“ئێستا وڵاتی ئێمە لە شەڕدایە و شەڕەكەش تەواو نەبووە، بۆیە پرسی ئەنجامدانی ریفراندۆم لە كوردستان دواكەوتووە، بەڵام بێگومان دەكرێت، پەرلەمانی كوردستان هەنگاوی یەكەمی بە دامەزراندنی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەم پرسە هەڵگرتووە، ئەوەی دیكەش هەر تۆزێك بارودۆخی شەڕەكە رێگە بدات، ئەو ریفراندۆمە ئەنجام دەدرێت، لەبەر ئەوەی پێویستە ئەو دەرفەتە بە خەڵكی كوردستان بدرێت كە ئازادانە تەعبیر لە را و خواستی خۆی بكات و بە جیهان و بە ئێمەش بڵێت چی دەوێت.”
سەرۆكی هەرێمی كوردستان
كۆڕێكی هاوبەشی ئەتڵەنتیك و سەنتەری ئاشتی ئەمریكا
6ی ئایاری 2015

بڕیارەكەی كۆنگرێس و
پڕچەككردنی هێزی پێشمەرگە
جوزیف نای بیرمەند و دیپلۆماتی ناسراوی ئەمریكا، لە دوایین كتێبیدا بە ناونیشانی ئایندەی هێز (The future of power) كە لە ساڵی 2011 دەرچووە، باس لە مەترسیی دوو جۆر گواستنەوەی هێز لە نێوان دەوڵەتان و هەروەها لە كارەكتەری دەوڵەتییەوە بۆ كارەكتەری غەیرەدەوڵەتی دەكات. سەبارەت بە گواستنەوەی هێز لە نێوان دەوڵەتاندا، مەبەستی ئەوەیە هێز لە دەوڵەتانی رۆژئاواوە دەگوازرێتەوە بۆ دەوڵەتانی ئاسیا، ئەمەش بەو مانایەی دانیشتووانی ئاسیا كە 50%ی جیهان پێكدەهێنن، دەبنە خاوەنی 50%ی بەرهەمی جیهانی، لە كاتێكدا ئەم رێژەیە لە سەدەی بیستەمدا تەنها 20% بووە. سەبارەت بە گواستنەوەی هێزیش لە كارەكتەری نێودەوڵەتییەوە بۆ كارەكتەری غەیرەدەوڵەتی، نای باس لە دوو جۆر رێكخراوی غەیرە دەوڵەتی دەكات. یەكەمیان: رێكخراوە ناحكوومییە نێودەوڵەتییەكان كە كاری مەدەنی و خەیری دەكەن، دووەمیان: رێكخراوە تیرۆریستییەكانی هاوشێوەی رێكخراوی قاعیدە و داعش و هەروەها ئەو كەس و گرووپانەی كە بە رێگەی ئینتەرنێت هەوڵی هاككردنی كۆمپیوتەر دەدەن. سەبارەت بەم گواستنەوەیە بۆچوونی بەو جۆرەیە مەترسیی گرنگ لەو خاڵەدایە كە وەك ئێستا هێز كەوتۆتە دەستی تیرۆریستان و ئەو كەس و گرووپانەی كاری هاككردن دەكەن، ئەمەش وەك چەكوشێك وایە كەوتبێتە دەست منداڵێك و هەموو جیهانی لێ بووبێتە بزمارێك و بە كەیفی خۆی بە بزمارەكەیدا بكێشێت، لەم حاڵەتەشدا چەند سوپای بەهێز و رۆكێتی كرۆزمان هەبێت، لەبەر ئەوەی سەرچاوەی هەڕەشەكە نادیارە ناتوانین سوودی لێوەربگرین. ئەم مەترسییەی جۆزیف نای خستوویەتەڕوو بۆ ساڵی 2011 بووە، واتە سێ ساڵ پێش دروستبوونی رێكخراوی تیرۆریستی داعش و دامەزراندنی خەلافەتی ئیسلامی لە عێراق و سووریادا. پرسیاری گرنگ ئەوەیە: ئایا دوای دامەزراندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش، ئاخۆ دەبێت بۆچوونی بیرمەندێكی وەك جۆزیف نای چی بێت؟ راشكاوانەتر ئەگەر پێش دروستبوونی داعش جوزیف نای گەیشتبێتە ئەو قەناعەتەی كە سوپای مۆدێرنی ئەمریكا و رۆژئاوا دەستەوەستانە لە ئاستی تیرۆریستان، ئایا تیرۆریستانی داعش كە تەنها بەهای 25 ملیار دۆلار چەكی مۆدێڕنیان لە سوپای عێراق كەوتبێتە دەست، دەبێت ئایندەی سوپا بە شێوەیەكی گشتی لە جیهاندا چۆن بێت؟ ئەم پرسیارە كە لە كۆڕبەندی ئابووریی داڤۆس لە ساڵی 2015 بووە ناونیشانی یەكێك لە پەنێڵە گرنگەكانی ئەو كۆڕبەندە و ئەوەی پێ گوتین، كە هیچ سوپایەكی تەقلیدی لەسەر ئاستی دەوڵەتانی ناتۆ و ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا و جیهان، ئەو توانایەی نییە كە بتوانێت لە سەر زەوی تیرۆریستان تێكبشكێنێت.
بۆ تاوتوێكردنی ئەم پرسە (ئایندەی سوپا - The Future of Military) لە پەنێڵەكە میوانداریی هەر یەك لەم بەڕێزانە كرا: (د. رۆژ نوری شاوەیس وەك فەرماندەیەكی پێشمەرگە، خوان كارۆلس بینزۆن وەزیری بەرگری كۆلۆمبیا، جوزیف نای وەك بیرمەندێك لە بواری سوپا و ئاسایش، والفانگ شنایدەر سەرۆكی كۆنفرانسی میونیخ بۆ ئاسایش، لەگەڵ نوێنەری سوپای ئەمریكا بۆ كۆڕبەندی داڤۆس)، ئەوەی لەم پەنێلە جێگەی سەرنج بوو، ئەوە بوو كە تەنها پێشمەرگە خاوەنی ئەزموونی تێكشكانی تیرۆریستان بووە، لە بەرامبەردا وەزیری بەرگری كۆلۆمبیا باسی لە تێكشكانی مافیاكانی وڵاتی خۆی كرد. ئەگەر سەرنج بدەین، ئەو واقیعە دەردەكەوێت كە لەم جیهانە گەورەیەدا بێجگە لە پێشمەرگە هیچ هێزێك خاوەنی ئەزموونی تێكشكانی تیرۆریستان نەبوو. تەنانەت نوێنەری سوپای ئەمریكا لە پەنێلەكە راشكاوانە رایگەیاند، ئەوان وەك سوپای ئەمریكا پەنایان بردووە بۆ ئەوەی سوودێكی گەورە لە ئەزموونی رابردووی سوپای كۆلۆمبیا بۆ شەڕی تیرۆریستان وەربگرن، دیارە لە كاتی سازدانی ئەم پەنێڵە لە سەرەتای 2015 سەركەوتنەكانی پێشمەرگە تازە بوون و نەبووبوونە بابەتێك بۆ دیراساتی تەكنیكی سەربازیی نوێ لە جیهاندا، بەڵام سوپای كۆلۆمبیا ئەزموونی 15 ساڵی هەبوو، وێڕای ئەمانەش سەركەوتنەكانی پێشمەرگە بەسەر تیرۆریستانی داعشدا، جیاوازییەكی گەورەی لەگەڵ شەڕی پارتیزانی و شەڕی گرووپە مافیاكان هەبووە. واتە راستە تیرۆریستان پێشتر وەك گرووپی بچووك بچووك بە هاوشێوەی پارتیزان و گرووپەكانی مافیا كاری تیرۆریستییان ئەنجامدابوو، بەڵام شەڕی پێشمەرگە لەگەڵ تیرۆریستانی داعش، شەڕێك بوو بە درێژایی زیاتر لە 1000 كیلۆمەتر و لەگەڵ دەوڵەتێكی