مەلا محەمەدی ئێنەیی ئەندامی لێژنەی باڵای فەتوا بۆ گوڵان:
گرنگە حزبەكانی كوردستان لەم قۆناغەدا لە خەمی بەرژەوەندیی نەتەوەكەیان و چارەنووسی گەلی كوردستاندا بن



مەلا و مامۆستا و زانایانی ئایینی كوردستان بەردەوام رۆڵی مێژوویی خۆیان لە خزمەتكردن بە گەلی كورد و دۆزە رەواكەی گێڕاوە، لەگەڵ سەرهەڵدانی شەڕی تیرۆرستانی داعش و ئەو قەیران و فیتنەیەی گەلی كورد دوچاری بووە، جارێكی دی مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام رۆڵی سەرەكییان لە پاراستنی یەكڕیزی و تەبایی ناو ماڵی كورد و رووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش بینی، ئەمەش بە پێچەوانەی ئەو پەرلەمانتارانەی هەندێك لایەن و حزبە ئیسلامییەكانە كە بەردەوام لە كەناڵەكانی راگەیاندن و وتارەكانیاندا كار بۆ دووبەرەكی و حزبایەتی و چاندنی رق و كینە دەكەن. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم بابەتە چەند پرسیارێكمان ئاراستەی مەلا محەمەدی ئێنەیی ئەندامی لێژنەی باڵای فەتوا و شارەزا لە بواری زانستی ئیسلامی كردووە و لێرەدا دەقی وەڵامەكانی بڵاو دەكەینەوە.


* مامۆستایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام رۆڵی سەرەكییان بینیوە لە رووبەڕووبوونەوەی فیكری توندڕەوی و رێكخستنی كۆمەڵگە و هاوكاریكردنی پێشمەرگەی كوردستان، ئایا تا چەند گرنگە مامۆستایان و زانایانی ئایینی لەم قۆناغەش بۆ پاراستنی یەكڕیزی و هاوكاری هێزی پێشمەرگە هەر پێشەنگ بن؟
- بە ناوی خوای گەورەو میهرەبان. مێژووی میللەتی كوردی موسڵمان شاهیدی ئەو رۆڵە گەورەیەی مەلا و زانایانی ئایینی پیرۆزی ئیسلامن، ئەمەش جێگەی شانازی و بەختەوەرییە كە دەستێكی باڵایان هەبووە لە بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی كورد و پارێزگاریكردن لەم گەلە مەزڵوومە. لە مێژووی هاوچەرخیشدا گەر لاپەڕەكانی مێژووی سەد ساڵەی گەلەكەمان هەڵبدەینەوە، هەر لە شێخ عەبدولسەلامی بارزانی و قازی محەمەد تا مەلا مستەفا بارزانی دووبارە رۆڵی خەباتگێڕانەی مامۆستایانی ئایینیمان بۆ دەردەكەوێت، هەر كەسێك بڕوانێتە ئەو وێنەیەی كە لە ساتەكانی راگەیاندنی كۆماری كوردستان لە مەهاباد گیراوە، ئەو ژمارە زۆرەی مەلا و مامۆستایانی ئایینی و كەسایەتییە ئیسلامییەكانی ناو نەتەوەكەمان دەبینێت كە ئاڵای كوردستانیان بەرز كردۆتەوە. لە سەردەمی شۆڕشی ئەیلوول بە دەیان مەلا و مامۆستا و زانای ئیسلامی لە دەوری مەلا مستەفا بارزانی كۆبوونەوە و پشتگیرییان لە شۆڕش كرد، ئەوە بوو خودای گەورە و میهرەبان دەرگایەكی خێری لە میللەتی كورد كردەوە و بە سەركردایەتی مەلا مستەفا گەلی كورد زۆربەی مافەكانی ئەو كاتی لە رێككەوتنامەی 11ی ئادار بەدەستهێنا، توانرا حكومەت و دەسەڵاتی ئەوكاتی عێراق بەچۆكدا بهێنێت و ناچاری بكات بۆ دانپێدانان بە مافەكانی نەتەوەی كورد. هەر ئەو كاتەش مەلا مستەفا بارزانی یەكێتی زانایانی ئیسلامی دامەزراند و رێكخستنێكی رێكوپێك لە نێوان مامۆستایانی ئایینی لەلایەك و خواست و ویستی گەلەكەمان لەلایەكی دی دروست كرا، ئەمڕۆش مامۆستایانی ئایینی ئیسلام لە گوتار و ئامۆژگارییەكانیان شەڕی پێشمەرگەیان دژ بە داعش بە جیهاد داناوە و ئەوانەشی لەو رێگەیەدا قوربانی بە ژیانیان دەدەن، پلەی شەهادەتیان هەیە و بەرامبەرەكەشیان كە داگیركار و هێرشبەرە جێگەیان دۆزەخ و جەهەننەمە.
