«چیدیكە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا، باسی دەوڵەتی فاشیل ناكرێت، بەڵكو ئێستا ئەم ناوچەیە خۆی بۆتە ناوچەیەكی فاشیل و دەبێت سەرلەنوێ هەمووی رێكبخرێتەوە.»
رۆبن رایت
موحازەرەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە 2015
سەنتەری وۆردۆ ولسن

رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
نەبوونی بەدیل و بیركردنەوەی نوێ
جێمس جێفری كە پێشتر باڵیۆزی ئەمریكا بووە لە عێراق و دیپلۆماتێكی ناسراو بووە لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەرەتای مانگی رابردوو لە پەنێلێكی ئامۆژگای واشنتۆن و بۆ دیراسەتی رۆژهەڵاتی نزیك، رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی وەك تۆپێك وێناكرد كە لە ئاسمانەوە بە خێرایی و بە بێ بوونی هیچ بەربەستێك دەكەوێتە خوارەوە و نازاندرێت كە كەوتە سەر زەوی چی بەسەر دێت. دینیس رۆسیش كە ماوەی 21 ساڵ لە چوار ئیدارەی جیاوازدا كاری كردووە، لەهەمان پەنێلدا وتی: «پێش ئەوەی بێمە هۆڵەكە یەكێك لە ئامادەبووان پێی وتم رووت خۆشە، دەڵێی شتێكی تازەت پێیە، لەوەڵامدا وتم: خۆم من باسی كەش و هەوا ناكەم، تا پێت بڵێم ئەمڕۆ بەفر دەبارێت، یان نە، من باسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەم و ئێستاش پشتگیری ئەو بۆچوونەی جێفری دەكەم كە ئایندەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نادیارە».
ئەگەر لە روانگەی ئەم دوو دیپلۆماتە گەورەی ئەمریكاوە سەیری بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكەین، هەست دەكەین ئیدارەی ئێستای ئەمریكا كە باراك ئۆباما سەرۆكایەتی دەكات و خاوەنی كتێبی (بوێری هیوا -AUDACITY OF HOPE)یە، ئێستا لەبەردەم رووداوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێ هیوا بووە و تۆماس فریدمان گوتەنی (نیوەی سەری سپی بوو، هەتا بڕیارێكی دژی داعش دەركرد، نیوەكەی دیكەشی تی پارتی سپی دەكات)! ئەم قسەیەی فریدمان لە رەهەندێك زیاتری لێدەخوێندرێتەوە و ئاماژەیەكی راشكاوانەیە بۆ شێوازی دروستكردنی بڕیار لەناو ئیدارەی ئێستای ئەمریكادا، ئەمەش نەك هەر لەسەر ئاستی سیاسەتی دەرەوە، بەڵكو لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆش، بۆیە ئەگەر بڕیاردانی سەرۆك ئۆباما بۆ بەشداری پێكردنی هێزی ئاسمانی لە دژی داعش دوای هێرشی داعش بۆ سەر كوردستان و مقاوەمەتی هێزی پێشمەرگەی كوردستان سەرچاوەی گرتبێت، بەوەی مقاوەمەتی پێشمەرگە ئاستەنگی سەرەكیی ناردنی هێزی زەمینی لە كۆڵ ئەمریكا كردەوە، ئەمە مانای ئەوەیە ئەگەر هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەسەر زەوی نەیتوانیبایە مقاوەمەت بكات و هێرشی تیرۆریستانی داعش رابگرێت و پێچەوانەی بكاتەوە، ئەوا سەرۆك ئۆباما نەیدەتوانی ئەو بڕیارە بدات كە بە هێزی ئاسمانی لە تیرۆریستان بدات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هێزی ئاسمانی بە تەنها لە شەڕی دژە تیرۆریستاندا هیچ سوودێكی نییە، بەڵام كە مسعود بارزانی وەك فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی كوردستان بڕیاری شەڕی مان و نەمانی راگەیاند، بە شەش رۆژ دوای ئەو