كوردستان لەبەردەم شەڕێكی تێكەڵ و هەمەلایەنداداعش، گەمارۆی ئابووری، شەڕی بە وەكالەت، شەڕی دیپلۆماتی
March 25, 2015
راپۆرتەکان
ژەنڕال فلیپ بریدلۆڤ
فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا و ئەوروپا لە ناتۆ
كۆنفڕانسی میونیخ - 6ی شوباتی 2015
شەڕی تێكەڵ وەك ئامڕازێك بۆ ئاستەنگ دروستكردن لە پرۆسەی بڕیار دروستكردندا
لە شەڕی تێكەڵ (Hybrid warfare)دا شەڕی سەربازی تەنها بەشێكی ئەم شەڕەیە، بۆیە چەند لە رووی سەربازییەوە بەهێز بین، گرنگ ئەوەیە هۆشیار بین بەوەی خاڵە لاوازەكانمان لەلایەن بەرامبەرەوە ئیستغلال نەكرێت، لەلایەكی دیكەوە شەڕی تێكەڵ تەنها بەكارهێنانی سەرچاوەكانی هێزی سەربازی و ئابووری و شەڕی بە وەكالەت و دیپلۆماتی نییە لەلایەن یەك دوژمنەوە، بەڵكو وەك ئەو شەڕە تێكەڵەی ئێستا هەرێمی كوردستان رووبەڕووی دەبێتەوە، لەلایەك چەكەكان تێكەڵن، لەلایەكی دیكە دوژمنەكانیش تێكەڵن، لەوانەیە لەم شەڕە تێكەڵەدا كوردستان لەگەڵ چەندین لایەن لەسەر پرسی داعش، لە رووكاردا وەك هاوپەیمان دەربكەوێت، بەڵام لە جیاوازیی بەرژەوەندییەكان و تێڕوانینی جیاواز بۆ داهاتوو، هەندێك لەوانەی ئێستا خۆیان بە هاوپەیمانی كوردستان دەزانن، لەوانەیە سبەی رووبەڕوومان ببنەوە، لە ئێستاشەوە بە چەكی جیاواز رووبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبنەوە، لە هەوڵی ئەوەدان رێگەی جیاواز بگرنەبەر بۆ ئەوەی ئاڕاستەی پرۆسەی بڕیاردروستكردن بۆ ئایندەی كوردستان پەكبخەن، یان گومانی بخەنە سەر و خەڵكی كوردستان وەك پێویست پشتگیری بڕیارەكانی سەركردایەتی سیاسیی كوردستان، یان سەرۆكی هەرێمی كوردستان نەكات.
ئاشكرایە سەركەوتن بەسەر شەڕی تێكەڵدا نەك تەنها بۆ كوردستان كە ئیمكانیەتێكی دیاریكراوی سەربازی و دیپلۆماتی و ئابووری دیاریكراوی هەیە، بۆ وڵاتانی گەورەی جیهانیش وەك رۆژئاوا و ئەمریكا و تەنانەت هاوپەیمانی ناتۆ كارێكی ئاسان نییە، بۆیە خاڵی گرنك پێش رووبەڕووبوونەوەی شەڕی تێكەڵ بۆ ئێستای هەرێمی كوردستان ئەوەیە كە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان لەسەر گوتارێكی هاوبەش رێكبكەون، لەبەر ئەوەی لەسەر ئەرزی واقیع ئەم شەڕە تێكەڵاو هەمەلایەنە بوونی هەیە، دوای ئەمە گرنگە هەموو پێكەوە شەن و كەوی ئامانجی ئەم شەڕە تێكەڵە بەرامبەر كوردستان بكەین، بەڵام ئەو پرسیارەی لەم حاڵەتەدا دەورووژێت ئەوەیە كە: ئایا ئەم شەڕە تێكەڵە دەیەوێت ئاستەنگ لە بەردەمی كام پرۆسەی بڕیار دروستكردنەدا دروست بكات، كە ئێستا خەڵكی كوردستان پێویستە بڕیاری لەسەر بدات؟ دەبێت ئەم پرسیارە گرنگە وەك ئامێرێكی هۆشیاركردنەوە لەسەر مێزی وتووێژی هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بوونی هەبێت و هەموو لایەنە سیاسییەكان بە گرنگیی لە رادەبەدرەوە سەیری بكەن و هەڵوەستەی لەسەر بكەن. ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر زۆر باش ئامانجی ئەو شەڕە تێكەڵە دیاری نەكەین و ئیجماعێكی سیاسیی نیشتمانی لەسەر دروست نەكەین، ئەوا سیناریۆی شەڕی تێكەڵ، سیناریۆیەكی ئاڵۆز و تێكچژراوە، ئەمەش بەو مانایەی ئەم سیناریۆیە زۆر بە ئاسانی دەتوانێت شێوازی شەڕەكە بگۆڕێت و بەپێی شێواز و ئاستی شەڕەكە لەگەڵ بارودۆخەكە بیگونجێنێت، یان لەمەش گرنگتر لەم شەڕە تێكەڵەدا ئەگەر ئێمە هۆشیار و یەكگرتوو نەبین، بەرامبەر زۆر بە ئاسانی دەتوانێت بیانوو و بەهانە بۆ بەكارهێنانی چەكەكانی بدۆزێتەوە، هەر بۆ نموونە: كاتێك شەڕی ئابووریمان لەگەڵ دەكەن و بە ئەنقەست قەیرانی ئابووری لە كوردستان دروست دەكەن، راشكاوانە بیانووی ئەوە دەدۆزنەوە گوایە لە عێراق سیولە نییە، یان پارەی یەدەگ بوونی نییە، یان هەوڵدەدەن خاڵی لاوازمان بۆ دروست بكەن و سوود لەو خاڵە لاوازانە وەربگرن، كە وەك كاردانەوە لەناو خەڵك بەرامبەر حكومەت دروست دەبێت، ئەمەش وەك ئەوەی دەڵێن بۆیە بودجەی كوردستان نانێرێن بۆ كوردستان لەبەر ئەوەی كوردستان پابەندی رێژەی هەناردەكردنی نەوتی خۆی نەبووە، ئەمە لە كاتێكدا بڕی 300 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی كەركووك كە كێشەی تەكنیكی هەیە، كۆمپانیای نەوتی باكوور كە كۆمپانیایەكی عێراقییە، ئەو لێی بەرپرسە، نەك حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەمەش زیاتر حكومەتی هەرێمی كوردستان كە لەگەڵ حكومەتی عێراق رێككەوتنی كردووە لەسەر یاسای بودجەی 2015، رێككەوتنەكە بۆ ماوەی ساڵێكە و حكومەتی هەرێمی كوردستان نەك هەر ئامادەباشی پیشانداوە لەو ساڵەدا پابەند بێت بەو پابەندبوونەی دەكەوێتە سەرشانی، بەڵكو لەمەش زیاتر پابەندبوونی پیشانداوە هەر 3 مانگ جارێك ئامادەیە ئەو بڕە نەوتەی پێویستە بینێرێتە دەرەوە، یان هەناردەی بكات و پابەندبوونی خۆی جێبەجێ بكات، بەڵام پرسیاری گرنگ لەم رێككەوتنە گۆڕینی ئەو كێشە تەكنیكییانەیە بۆ كێشەی سیاسی، یان جیاكردنەوەی كێشە سیاسی و تەكنیكییەكانە و هەوڵدانە بۆ چارەسەر كردنیان؟ وەڵامی ئەم پرسیارە راشكاوانە لە وەڵامی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ شاندی هەرێمی كوردستان رەنگی داوەتەوە، لەبەر ئەوەی پێی گوتوون ئەمە بڕیاری هاوپەیمانی نیشتمانی شیعەیە و ئێوەش دەتوانن وەك لایەنی كوردستانی لەگەڵ هاوپەیمانی نیشتمانی شیعە وتووێژ بكەن و چارەسەری بكەن. هەڵوەستەكردن لەسەر ئەم وەڵامەی حكومەتی ناوەندیی عێراق بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان، پیشاندانی ئەو سیناریۆ ئاڵۆز و تێكچژراوەیە كە لەم شەڕە تێكەڵەدا لەلایەن شیعەوە بەرامبەر كورد پیادە دەكرێت، بۆیە دەبێت وەڵامدانەوەی كوردیش بە ئاستی هەمان سیناریۆ بێت، ئەم وەڵامدانەوەیەش تەنها بەیەك لایەن، یان حكومەتی هەرێمی كوردستان ناكرێت، بەڵكو پێویستە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان و كۆی خەڵكی كوردستان پشتیوانی حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بكەن، بۆ ئەوەی هەموو پێكەوە بتوانن بڕیارێك دروست بكەن و بڕیارێك بدەن، كە وەك پێویست وەڵامی ئەم لایەنەی شەڕەكە بداتەوە.
