«هەتا ئێستا ئەوەی پێمان گوتووە: جیهاد، بریتی بووە لەو رەفتارانەی كە بەرەی نوسرە و داعش وەك بەشێك لە رێكخراوی قاعیدە ئەنجامیانداوە، بەڵام ئەوەی ئێستا لە سووریا دەیبینین و گرووپێك پاسەوانی لە مزگەوتی سەیدە زەینەب دەكات و گومەزە ئاڵتوونییەكەی لە باشووری دیمەشق دەپارێزێت، ئەوانە گرووپێكن كە وەك كاردانەوەیەك بەرامبەر رەفتارەكانی داعش بۆ رێگرتن لە تەقاندنەوەی مەزارەكانی شیعە رێكخراون، ئەم گرووپانە بە هاوشێوەی بەشداریی چەكدارانی حزبوڵڵا لە سووریا هەمان قسەكەی حەسەن نەسڕوڵڵا دووبارە دەكەنەوە، بەوەی ئەوان بەرگری لە شیعە دەكەن وەك ئایین، نەك بەشار ئەسەد، ئەو چەكدارانە هەموویان خەڵكی سووریا نین، بەڵكو لە كۆمەڵێك ناوچە هاتوون، لەعێراقیش ئێستا دەیان گرووپی میلیشای شیعە بە ناوەكانی (لیوای ئەلیەوم ئەلمەوعود، رێكخراوی بەدر، كەتائیبی حزبوڵڵا، عەسائبی ئەهلی حەق و كەتائیبی سەیدولشوهەدا و حەرەكاتی حزبوڵڵای نوجەبا و مالكی ئەشتەر) دروست بوون، لە سووریاش لیوای ئەبو فەزڵ عەباس فراوان بووە و بۆتە تۆڕێك و چەند لیوایەكی دیكە دروست بوون، وەك لیواكانی (زولفەقار، ئیمام حوسێن، هێزی بەرپەرچدانەوەی خێرا)، ئەم گرووپانە هەموویان لە رووی ئایدیۆلۆژییەوە ویلایەتی فیقهی پەسەند ناكەن، بەڵام لە رووی ستراتیژەوە پرۆسەكە بەرەو ئەوە دەچێت ئایدیۆلۆژیەتی ویلایەتی فیقهی لەگەڵ ستراتیژدا كە بەرگریكردنە لە شیعە وەك مەزهەبێكی ئایینی یەكبگرێتەوە».
فیلیپ سیمیس تۆێژەری باڵا لە ئامۆژگای واشنتۆن
9ی شوباتی 2015

وەرچەرخانی شەڕی تیرۆریستان
بۆ شەڕێكی درێژخایەن و خوێناوی مەزهەبگەرایی
ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك، رۆژی 9ی شوبات كۆڕێكی بە ناونیشانی (شەڕی داعش: میلیشای شیعە و هەوڵەكانی هاوپەیمانان) بۆ هەر یەك لە مایكل نایت تایبەتمەند و راوێژكار بۆ دووبارە بونیادنانەوەی هێزەكانی ئاسایش و سوپا لە عێراق، فلیپ سیمیس تۆێژەری باڵا و خاوەنی كتێبی (جیهادی شیعە و كاریگەرییە ئیقلیمییەكانی)، هەروەها پی.جی دیرمەر كۆڵۆنێڵی خانەنشینكراو لە سوپای ئەمریكا رێكخست. گرنگیی ئەم كۆڕە لەوەدا بوو كە راستەوخۆ تەلەفزیۆنی (C-span) پەخشی دەكرد، ئەم تەلەفزیۆنە كە لەساڵی 1979دامەزراوە، هەموو كۆبوونەوە گرنگەكانی حكومەت و كۆنگریس و بابەتە گرنگەكانی تایبەت بە حكومەتی ئەمریكا دەگوازێتەوە، كاریگەری گەورەشی لەسەر رای گشتی ئەمریكا هەیە، هەر بۆیە گواستنەوەی ئەم كۆڕەش راستەوخۆ لەلایەن ئەو تەلەفزیۆنەوە، مانای ئەوەیە ئەو بابەتەی لەو كۆڕەدا موناقەشە كراوە، راستەوخۆ كاریگەری لەسەر هەوڵەكانی ئەمریكا بۆ دووبارە رێكخستنەوەی هێزەكانی عێراق هەیە، بەڵام مەترسیی گەورە لێرەدا ئەوەیە ئەو میلیشیا بەرفراوانەی حەشدی شەعبی كە ئێستا بەغدا بەنیازە بە یاسای گاردی نیشتمانی رێكیانبخات، لە چوارچێوەی دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراقدا، ببنە