عێراق خۆی ماوەتا رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لەسەر رێكبخرێتەوە؟




« بنیامین ناتانیاهۆ لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەی ئیسڕائیل رایگەیاند، هەتا ئەو مابێت رێگە نادات دەوڵەتی فەلەستین دروست بێت، چەند رۆژێك دوای ئەم لێدوانە، گەورەترین هاوپەیمانی عەرەبی لە دوای ساڵی 1967ـەوە دروست بوو، بەڵام ئەمجارەیان نەك دژی ئیسڕائیل، بەڵكو دژی حوسییەكان لەیەمەن و دەستڕۆیشتوویی ئێران لەناوچەكە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە ململانێ و دژایەتی نێوان شیعە و سوننە چەند لە كێشەی نێوان عەرەب و ئیسڕائیل گەورەترە».





رۆبەرت ساتلۆف

بەڕێوەبەری جێبەجێكاری ئامۆژگای واشنتۆن

موحازەرەی (تێگەیشتن لە ئاژاوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست)

نیسانی 2015





وەهمی یەكپارچەیی عێراق

لە سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكادا

واقیعی سیاسیی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو شەڕە هەمەلایەنەی دەستی پێكردووە، لەو نەخشەیە ئاڵۆزترە كە لەناو ئۆفیسەكانی پێنتاگۆن ژەنڕاڵە سەربازییەكان بە راستە ئاماژەی بۆ دەكەن، كێشەی سەرەكی لە ناو واقیعی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراقدا، بوونی هەیكەلی ئەو دەوڵەتانەیە كە لە دوای شەڕی یەكەمی جیهانی و لە بەر رۆشنایی رێككەوتنی (سایكس پیكۆ) كە وەك خەڵات بۆ براوەكانی جەنگی یەكەمی جیهانی دروستكراون، بەڵام لەسەر نەخشەكەی ناو ئۆفیسەكانی پێنتاگۆن، كێشە و پرسی سەرەكی پاراستنی سنوور و هەیكەلی ئەو دەوڵەتانەیە كە چیدیكە نە دەتوانرێت بپارێزرێن، نە مانەوەشیان خزمەتی سیاسەتی ئێستا و داهاتووی ئەمریكا و جیهان دەكات. ئێستا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە نیزەكی هەسارەیەك دەچێت كە ئازادانە لە بۆشاییەوە بەرەو زەوی دێت و كەس نازانێت كاتێك دەكەوێتە سەر زەوی چی بەسەر دێت و دەبێت بە چەند پارچەوە، هەروەها ئەو پارچانەی بڵاودەبنەوە كوێی دیكەش دەگرنەوە. لە بەرامبەر ئەم مەترسییە گەورەیەدا كە هیچ هێزێك ناتوانێت رێگەی لێ بگرێت، ناوچەكە بەرەو كوڵانێكی سەیر دەچێت، وەك رۆبەرت ساتلۆف بەڕێوەبەری ئامۆژگای واشنتۆن ئاماژەی پێكردووە، ئێستا لە جیهاندا و لەسەر ئاستی نەتەوە یەكگرتووەكان باس لە بەرپرسیاریەتی پاراستن (responsibility to protect) دەكرێت، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر دەوڵەتێك نەتوانێت هاووڵاتیانی خۆی بپارێزێت، یان بووە هەڕەشە بە سەر هاووڵاتیانی خۆیەوە، ئەوا سەروەریی دەوڵەت بوونی نامێنێت و ئەركی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە هاووڵاتیانی ئەو دەوڵەتە بپارێزێت، بەڵام ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بری ئەوەی باس لە ئەركی دەوڵەتی مۆدێرن بكرێت، گەڕاونەتەوە و باس لە مۆدێلی دەوڵەتی عوسمانی و سەفەوی و فاتمی دەكرێت، ئەم ئاماژەیەی ساتلۆف ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات، كە نەك هەر دەوڵەتانی ناوچەكە لاواز و فاشیلن و چیدیكە بە كەڵكی حوكمڕانی و پاراستنی خاك و هاووڵاتیانیان نییە، بەڵكو خەریكە چەند شێوازێكی دیكەی مۆدێلی دەوڵەت دێتە ئاراوە كە هەڕەشە لە دەوڵەتی سایكس پیكۆ دەكات، ئەمەش بەو مانایەی ئەو سیستمەی كە دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لەسەر دامەزراوە، لە بنەڕەتەوە لە بەریەك هەڵوەشاوە و شتێك نەماوە بتوانێت ئەو سیستمە وەك خۆی بهێڵێتەوە، راشكاوانەتر وەك كوفی ئەنان لە میانەی كۆنفڕانسی میونیخ راشكاوانە قسەكەی گرامشی دووبارە كردەوە «كۆنەكە مردووە و هێشتا تازەكە لەدایك نەبووە»، ئەمەش مانای ئەوەیە چیدیكە ناكرێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەگشتی و ئەمریكا بەتایبەتی خۆی بە شتێكەوە ماندوو بكات كە مردووە و جارێكی دیكە زیندوو نابێتەوە، بەڵكو پێویستە هەوڵبدات سیستمە تازەكە بە شێوەیەكی تەندروست لەدایك بێت. رۆژنامەنووسێكی ناسراوی جیهانیش لەسەر ئەم پرسە بەشێوەیەكی دیكە جەخت لەسەر هەمان ئەو بۆچوونە دەكاتەوە و راشكاوانە ئاماژە بەوە دەكات، لە بری ئەوەی ئەمریكا هەموو هەوڵی خۆی دەخاتە كار بۆ ئەوەی ئەو سیستمە كۆنەكە بپارێزێت، باشترە رۆڵی مامانێكی باش ببینێت بۆ ئەوەی سیستمە تازەكە بە شێوەیەكی تەندروست لەدایك بێت و ئەم سیستمە دەوڵەتێك بەرهەم بهێنێت، كە بتوانێت سوپایەك دروست بكات و تیرۆریستان تێكبشكێنێت و سەرۆكێكی هەبێت وەك ماندیلا لێبوردە بێت و بتوانێت دەنگ و رەنگە جیاوازەكان پێكەوە كۆبكاتەوە. ئەو دەوڵەتەی فریدمان داوای دەكات، دەقاودەق هەرێمی كوردستانە كە ئێستا لەسەر ئەرزی واقیع بوونی هەیە، بەڵام گرفتی ئەم دەوڵەتە ئەوەیە كە خاوەنی سەروەری نییە و ئەمریكا لە بری ئەوەی دانی پێدا بنێت، هەوڵدەدات جارێكی دیكە لە پرۆسەی وەهمەكەی خۆیدا بیكاتەوە بە عێراقی، لەكاتێكدا وەك هەموو پسپۆڕان و شارەزایان جەختی لەسەر دەكەنەوە، ئەوەی پێی دەگوترێت عێراق، شتێك بوو لە رابردوو، بەرهەمی رووداوێكی سەرەتای سەدەی بیستەم و پاشان ململانێ و كێبڕكێی شەڕی ساردی نێوان ئەمریكا و یەكێتی سۆڤیەتی پێشان بوو، ئێستا دەبێت نەك عێراق، بەڵكو كۆی سیستمی دەوڵەت لە ناوچەكە گۆڕانكاری بەسەردا بێت و دەوڵەتی دیكەی هاوشێوەی دەوڵەتی كوردستان لەدایك بێت.