سیاسەتی ئەمریكا
سڕكردنی كێشەكان لە بری چارەسەركردنیان
یەكێك لە دەرهاویشتە خراپەكانی شەڕی تێكەڵ، جۆری ئەو مامەڵەیە كە ئەمریكا لەگەڵ ئەم شەڕە و هەروەها لەگەڵ كێشەكانی ئێستای جیهان دەیكات، سەرۆكی بولگاریا روزین بلفنلفیك لە یەكێك لە پەنێڵەكانی داڤۆس، سەبارەت بە مامەڵەی ئەمریكا لەگەڵ رووسیا لە كێشەی ئۆكڕانیادا باسی ئەوە دەكات كە ئەو جۆرە مامەڵەیە شێوازی شەڕی ساردی پێش نەوەدەكانی گۆڕیوە بۆ ئاشتییەكی سارد لە ئێستادا، واتە كاتێك ناتواندرێت كێشەكان چارەسەر بكرێت، سڕ دەكرێت و بە چارەسەرنەكراوی دەهێڵدرێنەوە، هەر ئەمەش وایكردووە كە نەتوانین كێشەی ئۆكڕانیا لەگەڵ رووسیا بە شێوازی دیپلۆماتی چارەسەر بكەین. ئەگەر لە روانگەی دەستنیشانكردنە لۆژیكییەكەی سەرۆكی بولگاریاوە سەیری شێوازی مامەڵەكردنی سیاسەتی ئەمریكا بكەین لەگەڵ عێراق و لە رێگەی ئەم سیاسەتەشەوە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، ئەوا هەست دەكەین ئەو سیاسەتەی بەرامبەر ئۆكڕانیا پیادەی دەكات، زۆر باشترە لەو سیاسەتەی كە ئەمریكا لە رێگەی عێراقەوە بەرامبەر هەرێمی كوردستان پیادەی دەكات! پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەمریكا كە بانگەشەی سەركردایەتی هەموو جیهان دەكات، ئاگاداری ئەو راستییانە نییە كە حكومەتی عێراق بە ئاشكرا هەموو بڕگەكانی دەستووری عێراق پێشێل دەكات و دەیەوێت ئەگەر بۆی بچێتە سەر هێرشی سەربازی بكاتەوە سەر هەرێمی كوردستان؟ ئایا ئەمریكا ئاگاداری ئەوە نییە كە تەواوی ساڵی 2014 حكومەتی بەغدا لەسەر (بڕیارێكی مەزاجی)ـی نوری مالیكی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستانی بڕی و ئێستاش حكومەتی بەغدا دەڵێت: پارەمان نییە؟ ئایا ئەمریكا شانازی بەو رێككەوتنەوە نەدەكرد كە تیایدا لایەنی كوردی بڕیاری دا بەشداری لە حكومەتی حەیدەر عەبادی بكات؟ ئایا ئەمریكا ئەمەی وەك سەركەوتنێك بۆ خۆی سەیر نەدەكرد؟ لەمە گرنگتر ئەوەیە ماوەی چەندین مانگە حكومەتەكەی عەبادی دەست بەكارە و یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2015 لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە پەسەندكراوە، كەچی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەئاشكرا بەو یاسایەوە پابەند نابێت كە پەرلەمانی عێراق پەسەندی كردووە، بێگومان نەك هەر ئیدارەی ئەمریكا لە واشنتۆن، بەڵكو باڵیۆز و بەرپرسانی ئەمریكا لە باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا، زۆر باش ئاگاداری هەموو ئەو پێشێلكارییە دەستوورییانەن كە هەردوو حكومەتی مالیكی و عەبادی دژی هەرێمی كوردستان ئەنجامی دەدەن، ئەم حاڵەتی گومان و سەرسامییە لە ساڵی 2012، نید پاركەر بەڕێوەبەری نووسینگەی رۆیتەرز لە بەغدا راشكاوانە هەستی پێكرد و ئەمەی لە دیراسەتێكدا بە ناونیشانی: (ئەمریكا دوای خۆی وڵاتێكی فاشیلی بەجێهێشت) لە گۆڤاری فۆرن ئەفێرز بڵاوكردۆتەوە. نید پاركەر لە دیراسەتەكەیدا دەڵێت: ئێمەی رۆژنامەنووس ئاگاداری ئەو هەموو پێشێلكارییانە بین، چۆن باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا لێی بێئاگایە؟ باڵیۆز و بەرپرسانی ئەمریكا لە گرین زۆن، كاتێك قسەیان لەگەڵ دەكەین، مەرجیان ئەوەیە ناویان نەبەین، یان كاتێك لە نێو خۆیاندا قسە دەكەن، زۆر باشتر لە رۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن ئاگاداری ئەو پێشێلكارییانەن و وردەكاری زۆر زیاتریان لایە، بەڵام كە لێیان دەپرسین: بۆچی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا، یان ئیدارەی ئەمریكا لە واشنتۆن هیچ كاردانەوەیەكی بەرامبەر ئەم رەفتارانەی حكومەتی عێراق نییە، وەڵامێكیان نییە.
لەلایەكی دیكەوە پڕۆفیسۆر كینس پۆلاك سەرۆكی سەنتەری سابان لە ئامۆژگای برۆكینگز دەپرسێت: ئەمریكا چەندین میكانیزمی گوشار دروستكردنی لەبەر دەستە بۆ راستكردنەوەی رەفتارەكانی سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵام بۆ بەكاریان ناهێنێت، وەڵامەكەی دیار نییە. پۆلاك ئەمەی ناوناوە پیادەكردنی سیاسەتی ماكیفیلیانەی ئەمریكا بەرامبەر بە عێراق، بۆیە ئەم تایتڵەی ناونیشانی وتارەكەی پۆلاك، دەبێتە كلیلێك بۆ ئەوەی چۆن دەرگای ئامانجە نەبینراوەكانی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق بخوێنینەوە، وەك:
1. ئامانجی سیاسەتی ئەمریكا لە عێراقدا تەنها ئەوەیە ئەم وڵاتە بە یەكپارچەیی بمێنێتەوە و پێكەوە هەموو وڵاتەكە یەك خاوەنی هەبێت، ئەویش ئەمریكا بێت.
