاڵەبانی سەرۆكی كۆماری عێراق و موقتەدا سەدر سەرۆكی ڕەوتی سەدر و هەردوو سەركردەی سووننە مەزهەب تاریق هاشمی و ئوسامە نجێفی و خودی نووری مالیكیش، لە كۆبوونەوەكەدا چەندین بڕگە خرانەڕوو، یەكێكیان هەڵبژاردنەوەی نووری مالیكی بوو بۆ سەرۆك وەزیران، هەروەها بڕگەیەكی تر لە ڕێككەوتنامەكە بریتی بوو لە كاركردن بە پێی دەستوور و كاركردن و پشتگیریكردن لە فرەیی و دیموكراسی و بەشداریكردنی سیاسی بۆ هەموو توێژ و پێكهاتە و مەزهەبەكانی گەلی عێراقی، بەڵام مالیكی پاش چەند مانگێكی كەم لە وەرگرتنی پۆستەكەی بەپێچەوانەوە بە هیچ كام لە بەڵێنەكانی پابەند نەبوو، دژ بەو هاوبەشە سیاسییانەی جووڵایەوە كە هاوكاری بوون لە دانانەوەی لەو پۆستەدا و هیچ یەكێك لەو خاڵانەشی جێبەجێ نەكرد كە لەسەری ڕێككەوتبوون، بەتایبەتیش هەستا بە دژایەتی كورد و سوننە و بایەخی بەوە دا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەیان نەیار لە ناو شیعەدا دروست بكات، دەرئەنجام ئەمەش بە خیانەتێك دادەنرێت بۆ دەستوور و گەلی عێراق بە گشتی.
سیاسەتە هەموجۆرەكانی مالیكی
پاش شكستی مالیكی لە بەڕێوەبردنی حوكمڕانی عێراق لە چوار ساڵی یەكەمدا، بەتایبەتی كاتێك جەنگی ناوخۆیی لە نێوان شیعە و سوننە بەرپا بوو، مالیكی زیاتر پیلانی دادەڕشت بۆ دوژمنایەتی نەیارانی و دەستدرێژیكردنە سەر مافەكانیان و بەمەش عێراقی خستە ناو قەیران و هەڵدێرانی زیاترەوە و بەڵێنەكانی بەجێنەهێناو كەوتە زۆربڵێی و بە تەوسەوە پێكەنین بە گەلی داماوی عێراق، سەرەتا كەوتە هەڕەشە و گوڕەشە بۆ بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان كە مافێكی دەستووری ڕەوای گەلی كوردە لە عێراقدا، بەر لە جێهێشتنی حوكمڕانییەكەشی هەستا بە جێبەجێكردنی ڕێوشوێنی تایبەت دژ بە پارێزگای كەركووك و هاوكات هەوڵی دا بۆ پەراوێزخستنی ڕۆڵی بەرپرسانی دڵسۆزی ئەو شارە، تۆمەتێكی زۆری بۆ كورد هەڵچنی بە گومانی فرۆشتنی نەوتەوە، لە هەمووشی سامناكتر ڕۆڵی سوننەی خستەژێر پێ و لە هەموو مافەكانی ڕەتاندن، ئەمەش بووە هۆی دروست بوون و هاتنەپێشەوەی ژمارەیەكی زۆر لە توندڕەوو كارئاسانی كردن بۆ هاتنی تیرۆریستان لە هەموو دنیاوە بۆ ناو عێراق، هەر بەوەندەشەوە نەوەستا، بەڵكو سیاسەتە ئەمنییەكەی بە شێوەیەك شكستخواردوو بوو تا بە یەكجاری تیرۆریستانی داعش ڕووبكەنە عێراق و ناوچەیەكی زۆریان لە عێراق دابڕی، وێڕای ئەمەش سەدان دۆسیەی گەندەڵی لە ناو دەزگا ئەمنی و سەربازییەكان ئاشكرا بوون، لە كاتێكدا كە ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان ڕێژەیەكی زۆری كوژراو و قوربانییان لە عێراق تۆمار كرد لە ئەنجامی شكستی سیاسەتەكانی مالیكی ژمارەی قوربانییان بەرزتر بوونەوە.
مالیكی كە خۆی بە ڕابەرێكی شیعەكان دەزانی، متمانەو بڕوای لە نێوان ئایین و ئايينزاكان لەق كرد و شیعەی كردە سەردارانی عێراق و لە ماوەی هەشت ساڵی حوكمدارییەكەیدا وڵاتیشی لە ڕووی سیاسی و ئابوورییەوە داڕمان، بە شێوەیەك هاووڵاتیان هیچ هەستیان بە گۆڕانكارییەكی ئابووری تەندروست نەكرد لەو ماویەدا، ڕەوشی پەروەردە و فێركردن و تەندروستی و ژینگە بە شێوەیەكی خراپ داهێزراو، ژمارەی بێوەژنانی عێراق بەرزبوونەوە بۆ زیاتر لە یەك ملیۆن و نیو وێڕای بێكاری كە بە پێی ئامارە نافەرمییەكان گەیشتە 29%، ڕەوشەكە بەوەندەوە نەوەستا، بەڵكو لە ڕووی خزمەتگوزارییەشەوە بە ملیۆنەها منداڵ هەتیوكەوتن و شار و شارۆچكەكان بێ ئاو و ئاوەڕۆ مانەوە، لە كاتێكدا بە ملیارەها دۆلار لە گەنجینەی دەوڵەت بە فیڕۆ دەچوو، نەخۆشی و دەرد و بەڵاش زیاتر عێراقی دەتەنییەوەو لە ڕووی كۆمەڵایەتیشەوە كوشتن و ڕفاندن و دزی و جیابوونەوەی هاوسەران زیاتر بوو، وێڕای بازرگانیكردن بە ماددە بێهۆشكەرەكان لە پارێزگاكانی باشووردا.