پێشمەرگە و دەوڵەتی كوردستان

دیفاكتۆی یەكەم و دووەم

هەروەك چۆن جڵەوی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەدەست دەرچوون و ئەمریكا لە ئاستیاندا هیچی پێناكرێت و هیچ سیاسەت و ستراتیژیەتێكی روونی نییە و هەموو هەوڵی بۆتە ئەوەی هاوسەنگییەك لە نێوان كێشە و ململانێی نێوان سوننە و شیعە رابگرێت، كە ئەمەش بێجگە لە وەهمێك شتێكی دیكە نییە، بەهەمان شێوە بوونی هێزی پێشمەرگە وەك هێزێكی كاریگەر لەسەر زەوی و تێكشكاندنی تیرۆریستان لە سەر دەستی بۆتە دیفاكتۆ، ئەم ئەمری واقیعەی هێزی پێشمەرگە لەسەر زەوی دروستی كردووە، هەنگاو بەرەو دیفاكتۆیەكی دیكە هەڵدەگرێت كە ئەویش لەدایكبوونی دەوڵەتی كوردستانە، ئەمەش نەك بە بڕیارێكی یەكلایەنەی سەركردایەتی سیاسیی كوردستان، بەڵكو وەك پێداویستییەك بۆ رێكخستنەوەی هاوكێشە ئاڵۆزەكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و راگرتنی باڵانسی هێز لە نێوان هەردوو میحوەری كێشەكە كە نوێنەرایەتی سوننە و شیعە دەكەن. لەم راستەوە ئەگەر سەیری رێككەوتنی (لۆزان)ـی نێوان ئەمریكا و ئێران بكەین لەسەر پرسی پڕۆژەی نێوكلیاری ئێران، هەست دەكەین عەرەبستانی سعودی و دەوڵەتانی كەنداو و تەنانەت میسر و ئەردەنیش، هێندەی لە شەڕ بە وەكالەتی شیعە لە یەمەن و بەحرێن و عێراق و سووریا و لوبنان دەترسن، هێندە لەوە ناترسن كە ئێران چەكی نیوكلیاری بەرهەمدەهێنێت، یان بەرهەمی ناهێنێت، هەر ئەمەش وایكرد لە سەروبەندی ئەوەی ئێران و ئەمریكا رێككەوتنەكەیان ئێمزا بكەن، عەرەبستانی سعودیە بەبێ گەڕانەوە بۆ ئەمریكا هێرشی بۆ سەر حوسییەكانی یەمەن دەستپێكرد، هەروەك چۆن لە ساڵی 2011 و جارێكی دیكە بە بێ گەڕانەوە بۆ ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سعودیە هێزی نارد بۆ بەحرێن و خۆپیشاندانی شیعەكانی لە وڵاتدا دامركاندەوە، لەمەش زیاتر ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ قسەكەی رۆبەرت ساتلۆف كە لە پێشەكی ئەم راپۆرتە ئاماژەمان پێكردووە، مەترسیی مەددی شیعی و ئێران لای عەرەبستانی سعودی و دەوڵەتانی دیكەی عەرەبی زۆر لە مەترسیی ئیسڕائیل گەورەترە، لەمەش زیاتر لای عەرەبستانی سعودی و دەوڵەتانی دیكەی عەرەبی مەترسیی مەددی شیعە زۆر لە مەترسیی داعش گەورەترە، ئەمە لە كاتێكدا خەلافەتی ئیسلامی داعش راستەوخۆ هەڕەشە لە سەروەریی هەموو دەوڵەتە عەرەبییە سوننەكانی ناوچەكە دەكات.