تیرۆریستیدا بوو. بۆیە جێگەی سەرسوڕمان نەبوو كە بیرمەندێكی گەورەی وەك جۆزیف نای كە خاوەنی كتێبەكانی (هێزی نەرم و هێزی رەق و ئایندەی هێز)ـە، زۆر بە راشكاوی بڵێت: ئەو سوپایەی كە بتوانێت تیرۆریستان تێكبشكێنێت، دەبێت نەوەیەكی تازەی سوپا بێت و زیاتر پشت بە تەكنەلۆژیای رۆبۆت ببەستێت، نەك سەرچاوەی مرۆیی وەك سەرباز). ئەو بۆچوونەی جۆزیف نای ئاماژەیەكی وردە بۆ ئەوەی كە تیرۆریستانی داعش بێجگە لەوەی چەكێكی هێجگار زۆری مودێڕنیان لە سوپای عێراق و سوپای سووریا دەستكەوتووە، لە هەمانكاتدا خاوەنی هەزاران بۆمبی مرۆیین كە خۆیان كردۆتە بۆمبا و خۆیان دەتەقێننەوە، بۆیە تەنها هێزێك لەسەر زەوی بتوانێت ئەم چەكانە تێكبشكێنێت، دەبێت تەكنەلۆژیای رۆبۆت بێت، نەك پێشمەرگە یان سەرباز. لەمەش زیاتر شەڕی سوپایەكی وەك كۆلۆمبیا لەگەڵ گرووپە مافییەكان لەگەڵ شەڕی پێشمەرگە لەگەڵ تیرۆریستانی داعش، جیاوازییەكی گەورەی هەیە، لەبەر ئەوەی گرووپە مافییەكان شەڕدەكەن بۆ پارە و خاوەنی هیچ ئایدیۆلۆژیایەك نین، راستە چەكدارن، بەڵام وەك تیرۆریستانی داعش خاوەنی بۆمبی مرۆیی و خەڵكی خۆكوژ نین، بۆیە ئەزموونی سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لەسەر زەوی بەسەر داعشدا، ئەزموونێكی بێ وێنەیە و تەنانەت ئەگەر بە وردی سەرنج لە پڕۆژە بڕیارەكەی لیژنەی بەرگریی كۆنگرێس بدەین، هەست دەكەین كە كۆنگرێسمانەكانی لیژنەی بەرگری زۆر بەوردی دیراسەتی سەركەوتنەكانی پێشمەرگەیان كردووە و گەیشتوونەته قەناعەتێك كە سیاسەتی ئێستای ئەمریكا بەرامبەر عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تووشی شۆك كردووە، لەبەر ئەوەی پڕۆژە بڕیارەكە راشكاوانە ئاماژەی بەوە كردووە كە راستەوخۆ ئیدارەی ئەمریكا چەك بداتە هێزی پێشمەرگە، وەك سوپای كوردستان و چەك بداتە گاردی نیشتمانی عەرەبی سوننە، وەك سوپای عەرەبی سوننە و چەك بە سوپای عێراقیش بدات. سەبارەت بەم لایەنە پڕۆفیسۆر مایكل نایت گەورە تۆژەری ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك و بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لە ئامۆژگای ناوبراو، لە وتووێژێكی تایبەتی بۆ گوڵان كە لەم ژمارەیەدا بڵاودەكرێتەوە، ئاماژەی بەوە كردووە كە ئەو پڕۆژە بڕیارەی ئەندامانی لیژنەی بەرگری كۆنگرێس ئامادەیان كردووە، راشكاوانە باسی كوردستان و سوننە دەكات، ئەمەش لە سیاسەتی ئێستای ئەمریكادا واتە دابەشكردنی عێراق، لەبەر ئەوەی بەپێی ئەم پڕۆژە بڕیارە سێ سوپای سەربەخۆ لە عێراقدا بوونی دەبێت.