* مێژووی موسڵمانێتی كورد مێژووی لێبووردەیی و پێكەوەژیانی بەرهەمهێناوە، بەڵام كاتێك ئەم ئایینە پیرۆزە بۆ مەبەستی سیاسی بەكار دەهێندرێت، هەست دەكەین ئەم دیوە جوانەی لێبووردەیی دەگۆڕێت بۆ توندوتیژی و یەكتری رەتكردنەوە، ئێوە وەكو مامۆستایانی ئیسلامی چۆن بەردەوامی بە دیوە جوانەكەی لێبووردەیی ئایینی پیرۆزی ئیسلام دەدەن؟
- شەڕەكانی سەلاحەددینی ئەیووبی كە لە ژێر ئاڵای پیرۆزی ئیسلام بۆ رزگاركردنی بەیتولمەقدیس ئەنجام درا، شاهیدی ئەو مێژووە پڕ لە سەروەرییەی ئازایەتی گەلی كوردە كە بۆ خزمەتكردنی ئایینی پیرۆزی ئیسلامی كردووە، ئەو نەبەردییە ئەو كات و ئێستاش بە هیچ سەركردەیەكی عەرەبی نەكراوە. نەتەوەكانی دەوروبەرمان لە عەرەب و تورك و فارس باش دەزانن كە گەلی موسڵمانی كورد بە درێژایی مێژوو لەگەڵ ئاییندا بوون و چ رۆڵێكی گەورەیان لە مێژووی ئیسلامدا گێڕاوە. لە رووی زانایان و كەسایەتییە بەناوبانگەكانی ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا بە سەدان زانا و مامۆستای گەورەی ئایینیمان هەبووە وەكو سەلاحەددینی شارەزووری و ئیبنوحازم و مەولانا خالید، چەند ساڵێكیش پێش ئێستا مامۆستا مەلا عەبدولكەریمی مودەڕیس لە بیارەمان هەبوو كە لە بەغدا دادەنیشت و ببووە سەرۆكی زانایانی هەموو عێراق و تەنانەت لەبەر گەورەیی و شارەزایی ئەم زانا كوردە موسڵمانە بڕیار وابوو ببێتە سەرۆكی زانایانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەم نموونە و بەڵگانە هەموویان ئەو راستییە دەسەلمێنن كە ئەوانەی بە ناوی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە هێرش دەكەنە سەر كورد، جگە لە رق و كینێكی شۆڤێنی هیچی تریان نییە. ئەوان چاویان بەو ئازادی و پێشكەوتنە هەڵنایەت كە كوردستان بەخۆیەوە بینیویە، چاویان بەو پێكەوەژیان و لێبووردەییە هەڵنایەت لە كوردستان بوونی هەیە و هەروەها باوەشی بۆ ئاوارەكانی عێراقیش لە سوننە و شیعە كردۆتەوە. ئەو گرووپە چەكدارانەی بە ناو ئایینی پیرۆزی ئیسلام هێرشمان دەكەنە سەر، بەڵایەكیان تووش كردین لە كاتێكدا ئێمە گرفت و كێشەمان لەگەڵ ئەواندا نەبوو، بە هیچ شێوەیەك تەعەدا و ناهەقیمان بەرامبەر نەكردوون. هەر بۆیە كارەكە پێچەوانە بووەوە، لە كاتێكدا تەواوی نەتەوە و حكومەتەكانی دنیا لە داعش دەترسان، كەچی لەسەر دەستی كورد و پێشمەرگە تیرۆریستانی داعش زەلیل و ریسوا كران و شكستیان پێهێنرا، ئەمەش بەپێی دەقەكانی قورئانی پیرۆز و فەرموودەكانی پێغەمبەر (د.خ) جێگەی فەخر و شانازییە، چونكە شەڕێكی هەق و دادپەروەرییە و پارێزگارییە لە مرۆڤایەتی و نەتەوەیەكی موسڵمان، مامۆستایانیش لە مینبەرەكانی مزگەوت بە بەردەوام ئاماژە بەوە دەكەن كە برا پێشمەرگەكان هیچ گومانیان لەوەدا نەبێت، ئەگەر بكوژرێن پلەی شەهادەتیان هەیە و بكوژەكانیشیان بە ئاگری دۆزەخی دەسووتێن. پێغەمبەر ( د.