«كێشەی ئێرلەندای باكوور بە یەكێك لە كێشە ئاڵۆزكاو و مەحاڵەكانی سەدەی بیستەم دادەنرێت. هەر بۆیە ئەم كێشەیە كۆمەڵێك وانەی بۆ چۆنیەتی وەرچەرخانی تەنگژە پێشكەش كردووین و دەشێت لە توێژینەوەمان بۆ پرۆسەی وەرچەرخانی تەنگژە، هەنگاوەكانی وەرچەرخانی تەنگژەكە سوود لەم خاڵانە وەربگرین:
2. كێشەی نێوان ئێرلەندای باكوور و بەریتانیا لە ئاكامی گۆڕانكاری درێژخایەن لە هەر دوو كۆمەڵگەی بەریتانی و ئێرلەندی هاتەئاراوە. هەروەها بەرەوپێشەوە چوونەكانی یەكێتی ئەوروپا و كۆتاییهاتنی شەڕی سارد، بوونە هۆكاری ئەوەی كێشەكە سیاقێكی نوێ وەربگرێت و بتوانرێت مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت.
2. بونیادی كێشەكە گۆڕانكاری بەسەردا هات لە پان - ناسیونالیزمەوە بۆ هاوپەیمانییەك بە متمانەی تەواوە لە نێوان لایەنەكانی كێشەكەدا.
3. ئەو كارەكتەرانە گۆڕانكارییان بەسەردا هات كە دەیانویست كێشەكە بەرەو ئاشتی بەرن، ئەمەش واتە گۆڕانكاری بەسەر حكومەتی بەریتانیا و سەركردەكانی شین فین هات.
4. گۆڕانكاری بە سەر بیكردنەوەی دابەشبوون و لێكترازاندا هات و هەنگاو بەرەو یەكێتی و یەكڕیزی هەڵگیرا.
5. ئەم وەرچەرخانانە لەسەر هەموو ئاستەكان بووە هۆكاری ئەوەی رێككەوتنی هەینی مەزن لە نێوان دوو كەلتووری تەقلیدی درووست بێت و پێكەوە هەنگاو هەڵبگرن بۆ بونیادی دامەزراوەیەك كە بیروبۆچوونی ئێرلەندی و بەریتانییەكان لە حكومەتدا لە خۆی بگرێت. بەڵام وێڕای ئەم هەموو وەرچەرخانە، پێناچیت ئەم رێككەوتنە جێگەی خۆی بگرێت ئەگەر گۆڕانكاری گەورە لە ئەقڵییەتی دەستەبژێر و تاكەكاندا نەیەتە ئاراوە».
توێژینەوەی: وەرچەرخانی تەنگژە: ئەركیكی فرەڕەهەند
نووسینی: هیو میەل ( Hugh Miall)



لە تیوری درووستكردنی كێشە و تەنگژەوە
بۆ هەڵسەنگاندنی تەنگژەكە لە سیاقی واقیعیدا
جیاوازی نێوان تیۆری بەڕێوەبردنی تەنگژە لەگەڵ تێۆری وەرچەرخانی تەنگژە، ئەوەیە: لە تیۆری بەڕێوەبردنی تەنگژەدا بەردەوام لایەنی سێیەم دێتەناو كێشەكە بۆ ئەوەی لە خاڵێكدا كێشە و تەنگژەكە سنووردار بكات و ئاگربەست، یان بە شێوەیەكی كاتی توندوتیژی كۆنتڕۆڵ بكات، بەڵام لە تیۆری وەرچەرخانی تەنگژەكەدا، هەنگاوی یەكەمی بۆ ئەوەیی ئەم كێشە و تەنگژەیە ریشە كێش بكات و بونیادی ئەم بەردەوامی ئەم كێشەیە بگۆڕێت بۆ زەمینەڕەخساندن بۆ ئاشتییەكی هەمیشەیی لە نێوان لایەنە پێكناكۆكەكاندا. ئەوەی تیۆری درووستكردنی تەنگژەكە، یان بڕ و بیانووی دروستكردنی كێشە و تەنگژەكان دەردەهێنێت و وەلای دەنێت و كێشە، یان تەنگژەكە لە سیاقی خۆیدا دەخوێنێتەوە، واتە خوێندنەوەی كێشەكە لەسەر واقیعی ناوخۆی وڵات، خوێندنەوەی كێشەكە لە سەر ئاستی ئیقلیمی، لەگەڵ خوێندنەوەی كێشەكە لە چوارچێوەی رەهەندە جیهانییەكان و كاریگەری ئەو رەهەندە جیهانییانە لەسەر سرووشتی كێشەكە، یان تەنگژەكە.