حزبوڵڵایەكی دیكە لە عێراقدا و لە بری ئەوەی ببنە هێزێكی ئاسایشی رێكخراو بۆ دەوڵەتێكی دیموكراتی و فیدڕاڵی، ببنە هێزێك بۆ پیادەكردنی ئایدیۆلۆژیەتی ویلایەتی فیقهی و دامەزراندنی دەوڵەتێكی ئیسلامی لەسەر بنەمای ویلایەتی فیقهی، بەتایبەتیش كە ئێستا هێزەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بە ئاشكرا و وەك بەشێك لە شەڕی دژی داعش لە سنووری ئێران - عێراقەوە لە پارێزگای دیالە تا دەگاتە دەوروبەری بەغدا و تەواوی رێگەی سەرەكیی نێوان بەغدا و كەركووك، پشتگیری هێزەكانی حەشدی شەعبی دەكات و هێزەكانی حەشدی شەعبیش بەتایبەتی ئەوانەی دوای داگیركردنی موسڵ لەلایەن داعشەوە، لەسەر فەتوای ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی دروستبوون، ئامانجیش لە درووستكردنی ئەم هێزە پاراستنی شیعە وەك مەزهەبێكی ئایینی ئیسلامە، نەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی، لەمەش زیاتر هەموو ئەو گرووپانەی حەشدی شەعبی بە ناوی ئەو كەسایەتییە ئایینییانە كراون كە مەزهەبی شیعە وەك رێبەری ئایینی شیعە سەیریان دەكات، نەك ناوێكی نیشتمانی، وەك: (لیوای مالك ئەشتەر، سەیدولشوهەدا، عەسائیبی ئەهڵی حەق، رێكخراوی بەدر، ئەلیەوم ئەلمەوعود ...تاد)، لەسەر ئەم پرسە پڕۆفیسۆر مایكل نایت كە خۆی راوێژكارە بۆ پرسی هاوكاری ئەمریكا بۆ بونیادنانەوەی عێراق، لە كۆڕەكەی ئامۆژگای واشنتۆن جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، پرسی سەرەكی ئەوەیە كۆنگرێس بڕیاریداوە هاوكاری عێراقییەكان بكات بۆ دووبارە بونیادنانەوەی سوپا و هێزەكانی ئاسایش، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئەو لایەنانە كامانەن كە ئەمریكا دەیەوێت ئەم هێزەیان بۆ بونیاد بنێتەوە؟ لەوەڵامدا دەڵێت: بریتین لە هێزەكانی سوپای عێراق، هێزی پێشمەرگە، حەشدی شەعبی و دووبارە دروستكردنەوە هێزی سەحوە لە خێڵەكانی عەرەبی سوننە.
پڕۆفیسۆر نایت سەبارەت بە سوپای عێراق لە ئێستادا ئاماژە بەوە دەكات كە ئەم سوپایە لە ئێستادا لاوازە و تەنها دەتوانن لە شەڕی داعشدا بەرگری بكەن و نەهێڵن پێشڕەوی بكەن، بۆیە ئەمریكا بڕیاری داوە 9 لیوای سوپای عێراق پڕچەك بكات و مەشق و راهێنانیان پێ بكات، بەڵام ئەم 9 لیوایە ئەگەر ئامادە بكرێت بۆ ئازادكردنی موسڵ، ئەوا پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ دەكەوێتە 3 مانگی كۆتایی ساڵی 2015 و سەرەتای 2016، هەر بۆیە لە ئێستادا میلیشیاكانی حەشدی شەعبی لە دەوروبەری بەغدا باڵادەستن و كۆماری ئیسلامی ئێرانیش لە سنووری (عێراق – ئێران)ـەوە لە پارێزگای دیالە تا دەگاتە توزخورماتوو و كەركووك پشتگیریی حەشدی شەعبی دەكات و لە خۆئامادەكردنێكی گەورەیەدا بۆ ئەوەی هێرشێكی گەورە بكاتە سەر ناوچەی ئەباشیە، بەڵام ئەوەی ئێستا لە میانەی شەڕی داعش دەخوێندرێتەوە، ئەوەیە سەركەوتن بەسەر هێزەكانی داعشدا خەریكە رێچكەی