خ) بە ئەسحابەكانی فەرموو: ئەگەر گرووپێك بێن و هێرش بكەنە سەرتان پێیان بڵێن با شەڕ نەكەین. ئەوانیش پێیان وت: باشە ئەگەر رانەوەستان و هەر شەڕیان كرد؟ پێغەمبەر(د.خ) فەرمووی: بەرگری و پارێزگاری لە خاك و نیشتمانی خۆتان بكەن، مادام ئێوە دیفاع لە كەرامەت و شەرەفی خۆتان دەكەن، ئەگەر ئەوان ئێوەیان كوشت، ئێوە پلەی شەهیدتان هەیە و جێگاتان بەهەشتە، ئەوانیش جەهەننەمین و لە دۆزەخ دەبن، ئەمەش موژدەیەكی بەرزە بۆ شەهیدەكانی پێشمەرگە كە جێگەیان بەهەشتی بەرینە.
* وەكو مامۆستایەكی ئایینی و شارەزا لە بواری شەریعەتی ئیسلامی چۆن دەڕوانیتە رۆڵی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە پاراستنی خەڵكی و بەڕێوەبردنی شەڕی داعش؟
- لە سەردەمی پێغەمبەر (د.خ) دواتریش لە سەردەمی خەلیفەكانی راشیدین، هەموو كات پێغەمبەر (د.خ) و هاوەڵانی خۆیان پێشڕەو بوون و بەشداری شەڕیان دەكرد و لە بەرەكانی پێشەوەی شەڕ بوون. خالیدی كوڕی وەلید و ئەبو عوبەیدەی جەڕاح و سەدان سەركردەی دیاری موسڵمانان سەركردەی فتووحاتی ئیسلام بوون و لە پێشەوەی سوپاكانیاندا بوون. بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەو تەمەنەی بە درێژایی هەفتە و مانگ لە بەرەكانی شەڕ ماوەتەوە، بەمەش توانی پێشڕەویی پێشمەرگە بكات و شكست بە دڕندەترین دوژمن بهێنێ. بوونی سەرۆك بارزانی لە بەرەكانی شەڕ و شكستهێنان بە دوژمنێكی دڕندەی وەكو داعش جێگەی فەخر و شانازییە و مێژوو ئەو رۆڵەی لەبیر ناكات.
* وەكو ئاشكرایە پەرلەمان وەكو دەزگایەكی تەشریعی و یاسادانان دەبووایە لە خزمەتی خەڵكدا بووایە، كەچی سەرۆكایەتی پەرلەمان و زۆر لە پەرلەمانتاران رۆڵێكی سلبییان گێڕا و بە تەواوەتی ئەو دەزگایەیان لە كارو چالاكی ئیفلیج كرد، ئایا پێتوا نییە هەڵگیرسانی فیتنەكە فەشەلی پەرلەمان بوو لە چارەسەركردنی كێشەی خەڵك؟
- پەرلەمان شەرعییەتی نێودەوڵەتی هەیە و دامەزراوەیەكی گرنگی گەلی كوردستانە، پەرلەمانتارانیش بە دەنگی هاووڵاتیانی كوردستان چوونەتە ناو ئەو دەزگایەوە، هەر بۆیە دەبێت لە ئاستی فەخر و شانازی گەلەكەیاندا بن و نوێنەرایەتی ئەو میللەتە بكەن و لە ئاست داخوازی و خواستەكانی ئەواندا بن و بە رێكوپێكی لە مەیداندا كار بكەن و رەچاوی بەرژەوەندیی میللەتەكەیان پێش حزبایەتی بكەن. من كەسێكی سیاسی نیم و ئاگاداری وردەكاری و نهێنییەكانی ئەو لایەنە سیاسی و حزبانە نیم كە چ ئامانجێكیان هەیە، بەڵام زۆر گرنگە لە هەموو سات و كاتێكدا پەرلەمانتاران كارێكی وا نەكەن ببێتە هۆكاری تێكدان و ئاژاوە و فیتنە لە نێوان گەلی كوردستان، بەتایبەتی ئێستا لە هەموو كاتێك زیاتر پێویستیمان بە یەكڕیزی و یەكدەنگی هەیە و كارێكی ناڕەوایە فیتنە و پشێوی دروست بكرێت.