تیۆری وەرچەرخانی تەنگژە، لەبەر ئەوەی پرۆسەیەكی فرە رەهەند لە خۆی دەگرێت و هەوڵەكانی لە گۆڕانكاری لە ئەقڵییەتی دەستەبژێرەوە شۆڕدەكاتەوە بۆ ئەقڵییەتی تاكەكان، زۆر جاران ئەو پرسیارە لەگەڵ خۆی دێنێتە ئاراوە بەوەی: ئایا شتێك هەیە بە ناوی تیۆری وەرچەرخانی تەنگژە؟ یان ئایا ئەم پرۆسە فرەڕەهەند و ئاڵۆزە لە كاتێكی دیاریكراودا ئامانجێكی دیاریكراو بەدەستەوە دەدات؟ دیارە تۆێژەران و پسپۆڕانی بواری بەڕێوەبردنی تەنگژە و بونیادنەران و پارێزەرانی ئاشتی، لەو خاڵەوە سەبارەت بە تیۆری وەرچەرخانی تەنگژە قەناعەتیان لا درووست بووە، كە پرۆسەی بەڕێوەبردنی تەنگژە(f conflict management)، یان پرۆسەی چارەسەركردنی كێشەكان (conflict resolution )، نەیانتوانیوە پرۆسەی وەرچەرخانی تەنگژە بەرەو ئاشتیی راستەقینە پاڵ پێوە بنێ. ئەوەی لەو دوو پرۆسەیەدا بە هاوكاری لایەنی سێهەم لە نێوان لایەنە پێكناكۆكەكان دێتەئاراوە، هەرگیز ئاشتی نەبووە، بەڵكو سەرەتایەك بووە بۆ ئەوەی جارێكی دیكە كێشە و تەنگژەی توندوتیژی لە پێشتر دووبارە ببنەوە.
دیارە كێشە و تەنگژە ناوخۆییەكان، كە تاكەكانی نێوان لایەنە پێكناكۆكەكان كە رۆژانە تێكەڵاوبوون و بەریەككەوتنیان هەیە، جیاوازە لە كێشە و تەنگژەی نێوان دوو دەوڵەت كە سنوورێك لێكیان جیادەكاتەوە. هەر بۆ نموونە ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سەركەوتوو بووبێت لەوەی شەڕی نێوان عێراق و ئێران لە ساڵی 1988 رابگرێت و دوای ئەم رێككەوتنە كۆتایی بە شەڕ و توندوتیژی هاتبێت، ئەوا هەرگیز لە كێشەی كشمیر و فەلەستین و پێكهاتە جیاوازەكانی یوگسلافیای پێشوو، سۆماڵ و دەوڵەتانی دیكەی ئەفریقیا سەركەوتوو نەبووە.
پسپۆڕان و تۆێژەران كە هەموو كات هەوڵەكانیان وەك هاریكاریكردنێكە بۆ سیاسەت درووستكەران و چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشە ئاڵۆزەكان، دیسان جیاوازییەكی دیكەیان لە نێوان كێشەی ناوخۆی نێوان پێكهاتە و ئیتنییە جیاوازەكانی نێوان یەك دەوڵەت، هەروەها كێشە نێوخۆییەكانی نێوان یەك پێكهاتەی نەتەوەیی و ئیتنی كردووە. لە یەكەمیاندا كە بۆ نموونە كێشەی نێوان سربییەكان و ئەلبانەكانی كۆسۆڤۆ-یە، یان كێشەی نێوان فەلەستین و ئیسرائیل-ـە، یان كێشەی نێوان كورد و عەرەب و تورك و فارس-ـە، هەموو كات پێشنیاری ئەوە دەكەن، لەبەر ئەوەی گۆڕانكاری لە بیركردنەوەی لایەنەكانی تەنگژە لەسەر ئاستی دەستەبژێری سیاسی و تاكەكانی هەردوولا زەحمەتە بەو ئاستە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، كە كێشەكە بگۆڕێت بۆ ئاشتی هەمیشەیی، بۆیە ئەوان بە باشی دەزانن، بە شێوەیەك لە شێوەكان ئەو نەتەوە و ئیتنییانە بە شێوەیەك لە شێوەكان لە یەكتری جیابكەنەوە. راشكاوانەتر ئەگەر لەسەر خۆمان وەك كورد باسی بكەین و ئەگەر كورد وەك نەتەوەیەكی زوڵملێكراو بە شێوەیەك لە شێوەكان لە تورك و فارس و عەرەب جیابكرێتەوە، ئەم جیاكردنەوەیە لەگەڵ ئەوەی تۆێژەران و پسپۆڕان بەو جۆرە پەسەندی دەكەن كورد ببێتە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ، بەڵام سیاسەت درووستكەران و دەوڵەتە گەورەكان، ئەم جیاكردنەوەیە لە چوارچێوەی (لامەركەزییەت، ئۆتۆنۆمی، فیدڕاڵییەت) پێناسە دەكەنەوە! بەڵام لە هەردوو حاڵەتەكەشدا، چ لەسەر ئاستی توێژەران و پسپۆڕان، یان سیاسەت درووستكەران و دەوڵەتە گەورەكان، گەیشتوونەتە قەناعەت كە چارەسەكردنی كێشە ناوخۆییەكانی نێوان پێكهاتە جیاوازەكانی یەك دەوڵەت پێویستی بە جۆرێك لە یەكتری جیاكردنەوە هەیە، بەڵام رووداوە نەخوازراو و دڵتەزێنەكانی 25 ساڵی رابردووی دوای رووخانی دیواری بەرلین، ئەوەی سەلماند كە هیچ كام لە شێوازی جیاكردنەوەكانی (لامەركەزییەت، ئۆتۆنۆمی، فیدڕاڵییەت) ناتوانێت كێشەی نێوان پێكهاتە جیاوازە پێكناكۆكەكانی نێو وڵاتێك چارەسەر بكات، بۆیە چارەسەری ریشەیی لە دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ پەسەند دەكەن، ئەمە لەگەڵ ئەوەی هەتا ئێستاش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەگەڵ ئەوەی گەیشتۆتە ئەوە قەناعەتە كە ئەم كێشانە بەوجۆرە چارەسەر دەكرێن، بەڵام بۆ پاراستنی بەرژوەندییەكانی خۆیان و راگرتنی باڵانس لە نێوان دەوڵەتە زلهێزەكاندا، بە جۆرێك لە جۆرەكان لەم چارەسەرە ریشەییە خۆیان دووردەخەنەوە، ئاكامەكەشی ئەو ئاژاوە و پاشاگەردانییەیە كە ئێستا لە دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا دەبینین.