2. لە سیاسەتی ئێستای ئەمریكادا ئەوە گرنگ نییە عێراق چۆن بە یەكپارچەیی دەمێنێتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە لە چوارچێوەی ئەو سیاسەتە ماكیفیلیانەی لە عێراقدا پیادەی دەكات، ئەمریكا پشتگیری هەموو هەوڵێك دەكات كە ئامانجەكەی بۆ بپارێزێت، لەمەش زیاتر پاكانە بۆ هەموو میكانیزمێك دەدۆزێتەوە كە ئامانجەكەی بە نەگۆڕی بهێڵێتەوە.
3. ئەمریكا زۆر باش دەزانێت، عێراق بەبێ هاوكاری هەرێمی كوردستان نەك هەر بە یەكپارچەیی نامێنێتەوە، بەڵكو لە نێوان عەرەبی شیعە و سوننە هەستكردن بە عێراقیبوون دەبێتە شەڕێكی درێژخایەنی مەزهەبی، سەرەنجامیش شەڕی نێوان شیعە و سوننە بەهەر لایەكدا كۆتایی بێت، سوننە سەربكەوێت، یان شیعە، عێراق نابێتە موڵك و هاوپەیمانی ئەمریكا، بۆیە ئەگەر هەرێمی كوردستان مەترسی لەسەر نەبێت وەك بەشێك لە عێراق، ئەمریكا حەز دەكات لە ژێر هەر ناوێكدا بێت، شەڕی مەزهەبگەرایی نێوان شیعە و سوننە بەردەوام بێت، ئەمەش لەو روانگەیەوە سەیری دەكات، لە شەڕی ئایینی و مەزهەبگەرایی هەرگیز لایەك بە تەواوی بەسەر لایەكەی دیكەدا سەركەوتوو نابێت، بەڵام لە خاڵێكدا شەڕەكە بڕست لە هەردوولایان دەبڕێت و ناچار دەبن كۆتایی بە شەڕەكە بهێنن و بڕیار بدەن پێكەوە ژیان قبووڵ بكەن، ئەگەر ئەم تێڕوانینەی ئەمریكا لە سەر بنەمای شەڕی ئایینی 30 ساڵەی ئەوروپا بونیاد نرابێت، ئەوا شەڕی مەزهەبگەرایی شیعە و سوننە، بە شەڕی نێوان كاسۆلیك و پرۆتستانت بەراورد ناكرێت، لەبەر ئەوەی ئەگەر شیعە لە عێراقدا زۆرینە بێت و بە حوكمی زۆرینە بیەوێت سوننە ملكەچ بكات، ئەوا هەموو شیعە لە جیهانی ئیسلامیدا كەمینەیە و رێژەی زیاتر لە 10%ی موسڵمانان پێكناهێنن، كەواتە شەڕی عەرەب و ئیسلام لەگەڵ جوولەكە لە ماوەی 70 ساڵی رابردوو چەند خوێناوی بووە، شەڕی نێوان شیعە و سوننە خوێناویتر دەبێت، ئەگەر شەڕی نێوان عەرەب و ئیسڕائیل دوای نزیكەی 70 ساڵ ئێستا لە 1948 گەرمتر بێت، ئەوا شەڕی سوننە و شیعە نەك لە عێراقدا، بەڵكو لە تەواوی ناوچەكە لە (گەرووی هورمز)ـەوە تا (كەنداوی عەقەبە) گەرمتر دەبێت. بۆیە زەحمەتە شەڕی مەزهەبگەرایی شیعە و سوننە بە ئاسانی كۆتایی بێت، لەبەر ئەوەی ئەو مەدە سەلەفییەی ئێستا لە مالیزیا بوونی هەیە و مەهاتیر محەمەدی سەرۆك وەزیرانی مالیزیا خۆی بە شەخسی لە كۆڕی د. زاكر نایكی سەلەفی بۆ ماوەی زیاتر لە سێ كاتژمێر و نیو لە سەرەتای ساڵی 2015 دابنیشێت، ئەمە مانای ئەوەیە پرسی مەزهەبگەرایی سوننە و شیعە و خەونی دامەزراندنی خەلافەتی ئیسلامی تەنها لە سووریا و عێراقدا نییە.