* باسی لێبووردەییت كرد لە ناو ئایینی پیرۆزی ئیسلام، گەلی كوردستانیش خاوەنی رەسەنایەتییەكی گەورەیە لە بواری لێبووردەیی و پاراستنی كەلتووری پێكەوەژیانی نێوان ئایین و ئایینزاكان، ئایا ئەم ژینگەی پێكەوەژیان و كەلتوورە مێژووییە چۆن پارێزگاری لێدەكرێت؟
- شوێنێكی وەكو هەولێر كە ئەو هەموو نەتەوە و ئایین و ئایینزایەكی تێدایە، بێ ئەوەی هیچ گرفت و كێشەیەكی مەزهەبی و نەتەوەیی و ئایینی تێدا بێت، جوانترین پەیامە بۆ جیهانی ئیسلام و مرۆڤایەتی، كە بزانن كورد خاوەنی كەلتوورێكی بەرزن و ئاشتی و برایەتی بۆ هەموو نەتەوە و ئایینزاكان دەوێت، ئەمەش وایكردووە بۆ رووبەڕووبوونەوەی دوژمنان هەموویان یەكدەنگ و یەكهەڵوێست بن، ئەمە جێگای شانازییە و بەڵگەیە بۆ سینگفراوانی نەتەوەی كورد كە رێزی لە تەواوی نەتەوەكان و ئایین و ئایینزاكان گرتووە، لەلایەكی دیكەوە ئەو هەموو ئاوارە عەرەبەی لە بارودۆخێكی دژوار و ناڕەحەتییەكی گەورەدا روویان لە كوردستان كردووە، بێ ئەوەی كەس سووكایەتیان پێ بكات، بگرە بە پێچەوانەوە رێزگرتن و پێشوازیكردن لێیان بووەتە هەوێنی پێكەوەژیان، پاراستنی ئەم لێبووردەیی و پێكەوەژیانە بۆ رۆڵی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەركردەكانی دیكە دەگەڕێتەوە كە وایكردووە بە عەقڵانی و مرۆڤایەتی بڕواننە ئایین و ئایینزاكانی كوردستان، بگرە پێشوازی لە لێقەوماوانی شەڕی تائیفی لە عێراق و ناوچەكەش بكەن. نەبوونی دەوڵەتی كوردیش بۆ ئەو ستەمە مێژوویی و زوڵمە دەگەڕێتەوە كە دەرهەق بە گەلی كورد كراوە، پێش هەموو شتێك دەبێت، پەنا بۆ خودا بەرین و دواتر ئەو ئاشتەوایی و پێكەوەژیان و یەكڕیزییەی كورد بكەینە پەیامی بە دەوڵەت بوون و بیگەیەنینە جیهانی پێشكەوتووی مرۆڤایەتی .