ئەگەر لێرەوە بگەڕێینەوە بۆ كێشە و تەنگژە نیوخۆییەكانی نێو یەك پێكهاتەی نەتەوەیی، راشكاوانەتر بۆ كێشەی و تەنگژەی نێوان دوو حزبی سیاسی كە هەڵگری دوو كەلتوور و جیهانبینی جیاوازن لە چۆنیەتی سیاسەتكردن و هەنگاو هەڵگرتن بۆ بەڕێوەبردنی حوكمڕانی لە وڵاتدا، ئەوا ئەم كێشەیە نە دەتوانرێت وەك كێشەی نێوان دوو دەوڵەت، نە دەتوانرێت وەك كێشەی نێوان دوو پێكهاتەی جیاواز لە دەوڵەتێكدا سەیر بكرێت. هەروەها نابێت چاوەڕێی ئەوە بین، لایەنی سێیەم بێتە ناو كێشەكە و ئەو بتوانێت ئەم كێشەیە چارەسەر بكات. ئەم میتۆدە فەرزی دەكات كە دەبێت كێشەی لەو جۆرە بە ناچاری بە پرۆسەی وەرچەرخانی تەنگژەدا بڕوات و لە چوارچێوەی خوێندنەوەیەكی واقیعییانەدا هەموو رەهەندەكانی ئەم كێشەیە تاوتوێ بكرێت و ماوەیەكی باشی بۆ تەرخان بكرێت، بۆ ئەوەی پرۆسەی وەرچەرخان لە بیركردنەوە و ئەقڵییەتی ئەو دەستەبژێرەی كێشەكەیان درووستكردووە، بێتەئاراوە و ئەم وەرچەرخانە شۆڕببێتەوە بۆ ناو تاكەكانی ئەو گرووپەی كە هێشتاش نازانن هۆكاری سەرەكی بۆ درووستبوونی ئەم كێشەیە چییە.
لەم راستەوە ئەگەر سەیری كێشە و تەنگژەی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و بزووتنەوەی گۆڕان بكەین، كە لە ئێستادا خەڵك و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لە پەرۆشیان بۆ پاراستنی سەقامگیری و تەناهی كوردستان، داوای دانوستاندن و رێككەوتنیان دەكەن، ئەوا خاڵی گرنگ كە جۆرێك لە رەشبینی بۆ پێكهاتن و رێككەوتن لەم پرۆسەیە درووست دەكات ئەوەیە، بەهێچ جۆرێك هەست بە گۆڕانكاری لە شێوازی بیركردنەوە و ئەقڵیەتی ئەو دەستەبژێرەی ئێستا سەركردایەتی بزووتنەوەی گۆڕان دەكەن رووی نەداوە، هەتا بتوانرێت هەنگاو بۆ چارەسەری تەنگژەكە، یان لانیكەم بەڕێوەبردنی تەنگژەكە هەڵبگیرێت، بەڵكو هەر چۆنێك سەیری دەكەیت، ئەم كێشەیە وەك بۆمبێكی تەوقیتكراو وایە كە هەر كاتێك بێت، دەتەقێتەوە و لە كێشەكانی پێشتر زیاتر توندوتیژی و ئاژاوە درووست دەكاتەوە، بۆیە ئەم حاڵەتە فەرزی دەكات بەسەر كۆمەڵگەی كوردستان، كە هەنگاوی یەكەم لەوەوە دەست پێبكات، تیۆری درووستكردنی كێشەكان بگۆڕێت بۆ هەڵسەنگاندن و خوێندنەوەی كێشە و تەنگژەكانی نێوان گۆڕان و پارتی لە سیاق و واقیعی خۆیدا، هەروەها لە نێو كاریگەریی كاراكتەرە ئیقلیمییەكان و رەنگدانەوە جیهانییەكان لەسەر ئەم كێشەی كە ئێستا بە واقیعی درووست بووە.