4. ئەم واقیعەی ئێستای جیهانی عەرەبی و ئیسلامی و كوردستان و عێراقیش وەك بەشێك لەو جوگرافیایە، لە واشنتۆنەوە بەو جۆرە سەیری دەكرێت كە ئەو جوگرافیا پان و بەرینە هەمووی یەك پارچەیە، دیارە مەبەست لە یەك پارچەیی ئەو جوگرافیایە، پاراستنی سنوورە كۆنەكانی ئەو دەوڵەتانەیە كە لە دوای شەڕی یەكەمی جیهان دامەزراون، بەڵام ئەو واقیعەی كە ئەمریكا لە واشنتۆنەوە سەیری دەكات، لەسەر ئەرزی واقیع بارودۆخەكەی گۆڕاوە، ئەمری واقیعی تازە دروست بووە، بۆیە ئەمریكا بە رێگەی سڕكردنی كێشەكان و چارەسەرنەكردنیان هەوڵی ئەوە دەدات، ئەو بڕیارەی كە ئەمری واقیعی ناوچەكە فەرزی كردووە، هەڵیبوەشێنێتەوە.
قەیرانی ئابووری، یان سەپاندنی
گەمارۆی ئابووری لەسەر كوردستان
لە زانستی سەربازی و بەرگریدا بنەمایەك هەیە كە دەڵێت: نابێت قورسترین بارگرانی بخەنە سەر شانی هاوپەیمانە لاوازەكە، ئەمە ئەگەر بۆ ئۆكڕانیا راست بێت، بەوەی ناتۆ قورسترین بارگرانی بۆ رووبەڕووبوونەوەی رووسیای خستۆتە سەر شانی ئۆكڕانیا، ئەمە لە كاتێكدا وەك پۆرشینكۆی سەرۆكی ئۆكڕانیا بە جیهانی راگەیاند ئەو كاتەی رووسیا هێرشی كردۆتە سەر كریما، ئۆكڕانیا تەنها 7000 سەربازی هەبووە، ئەوا بە دیوێكی دیكەدا ئەمە بۆ شەڕی پێشمەرگە لەگەڵ تیرۆریستانی داعش و هەروەها خۆڕاگریی خەڵكی كوردستان بەرامبەر ئەو شەڕە ئابورییەی نوری مالیكی دەستی پێكرد و عەبادی درێژەی پێدەدا، راستە، هەر بۆ نموونە: بەپێی راپۆرتی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا هەتا ناوەڕاستی مانگی ئابی 2014 كە سەرەتای مانگی ئاب داعش هێرشی كردە سەر كوردستان، ئەمریكا ماوەی زیاتر لە هەشت مانگ رازی بووە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتی عێراق گەمارۆی ئابووری بخاتە سەر هەرێمی كوردستان، ئەمە لە كاتێكدا ئەمریكا زۆر باش ئەو راستییە دەزانێت كە دەرهێنان و هەناردەكردنی نەوتی كوردستان، لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدایە و گەورەترین كۆمپانیای ئەمریكی كە (ئەكسۆن موبیل)ـە لە چوارچێوەی دەسەڵاتە دیاریكراوەكانی هەرێمی كوردستان لەناو دەستووری عێراقدا كۆنتراكتی لەگەڵ كوردستان كردووە، بەڵام ئەمریكا ئەمەی قبووڵكرد و نوری مالیكیش دەیزانی ئەمریكا قبووڵی دەكات و هەر ئەو پاشخانەشە ئێستا عەبادی هەمان هەنگاو دووپات دەكاتەوە، لە 10ی حوزەیرانی 2014 تا 8ی ئابی 2014 كە دەكاتە دوومانگ، هەروەها تێپەڕینی 6 رۆژ بەسەر هێرشی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر هەرێمی كوردستان، ئەمریكا تەنها تەماشاچی شەڕی بڕست لێبڕانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوو، چونكە لە ماوەی ئەو دوو مانگە لە شنگال تا جەلەولا پێشمەرگە لە شەڕێكی ماندووكەری بڕست لێبڕان (حرب الاستنزاف)بوو، بەڵام ئەمریكا بە یەك فیشەكیش یارمەتی هێزی پێشمەرگەی نەدا، لە كاتێكدا ئەمریكا دەیزانی هێزی پێشمەرگە بە چەكی كۆن شەڕی داعشی پێدەكرێت، بۆیە كە داعش دڵنیابوو لەوەی ئەمریكا نایەتە سەرخەت و چەكی دەستی پێشمەرگەش زۆر كۆن و سادەیە و ئەویش تەنها لە عێراق بڕی 25 ملیار دۆلار چەكی ئەمریكی بەردەست كەوتووە، بۆیە پێشڕەوی كرد، راستە دوای هێرشی داعش بۆ سەر كوردستان، ئەمریكا هاتە سەرخەت، بەڵام ئەمریكا دەیتوانی پێش ئەوەی داعش هێرش بكاتە سەر كوردستان، هێزی پێشمەرگە پڕچەك بكات و نەهێڵێت هێرشەكەی داعش سەركەوتوو بێت، بەڵام بۆ ئەمەی نەكرد؟ وەڵامەكەی لە ناو سیاسەتی ئەمریكا وەردەگرینەوە بۆ ئەوەی بارودۆخێكی ئاڵۆزی ئەوتۆ لە كوردستان بێتە ئاراوە و نەتواندرێت بڕیار بۆ راپرسی لە هەرێمی كوردستان بدرێت، بۆیە ئەگەر لەم روانگەیەوە سەیری ئەو چاوپۆشینەی ئەمریكا لە بڕینی بودجەی ساڵی 2014 و ئەمساڵی 2015 بكەین، ئەوا راشكاوانە ئەو راستییە دەخوێنینەوە كە حكومەتە شیعەكەی بەغدا، لەو خاڵەوە گەمارۆی ئابووری دەخاتە سەر هەرێمی كوردستان، كە لەو راستییە دڵنیایە لەم لایەنەوە ئەمریكا چاوپۆشی لێدەكات، بەڵام پرسیاری گرنگتر ئەوەیە ئایا لە بەرامبەر ئەم چاوپۆشینەی ئەمریكا، هێزی دیكە نایەتە سەرخەت بۆ ئەوەی ئەو گەمارۆیەی سەر كوردستان بشكێندرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پێمان دەڵێت: كوردستان نە پڕۆژەی ئەتۆمی دروستكردووە، نە خاكی هیچ وڵاتێكی داگیركردووە، هەتا لەناو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستی لاواز بێت و نەتوانێت مامەڵە لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بكات، یان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رێگەیەك نەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی ئەو گەمارۆیە بشكێنێت، هەر بۆیە ئەگەر ئەمریكا بەو جۆرە سەیری دەستووری 2005ی عێراق بكات كە میكانیزمێكە و دەتواندرێت بە هەموو شێوەیەك بخوێندرێتەوە بۆ پاراستنی یەكپارچەیی عێراق، ئەوا هێزەكانی دیكەی جیهان بەتایبەتی دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا، بەو جۆرە دەستووری عێراق دەخوێننەوە كە چۆن رێز لە بەهاكانی مرۆڤ دەگیرێت و چۆن نەتەوەیەكی ئازادیخواز لەبەرامبەر تیرۆریستاندا بەهێز دەكرێت، خاڵی بەهێز لەم هاوكێشەیە ئیرادەی خۆڕاگریی خەڵكی كوردستان و لۆژیكی سەرۆكەكەیەتی، كە ئێستا بە هەموو جیهانی رابگەیەنین، یان عێراق گەمارۆی ئابووری لەسەر كوردستان هەڵبگرێت، یان هاوكارمان بن، خۆمان ئابوورییەكی سەربەخۆ بۆ كوردستان دابمەزرێنین و لەسەر بنەمای ئابووریی كوردستان مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكرێت.
شەڕی بە وەكالەت و
بە عێراقیكردنەوەی پێشمەرگە
لە قۆناخێكی مێژووی دیاریكراودا زۆر جار گۆڕانكاریی لەناكاو و پێشبینی نەكراو دروست دەبن، بۆیە لە سەرەتادا بیرمەندان و سیاسەتمەداران و بڕیار دروستكەران لەسەر ئاستی جیهان، ناتوانن پێناسەی ئەو گۆڕانكارییانە بكەن، بۆیە بڕیاری هەڵە و شرۆڤەی هەڵە بۆ بارودۆخەكە دەكەن، ئەم قسانە دانپێدانانی هەموو پەنێڵەكانی هەردوو كۆنفرانسی داڤۆس و میونیخ بوون، ئەم قسانە ناوەڕۆكی هەموو كتێبە تازەكانی ناوەڕاست و كۆتایی ساڵی 2014ـەن لەسەر ئاستی جیهان وەك كتێبەكانی (سیستمی جیهانی كیسنجەر، لەبەریەك هەڵوەشانەوەی ریچارد هاس، سیستمی سیاسی و پووكانەوەی سیستمی سیاسی فرانسیس فۆكۆیاما، شۆڕشی چوارەمی جۆن میكوایت و ئەدریان وۆدریجی، سەرنووسەر و بەڕێوەبەری نووسینی گۆڤاری ئیكۆنۆمیست، سوپای نەبینراو و شەڕی سێبەری ماكس بوت) و دەیان كتێب و دیراسەتی دیكەن كە هەموو دان بەو راستییەدا دەنێن، كە رووداوەكانی 2014 چ لە سەر ئاستی دەركەوتنی داعش و دامەزراندنی خەلافەتی ئیسلامی و چ لە سەر ئاستی لكاندنی كرێما بە رووسیاوە، رووداوگەلێكی پێشبینی نەكراو بوون، هەر بۆیە جیهان نەیتوانی مامەڵە لەگەڵ هیچیان بكات، پرسی تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعشیش لەسەر دەستی پێشمەرگە