لێرەوە ئەگەر جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ سەر شێوازی مامەڵەی ئەمریكا لەگەڵ هێزی پێشمەرگە، دیارە ئەمریكا هەتا ئابی 2014 كە داعش هێرشی كردە سەر كوردستان، ئەو ترسەی لە پێشمەرگە هەبوو، ئەگەر ئەم هێزە پڕچەك بكرێت و مەشقی مۆدێرنی پێبكرێت، ئەوا دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان دەبێتە ئەمری واقیع، بەڵام دوای ئەوەی داعش هێرشی كرد و چەندین ناوچەی كوردستانی داگیركرد و، پاشان لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە بڕیاری شەڕی سەرتاسەری دژی تیرۆریستانی داعش درا و لە ماوەی چەند رۆژیكدا نەك هەر هێرشی تیرۆریستان راگیرا، بەڵكو چەندین ناوچەی گرنگ وەك مەخموور و گوێڕ ئازاد كرانەوە، ئینجا ئیدارەی سەرۆك ئۆباما گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە هێزێك بوونی هەیە و دەتوانێت هێرشی تیرۆریستانی داعش رابگرێت و تێكیان بشكێنێت، بڕیاریدا هاوكاری ئاسمانی هێزی پێشمەرگە بكات، لەمەش زیاتر ئیدارەی ئەمریكا گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە گۆڕانكاری لە سیاسەتی خۆی بەرامبەر حكومەتی عێراق بكات و هەموو گوشاری خۆی بخاتە گەڕ بۆ ئەوەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق لابەرێت و حكومەتێكی تازە پێكبهێندرێت كە بتوانێت كێشەكانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان چارەسەر بكات. لەسەرووی هەموو ئەمانەشەوە گوشاری گەورەی دروستكرد بۆ ئەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان وەك بەشێك لە سیستمی بەرگری عێراق لە بودجەی سەروەریی عێراق بەشی خۆی بۆ دیاری بكرێت، ئەم گۆڕانكارییانە هەمووی لە قوربانیدانی پێشمەرگە و سەركردایەتی راستەوخۆ و مەیدانی سەرۆك بارزانی بۆ هێزی پێشمەرگە و سەركەوتنەكانی پێشمەرگە بە سەر تیرۆریستاندا سەرچاوەی گرتووە، ئەمە بووە هۆكاری ئەوەی هاوسەنگی هێز گۆڕانكاری بەسەردا بێت و عێراق جارێكی دیكە نەتوانێت بە زمانی هێز هەڕەشە لە كوردستان بكات. بۆیە ئەمە بارودۆخێكی هێنایە ئاراوە كە دەروازەیەك بۆ كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر بكرێتەوە، ئەمە لەگەڵ ئەوەی ئێستاشی لەگەڵدا بێت هاوپەیمانی شیعە بە هەموو پێكهاتەكانیەوە لەو راستییە تێنەگەیشتوون كە هاوسەنگیی هێز گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و پەیوەندی نێوان بەغدا و هەولێر هاوسەنگیی هێز رێكیدەخاتەوە، نەك لە بەغداوە نووسراوێك بنێرین بۆ كوردستان و بنووسن: (بڕیارماندا ئەمانە جێبەجێ بكرێن)، دیارە ئەم واقیعە تازەیە و تێگەیشتن لەم واقیعە تازەیە لەلایەن هاوپەیمانی شیعەوە كارێكی هەروا ئاسان نییە و پێویستی بەوەیە بگەنە ئەو قەناعەتەی قۆناخی فیدڕاڵی، یان ئەو شێوە فیدڕاڵییەی كە پێشتر لە دەستووری عێراقدا هاتبوو، كە ئەوان باش لێی حاڵی نەدەبوون، كۆتایی هات و فیدڕاڵیزم بە مانا و میكانیزمێكی دیكە دێتە ئاراوە، ئەویش پێكەوە گرێدانەوەی كوردستان و عێراقە، نەك گێڕانەوەی كوردستان وەك بەشێك لە عێراقێكی یەكپارچە و یەكگرتوو.