گرفتی سەرەكی و گەورەی بزووتنەوەی گۆڕان
لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان چییە؟
نەوشیروان مستەفای خاوەنی كۆمپانیای وشە و دامەزرێنەری بزووتنەوەی گۆڕان دەیەوێت لە گوتاری رووكەشیدا پێمان بڵێت: «كێشەی من (واتە كۆمپانیای وشە و بزووتنەوەی گۆڕان، لەبەر ئەوەی بزووتنەوەی گۆڕان واتە یەك شەخس، ئەویش نەوشیروان مستەفایە) لەگەڵ پارتی و یەكێتی كێشەیەكی تازەیە و پەیوەندی بە تێڕوانین و جیهانبینی هاوچەرخەوە هەیە بۆ چۆنیەتی حوكمڕانی و ئایندەی كوردستان)! ئەو پرسیارەی لەسەر ئەم گوتارە رووكەشە رووبەڕووی شەخسی نەوشیروان مستەفا دەبێتەوە، ئەوەیە: ئایا لە چ بۆچوون و تێڕوانینێكی راستەقینە و راستگۆیانەی تۆدا، سەرۆك مسعود بارزانی ئاستەنگی بۆ درووست كردوویت، یان رۆڵی شایستەی خۆتی پێنەداویت؟ لەمەش زیاتر نەوشیروان مستەفا وەك سیاسەتمەدارێك، یان كەسی دووەمی ناو یەكێتی نیشتمانی كوردستان، زیاتر لە دوای ساڵی 1985 هاتۆتە ناو چۆنیەتی رێككەوتن و پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتی و پارتی و لایەنە سیاسییەكانی كوردستانەوە، پێش ئەم بەروارە نەوشیروان مستەفا كەمتر دەهاتە ئەم بوارە و زیاتر مام جەلال رۆڵی سەرەكی و كەسی یەكەمی دەگێڕا، بەڵام لە دوای ساڵی 1986ـەوە كە پرۆسەی ئاشتبوونەوە لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان دەستی پێكرد، دواتریش كە بەرەی كوردستانی دامەزرا، نەوشیروان مستەفا راستەوخۆ وەك لایەنی یەكێتی نیشتمانی چ وەك پێوەندی دووقۆڵی، یان بەرەی كوردستانی لەگەڵ سەرۆك مسعود بارزانی كاری كردووە. ئایا لە ماوەی 1986- 1991 و پاشانیش هەڵبژاردن و دامەزراندنی حكومەت و پەرلەمانی كوردستان، دەتوانێت ئەو جیاوازییە خۆی لە بیروبۆچوون و جیهانبینی بۆ حوكمڕانی و ئایندەی كوردستان بخاتەروو، هەتا نەوەكانی ئێستا بزانن، جیاوازی ئەو بیروبۆچوونە گەورە و گرنگەی نەوشیروان مستەفا چییە، كە ئەم جیاوازییە گەورەیەی لەگەڵ بیروبۆچوونی سەرۆك مسعود بارزانی، یان پارتی دیموكراتی كوردستان درووستكردووە؟!! وەڵامی ئەم پرسیارانە ناچارمان دەكات، شێوازی بیركردنەوەی نەوشیروان مستەفا بۆ درووستكردنی تەنگژە و كێشە و ئاژاوە لە كوردستان لە چوارچێوەی خۆی دەربهێنین و لە چوارچێوەی سیاقێكی واقیعیدا بیخوێنینەوە، ئەمەش راشكاوانە مانای ئەوەیە ئەو بڕوبیانوو و هۆكارانەی وەك كارگە درووستی دەكات و دەیخاتە بازاڕەوە بۆ ئەوەی بیكاتە پاكانەیەك بۆ كێشەكانی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان، لە بنەڕەتدا كێشەیەكی درووستكراون و پەردە پۆشكراون و هەڵگری رق و كینەیەكن كە رووی ئەوەیان نییە لە بەردەم خەڵكی كوردستاندا ئاشكرای بكات!
كەواتە هەنگاوی یەكەم بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان نەوشیروان مستەفا و پارتی دیموكراتی كوردستان پێویستی بە خوێندنەوەی ئەو رق و كینە بەرهەمهاتووە هەیە كە نەوشیروان مستەفا بۆ دژایەتی و لەناوبردنی پارتی دیموكراتی كوردستان بەرهەمی هێناوە. كە دەشڵێین دژایەتیكردن و لەناوبردنی پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەمە قسەیەكی هەڵبەستراو نییە، بەڵكو ئەمە قسەیەكی باوی ناو ئەو ئەندام و هەڵسووڕاوانەی بزووتنەوەی گۆڕانە كە خۆیان دەڵێن لە سەر دەستی نەوشیروان مستەفا پەروەردە كراون، یان لە سەربازگەی گردەكە مەشق و راهێنان لەسەر چۆنیەتی بەكارهێنانی ئەم قسانە پێكراوە!
جوانترین بەرهەمی بیركردنەوەی نەوشیروان مستەفا لە پیادەكردنی سیاسەت و پێكەوەكاركردن و هاوخەباتی لەگەڵ حزبە هاوپەیمانەكانی ئەم دوو سێ وشە جوانەیە: (گەوجاندن، دێواندن، بەرهەمهێنانی فاشیزم)! سەرنج بدەن، نەوشیروان مستەفا هەوادارانی خۆی بەو جۆرە پەروەردە كات، كە حزبە هاوپەیمانەكانی بەوجۆرە پێناسە بكەن. بۆ نموونە پارتی دیموكراتی كوردستان ئەو حزبەیە خەڵك دەگەوجێنێت، خۆی وەك دێو پیشاندەدا، حزبێكە وەك حزبەكەی هیتلەر فاشیزم بەرهەم دەهێنێت!!
پێویستە لەسەر ئەم بەرهەمە جوانەی فیكر و بیركردنەوەی نەوشیروان مستەفا چەند پرسیارێك رووبەڕووی خۆی بكەینەوە و بپرسین:
1. ئایا لە مێژووی هەموو سیاسەتمەدارانی جیهاندا، سیاسەتمەدارێك هەیە لەگەڵ حزبێكدا بچێتە پرۆسەی هەڵبژاردنەوە كە ئەو پێیوا بێت ئەو حزبە فاشیزم بەرهەم دەهێنێت، یان ئەو حزبە هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ حزبی نازی نییە؟!