خۆی دەگرێت، بەڵام لەلایەكی دیكەوە مەترسی ئەوە هەیە لەوانەیە لەم سیناریۆیە بتوانرێت سەركەوتن بەسەر داعشدا بەدەست بهێندرێت، بەڵام دوای داعش ئاژاوەیەكی مەزهەبگەرایی لە نێوان سوننە و شیعە، هەروەها كورد و حەشدی شەعبی بێتە ئاراوە، بۆ ئەمەش بەڵگە هەیە هێزەكانی حەشدی شەعبی لەگەڵ سوننە دروشمی مەزهەبگەرایی بەرزدەكەنەوە و لە بەرامبەر كەركووك ئاڵای عێراق بەرز دەكەنەوە، ئەمەش وەك ئاماژەیەكە بۆ ئەوەی بە كورد بڵێن كەركووك هی ئێمەیە! بۆیە لەم چوارچێوەیەدا پڕۆفیسۆر نایت ئەو پرسیارە لە ئەمریكا دەكات و دەڵێت: ئایا ئەو ئەگەرەتان لەبەرچاو گرتووە لە حاڵەتێكدا هەتا ئەگەر داعشیش تێكبشكێندرێت، عێراق لەدەست نادەین؟ ئایا چی روودەدات ئەگەر بەسەر تیرۆریستانی داعش سەركەوتین و عێراقمان دۆڕاند و حەشدی شەعبی بووە حزبوڵڵایەكی دیكە لە چوارچێوەی وەزارەتی ناوخۆی عێراقدا؟ بەتایبەتیش كە ئێستا هێزەكانی حەشدی شەعبی پەیوەندییەكی زۆر بەهێزیان لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێرانی هەیە، هەروەها لە نێوان نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق و حەسەن نەسروڵڵای سەرۆكی حزبوڵڵای لوبنانی دیدار وپەیوەندییەكی زۆر بەهێز هەیە، لەمەش زیاتر ئەكرەم كەعبی كە یەكێك بووە لەسەركردەكانی عەسائبی ئەهلی حەق لە عێراقدا، دوای گەڕانەوەی لە دیداری لەگەڵ حەسەن نەسروڵڵا، (لیوای مالكی ئەشتەر)ی دامەزراند، بۆیە لێرەدا پڕۆفیسۆر نایت دووبارە پرسیارێكی دیكە دەورووژێنێتەوە و دەپرسێت: «ئایا بۆ ئێستای عێراق، ئەمریكا دیسان رووبەڕووی هەمان هەڵوێستی كۆنگرەی یەڵتای ساڵی 1945 نەبۆتەوە، لە كاتێكدا ستالین هەژموونی بەسەر بەشی زۆری رۆژهەڵاتی ئەوروپادا كێشابوو؟ ئایا ئێستا كاتی ئەوە نییە ئەمریكا هەمان پرسیارە قورسەكەی چەرچل لە خۆی بكاتەوە: (ئایا ئەم شەڕە چۆن كۆتایی دێت و دوای كۆتاییهاتنی ئەم شەڕە چی دەبینین؟). بۆیە گرنگە ئێستا لە خۆمان بپرسین: ئایا دوای ئازادكرنی موسڵ خاڵە لاوازەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان چی دەبن؟ ئایا خاڵە لاوازەكانی نێو پێكهاتەكانی عێراق چی دەبن؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە لە ئێستا لای من زۆر ئاڵۆزە، لەبەر ئەوەی دوای ئەم شەڕەی داعش، ئاڵۆزیی دیكە دەستپێدەكات، لە ئێستادا كە هێزەكانی پێشمەرگە و حەشدی شەعبی دوژمنێكی هاوبەشی وەك داعشیان هەیە، زۆر بە قورسی مامەڵە لەگەڵ یەكتری دەكەن و بە ئاشكرا هەست بە دابەشبوون دەكرێت، لەمەش زیاتر ترسی ئەوەم هەیە هێزەكانی حەشدی شەعبی لە چوارچێوەی وەزارەتی ناوخۆی عێراق ببنە حزبوڵڵایەكی دیكە بە هاوشێوەی حزبوڵڵای لوبنانی، لێرەدا دوو خاڵی گرنگ هەیە، دەبێت جێگەی بایەخ بێت، یەكەمیان ئەوەیە: پشتگیری زیاتری كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ حەشدی شەعبی وادەكات، میلیشیاكانی حەشدی شەعبی ئاراستەی شەڕەكە