هاتنی عەبادی بۆ هەولێر

پێش چوونی بۆ واشنتۆن

لە ساڵی 2014 ـەوە پەیوەندی نێوان هەولێر و بەغدا زیاتر لە پەیوەندی نێوان پایتەختی دوو دەوڵەت دەچێت، تا پەیوەندی و هەماهەنگی هەرێمێك لە ناو دەوڵەتێكی فیدڕاڵیدا، لەمەش زیاتر ئەو رێككەوتنەشی بۆ بەشداری كورد لە حكومەتی عەبادی كراوە، كە بە ئاشكرا ناڕەزایی عەرەبی سوننە و شیعەی لێدەخوێندرێتەوە و تەنانەت وەك لە دەنگدانی پەرلەمانی عێراقیش بۆ متمانەدان بە كابینەكەی عەبادی بینیمان، رەتكردنەوەیەكی ئاشكرای هەر دوو لایەنی عەرەبی شیعە و سوننەی بۆ بایكۆتكردنی كوردی پێوە دیاربوو، ئاماژەیەك بوو بۆ ئەوەی كە عەرەبی شیعە و سوننەی عێراق بەوە رازی نابن، كە بەغدا بە ئاستێك دان بە سەروەریی ئابووری و سەربازی كوردستاندا بنێت كە لە شێوەی دەوڵەتێكی سەربەخۆ بچێت و لە بەردەم ئەو رێككەوتنەشدا ناچار و بێدەسەڵات بن، ئەو كاردانەوانەشی دوای دەست بەكاربوونی حكومەتی عەبادی بۆ جێبەجێكردنی یاسای بودجەی 2015 هاتنە ئاراوە، دیسان لە كاردانەوەی دەوڵەتێك دەچوو بەرامبەر بە دەوڵەتێكی دیكە، بیانووی حكومەتی بەغدا ئەوە بوو، هەولێر پابەند نەبووە بەو رێژەی هەناردەكردنەی نەوت كە ئیمزای لەسەر كردووە، بەڵام پاش ئەوەی كێشە تەكنیكییەكان چارەسەر كران، ئێستا پەیوەندییەكانی هەولێر و بەغدا بۆ جێبەجێكردنی یاسای بودجەی 2015 بەرەو ئاسایی بوونەوە دەچێت. لێرەوە ئەگەر سەرنج لە هەندێك لێدوانی رۆژنامەوانی دوای رێككەوتنی نێوان بەغدا و هەولێر بدەین، هەست دەكەین ئەوانەی لە هاوپەیمانی شیعە لە هەستیاری و راستی بارودۆخەكە تێدەگەن، راشكاوانە باس لەوە دەكەن، ئەو بەشە بودجەی رەوانەی هەرێمی كوردستان دەكرێت بە نەوتی كەركووكیشەوە، دەكاتە رێژەی ئەو 17%ی لە بودجەی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان دیاریكراوە، ئەمەش لە رووی سیاسییەوە ئەو پەیامەی بۆ كوردستان لێدەخوێندرێتەوە، ئەگەر نەوتی كەركووكیش بۆ خۆتان بفرۆشن و لە عێراقیش جیاببنەوە، ئەوا بەشە بودجەكەتان هێندە ناكات كە ئێستا لە بەغداوە بۆتان دەنێرێت. ئەم چەند دێڕە گرنگ بوو بۆ ئەوەی ئاماژە بەوە بكەین كە پەیوەندییەكانی نێوان بەغدا و هەولێر چەند گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، ئەم گۆڕانكارییانە لەوە گەورەترن كە لە 2005 دەستووری عێراقی لەسەر نووسراوە، لەبەر ئەوەی واقیعی تازە ئەوەی فەرز كردووە كە بیر لە میكانیزم و شێوازێكی تازە بۆ پەیوەندی نێوان هەولێر و بەغدا بكرێتەوە، ئەم شێوازە تازەیە ئەگەرچی بەغدا و واشنتۆن دەیانەوێت لە ناو دەستووری 