2. ئایا لە مێژووی هیچ سیاسەتمەدارێكی جیهاندا هەیە، كە بانگەشەی ئەوە بكات بڕوای بە پێكەوەژیان و هاوخەباتی و فرەلایەنی هەیە، بەوجۆرە پێناسەی حزبە هاوبەشەكەی بكات كە خەڵك دەگەوجێنێت؟! ئەویش بە مەرجێك زۆرینەی خەڵكی كوردستان دەنگ بەو حزبە بدەن! ئایا ئەمە مانای ئەوە نییە نەوشیروان مستەفا زۆرینەی خەڵكی كوردستان بە گەوج دەزانێت؟ باشە سەركردەیەك زۆرینەی گەلەكەی بە گەوج بزانێت، چۆن دانوستاندن و وتووێژی لەگەڵ دەكرێت؟!
سەیر بكەن ئەم دوو بەرهەمە جوانەی!! بیركردنەوەی ئەم سیاسەتمەدارە دێرینە چ سووكایەتیەك بە سیستمی دیموكراتی و ئیرادەی گەلەكەی خۆی دەكات؟
كەسێك سووكایەتی بە دیموكراتی و گەلی خۆی بكات، ئایا لەسەر چ بنەمایەك وتووێژ و دیالۆگی لەگەڵ دەكرێت؟ لەم حاڵەتەدا یان ئەوەتا دەبێت پارتی دیموكراتی كوردستانیش ببێت بە هاوبەشی بیركردنەوەی ئەو و سووكایەتی بە دیموكراتی و گەلی كوردستان بكات، یان ئەوەتا دەبێت داوای كاتێك بكات، هەتا گۆڕانكاری ریشەیی لە ئەقڵییەتی ئەم سیاسەتمەدارە دێتەئاراوە. بۆیە گرنگە خاڵی دەستپێك بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە و زەمینە رەخساندن بۆ یەكڕیزی و دووبارە سوودوەرگرتن لەو هەموو توانایەی كە لەناو بزووتنەوەی گۆڕان هەن و نەوشیروان مستەفا بە هەدەری داون، ئەوا دەبێت لە كۆمەڵێك خاڵەوە بە راشكاوی دەست پێبكرێن، كە شەو و رۆژ هەوادارانی نەوشیروان مستەفا وەك موزایەدەی سیاسی بێمتمانەیی لەنێوان تاكەكانی كۆمەڵگە و بێ متمانەیی لەنێوان لایەنە سیاسییەكانی كوردستان پێ درووست دەكەن، ئەویش بەمجۆرە:
1. دژایەتیكردنی گەندەڵی و میكانیزمی درووستكردنی بیركردنەوەی دژەگەندەڵی
ئەوەی جێگەی سەرنجە كاتێك كۆمپانیای وشە یەكەم بەرهەمی خۆی درووستكرد، ئەم بەرهەمە وەك بەرهەمی گرووپێك خرایە بازاڕەوە كە وازیان لە سیاسەت و یەكێتی نیشتمانی كوردستان هێناوە و گروپێكن هیچ پەیوەندییەكان لەگەڵ دامودەزگا ئیدارییەكانی كوردستان نەماوە و ئەوان خۆیان لەو سیستمە جیاكردۆتەوە و دەیانەوێت سیستمێكی تازە بێننە ئاراوە و خەڵكی دەستپاك بخەنە ناو ئیدارەوە. بەڵام ئایا ژێرخانی ئەم قسانە لەسەر بنەمای نییەتی پاك و ئامانجی گۆڕانكاری راستەقینە بونیاد نرابوون؟ بیگومان واقیعی ساڵانی 2005-2009 پێمان دەڵێت: بەشی هەرە زۆری بەرپرسانی ئیداری زۆنی سەوز بە پارێزگاری سلێمانیشەوە، لە ژێرەوە پێوەندیان بە نەوشیروان مستەفاوە كردبوو، بە تەوجیهی راستەوخۆی نەوشیروان مستەفا كاری گەندەڵیان دەكرد، بۆ ئەوەی بیەسەلمێنێت كە گەندەڵی دیاردەیەكە و بنبڕ ناكرێت، تەنانەت نەوشیروان مستەفا ئەندازیاری وای كردۆتە كاندیدی بزووتنەوەكەی و ئێستا ئەندام پەرلەمانە، كە هەموو كاری ئەوە بووە پرۆژەكانی ناوچەكانی هەڵەبجە و سەید سادق پەك بخات بۆ ئەوەی خەڵك هانبدات واز لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بهێنن و ئەو گەندەڵییانە وەك گەندەڵیی ئیدارەی یەكێتی لە ناوچەكە رەنگبداتەوە.