ئەوەی لێرەدا جێگەی هەڵوەستەیە، ئەم پرسیارەیە: ئایا لیژنەی سەربازی كۆنگرێس چۆن گەیشتنە ئەو قەناعەتەی ئەمە باشترین رێگەیە بۆ تێكشكانی تیرۆریستان؟ وەڵامی ئەم پرسیارە وەك پڕۆفیسۆر نایت بۆ گوڵان ئاماژەی پێكردووە، ئەوەیە كە ئەو كۆنگریسمانانە شارەزای سیاسەتی عێراق نین، واتە تەنها كاریان لەسەر شێوازێكی سەربازی سەركەوتوو بۆ تێكشكانی داعش كردووە و ئەم خاڵانەیان لەبەر چاو گرتووە:
1. ئەو هێزە مرۆییە سەربازییەی لەسەر زەوی توانیویەتی تیرۆریستانی داعش تێكبشكێنێت، هێزی پێشمەرگەیە، راستە ئەم هێزە سوودی لە هاوكاری سەربازی هاوپەیمانان وەگرتووە، بەڵام پێویستە ئەم هێزە بە سەربەخۆ بمێنێتەوە و سوودی زیاتر لە ئەزموونەكانی وەربگێرێت و هەوڵبدرێت مۆدێلی سوپایەك بە هاوشێوەی هێزی پێشمەرگە لە شوێنی دیكەش تاقی بكرێتەوە.
2. ناوهێنانی گاردی نیشتمانی سوننە، ئیعترافكردنە بە فەشەلی بونیادنانەوەی سوپای عێراق كە بۆ ماوەی 11 ساڵ ئەمریكا پێوەی سەرقاڵ بووە، ئەوجا لە بری ئەوەی هەمان هەڵەی رابردوو دووبارە بكرێتەوە، ئەوا پێویستە سوود لە شێوازی پراكتیك و تاكتیكی هێزی پێشمەرگە وەربگرن، هەروەك چۆن ئێستا كۆمیتەیەكی هاوبەش پێكهاتووە بۆ ئەوەی سوود لە ئەزموون و توانای پێشمەرگە بۆ رزگاركردنی موسڵ وەربگرن.
3. بەپێی بۆچوونی هەموو شارەزایان و پسپۆڕان، ئەگەر ئەم بڕیارەی لیژنەی بەرگری هەموار نەكرێت و وەك خۆی لەناو كۆنگرێس بخرێتە دەنگدانەوە، ئەوا دەنگی پێویست دەهێنێت، بەڵام جێبەجێكردنی بڕیارەكە لەلایەن ئیدارەی ئەمریكییەوە ئاستەنگی بۆ دروست دەكرێت. لەسەر ئەم پرسە پڕۆفیسۆر ئەنتۆنی كوردسمان بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی عێراق لە سەنتەری دیراساتی ستراتیژی(CSIS)، لە وتووێژێكیدا لەگەڵ گوڵان راشكاوانە ئاماژەی بەوە كردووە لە ئێستادا ناتوانن دژی سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكا بن بەرامبەر بە عێراق و گەرەنتی پشتگیری سەربازیش مسۆگەر بكەن. پڕۆفیسۆر مایكل نایت سەبارەت بە رەزامەندیی سەرۆك بارزانی بەوەی چەك لە رێگەی بەغداوە بێت بۆ كوردستان، ئەم هەڵوێستەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، بە «سیاسەتێكی حەكیمانە» ناوزەد دەكات، لەبەر ئەوەی، لای بارزانی ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە چەك بگاتە دەستی پێشمەرگە، نەك بە چ رێگەیەك بە دەستی پێشمەرگە دەگات.