پرسێكی پێشبینی نەكراو بوو، هەر بۆیە ئەمریكا هەڵەی كرد و نەیزانی چۆن مامەڵە لەگەڵ سەركەوتنەكانی پێشمەرگە بكات، ئەم هەڵەیە یەكەمجار لەسەر زاری جێمس جێفری باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە عێراق خرایەڕوو كە لە وتارێكدا دوای سەركەوتنەكانی پێشمەرگە لە سەدی موسڵ و زوممار و چیای شنگال بە ناونیشانی (چۆن مامەڵە لەگەڵ سەركەوتنەكانی دژ بە داعش بكەین؟) لە سایتی ئامۆژگای واشنتۆن نووسیبووی، تیایدا ئاماژەی بەوە كردبوو، دەبێت هەوڵبدرێت هێزەكانی دیكەی عێراقیش بەهەمان شێوە رابهێندرێن و هاوكاری بكرێن، بۆ ئەوەی سەركەوتنی هاوشێوەی پێشمەرگە بەدەست بهێنن، ئەگەر بە وردی سەرنج لەم قسانەی جێمس جێفری بدەین، ئەوە دەخوێنینەوە، كە رایوایە ئەگەر پشتگیری هێزەكانی حەشدی شەعبی، یان ئەوەی پێی دەڵێن گاردی نیشتمانی بكەن و لە ئاسمانەوە پشتگیرییان بكەن، ئەوا پێویست نییە ئەمریكا هێز بنێرێت بۆ عێراق و سەركەوتنیش بەسەر داعش بەدەست دەهێنن، بەڵام هەر لە ئامۆژگای واشنتۆن دوو هەفتە پێش ئێستا كۆڕێك بۆ هەڵسەنگاندنی جیهادی شیعە و حەشدی شەعبی گرێدرا، تیایدا دیفید شینگەر بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی دیراساتی سەربازی و بەرگری، راشكاوانە ئەوەی راگەیاند، دوای تێپەڕبوونی 8 مانگ بەسەر دامەزراندنی خەلافەتی ئیسلامی لەلایەن داعشەوە، بێجگە لەوەی داعش چەندین شوێنی لە لیبیاش داگیر كردووە، بەڵام تەنها لە سووریا و عێراق ئێستا خاكی فراوانتری لەبەر دەستە، ئەم قسەیەی ئامۆژگای واشنتۆن دوای نزیكەی دوو مانگ لە رزگاركردنی شنگال و نزیكەی مانگێك دوای ئازادكردنی تەواوی كۆبانێ یە، ئەمەش مانای ئەوەیە تیرۆریستانی داعش بێجگە لەبەرەكانی پێشمەرگە و شەڕڤانان كە شكستیان هێناوە، لەهەموو بەرەكانی دیكە سەركەوتنیان بەدەست هێناوە، لەمەش زیاتر چوارچێوەی شەڕەكە بێجگە لە بەرەی كوردستان كە شەڕی ئازادیخوازانی جیهانە دژی تیرۆریستان، لە باشووری لوبنانەوە تا دەگاتە دیمەشق و بەغدا و ئەنبار و موسڵ و تكریت، بۆتە شەڕی مەزهەبگەرایی نێوان شیعە و سوننە، سوننە بە ناوی داعشەوە شیعە كۆمەڵكوژ دەكات و شیعە بە ناوی حەشدی شەعبی و دژی تیرۆریستانەوە لەسەر ناسنامە سوننە كۆمەڵكوژ دەكات، لەم هاوكێشە سەیرەدا جیا لەوەی ئەمریكا لە ئاستی كۆنگرە نێودەوڵەتییەكان هەموو هەوڵی بۆ ئەوەیە باسی پێشمەرگە نەكات و وەك هێزێكی عێراقی بیناسێنێت، لەسەر ئاستی ناوخۆش بە بیانووی ئەوەی كوردستان پێویستی بە (حەشدی شەعبی)یە، هەوڵیداوە هێزێكی حەشدی شەعبی بۆ ئێزیدییەكان دروست بكات، هەوڵدان بۆ دروستكردنی هێزێك بە ناوی حەشدی شەعبی بۆ ئێزیدییەكان كە لەوانەیە سبەینێ ناوی دیكەشی بەدوادا بێت، قۆستنەوەی خاڵی لاوازی هەندێك لایەنی سیاسیی كوردستانە بەوەی لەو ناوچانە نفوزیان نییە و دەیانەوێت بە رێگەی ئەم شەڕە وەكالەتە نفوزی خۆیان لەناو ئێزیدییەكان زیاد بكەن، بەڵام وەك بەڕێز فازڵ میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لە دیمانەیەكی لەگەڵ كوردستان تی ڤی ئاماژەی پێكرد، كوردستان پێویستی بە هێزی حەشدی شەعبی نییە، ئەم هێزە بۆ پارە دروست دەكرێت، واتە بۆ پارە خەڵكانێك ئەو هێزە دروست دەكەن، دیارە ئەم وەسفەی فازڵ میرانی كە نەیویستووە بە تەواوەتی خاڵ بخاتە سەر پیتەكان، مانای ئەوەیە ئەمە شەڕێكی بە وەكالەتە و بە پارە خەڵكانێك لەناو كوردستان جێبەجێی دەكەن، ئەمەش قبووڵ ناكرێت.