با لێرەدا هەڵوەستەیەك لەسەر بەرهەمە جوانەكەی كۆمپانیای وشە بكەین و بپرسین: ئایا بەرزكردنەوەی دروشمی قەڵاچۆكردنی گەندەڵی، بە زەمینە خۆشكردن بۆ هاندانی گەندەڵی زیاتر دەست پێدەكات، یان زەمینەخۆشكردن بۆ كەلتووری دژە گەندەڵی؟
2. نەوشیروان مستەفا هەتا ساڵی 2009 خەریكی بەرهەمهێنانی ئەو چەمكانە بوو، كە حزبی سیاسی فاكتەری سەرەكی هەموو كێشەكانە لە كۆمەڵگەی كوردستان و ئاستەنگی سەرەكییە لەبەردەم پرۆسەی دیموكراتی، بەڵام لە 2009 خۆی حزبێكی سیاسی بەناوی ( بزووتنەوەی گۆڕان ) راگەیاند، لەمەش زیاتر خۆی واخستەڕوو، ئەم حزبە مۆدێل تازەیە چاوی لە دەسەڵات نییە و تەنها دەیەوێت ئۆپۆزسیۆنێكی ئیجابی بێت بۆ ئەوەی گۆڕانكاری بە سەر سیستم و دامەزراوەكانی وڵاتدا بێت، بەڵام ئەو ئۆپۆزسیۆنەی كە نەوشیروان مستەفا بەرهەمی هێنابوو لە گردەكە و لەسەر ئەو بەرهەمە مەشقی بە پەرلەمانتارەكانی كردبوو، ئەو مانایە بوو (ئۆپۆزسیۆن بوون واتە رەتكردنەوەی هەموو شتێك، رێزنەگرتنی سەرۆكی هەڵبژێراوی وڵات، دانانی هیچ ئیعتبارێك بۆ پەرلەمان و حكومەت، یاریكردن بە میكانیزمی داڕشتنی یاساكانی پەرلەمان و ..تاد)؟
پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئۆپۆزسیۆن بوون لە سیستمی دیموكراتیدا مانای ئەوەیە، كاتێك سەرۆكی وڵات دێتە پەرلەمان و گوتار پێشكەش دەكات، پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن بە سەرۆكی خۆیانی نەزانن؟ ئەمانە بێجگە لە پرۆسەی گاڵتەجاڕی بە ئیرادەی خەڵكی كوردستان و سیستمی دیموكراتی هیچی دیكە نین، بۆیە كاتێك بمانەوێت لەگەڵ ئەو جۆرە بیركردنەوەیە لەناو سیستمی دیموكراتیدا مامەڵە بكەین، ئەوا دەبێت مەرجی پێشوەختە ئەوە بێت، گۆڕانكاری بەسەر ئەقڵییەتی ئەم بیركردنەوەیەدا بێت، ئەگەرنا خۆمان دەبینە هاوكاری ئەو بیركردنەوە نەخۆشە بۆ لەباربردنی دیموكراتی.
3. خاڵێكی دیكە كە بزووتنەوەی گۆڕان بە دەستی ئەنقەست وەك كارتێك بۆ یاریكردن بە هەست و سۆزی خەڵكی كوردستان بەكاری دەهێنێت، مەسەلەی پێشمەرگەیە، هەوڵدانە بۆ شكاندنی ناوی پێشمەرگە وەك سوپای بەرگریی كوردستان و بچووككردنەوەی وەك میلیشیای حزبەكان، بزوتنەوەی گۆڕان دەڵێت: ئامانجی ئێمە ئەوەیە هێزی پێشمەرگەی كوردستان ببێتە هێزێكی نیشتمانی دامەزراوە و لە هێزی پارتی و یەكێتی بێنە دەرەوە. ئەم داوایە ئەگەر لە نییەتێكی پاكەوە بێت و رق و كینەی لە پشتەوە نەبێت، داوایەكە هەموو گەلی كوردستان پشتگیری دەكات، وەك وەزیری پێشمەرگە كە سەر بە بزووتنەوەی گۆڕانە خۆی راشكاوانە گوتی: «هیچ لایەنێك ناتوانێت بەرامبەر یەكگرتنەوەی هێزی پێشمەرگە هیچ كاردانەوەیەكی سلبی هەبێت، ئەوجا ئەو لایەنە كەس بێت، یان حزبێكی سیاسی، لەلایەن میللەتەوە لێی قبوڵ ناكرێت». پێش ئەوەی بێنە سەر وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە، دەبێت بگەڕێینەوە بۆ ئەو رێككەوتنەی كابینەی هەشتەمی لەسەر دامەزراوە، وەك گۆڕان خۆی دەڵێت: «هەر چوار لایەنەكە (یەكێتی، گۆڕان، كۆمەڵ، یەكگرتوو) بە جیا لەگەڵ پارتی رێككەوتووین بۆ چۆنیەتی بەشداریكردنمان لە كابینەی هەشتەمدا! ئەمە مانای چییە؟ بێگومان مانای ئەوەیە پارتی دیموكراتی كوردستان وەك حزبی یەكەمی براوەی هەڵبژاردنەكان پێش هەر لایەنیكی دیكە رازی بووە كە بزووتنەوەی گۆڕان پۆستی وەزارەتی پێشمەرگە وەربگرێت، ئەوجا هەر بزووتنەوەی گۆڕان خۆیان دەڵێن: «ئامانجمان لە بەشداریكردن لە كابینەی هەشتەم ئەوە بووە، بەشێك لە پرۆگرامی چاكسازی خۆمان ببێتە بەرنامەی كابینەی هەشتەم و یەكخستنی هێزی پێشمەرگەش یەكێك بووە لە بەرنامەكانی گۆڕان». بۆ ئەمەش دەڵێین: زۆر باشە، كەواتە پارتی دیموكراتی كوردستان كە رازی بوو پۆستی وەزارەتی پێشمەرگە بدرێتە گۆڕان، واتە رازی بووە بە یەكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە و گۆڕینی هێزی پێشمەرگە بۆ هێزێكی نیشتمانی دامەزراوەیی. لەسەر ئەم پرسەش پرسیار ئەوەیە: ئایا بەرنامەی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ ئەم ئەركە نیشتمانییە گرنگە چی بووە؟ ئایا لە چی دەترسن كە بەرنامەی خۆیان بۆ بە دامەزراوەییكردنی هێزی پێشمەرگەی كوردستان ناخەنەڕوو؟ با پیشانی بدەن، ئەمە بەرنامەی ئەوانە و پارتی دیموكراتی كوردستان دژی ئەم بەرنامەیە بووە.