پێشوازیكردنی سەرۆكێكی سەركەوتوو
لە شەڕێكی جیهانیدا
ولیەم تایلەر بەڕێوەبەری ناوەندی ئەتلەنتیك، لە ناو ناوەندەكەی خۆی و لە ئامۆژگای ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ ئاشتی، كۆڕەكەی بارزانی بە رۆژێكی مێژوویی وەسفكرد و ئاماژەی بەوە كرد، ئەوان ئەمڕۆ پێشوازی لە سەرۆكێك دەكەن كە خۆی شان بە شانی پێشمەرگە لە بەرەكانی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش، سەركەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە. باسی ئەوەی كرد ئەوان پێشوازی لە سەرۆكێك دەكەن كە هێندە خاكەڕایە، جیا لەوەی بەردەوام لە بەرەكانی شەڕ بووە، خۆی بە شەخسی سەردانی خانەوادەی شەهیدەكان و بریندارەكانی شەڕەكەی كردووە. لەم سەركەوتنە مەزنانە كە راستەوخۆ بە سەركردایەتی بارزانی تۆماركراون، زیاتر لە 1200 پێشمەرگە شەهید بوون و 7000 پێشمەرگەش بریندار بوون. ئەم ناساندنەی بارزانی وەك پێشمەرگە لە ناوەندەكانی فیكر و لێكۆڵینەوە لە ئەمریكا جاری یەكەم نییە، پێشتریش لە ئامۆژگای برۆكینگز و بەڕێوەبەری سەنتەری سابان بارزانی وەك پێشمەرگە بە ئامادەبووان ناساندووە. ئەوكات پڕۆفیسۆر كینس پۆلاك بەو جۆرە بارزانی وەسفكرد كە: «وەك پاریس وایە بۆ فەرەنسا»، بەڵام ناساندنەكەی ولیەم تایلەر پەیامێكی گەورەتری هەڵگرتبوو، بەوەی بارزانی كلیلی سەركەوتنی شەڕێكی جیهانییە كە ئەویش شەڕی تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعشە. راستە ئەمریكا و هاوپەیمانانی دژی تیرۆریستانی داعش، ستراتیژیەتی تێكشكان و بێئومێدكردنی داعشیان دەمێكە بەرزكردۆتەوە، بەڵام لەو جوگرافیایەی تیرۆریستانی داعش و قاعیدە و رێكخراوە هاوشێوەكانیان كاری تیرۆریستی دەكەن، كە سنوورەكەی لە پاكستانەوە بۆ نەیجیریا درێژ دەبێتەوە، تەنها هێزی پێشمەرگە بە سەرۆكایەتی بارزانی توانیویەتی ئەفسانەی داعش پووچەڵ بكاتەوە و تێكیان بشكێنێت، ئەمەش جێگەی سەرسامییە نەك هەر بۆ خەڵكانی ئاسایی لە جیهاندا، بەڵكو بۆ تێكڕای ئەو ژەنڕاڵ و فەرماندە سەربازییانەی كە لەسەر ئاستی ئەمریكا و وڵاتانی هاوپەیمانی دژی داعش، بە تێكشكانی داعشەوە سەرقاڵن.
لێرەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ئەو دیدار و كۆبوونەوانەی سەرۆك بارزانی و شاندی یاوەری كە لەگەڵ سەرۆك ئۆباما و جۆزیف بایدن و ستافی ئیدارەی ئەمریكا و پێنتاگۆن ئەنجامیانداون، هەست دەكەین ئاكامی ئەم كۆبوونەوانە بەرەو پتەوكردنی ژێرخانی ئەو وڵاتەمان دەبات كە پێویستە كۆڵەكە سەرەكییەكانی مۆدێلی دەوڵەتێكی هاوچەرخ لە خۆی بگرێت، واتە دەوڵەتێك خاوەنی ئەو هێزە بێت، وەك ماكس ڤایبەر دەڵێت: بتوانێت جوگرافیای وڵاتەكەی بپارێزێت و بتوانێت ئارامی و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی بۆ هاووڵاتیانی دابین بكات. لە هەمان كاتدا بتوانێت گیانی لێبووردەیی و پێكەوەژیان لەناوخۆی وڵاتەكە و لەگەڵ دەرودراوسێكانیشدا دروست بكات. بەڵام لە ئێستادا و وەك بەرژەوەندی هاوبەشی هاوپەیمانانی دژەتیرۆر، پرسی سەرەكی گرێدەدرێتەوە بە سەركەوتن لە شەڕی تیرۆریستانی داعش و تێكشكاندنی ئەو مەترسییەی كە هەموو لایەنەكانی نێو هاوپەیمانی دژەتیرۆری گرتۆتەوە.