2005ی عێراق جێگەی بۆ بكەنەوە، بەڵام ئەمری واقیعە وایكردووە كە تەفسیرێكی تازە و واقیعییانە بۆ دەستووری عێراق بكرێت و جیاوازی و تایبەتمەندی كوردستان بە راشكاوانە لە داهاتووی پەیوەندی نێوان بەغدا و هەولێر رەنگبداتەوە. لە بەر رۆشنایی ئەم گۆڕانكارییە تازانە و هەروەها سەركەوتنەكانی تكریت، هاتنی عەبادی بۆ هەولێر و پێشوازیكردنی لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستان و پاشان كۆبوونەوەیان بۆ دروستكردنی هەماهەنگیی سەربازی بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسێۆنی هاوبەش، بەتایبەتی كە وەك باس دەكرێت بۆ رزگاكردنی موسڵ، ئاماژەیەكی راشكاوانەیە بەوەی عەبادی دەیەوێت بە پەیامێكەوە بچێت بۆ واشنتۆن و لەگەڵ سەرۆك ئۆباما كۆبێتەوە، كە رازیبوونی زمنی بەغدای بە واقیعی تازەی عێراق و كوردستانی لەگەڵدا بێت، بەتایبەتیش كە كۆبوونەوەی نێوان سەرۆك بارزانی و حەیدەر عەبادی وەك كۆبوونەوەی نێوان فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی كوردستان و فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی عێراق بووە، ئەمانەش هەموویان لە كاتێكدان كە ئەمریكا زۆر پێویستی بە رزگاركردنی موسڵە لە دەستی تیرۆریستانی داعش، هەروەها دوورخستنەوەی نفووزی ئێران لەسەر شیعەكان، هەروەك چۆن لە شەڕی تكریت، ئەمریكا شاڵاوە ئاسمانییەكانی راگرت، بۆ ئەوەی بە عێراقییەكانی بسەلمێنێت، ئەم شەڕە لەگەڵ ئێران سەركەوتن بەدەست ناهێنێت. بەڵام لە هەمانكاتدا لەبەر ئەوەی پشتگیری ئەمریكا بۆ حكومەتی بەغدا لە روانگەی ئێرانەوە پشتگیری كردنە لە شیعە و پاراستنی شیعەیە لە مەترسیی داعش، ئەو پرسە لەلایەن ئێرانیشەوە تا رادەیەك جێگەی رەزامەندی دەبێت، ئەگەر ئەمریكا هەستیاری سووریا بۆ پێگەی ئێران لە بەرچاو بگرێت و رێگە نەدات رژێمی ئەسەد بڕووخێت و سوننە جێگەی بگرێتەوە، ئەم ئاڵوێرە لە نێوان ئەمریكا و ئێران لەوانەیە جێگەی سەودا و مامەڵە بێت، ئەگەر رێكبكەون، ئێران نفووزی خۆی لە عێراق كەمدەكاتەوە، بەڵام لە بەرامبەردا دەبێت ئەمریكاش لە سووریا خاتری ئێران بگرێت، ئەگەر ئێران رازی بێت لە یەمەن و بەحرێن نیگەرانییەكانی سعودیە بڕەوێنێتەوە. بەهەرحاڵ لەناو ئەو هاوكێشە ئاڵۆز و تێكچڕژاوەدا هامەهەنگیی نێوان هەولێر و بەغدا هەر چۆنێك بێت و بەهەر میكانیزمێك بێت، لای ئەمریكا گرنگی و بایەخی خۆی هەیە و بە هەنگاوی یەكەم و بەردی بناخەی ستراتیژیەتی سیاسەتی ئەمریكا بۆ ئێستا و ئایندەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەژمار دەكرێت.