* ئێمەی كورد چۆن بتوانین بە هاوشێوەی نەتەوەكانی دیكە سوود لە فقهی ئیسلامی وەربگرین؟
- خودای گەورەو میهرەبان بە پێغەمبەرەكەی دەفەرمووێت: (وما ارسلناك الا رحمة للعالمین)، واتا بۆ رەحم و بەزەیی هەموو كەسێكمان ناردووی، میللەتی كوردیش سوودی لە ئیسلام وەرگرتووە، هەروەكو چۆن ئێستا مامۆستا و مەلا بەڕێزەكان لە گوتاری رۆژانی هەینی شیكردنەوەی راست و دروستی فقهی ئیسلامی دەكەن و راشكاوانە جەخت لەوە دەكەنەوە پێشمەرگەكانمان لە بەرەكانی جەنگدان و رەوایە بەرگری لە كوردستان بكەن و ئەركێكی ئایینیە و پێشمەرگە جیهاد دەكات و كوژراوەكانمان پلەی شەهادەتیان هەیە و كوژراوەكانی تیرۆرستانی داعشیش بە ئاگری دۆزەخ دەسووتێن. لەگەڵ ئەمەشدا پێویستە گوتاری هەینیی مامۆستایانی بەڕێز رێك بخرێتەوە و نزامێكی بۆ دابنرێت، بە هاوشێوەی وڵاتانی وەكو سعودییە و كۆماری ئیسلامی ئێران و سەرجەم وڵاتانی موسڵمان، لەمەشدا وەزارەتی ئەوقاف بەرپرسی یەكەمە، دەبێت لە وتارەكانی مامۆستایانی ئایینی بەڕێزەوە رێرەوی راستەقینەی ئایینی ئیسلامی پیرۆز بە خەڵك بگەیەنین و مەترسییەكانی سەر نەتەوەكەمان روون بكرێتەوە، چونكە ئەگەر ئەم واقیعە و بارودۆخە تێك بدرێت و دوژمنانی گەلەكەمان زیانمان پێ بگەیەنن، ئەوا تەنانەت ناتوانین بە ئەركەكانی ئایینیشمان هەڵسین بۆیە چاودێری و بەدواداچوون لەسەر هەڵەكان پێویستە.
* مار گۆرگیسی سێیەم وەك 121 هەمین پاتریاكی ئاشورییەكان لە هەولێر دانرا، دوای 80 ساڵ گەڕانەوەی ئەم پۆستە واتە كورسیی پاتریاكی كەنیسەی رۆژهەڵات بۆ هەولێر تا چ رادەیەك گرنگی بۆ پاراستنی ئەو پێكەوەژیان و لێبوردەیی هەیە؟
- كاتێك فەقێ بووم لە شەقڵاوە بە هیچ شێوەیەك جیاوازی لە نێوان ئێمە و كریستیانێكدا نەبوو، من لە زۆر شاری كوردستانی رۆژهەڵات و باشوور خوێندنی مەلایەتیم تەواو كردووە و ئەم واقیعەی پێكەوەژیان و لێبوردەییەم بینیوە. موسڵمان و كریستیان و ئایینزاكانی دیكە لە كوردستان یەك زمان و جلوبەرگ و كەلتوورمان هەبووە. خودای گەورە و میهرەبان دەفەرموێت: (وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّه إِلاَّ بِالْحَقِّ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّه سُلْطَاناً فَلا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ إِنَّه كانَ مَنصُوراً) واتا ئاگادار بن نەفسی خەڵكی بە ناهەق مەكوژن. هەر لەم بوارەدا پێغەمبەرمان (د.خ) دەفەرموێت: (قتل مسلم بغير حق أعظم عند الله من زوال الدنيا ...) واتا ئەگەر كەسێك مرۆڤێك، یان ئیماندارێك بكوژێت، لە دنیا خراپكردنێك خراپترە. لە فەرموودەیەكی دیكە دەفەرموێت: (مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا)، واتا كەسێك كەسێكی دی بە ناهەقی بكوژێت، كە موسڵمانیش نەبێت، بۆنی بەهەشت ناكات، ئەو بۆنەی كە بە درێژایی 40 ساڵ دەڕوات. تەنانەت پێغەمبەری خودا (د خ) كە خێری دەكرد لە دابەشكردنی خێرەكەدا جیاوازی لە نێوان موسڵمان و كریستیان و جوولەكە نەدەكرد. ئەخلاق و رەوشتی كوردەواریش رەنگدانەوەی ئایینی پیرۆزی ئیسلامە. سەبارەت بە گەڕانەوەی كورسیی پاتریاكی ئاشورییەكانیش دەستكەوتێكی گەورەیە، ئەمەش بۆ ئەو كەلتوورەی پێكەوەژیانە دەگەڕێتەوە كە بە درێژایی چەندین ساڵە ئەو ئایین و ئایینزایانە لەم خاكەدا دەژین.