بەرەو شەڕێكی مەزهەبگەرایی خوێناوی ببەن، ئەگەر سەیری هەندێك وێنەی شەڕەكانی حەشدی شەعبی لە دیالە بكەین، دەبینین بە ئاشكرا هێرش دەكەنە سەر مزگەوتی سوننەكان و دەست لە هاووڵاتیانی سڤیلی سوننە ناپارێزن، ئەمەش لەلایەن عەرەبی سوننەی موسڵ و تكریت و ئەنبارەوە كاردانەوەی دەبێت، هەروەها بەرامبەر بە كوردیش رەفتاری ئیستفزازی دەكەن، بۆیە ئەمە ئەو دووكەڵەیە ئاگرێك بەدوای خۆیدا دەهێنێت و پاشان كێشەی گەورە و خوێناوی دروستدەكات. خاڵی دووەمیان ئەوەیە: چۆن ئەم پرۆسەی هاوكارییەی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ هێزەكانی شیعەی عێراق دەخرێتە چوارچێوەی ستراتیژیەتی سەربەخۆیی و یەكپارچەیی عێراقەوە، لەبەر ئەوەی وێنە لەبەردەستە ئەوانەی لەپشت (حەیدەر عەبادی)یەوە دانیشتوون، هەمان ئەو كەسانەن كە لە لوبنان هاوكاری حزبوڵڵایان كردووە، هەروەها مالیكی پەیوەندییەكی توندوتۆڵی لەگەڵ حەسەن نەسروڵڵا و حزبوڵڵای لوبنانی هەیە، ئەم حاڵەتە وا دەخوازێ هاوپەیمانان ئاستی بەشدارییان فراوانتر و بڵاوبوونەوەی هێزەكان لەسەر زەوی زیاتر بكەن، ئەگەر وانەكەن، داعش تێكدەشكێنین، بەڵام عێراق دەدۆڕێنین، دۆڕاندنی عێراق كە دوای سعودیە گەورەترین یەدەگی نەوتی هەیە، وەك دۆڕاندنی چین وایە لە پەنجاكانی سەدەی رابردوودا.»
ئەگەر لەسەر قسە و دیراسەتەكەی پڕۆفیسۆر نایت هەڵوەستە بكەین، هەست دەكەین، ئاراستەی شەڕی تیرۆریستانی داعش، خەریكە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی وەك شەڕی جیهانی ئازاد دژ بە تیرۆریستان بەرەو ئاراستەیەكی دیكە دەڕوات، ئەویش شەڕی 30 ساڵەی ئایینی ئەوروپایە لە سەدەكانی ناوەڕاست كە بەشی زۆری هەموو دەوڵەتانی ئەورووپی گرتەوە، واتە شەڕەكە بەرەو ئەوە دەچێت ببێتە شەڕی نێوان ئایدیۆلۆژیەتی ویلایەتی فیقهی و ئایدیۆلۆژیەتی خەلافەتی ئیسلامی، ئەمەش لەبەر ئەوەیە چۆن لە ئایدیۆلۆژیەتی خەلافەتی ئیسلامیدا سنوور بوونی نییە و خەلافەتی ئیسلامی بۆ هەموو جیهانی ئیسلامییە بە سوننە و شیعەوە، بە هەمان شێوە لە ئایدیۆلۆژیای ویلایەتی فیقهیش، سنوور بوونی نییە و ئەم ویلایەتە بۆ هەموو جیهانی ئیسلامییە بە سوننە و شیعەوە، لەم حاڵەتەدا ئەگەر مەرجەعییەتی شیعەی عێراق لە نەجەف هەتا ئێستا تەبەنی ویلایەتی فیقهی نەكردبێت و لایەنە شیعیەكانی وەك ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی لە عێراق، دوای ئەوەی (شۆڕشی ئیسلامی) لە ناوی حزبەكەی كردەوە و بە تەواوەتی ویلایەتی فیقهی رەتكردبێتەوە و بڕیاری دابێت پابەندبن بە فەتواكانی مەرجەعییەتی نەجەف، بەڵام ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی عێراق باجی ئەمەی داو، رێكخراوی بەدر لێی جیابۆوە، هەروەها تەیاری سەدر كە جەیشی مەهدی هەبوو، ئێستا لەم جەیشەش هەندێك جیابوونەتەوە و (لیوای ئەلیەوەم ئەلمەوعود)یان دامەزراندووە و ئەوان ئێستا بیروبۆچوونێكی دیكەیان هەیە.