بە چەمكە كۆنەكەی دەوڵەت

عێراق بوونی نییە

كاتێك باس لەوە دەكرێت چیدیكە لەناو نەخشەی ئەو دەوڵەتانە كار ناكرێت كە رێككەوتنی سایكس پیكۆ بەرهەمی هێناوە، مەبەست لەوەیە ئەم دەوڵەتانە پێكهاتەیەك بەسەر پێكهاتەكانی دیكەدا فەرز دەكەن و دەیكەنە دیكتاتۆر و پێكهاتەكانی دیكەش ئەمەیان پێ قبووڵ ناكرێت، هەربۆیە لە سەرەتای دامەزراندنی ئەم دەوڵەتانەوە، بەردەوام هەیكەلی دەوڵەت سەرچاوەی ئاژاوە و نەسەقامگیری و سەركوتكردن و كۆمەڵكوژی بووە، بۆیە ئەگەر ئەمریكا بە شێوەیەكی تایبەتی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە شێوەیەكی گشتی، مەبەستیانە ئەو سنوورە تەقلیدییانەی سایكس پیكۆ وەك خۆی بمێنێتەوە، ئەوا دەبێت بیر لەوە بكرێتەوە ئەو مۆدێلە كۆنەی لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە هەتا ئێستا حوكمڕانی پێكراوە، كۆتایی بێت و لەناو ئەو سنورە تەقلیدیانە مۆدێلێكی دیكەی تازەی دەوڵەت سەرلەنوێ بونیاد بنرێتەوە، راشكاوانەتر دەبێت دان بەوەدا بنرێت ئەو مودێلە كۆنە مردووە كۆتایی هات، دەبێت مۆدیلێكی تازە پیادە بكرێت، ئەمەش تەنها رێگەیە بۆ ئەوەی بتواندرێت دەوڵەتێك بهێڵدرێتەوە كە ناوی عێراق بێت.