ئیرادەیەكی یەكگرتوو
بۆ رەواندنەوەی مەترسییەكانی شەڕی تێكەڵ
بەرەی سەربازی، لایەنێكی ئەم شەڕە تێكەڵە فرەڕەهەندەیە، هەروەك چۆن ئێستا پەنابردن بۆ گەمارۆی ئابووری لە رێگەی بڕینی بودجەوە بەرەیەكی دیكەی ئەم شەڕەیە، هەروەها هەوڵدان بۆ دروستكردنی حەشدی شەعبی شێوازێكی دیكەی شەڕی بە وەكالەتە بۆ ئەوەی متمانە و یەكڕیزی لەنێو گەلی كوردستاندا لەبەریەك هەڵوەشێنێت، تەنانەت ئەو دەنگۆیانەشی كە لە میدیاكان بڵاو بوونەوە بەوەی حەیدەر عەبادی داوای لە ئەردۆگان و داودئۆغلۆ كردووە، قەرز بە هەرێمی كوردستان نەدەن، ئەمەشیان بەرەیەكی دیكەی ئەو شەڕە تێكەڵەیە، لەمەش سەیرتر نەناردنی بەشە دەرمانی هەرێمی كوردستان بۆ نەخۆشخانەكانی كوردستان و رێگرتن لە هاتنی پێداویستی دیكە بۆ هەرێمی كوردستانە، ئەوانەش هەمووی یەك ئامانجی لە پشتەوەیە، ئەویش ئەوەیە بۆشاییەك لەنێوان حزبە سیاسییەكانی كوردستان و هەروەها بۆشاییەك لەنێوان خەڵك و حكومەت دروست بكرێت و پێشمەرگە نائومێد بكەن بۆ ئەوەی نەتوانێت وەك ئێستا لە بەرەكانی شەڕی تیرۆریستان قارەمانانە رابوەستێت، بە مانایەكی دیكە ئامانجی ئەم شەڕە تێكەڵە تەنها لایەنێكی سیاسیی دیاریكراو، یان نەتەوەیەك، یان ئایینێكی دیاریكراو نییە، بەڵكو تاك بە تاكی خەڵكی كوردستانە، تیرۆریستانی داعش راشكاوانە ئامانجی خۆیان بەرامبەر تاك بە تاكی خەڵكی كوردستان راگەیاندووە، بەڵام حكومەتی بەغدا بەشێوازی دیكە و زۆر ساختەچییانە مەسیجەكانی ئاڕاستەی خەڵكی كوردستان دەكات، هەروەك چۆن ئەمجارە لە كاتی نەناردنی بودجەدا ویستی ئۆباڵەكەی بخاتە سەر پابەندنەبوونی هەرێم و بە سیاسیكردنی كێشە تەكنیكییەكان، ئەوا لە هەنگاوەكانی دیكەشدا بۆ كەمكردنەوەی هەیبەتی پێشمەرگە هەوڵی دروستكردنی حەشدی شەعبی دەدات، ئەو مەترسییانەی لە شەڕی تێكەڵ بەرجەستە دەبن، بە ئاستی پێویست نابنە جێگەی مەترسی، هەتا فاكتەری ئەو شەڕە لەگەڵ ویژدانی بەشێك لە خەڵكی كوردستان موتوربە نەكرێت، بە واتایەكی دیكە ئەم شەڕە تێكەڵە هەوڵدانە بۆ ئیختراقكردنی ئیرادەی یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی خەڵكی كوردستان، ئەگەر نەتوانێت ئەم ئیختراقە بكات، ئەوا لە دەرەوە دەمێنێتەوە و كاریگەری نابێت، هەروەك چۆن لە 2014 بودجەشیان نەنارد و شەڕی داعش و نزیكەی 2 ملیۆن ئاوارەش رووی كردە كوردستان، شەڕە تێكەڵەكەیان نەك ئامانجی نەبوو، بەڵكو بە سەركەوتنی هێزی پێشمەرگە كۆتایی هات، لە ئێستاشدا كە بەشێوازێكی دیكە دەیانەوێت ئەم شەڕە دەست پێبكەنەوە، بۆ ئەوەی گوشار بخەنە سەر پێشمەرگە و حكومەتی هەرێمی كوردستان، بۆیە گرنگە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و حكومەت و پەرلەمان، پێش هەموو شت هەوڵی پاراستنی یەكڕیزیی هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بدەن، دوای ئەمەش پێویستە زۆر شەفافانە و لە نزیكەوە مامەڵەی دروست لەگەڵ هەموو كەناڵەكانی راگەیاندنی كوردستان بكەن، بۆ ئەوەی پردێكی پتەوی متمانە لەنێوان خەڵك و حكومەت دروستبكرێتەوە، هەر كەس و لایەنێكی سیاسیش دەبێتە بەربەست، ئەوجا بە مەبەست، یان بێ مەبەست و شەڕی بەلاشی وەكالەت بۆ دوژمنان دەكات، گرنگە ئیجماعێكی نیشتمانی دروست بكرێت، بە ئاستی هەستیاری بارودۆخەكە مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و راستییەكان بۆ خەڵك ئاشكرا بكرێت.