لێرەدا جێگەی خۆیەتی وەك تەحەددا بۆ هەموو بزووتنەوەی گۆڕان، راشكاوانە و بەدەنگی بەرز ئەوە بڵێین: ئەوەی مەبەستی نییە هێزی پێشمەرگەی كوردستان یەكبگرێتەوە و ببێتە هێزێكی نیشتمانی، تەنیا بزووتنەوەی گۆڕان بووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر هێزی پێشمەرگە وەك سوپایەكی بەرگری كوردستان لە سیاسەت جیاكرایەوە، پێش هەمووان بزووتنەوەی گۆڕان دەتوێتەوە، لە پرۆسەی بەرهەمهێنانی وشە جوانەكانی!! كۆمپانیای وشە، هیچ جیاوازییەك لە نێوان پێشمەرگە و میلیشیا ناكات، ئەو كەسەی لە هەڵبژاردنەكانی 2009 پێشمەرگەی بە میلیشیا ناوبرد، ئەو كەسە كاندیدی خودی نەوشیروان مستەفا بوو بۆ پەرلەمان و ماوەی چوار ساڵ ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بووە. لەمەش زیاتر ئەگەر بزووتنەوەی گۆڕان ئامانجی ئەوە بووە كە هێزی پێشمەرگە یەكبگرێتەوە، دەبوو هەموو هەوڵەكانی بۆ ئەوە بێت كە متمانەیەكی گەورە لە نێوان هێزەكانی پارتی و یەكێتی درووست بكات، بەڵام وەك پەنابردن بۆ بچووكترین بەڵگە، با بزوتنەوەی گۆڕان، لەماوەی ئەو ساڵ و نیوەی لە حكومەت بوون، با چوار بەرنامەی رێكوپێكی هەموو كەناڵە میدیاییەكانی خۆیمان پیشان بدات كە خزمەتی درووستكردنەوەی متمانەی كردبێت لەنێوان پارتی و یەكێتی، هەتا خەڵكی كوردستان بڵێن: بەڕاستی نەوشیروان مستەفا و بزووتنەوەی گۆڕان ئامانجیان ئەوەیە پێشمەرگە یەكبگرێتەوە و پارتی و یەكێتی رێگرییان لێكردووە!
لێرەدا جارێكی دیكە وەك تەحەددا، راشكاوانە دەڵێین: با نەوشیروان مستەفا و بزووتنەوەی گۆڕان، كە داوای دژایەتیكردنی گەندەڵی و گۆڕانكاری و بەهێزكردنی سیستمی دیموكراتی دەكەن، تەنیا یەك بەرنامەی خۆیان بە نووسراو بۆ گەلی كوردستان و شارەزایان بخەنەڕوو، پێمان بڵێن: ئەمە بەرنامەی ئێمەیە بۆ چاكسازی، بۆ ئەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان پێشوازی لێ بكات، هەروەك چۆن لە كابینەی هەشتەم پێشوازی لێكرد، بەڵام دەركەوت كە ئەوان بێجگە لە وەڵامی سادە بۆ پرسیارە گەورەكانی نەتەوە، هیچ پرۆگرام و بەرنامەیەكیان نییە.