بڕیارە ئیدارەی ئەمریكاش بڕیاری خۆی دا و تەنانەت دوای ئەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان توانی بەنداوی موسڵ ئازاد بكات، ئەوجا سەرۆك ئۆباما ستراتیژیەتی تێكشكان و بێئومێدكردن (Degrade and destroy)ی راگەیاند، ئەم ستراتیژەش هەتا ئێستا لە پاكستانەوە هەتا لیبیا و تا دەگاتە نەیجیریا، تەنها لەسەر دەستی هێزی پێشمەرگەی كوردستان ئاكامێكی بەدەستهێناوە كە تەواوی دەوڵەتانی هاوپەیمانی دژە تیرۆر شانازی پێوە دەكەن، هەربۆیەش لەو كاتەی رەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك كۆماری توركیا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا كەوتنی كۆبانێی رادەگەیاند و ئەمریكا و هاوپەیمانانیش زۆر بە چڕی هێرشەكانیان بۆ لێدانی تیرۆریستانی داعش چڕكردەوە، بەڵام نەدەتونرا پێشڕەوییەكانی داعش پێچەوانە بكەنەوە، ئەمەش وایكرد سەرۆك ئۆباما بەو پێشنیارەی سەرۆك بارزانی قایل بێت كە لە هەرێمی كوردستانەوە پێشمەرگە بچێتە كۆبانێ، بۆ ئەم پرسە وەك رۆژنامە توركییەكان بڵاویان كردەوە، سەرۆك ئۆباما خۆی بە شەخسی هاتبووە سەرخەت و قسەی لەگەڵ ئەردۆگانی سەرۆك كۆماری توركیا كردبوو، بەوەی ئەگەر توركیا رازی نەبێت پێشمەرگە بە خاكەكەیدا بچێتە كۆبانێ، ئەوا رێگەی دیكە دەگرێتەبەر. كە ئەو هەلە دروستبوو، جیهان گوێی بۆ پێشنیارەكەی بارزانی گرت. سەرۆك بارزانی نامەیەكی ئاڕاستەی پەرلەمانی كوردستان كرد، بۆ ئەوەی پەرلەمانی كوردستان بڕیار بدات هێزی پێشمەرگە وەك سوپای بەرگری لە كوردستان بە فەرمی بچێتە كۆبانێ. ئەم نامەیەی سەرۆك بارزانی بۆ پەرلەمان و بڕیاری پەرلەمانی كوردستان (نەك پەرلەمانی عێراق!!) بە ناردنی هێزی سەربازی بۆ دەرەوەی سنووری باشووری كوردستان و عێراق، وەرچەرخانێكی گەورەیە و شكۆ و هەیبەتی باشووری كوردستان لەسەر ئاستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هێشتا وەك پێویست هەڵوەستەی لەسەر نەكراوە، چوونی پێشمەرگەش بۆ كۆبانێ لە كاتێكدا بووە كە زیاتر لە 75-80%ی شارەكە بەدەست تیرۆریستانی داعشەوە بووە، بەڵام بە هاوكاری هێزی پێشمەرگە و باشووری كوردستان بۆ رۆژئاوا كۆبانێ ئازادكرا و هەفتەی رابردووش وەك هەموو لایەك بینیمان هێزی پێشمەرگەی كوردستان دوای تەواوبوونی ئەركەكەی و ئازادكردنی كۆبانێ گەڕانەوە بۆ باشووری كوردستان.
ئەم واقیعەی ئێستا لەسەر خاكی كوردستانی باشوور و رۆژئاوا لە كۆبانێوە تا جەلەولا بوونی هەیە و هێزی پێشمەرگە و شەڕڤانان مودێلێكی تازەیان بۆ تێكشكانی داعش و بەتاڵكردنەوەی ئەفسانەی داعش هێنایەدی، ئەوەش بەرهەمی ئەو سەركردایەتییە حەكیمانەیە بووە كە سەرۆك بارزانی لەم بارودۆخە هەستیار و چارەنووسسازدا سەركردایەتی كرد. بارزانی نەك هەر توانی بە سیاسەتی لۆژیكانەی خۆی نێوماڵی كورد لە باشوور و رۆژئاوا یەكبخاتەوە، بەڵكو رۆژئاوا و باشووری كردە یەك سەنگەر و هەموو كوردی پێكەوە لەو سەنگەرەدا دژی تیرۆریستانی داعش یەكخستەوە، ئەمەش بارودۆخێكی تازەی ئەوتۆی لە ناوچەیەكی وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێناوەتە ئاراوە كە هیچ كەسێك بەدیلێك شك نابات و بیركردنەوە لە ئاستی رووداو كارەساتەكان راوەستاوە!