چاودێرانی سیاسی چۆن لە سیاسەتەكانی مالیكی دەڕوانن
چاودێران حەسەن ڕاشیدی كە توێژەرە و سامر ئەمین كە مامۆستای زانكۆیە و ناسڕ عەبدولكەریم كە سیاسەتمەدارەو عەلی كازم كە چاودێری سیاسی بوو، بە گۆڤاری گوڵانیان ڕاگەیاند كە بە درێژایی ئەو هەشت ساڵەی حوكمڕانیی مالیكی سیاسەتەكانی ئەو سەرۆك وەزیرانە لای كەس شاراوە نەبوو كە جگە لە دزی و ساختەكاری و گرێبەستی ژێربەژێری نەبێت، هیچی تری لێ شین نەبۆتەوە، بەڵام چاودێران ترسیان لە دوو شت هەبوو، یەكەمیان تێوەگلانی دادگا لە گەندەڵییەوە لەگەڵ مالیكی، كە بە نایاسایی پشتیوانییان لێدەكرد، دووەمیان ئەوە بوو كە شیعە نەیتوانی ئیدارەی گەلی عێراق بكات وەك چۆن شیعەی ئێران دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی وڵاتی كۆنتڕۆڵ كرد.
عەلی كازم كە شیعە مەزهەبێكی عەلمانییە وای بۆ دەچێت كە بیركردنەوەی شیعی لە بەڕێوەبردنی حوكمی عێراق بە تەواوی لە دیدی هاووڵاتیبوونەوە دوورە، بەڵكو دیدگایەكی پەتییانەی مەزهەبیيانەی تەواوە، مەبەستیش لەمە دامەزراندنی دەوڵەتێكی ئیسلامی شیعە مەزهەبە لە ژێر ناوی كۆماری عێراق، حەسەن ڕاشیدی توێژەری ئەكادیمی پێیوایە مەرامێكی تایبەتییان هەیە، ئەویش سەپاندنی ئايينزایی و تایەفەگەرییە لە نێو نیشتماندا، هەرچەندە دەوڵەتی دیكە قایل نابن عێراق بەو مەرامەی بگات، چونكە ئێمە لە وڵاتێكداین شیعە حوكمڕانی دەكات و ڕێژەیەكی زۆری گەندەڵی و سەرپێچی كردنی مافەكان لەئارادایەو خەڵكانێكیش دەسكەوت و پۆست و پایە لەسەر حیسابی كەسانی تر بەدەست دەهێنن. هەندێ چاودێر لەو بڕوایەدان كە شیعە توانایەكی لاوازی بەڕێوەبردنی دەوڵەتیان هەیە، بەڵكو توانایان بە شێوەیەكە كە ڕووبەڕووی شكست بوونەتەوە و هیچ میتۆدێكی ڕوونی سیاسەتێكی عەقڵانی لە خۆ ناگرن، ئەمە وێڕای نەبوونی گیانی لێبووردەیی و بەشداری پێكردن لە دروستكردنی بڕیاری سیاسی و هاوكات بڕواشی بە ناسنامەی نیشتمانی نییە و تەنیا ئامانجەكەی دروستكردنی ناسنامەیەكی مەزهەبی تایەفەگەرییە، چاودێرانیش دەڵێن مالیكی بەشێكە لەو بیركردنەوە تایەفەگەرە، وێڕای ئەوەی ڕێچكەی تایبەتی خۆی لە گەندەڵی و تێوەگلان هەبووە، لە نانەوەی كاولكاری و وێرانكاری لە وڵاتدا درێغی نەكردووە چونكە ئەو توانیویەتی دەست بەسەر جومگەكانی دەوڵەتدا بگرێت و ئايينیان تێكەڵ بكات، ئەمەش لە سیاسەتی لایەنگیری خۆیدا بۆ شیعە بقۆزێتەوە، ناشكرێت ئەوە لە یاد بكرێت كە هەر لە سەرەتای جڵەوگیریی دەسەڵاتەوە دەستی بەسەر هەموو جومگەكاندا گرت لەوانەش دادگا، بەمەش عێراقی سەدساڵ بۆ دواوە گەڕاندەوە و خستیە ناو لیستی دەوڵەتانی شكستخواردووەوە، لە پاش خۆیشی هێشتا ئەم سیاسەتەی مالیكی هەر وەك خۆی ماوەتەوە و سیاسەتی هەڕەمەكی بەردەوامە و هیچ ترووسكاییەكیش لە ئاسۆدا بەدی ناكرێت تا ڕەوشی عێراق باشتر بێت و ترسەكان ڕۆژ دوای ڕۆژ وەك خۆیان ماونەتەوە.