4. پرسێكی دیكە كە نەوشیروان مستەفا و بزووتنەوەی گۆڕان كاسبی سیاسی پێوە دەكەن، پرسی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەكردنی نەوتە، دیارە بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە ئەگەر یەكێك هەبێت لەناو بزووتنەوەی گۆڕان پرسیاری رووبەڕوو بكرێتەوە، دەبێت شەخسی نەوشیروان مستەفا بێت، لەبەر ئەوەی پێناچیت لەناو بزووتنەوەی گۆڕان بە شێوەیەكی زانستییانە هەڵوەستە لەسەر پرسی نەوت و هەناردەكردنی نەوت كرابێت، ئەمەش پرسیارەكانە:
ئایا جیاكردنەوەی مافی سوودوەرگرتن لە سەرچاوە سروشتییەكانی كوردستان لە پرۆژەی دەستووری 2005ی عێراقدا، كارێكی هەڵە بووە، یان دەسكەوتێكی میژوویی بووە بۆ گەلی كوردستان؟
ئایا بە پراكتیزەكردنی ئەم مافە و چڕكردنەوەی هەوڵەكان بۆ داڕشتنی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان لە 2007، كارێكی خراپ بووە، یان چاوەڕێمان بكردایە هەتا یاسای نەوت و گازی فیدڕاڵی دەردەچوو، كە هەتا ئێستا دەرنەچووە و هەتا حكومەتی عێراقیش بەم ئەقڵیەتە بیربكاتەوە ئەو یاسایە دەرناچێت؟
نەوشیروان مستەفا پێش ئەوەی بزووتنەوەی گۆڕان بوونی هەبێت، هەتا ئێستاش هەوڵدەدات ئەم دوو هەوڵە نیشتمانییە بۆ وەبەرهێنان لە بواری نەوت و گاز ناشیرین بكات، بەڵام هەتا ئێستا نەیتوانیوە لەسەر یەك گرێبەست تەنیا یەك وشە بڵێت، بۆیە ئەگەر كۆنتراكتەكانی نەوت گەندەڵن، یان ناشەفاف، بۆ راستییەكان ناخەنەڕوو، بۆچی بەشەرمەوە قسە دەكەن و دەیشارنەوە؟
خاڵێكی دیكە كە زۆر باسی دەكەن مەسەلەی دواكەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی كوردستانە، ئەوەی جێگەی داخە بزووتنەوەی گۆڕان لە بری ئەوەی حكومەتی عێراق تاوانبار بكات، كەچی ماف دەداتە حكومەتی عێراق بەوەی بودجە و مووچەی هاووڵاتییانی كوردستانی بڕیوە، لەمەش زیاتر خۆی هۆكاری سەرەكی بووە لە دواخستنی فرۆشتنی راستەوخۆی نەوتی هەرێمی كوردستان، كەچی ئێستا هەر خۆیشی ئەمەی كردۆتە بیانوو و ئاژاوەی پێ دروست دەكات.
لەكۆی ئەم خاڵانە دەكرێت راشكاوانە داوا لەم بزووتنەوەیە و ریكخەرەكەی بكەین و بڵێین: فەرموون پرۆگرامی خۆتان بە راستی بخەنەڕوو بۆ ئەوەی خەڵك چیتر چەواشە نەكەن.
ئەقڵیەتێكی نوێ بۆ مامەڵەكردنی سیاسی
ئەگەر بزووتنەوەی گۆڕان و نەوشیروان مستەفا بەنیازبن بە هەمان ئەقڵییەتە كۆنەكەی پێش 12ی تشرینی دووەم مامەڵە لەگەڵ پارتی بكەن و بە هەمان نەفەس داوای رێككەوتن و پێكەوە كاركردن و هاوبەشی لەگەڵ حكومەتدا بكەن، ئەوا ئەو ئەزموونەی چەند ساڵی رابردوو بۆ هەموو لایەكی سەلماند، ئەو ئەقڵییەتەی هەموو ئامانجی ئەوە بێت قسەی سووك و جنێو بەرهەم بهێنێت و بەرامبەرەكەی پێ ناشیرین بكات، ئەوا ئەو ئەقڵییەتە چیدیكە سیاسەتی پێناكرێت، ئەگەر وتووێژیشی پێبكرێت ئەوا ناوی هەر شتێك بێت سیاسەت نابێت، لایەنیكی دیكە كە پێویستە نەوشیروان مستەفا و بزووتنەوەی گۆڕان گۆڕانكاری بەسەردا بهێنن، ئەوەیە كە دەبێت بزانن چوارچێوەی كاركردن لە نێو حزبێكی سیاسیدا، ناوەندی مەشق و راهێنانی سەربازی نییە، بۆ مەشق پێدانی هەواداران و هەڵسووڕانی بزووتنەوەكەیان بۆ بە دوژمن ناسینی حزب هاوپەیمانی بەرامبەر، بەڵكو گۆڕینی چوارچیوەی حزب بۆ ناوەندی مەشق و راهێنانی سەربازی، ئەوە كۆمەڵگە دابەش دەكات و لەبەریەكی هەڵدەوەشێنێت. ئەمە زیانێكی گەورەی هەیە بۆ ئاسایشی كۆمەڵایەتی، بۆیە ئەگەر بڕیار بێت بەو جۆرە هاوپەیمانیی سیاسی گرێبدرێت، بۆ ئەوەی ئاشتی كۆمەڵایەتی لەبەریەك هەڵوەشێت، ئەمەشیان یاریكردنە بە ئاگر و هەموو كۆمەڵگە پێكەوە دەسووتێنێت، بۆیە لەم راستەوە گرنگە بە راشكاوی قسە لەگەڵ یەكتریكردن و ئاشكراكردنی دیوە شاراوەكەی گوتاری سیاسی هەنگاوی دەستپێك بێت بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە و گرنگە بزووتنەوەی گۆڕان و شەخسی نەوشیروان مستەفا بە ئاشكرا ناكۆكییەكانی خۆیان بەبێ شەڕم بەرامبەر پارتی دیموكراتی كوردستان رابگەیەنن. پێویستە تێگەیشتی ئەم بزووتنەوە پۆپۆلیستیە بۆ سەروەریی یاسا و دیموكراتی و پێكەوەژیان ئاشكرا بكرێت، بزووتنەوەیەكی سیاسی بڕوای بە یاسا و دیموكراتی و پێكەوە ژیان نەبێت، لە ژێر ناوی دیموكراتی و یاسا و پێكەوە ژیان مەرامەكانی بشارێتەوە، ئەوا هەتا ئەو پەردەیە هەڵنەماڵرێت، هەر دانوستاندن و وتووێژێك بكرێت، بێ بەرهەم دەبێت.