عێراق و ناوچەكە
دوای تێكشكاندنی داعش
ئەگەر ئەولەوییەتی سەرەكیی هاوپەیمانانی دژی داعش بۆ عێراق و ناوچەكە بریتی بێت لە تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوە دەبێت: ئایا دوای تێكشكاندنی داعش، ناوچەكە چۆن رێكدەخرێتەوە؟ ئایا جوگرافیای ئەم ناوچەیە هەر بەو شێوەیە دەبێت كە ئێستا بوونی هەیە؟ سەبارەت بە وەڵامی ئەم پرسیارانە دیارە ئەمڕۆ ئاڕاستەی سیاسەتی نێودەوڵەتی بەو جۆرە خۆی پیشاندەدات كە پارێزگاری بە جوگرافیا و ئەو سیستمە كۆنە بكات كە ماوەی 100 ساڵە لە ناوچەكەدا بوونی هەیە، بەڵام پرسیاری گرنگتر لێرەدا ئەوە دەبێت: ئایا ئەگەر بە زۆر ئەو جوگرافیا و سیستمە بەسەر ناوچەكەدا بسەپێندرێتەوە، ناوچەكە ئاشتی و سەقامگیری بەخۆیەوە دەبینێت؟ یان ئایا ئەو جەمسەربەندییەی ئێستا لەسەر ئاستی هەرێمی و جیهان لەناوچەكەدا دروست بووە، كۆتایی دێت؟ ئەوەی لەمیانەی ئەم پرسیارانە بۆتە خاڵی هاوبەش بۆ تێگەیشتن لە ئایندەی ئەم ناوچەیە، ئەوەیە كە هەموو لایەنەكان گەیشتوونەتە جۆرێك لە قەناعەت كە جارێكی دیكە ئەم ناوچەیە ناتواندرێت بۆ پێش دامەزراندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش بگێڕدرێتەوە، بۆیە لەم حاڵەتەدا ئەگەر بارودۆخەكە بەوجۆرە هەستیار بێت، كە نەتواندرێت سەرلەنوێ نەخشەیەكی تازە بۆ ناوچەكە دابڕێژرێت و لە ناو چوارچێوەی نەخشەیەكی تازەدا سەرلەنوێ هاوكێشەكان رێكبخرێنەوە، ئەوا وەك باڵیۆز ئیتمارا رابۆنوڤیچ لە دیراسەتەكەیدا كە لە ئامۆژگای برۆكینگز بە ناوی (كۆتایی سایكس پیكۆ) بڵاو كراوەتەوە، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە دەبێت لەناو نەخشەی هەریەك لە وڵاتانی ناوچەكە پێكهاتەی ناو وڵاتەكان بە شێوەیەكی دیكە رێكبخرێتەوە، ئەم حاڵەتەش وەك لە كۆڕەكەی ئەتڵەنتیك كە بە پرسیارێك لە لایەن پڕۆفیسۆر دیڤید فلیپس لە زانكۆی كۆلۆمبیا ئاڕاستەی سەرۆك بارزانی كرا، بەوەی ئایا سوورن لە سەر ئەوەی ریفراندۆم بكەن؟ لە وەڵامدا سەرۆك بارزانی زۆر راشكاوانە ئاماژەی بەوە كرد، مەسەلەی ریفراندۆم بەهۆی شەری داعشەوە دواكەوتووە، ئەگەر شەڕەكە هێور ببێتەوە و بارودۆخێكی باش بێتە پێشەوە، ئەوا بێگومان ئەو راپرسییە ئەنجامدەدرێت. ئەم وەڵامەی سەرۆك بارزانی كە دوای كۆبوونەوەكانیەتی لەگەڵ سەرۆك و ئیدارەی ئەمریكا، ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا تێگەیشتنێكی تازەی بۆ دروستبووە لە سەر ئایندەی عێراق و ئەو تێگەیشتنە تازەیەش ئەوەیە كە جارێكی دیكە ناكرێت پشتگیری حكومەتێكی