كێشەی سیستمی دەوڵەت
نەك كێشەی ناوخۆی دەوڵەت
رۆبەرت ساتلۆف بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پڕۆگرامەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئامۆژگای واشنتۆن، ئاماژە بەوە دەكات، ئێستا لە سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گوێبیستی هەندێك شت دەبین، كە لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا بوونی نییە. هەر بۆ نموونە: ئێستا لە سیاسەتی نێودەوڵەتی باس لە بەرپرسیاریەتی پاراستنی گەلان (protection responsibility)دەكرێت، بەڵام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست باس لە مۆدێلی دەوڵەتی عوسمانی و سەفەوی و فاتیمی و ویلایەتی فیقهی دەكرێت، هەریەك لەم چەمكانەش كە باسیان لێوە دەكرێت، هەروەها بێ بناخە نین، بەڵكو ئەمە شێوازی بیركردنەوەی جیاوازی هێزە سەرەكییەكانی ناوچەكەیە، ئێستاش كە سعودیە سەرۆكایەتی هاوپەیمانییەك دەكات بۆ لێدانی حوسییەكانی یەمەن و ئەمریكا پشتگیری لێدەكات، وەك جۆرێك لە بەرگریكردن لە شەرعیەتی دەوڵەتی تەقلیدی ناوچەكە سەیری دەكات. ئەولەوییەتی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەلكان و رۆژهەڵاتی ئەوروپا بە درێژایی مێژوو بەو جۆرە بووە كە بەرگری لە شەرعییەتی دەوڵەتی تەقلیدی بكات، ئەمەش راشكاوانە مانای ئەوەیە ئەگەر ئەمریكا هەموو هەوڵی خۆی بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی پارێزگاری لە سیستمی كۆنی نەخشەی سایكس پیكۆ بكات و شەرعییەت بۆ دەوڵەتە تەقلیدییەكان بگێڕێتەوە، ئەوا نەك هەر سەركەتوو نابێت، بەڵكو واقیعی ئاڵۆزكاوی ناوچەكە وایكردووە، كە هیزە گەورەكانی ناوچەكە وەك (سعودیە، توركیا، ئێران، پاكستان، میسر ) نەتوانن پابەند بن بەو سنوورە تەقلیدییەوە كە هەموو لایەك گەیشتوونەتە قەناعەت لەناو ئەو نەخشە كۆنەدا نەك ئاسایش و سەقامگیری ناپارێزرێت، بەڵكو هەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینی و مەزهەبییەكانی ناوچەكە، هەر یەكەیان لە شوێنێك كەوتوونەتە بەر مەترسیی جددی. هەر بۆ نموونە: لە سووریا شیعە لە هەڕەشەدایە، لە عێراق سوننە، لە میسر و عێراق و لوبنان كریستیان، لە كوردستان ئێزدی بەدەستی داعش، هەر بۆیە كاتێك توركیا لە شەڕی داعش هەندێك دوورەپەرێز رادەوەستێت و تۆمەتباری دەكەن بەوەی كە بەشداری شەڕەكە ناكات، سەرۆك كۆماری توركیا بیانوو و پاكانەی خۆی هەیە و راشكاوانە بە ئەمریكییەكان دەڵێت: ئێمە وەك توركیا كە میراتگری دەوڵەتی عوسمانین، ئەزموونمان لەگەڵ چارەسەكردنی كێشەكانی ئەم ناوچەیە هەیە و ماوەی 400 ساڵ حوكمڕانیمان كردووە و سەقامگیری بوونی هەبووە!