* بۆ ئێستای كوردستان گرنگە فیتنە و ئاژاوە لە كوردستان دوور بكەینەوە، بەڵام ئەوەی جێگەی داخە ئێستا هەندێك لە حزبەكان خەریكە ئەم یەكڕیزی و یەكدەنگییە تێكبدەن، تاچەند گرنگە مامۆستایانی ئایینی خۆیان تێكەڵی ئەم ئاژاوەیە نەكەن؟
- جێگەی نیگەرانی و داخە حزبەكانی كوردستان رەچاوی بارودۆخی خراپی نەتەوەكەیان نەكردووە و لە ئێستادا جۆرە فیتنە و پشێوییەكیان تێكەوتووە. خودای گەورەو میهرەبان دەفەرموێت: (وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَلا تَفَرَّقُوا)، لە دەقێكی دی لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: (وَلَا تَكُونُوا كَاَلَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْد مَا جَاءَهُمْ الْبَيِّنَات وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَاب عَظِيم) لە دەقێكی دی دەفەرموێت: (وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَب رِيحكُمْ). ئەم دەقانەی قورئانی پیرۆز پێمان دەڵێت بە كێشە و دووبەرەكی و جیاوازی زیانتان پێ دەگات و شكست دەهێنن. حزبە كوردستانیەكان دەبێت ئەو راستییە بزانن كە بۆ گەلێكی وەكو كورد كە چواردەورە دراوە بە دوژمن و داگیركار و بە بەردەوام پیلان لە دژی دەگێڕن، تەنیا بە یەكگرتوویی و تەبایی سەركەوتوو دەبن و سەروەریمان بۆ دەستەبەر دەبێت.
* هەروەكو دەزانن، حزبە كوردستانییەكان لە دانوستاندن و گفتوگۆدان و ئەم هەنگاوە دوای پشتیوانی خوا پێویستی بە ئیرادەی خێر و پشتگیری هەموو لایەك بۆ سەرۆكی كوردستان هەیە. ئایا چەندە گرنگە سەرۆكی هەرێمی كوردستان كوردستان لەناو خەڵكدا دەنگی پێ بدرێت؟
- هەڵبژاردنی سەرۆك لەناو خەڵك دیموكراتیتر و باشترە و هەموو خەڵك بەشداری لە هەڵبژاردنی سەرۆكی خۆیان دەكەن، چونكە بۆی هەیە خەڵكێكی كەمتر بەشداری لە دەنگدانی پەرلەمان بكات. من كەسێكی شارەزام لە شەریعەت و فقهی ئیسلامی و سیاسی نیم، بەڵام دەزانم گرنگە حزبەكانی كوردستان لەم قۆناغەدا لە خەمی بەرژەوەندی نەتەوەكەیان و چارەنووسی گەلی كوردستاندا بن.
* تاچەند ئایینی پیرۆزی ئیسلام پێویستی بەوە هەیە حزبی ئیسلامی هەبێت و ئایین تێكەڵ بە حزبایەتی بكرێت؟
گەلی كورد موسڵمان و خواپەرستە و بە درێژایی مێژوو رۆڵی گەورەی لە پاراستنی ئاییندا هەبووە، پێش پەیدابوونی حزبی ئیسلامییش، چەندین سەدەیە كورد هەر لەسەر رێچكەی ئایینی ئیسلامی پیرۆز بووە، گوندێك ئەگەر 10 ماڵی تێدا بووبێت، مزگەوتێكی تێدا بووە. ئیسلام موڵكی هیچ حزبێك نییە، پاوانكردنی ئایینی پیرۆزی ئیسلامیش لەلایەن حزبەوە تاوانە و ئایین بۆ گەیشتن بە پلە و پۆست و كورسی دەسەڵات نییە، بەڵكو بۆ خزمەتی مرۆڤایەتی و بەها بەرزەكانە، بۆ ئەوەیە پارێزگاری لە مەزڵوومیەتی خەڵكی بكات، لە كوردستان خەڵك هەبووە لە ناو حزبی شیوعیدا بووە، بەڵام دینداری خۆی كردووە و رێزی لە ئایینی ئیسلام گرتووە. 500 ساڵ پێش ئێستاش كورد بەرگری لە ئایینی ئیسلام كردووە، بەبێ ئەوەی هیچ حزبێكی ئیسلامی بوونی هەبێت.