سەنترالی بەهێز بكرێت، بۆ ئەوەی عێراق بە یەكپارچەیی بهێڵێتەوە، هەروەها ئەو شێوازی فیدڕاڵییەتەش كە لە ماوەی 10 ساڵی رابردوو نەتوانراوە جێبەجێ بكرێت و ئاسایش و سەقامگیری لە عێراقدا بێنێتەئاراوە، مانای ئەوەیە كە ئایندەی عێراق پێویستی بە شێوازێكی دی سەنترالیزمی فراوانتر هەیە كە سنووری فیدڕاڵیزم تێپەڕێنێت، بیركردنەوەش لە سەنترالیزمێك كە لە فیدڕاڵیزم زیاتر بێت بۆ چارەسەكردنی كێشەكانی عێراق، پێشتر لە لایەن سندوقی ئاشتی جیهانییەوە كاری لەسەر كراوە و بووە پێشنیار بۆ یەكێتی دەوڵەتەكانی عێراق(The Union of Iraqi state) . ئەم پرسە كە زۆر لە چاودێران لە رەزامەندی وڵاتانی دراوسێ و بەتایبەتی توركیای گرێدەدەنەوە، بەوەی پێویستە لەهەر هەنگاوێكی لەم جۆرە توركیا وەك دراوسێیەكی گرنگی كوردستان نیگەران نەكات، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە كە ئێستا توركیا لە هەموو دەوڵەتەكانی ناوچەكە زیاتر گەیشتۆتە ئەو راستییەی كە هۆكاری راستەوخۆ و سەرەكیی ئەو بارودۆخەی ئێستا لە عێراقدا هەیە، هۆكاری سیاسەتی سەنترالی و حكومەتی مەزهەبی و شیعەگەرای بەغدایە. لەمبارەوە مەولود چاوەش ئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی توركیا رۆژی 24ی نیسانی رابردوو لە ئامۆژگای كارینجی لە پەنێلێكدا راشكاوانە ئاماژەی بەوە كرد كە باشترین رێگە بۆ مانەوەی عێراق بە یەكپارچەیی، ئەوەیە كە سیستمی فیدڕاڵی لە عێراقدا بەو شێوەیە جێبەجێ بكرێت كە لە دەستووری ساڵی 2005ی عێراقدا هاتووە، ئەمەش بەو مانایە دێت، حكومەتی فیدڕاڵی بەغدا دەسەڵاتێكی لاوازی سنوورداری هەبێت و حكومەتە هەرێمیەكان دەسەڵاتی فراوانیان هەبێت، گەیشتنی توركیا بەم قەناعەتە كە راشكاوانە خۆی وەك كارەكتەرێكی ئیقلیمی لەسەر ئاستی جیهان دەبینێت و لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا جەخت لەسەر ئەم چارەسەرە بكاتەوە، مانای ئەوەیە بیركردنەوە لە عێراقی پێش حوزەیرانی 2014 كارێكی مەحاڵە و، نە عێراق بەو شێوازە بە یەكپارچەیی دەمێنێتەوە، نە ناوچەكەش ئارامی و سەقامگیری تێدا دێتەئاراوە. بۆیە لە هاوكێشەی سیاسی و تازەی ناوچەكە، كە لایەنی كوردی توخمی سەرەكییە و رۆڵێكی كاریگەر و یەكلاكەرەوە لە تێكشكانی داعش دەگێڕێت و تێكشكانی داعشیش سەرەتای رێگەیە بۆ ئایندەی ناوچەكە، ئەوا بڕیاردانی كورد كاریگەری گرنگی لە سەر رێكخستنەوەی ناوچەكە دەبێت، بۆ ئەمەش وەك سەرۆك بارزانی ئاماژەی پێكرد لەگەڵ كۆتایی هاتنی تێكشكانی داعش هەنگاوی جددی بۆ هەڵدەگیرێت.