ئەمە راشكاوانە مانای ئەوەیە توركیا وەك بەشێك لە ناتۆ و هاوپەیمانی نزیكی رۆژئاوا و ئەمریكا نەیشاردۆتەوە كە گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی لە چوارچێوەی سنوورەكانی سایكس پێكۆدا كێشەكان چارەسەر ناكرێت و دەبێت بگەڕێنەوە بۆ سنوورەكانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، لەبەرامبەردا كۆماری ئیسلامی ئێران ئەندامی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژە تیرۆر نییە، بەڵام لە هەموو ئەندامانی ئەم هاوپەیمانییە چالاكتر هاتۆتە ناو شەڕەكە و بە ئاشكرا بەرگری لە دیمەشق و بەغدا دەكات، وەك پایتەختی دوو دەوڵەتی شیعە، عەرەبستانی سعودیەش لەو گەرمەی شەڕی داعش هاوپەیمانییەك دژی حوسییەكانی یەمەن رادەگەیەنێت و هەموو دەوڵەتانی سوننە و رۆژئاوا پشتگیری لێ دەكەن. ئەمەش مانای ئەوەیە چەند تیرۆریستانی داعش دژی سعودیەن، هێندە زیاتر مەدی شیعە بە مەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت. سعودیە وای دەبینێت دوای سەركەوتنی حوسییەكان لە یەمەن، ئەوا هیلالی شیعە لە چوار دەوری سعودیە دەگۆڕێت بۆ بازنەی شیعە و تەواو گەمارۆ دەدرێت، بۆیە ئەگەر سەیری پشتگیری سعودیە بكەین بۆ رووبەڕووبوونەوەی مەدی شیعی لە ناوچەكە و بەراوردی بكەین بە پشتگیری سعودیە وەك ئەندامێكی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژە داعش، دەبینین زۆر لاوازترە. لەلایەكی دیكەوە توركیا پێش هەمووان بۆ لێدانی حوسییەكان پشتگیری سعودیەی كرد، بەڵام لە شەڕی داعش دواكەوت، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر پێشتر كێشەی وڵاتێكی وەك یەمەن، یان بەحرێن، یان سووریا، یان عێراق كێشەیەكی ناوخۆیی و ناو سنووری یەك دەوڵەت بووبێت، ئەوا لە ئێستادا ئەم كێشانە بوونەتە كێشەی ئیقلیمی و ناوچەیەكی دیاریكراو كە پێی دەگوترێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا، راشكاوانەتر كێشەكە لەوە گەورەترە وەك دەوڵەتێكی لاواز، یان فاشیل مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، بەڵكو كێشەكە گۆڕاوە بۆ فاشیلیی سیستمی دەوڵەت لە تەواوی ناوچەكە و ئەم كێشەیە بەوە چارەسەر نابێت، پارێزگاری لە شەرعییەتی دەوڵەتی سایكس پیكۆ بكرێت، بەڵكو پێویستی بەوەیە سەرلەنوێ سیستمی دەوڵەت بە مۆدێلێكی دیكە هەیكەلی دەوڵەتەكان دابڕێژێتەوە، بە جۆرێك رێگە لەو مەترسییانە بگرێت كە بە بێ جیاوازی لەسەر تەواوی نەتەوە و پێكهاتە و مەزهەب و ئایینە جیاوازەكانی ناوچەكە هەیە. راشكاوانەتر دەبێت دەوڵەتی داهاتوو لەسەر سیستمێك رێكبخرێتەوە لانیكەم ئەم خاڵانە لەخۆی بگرێت:
1. دەوڵەت دەبێت سوپایەكی هەبێت كە بتوانێت تیرۆریستان تێكبشكێنێت.
2. سەرۆكێكی هەبێت بتوانێت بە لێبوردەی و پێكەوەژیانی ئاشتییانە پارێزگاری لە پێكهاتە جیاوازەكان بكات.
3. دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هاوكار بێت بۆ ئەوەی ئەم دەوڵەتە تازەیە دروست بێت، لەبەر ئەوەی لەناو سایكس پێكۆدا دەوڵەتی لەم شێوەیە دروست ناكرێت.
ئەگەر سەیری تێڕوانینی تەنها 5 ساڵ لەمەوبەری ئەمریكا بۆ عێراق بكەین، دیارە ئیدارەی سەرۆك ئۆباما زۆر بڕوای بەوە هەبووە، عێراق بە سوپایەكی مۆدێڕن و بە یەكگرتوویی بیهێڵێتەوە، بەڵام وەك بینیمان ئەو سوپا مۆدێڕنەی بەهای 25 ملیار دۆلار چەكی پێشكەوتووی لەبەر دەست بوو، لە چاوترووكانێكدا تەسلیمی تیرۆریستانی داعش بوو، ئەمەش واتە لە بری ئەوەی چەكەكانی ئەمریكا عێراق بە یەكگرتوویی بهێڵێتەوە، دەوڵەتێكی تیرۆریستی دروست كرد، كە ئێستا هەموو جیهان و ئەمریكاش بەدەستیەوە گرفتار بووە.
لەناو ئەم واقیعەدا و بەبێ ئەوەی هەتا ئێستا هەرێمی باشووری كوردستان خاوەنی سوپایەكی پڕچەك و مەشقی مۆدێڕن بێت، ئەو دەوڵەتەی ئەو مەرجانەی تێدایە بۆ تێكشكانی تیرۆریستان و بەهێزكردنی ئیرادەی لێبوردەیی و پێكەوەژیان، لە ژیر سایەی حوكمڕانیی سەرۆك بارزانی بوونی هەیە، هۆكاری سەرەكیی لەدایكنەبوونی ئەم دەوڵەتەش كەمتەرخەمی و پشتگیری نەكردنی ئەمریكایە، بەڵام ئەمریكا ئەگەر مەبەستی ئەوەیە لە ستراتیژیەتی دژەتیرۆردا سەركەوتوو بێت، دەبێت گوێ بۆ سەرۆك بارزانی بگرێت كە توانیویەتی لەیەك كاتدا كۆنگرێس و ئیدارەی ئەمریكی لەسەر پرسێكی گرنگ پێكەوە كۆبكاتەوە، كە چەندین ساڵە كۆنگرێس و ئیدارەی ئەمریكی لە حاڵەتی دەگمەن نەبێت لەسەر هیچ پرسێك كۆك نەبوون.
تێڕوانینی بارزانی
بۆ راستكردنەوەی سایكس پیكۆ
سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێش ئەوەی وەك تەنها سەرۆكی بێ دەوڵەت بەشداری لە كۆنفرانسی 51ی میونیخ بۆ ئاسایش بكات، لە چەندین دیمانەی رۆژنامەوانی راشكاوانە ئاماژەی بەوە كرد، پێویستە شەڕ و خوێنڕشتن و ئاژاوەكانی ناوچەكە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كۆتایی بێت، جەختی لەوە كردەوە دەبێت هەڵەكانی ناو نەخشەی سایكس پیكۆ راست بكرێتەوە، لەمەش زیاتر لە ناو كۆنفرانسەكە و لەو پەنێلەی قسەی تێداكرد، دووبارە بە سەركردەی و نوێنەری زۆربەی وڵاتانی جیهان و رۆژئاوای راگەیاند، كێشەكە بە راستكردنەوەی سایكس پێكۆ چارەسەر دەكرێت. ئەم تێڕوانینەی سەرۆك بارزانی لەوانەیە یەك دوو مانگێك پێش ئێستا و لە میونیخ بە دڵی دیپلۆماتكارەكانی ئێستای ئیدارەی سەرۆك ئۆباما نەبووبێت، بەڵام وەرچەرخانەكانی رووداوەكانی یەك دوو مانگی رابردوو، بەتایبەتی دوای سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لە گرتنەوەی چیای شنگال و بەشێكی گرنگی نێو شاری شنگال، بەتایبەتی كە ئەمریكا نەیتوانی لە عێراقدا هەمان سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لەگەڵ چەكدارەكانی حەشدی شەعبی بە هاوكاری كۆماری ئیسلامی ئێران دووبارە بكاتەوە، ئەمە گەیشتن بوو بەو قەناعەتەی ئەو هێزی پێشمەرگەیەی كە دەتوانێت تیرۆریستانی داعش تێكبشكێنێت، هۆكاری سەكەوتنەكەی تەنها ناگەڕێتەوە بۆ هاوكاری ئاسمانیی هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان، یان بوونی چەكی مۆدێڕن بەدەستی چەكدارەكانەوە، بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ شێوازی سەركردایەتی و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی شەڕەكە و قەناعەتی هێزی پێشمەرگە بەو شەڕەی كە دەیكات، كەواتە ئەمە پێمان دەڵێت: گواستنەوەی مۆدێلی سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لە كوردستانەوە بۆ شوێنێكی دیكەی عێراق، یان رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تەنها بریتی نییە لە گواستنەوەی ئەو هاوكارییەی بۆ هێزی پێشمەرگە كراوە بۆ گرووپێك چەكداری دیكە بۆ ئەوەی بە هەمان شێوازی پێشمەرگە سەركەوتن بەدەست بهێنن، بەڵكو گواستنەوەی مۆدێلی سەركەوتنەكانی پێشمەرگە، واتە راستكردنەوەی هەڵەكانی سایكس پێكۆ، هەر لەم پێناوەشدایە پێشمەرگە و تەواوی هێزە كوردستانییەكان دەتوانن پێكەوە شەڕ بكەن و سەركەوتن بە دەست بهێنن. خۆ ئەگەر ئامانجی سەرەكی پاراستنی خاكی كوردستان و ئایندەی سەروەریی ئەم خاكە نەبێت، هێزی پێشمەرگە ئامادە نییە بێجگە لە كوردستان لە پێناوی هیچی تردا بەمجۆرە خۆی قوربانی بكات. ئەمریكا هەقە لەم راستەوە سەیری مێژووی شەڕی هەشت ساڵەی ئێران – عێراق لە هەشتاكانی سەدەی رابردوو بكات، كە چۆن رژێمی سەدام حوسێن بە هەموو دڕندەییەی خۆیەوە توانی ئەنفال و كیمیاباران لە كوردستان ئەنجامبدات، بەڵام نەیتوانی كورد ناچار بكات بەشداری ئەو شەڕە ناڕەوایە بكات، هەر بۆیە ئەگەر ئامانجی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەم شەڕەدا سەروەری و سەرفرازی كوردستان نەبێت، ئەوا هەرگیز سەرۆك مسعود بارزانی بە تەمەنی 69 ساڵییەوە چەندین مانگ هاوشانی پێشمەرگە لە بەرەكانی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش نەدەمایەوە، لەمەش زیاتر ئەم شەڕە پێگەی بارزانی لە سەرۆكی هەرێمێكەوە گۆڕیوە بۆ باوكی دامەزرێنەری كیانێكی سیاسی بۆ كوردستان، ئەمریكییەكان پێش هەر نەتەوەیەكی دیكە لە مانا و مەغزای باوكانی دامەزرێنەر لە كۆماری ئەمریكا تێدەگەن و دەزانن، باوكانی دامەزرێنەر تەنها ئەو سەركردانە نین كە پێش دوو سەدە زیاتر ئەمریكایان رزگار كرد، بەڵكو هەموو ئەوانە بە باوكانی دامەزرێنەر لە قەڵەم دەدرێن كە پارێزگاری لە ئازادی و لە سەروەریی ئەمریكا دەكەن، بۆیە دەبێت ئیدارەی ئێستای ئەمریكا لەم ئاستەوە گوێ بۆ پەیامەكانی سەرۆكی كوردستان بگرێت و بەو ئاستە تێی بگات، كە رێزگرتن لە قسەكانی بارزانی، ریزگرتنە لە ئیرادەی نەتەوەیەك كە سەد ساڵە لە پێناوی ئازادی و سەرفرازیدا قوربانی دەدات.
دەوڵەتی كوردستان
گەڕانەوەی سەردەمی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
پڕۆفیسۆر ئەمازیا بارام كە لە سەردەمی ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش یەكێك بووە لەو ئەكادیمیستانەی راوێژی داوەتە ئێدارەی بوش بۆ رووخانی رژێمی سەدام حوسێن، لە دیمانەیەكدا لەگەڵ گوڵان كە لەم ژمارەیەدا بڵاو دەبێتەوە، دەربارەی گرنگیی سەردانی سەرۆك بارزانی لەم كاتەدا بۆ ئەمریكا، بێجگە لەوەی سەردانەكە زۆر زۆر بە گرنگ وەسف دەكات، لەهەمانكاتدا بە ساتەوەختێكی مێژوویی دەزانێت بۆ ئەوەی ئیدارە و كۆنگرێس بە وردی و لە نزیكەوە گوێ بۆ پەیامەكانی بارزانی بگرن. پڕۆفیسۆر ئەمازیا سەبارەت بەم سەردانە ئاماژە بەوە دەكات، كۆنگرێس و ئیدارەی ئەمریكا لە ئێستا لەسەر ئیسڕائیل و هەروەها لەسەر رێككەوتنی نێوان ئەمریكا و ئێران كۆك نین، بەڵام لەسەر پرسی كورد و پرچەك كردنی پێشمەرگە یەك هەڵوێستیان هەیە، بۆیە ئێستا كاتێكی گونجاوە كە سەرۆك بارزانی پەیامی سەربەخۆیی كوردستان لەگەڵ ئەمریكییەكاندا باس بكات. ئەم بۆچوونەی پڕۆفیسۆرێكی وەك ئەمازیا بارام كە ماوەی نزیكەی 40 ساڵە لەسەر دۆسێی عێراق كاردەكات و چەندین كتێب و دەیان توێژینەوەی لەسەر عێراق نووسیوە و ئیدارەی ئەمریكا بۆ رووخانی رژێمی پێشوو راوێژی پێكردووە، هەروەها قسەیەكی لە خۆڕا نییە و نیشانەی لۆژیك و دووربینی و سیاسەتی حەكیمانەی سەرۆك بارزانی پیشان دەدات بەوەی بۆچی جاری پێشوو داوەتەكەی ئیدارەی ئەمریكای رەتكردەوە؟ بێگومان وەك بەڕێزیان لەكاتی خۆی رایگەیاند، هۆكاری سەرەكیی رەتكردنەوەی سەردانەكەی جاری پێشووی بۆ ئەمریكا، لەسەر تێڕوانینی جیاوازی كۆنگرێس و ئیدارەی ئەمریكا بوو سەبارەت بە دانانی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی لە لیستی رەشدا، بەڵام لە ئێستادا تێڕوانینی كۆنگرێس گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و لیژنەی سەربازی كۆنگرێس بە نزیكەی تێكڕای دەنگ داوا دەكەن كە راستەوخۆ پێشمەرگە پڕچەك بكرێت، لە هەمانكاتدا ئیدارەی ئەمریكیش بە فەرمی و لە ئاستی سەرۆكی دەوڵەت داوەتی سەرۆك بارزانی دەكات. ئەمانە مانای ئەوەن كە ئەو تابۆیەی لەسەر باسكردنی دامەزراندنی دەوڵەت لە ناو سیاسەتی ئەمریكا هەتا چەند مانگێك لەمەو پێشیش بوونی هەبووە، لەم سەردانەوە ئەگەر ئەم تابۆیە بەتەواوەتیش لانەچیت، ئەوا كاڵدەبێتەوە و دەبێتە جێگەی وتووێژ و چۆنیەتی هەنگاوهەڵگرتن بۆ ئایندە، یان درووستبوونی وەرچەرخانێك لە ئاستی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە عێراق، لەم چوارچێوەیەشدا كوردستان وەك دەوڵەتی ئەمری واقیع لە ناو عێراقدا مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و هەنگاوی گەورە لەسەر ئاستی نوێنەرایەتی ئەمریكا و ئاستی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و واشنتۆن دێتە ئاراوە، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئیدارەی ئەمریكی لەم بارودۆخەی ئێستادا بە تەواوەتی بە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان قایل دەبێت و پشتگیری لێدەكات؟ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە لەم قۆناخە و بەو ئاستەی لە كۆنگرێس و لەسەر ئاستی لێژنەی سەربازی قسەی لەسەركراوە، وەڵامەكە بەوجۆرە نییە ئەمریكا پشتگیری دەكات، یان نە، بەڵكو ئەمری واقیعی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق ئەوەی فەرزكردووە، ئەمریكا وەك دەوڵەتی ئەمری واقیع پشتگیری كوردستان دەكات، یان وەك دەوڵەتێكی خاوەن سەروەری و ئەندام لە رێكخراوی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان؟ وەڵامدانەوەی شێوازی ئەم پشتگیرییە لەوە كەم ناكاتەوە كوردستان بۆتە دەوڵەت، یان نە، بەڵكو لەو بنەمایانەدا رەنگداتەوە كە كوردستان لە ژێر سایەی حوكمڕانیی (مسعود بارزانی)دا، هەموو بنەماكانی دەوڵەتی هاوچەرخی بونیادناوە و تەنها پێویستی بە پشتگیرییەكی گەورەی نێودەوڵەتی هەیە، ئەو پشتگیرییەش لەم سەردانەدا تەواو بەرجەستە دەبێت، ئەگەر راستەوخۆش دوای سەردانەكەی بارزانی دەوڵەتی كوردستان رانەگەیەندرێت.