جیهادی شیعە دژی
تەكفیرییەكان و شەیتانی گەورە
داعش و جەبهەی نوسرە وەك بەشێك لە رێكخراوی ئەلقاعیدە، پێڕەوانی مەزهەبی شیعە و هەموو كەمینە نەتەوەیی و ئایینییەكان بە هەڵگەڕاوە لەئیسلام دەزانن و كوشتنیان حەڵاڵ كردووە، لەمەش زیاتر مەزار و شوێنە ئایینییەكان و پەرستگای ئایینەكانی دیكە بە بیدعە دەزانن و دەیانتەقێننەوە، لەبەرامبەردا، شیعەش ئەوانە بە تەكفیری و هەڵگەڕاوە لەئیسلام دەزانن و بە هەمان شێوە كوشتنیان بە حەڵاڵ دەزانن، بۆیە ئەگەر ئەوەی داعش و بەرەی نوسرە و قاعیدە و تەواوی گرووپە تیرۆریستییەكانی دیكە ئەو كارە دڕندانانە لە ژێر ناوی جیهادی ئیسلامی بكەن، ئەوا بەرەنگاربوونەوەی شیعەش بۆ تەكفیرییەكان لە ژێر هەمان دروشمدایە و ئەویش جیهادی ئیسلامییە، لەمبارەوە ئەگەر سەیری بڕیارەكەی حەسەن نەسروڵڵا بكەین بە ناردنی هێزی چەكدار بۆ دیمەشق و بەرگریكردن لە رژێمی بەشار ئەسەد، دەبینین ئەو هەرگیز ئەوەی نەشاردۆتەوە و رایگەیاندووە ئەگەر پێویست بكات خۆی دەچێتە دیمەشق و شەڕ دەكات، ئەم شەڕەش لە خەمخۆری نییە بۆ بەشار ئەسەد، بەڵكو بۆ بەرگریكردنە لە شیعە!
پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا جیهادی شیعە تەنها تەكفیرییەكان دەگرێتەوە؟ بێگومان نەخێر، بەڵكو تەكفیرییەكان و ئەوانەش دەگرێتەوە كە دروستكەری ئەو تەكفیرییەن، یان بۆ پلان و مەبەستی تایبەتی خۆیان پشتگیرییان دەكەن. میلیشیاكانی شیعە بەردەوام ئەوەیان دووپات كردووەتەوە كە ئەمریكا بە دروستكەری ئەو گرووپە تەكفیرییانەیان دەزانن، هەروەها ئیسڕائیل بە پیلانداڕێژەری ئەو پرسە دەزانن، بۆیە ئەگەر لای گرووپە تیرۆریستییەكان ئەمریكا «شەیتانی گەورە» بێت، ئەوا لای گرووپەكانی شیعەش، ئەمریكا هەر «شەیتانی گەورە»یە و لێدانی ئەمریكا و كوشتنی ئەمریكییەكان بە جیهاد دەزانن، لە عێراقیشدا بە ئاشكرا بینیمان كە گرووپەكانی وەك بەدر و جەیشی مەهدی چەندین سەربازی ئەمریكییان كوشت. لەسەر ئاستی سووریاش گرووپە جیهادییەكانی شیعە، هەموو نەیارانی رژێمەكەی ئەسەد وەك بەرەی نوسرە و داعش سەیر دەكەن، لەبەر ئەوەی عەلەوییەكان، سەركەوتنی گرووپی ئۆپۆزسیۆنی میانڕۆ -ئەوەی ئەمریكا دەیەوێت پشتگیرییان بكات و چەك و تەقەمەنیان بۆ دابین بكات-، بە مەترسی بۆ سەر خۆیان دەزانن. ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی گرووپە جیهادییەكانی شیعە لە ژێر هەر ناوێكدا دروست بن، خەمی سەرەكییان پاراستنی شیعەیە، ئەوان لە ئێستادا لە هەوڵی ئەوەدان پشتگیری كەمینە ئایینییەكان بەدەست بهێنن، لەسەر ئەو رەفتارانە دێنە دەنگ كە رێكخراوە تیرۆریستەكانی دژ بە كەمینە نەتەوەیی و ئایینەكانی وەك ئێزیدی و كریستیان ئەنجامی دەدەن، بەڵام ئەم حاڵەتە لەبەر ئەوەیە كە خۆیان واپیشانبدەن كە جیهادی شیعە، جیهادێكی كاردانەوەی رەفتاری تەكفیرییەكان و بەرگری لەخۆكردنە.
شێوازی كاركردنی
گرووپەكانی جیهادی شیعە
كاتێك ئایین دەكرێتە ئایدیۆلۆژییەكی سیاسی و بۆ مەبەست و ئامانجێكی تایبەت ئەو ئایینە بەكار دەهێندرێت، ئەو ئایینە، ئایینی ئاسمانی بێت وەك (ئیسلام، كریستیان، جوولەكە)، یان ئاسمانی نەبێت وەك (ئایینەكانی رۆژهەڵاتی ئاسیا)، بە هەمان ئاست بەرەو توندوتیژی و كوشت و كوشتار هەنگاو هەڵدەگرێت، بۆیە لێرەدا پرسەكە ئەوە نییە ئایینەكە، ئایینی ئاشتییە، یان ئایینی ئاشتی نییە، بەڵكو پرسەكە چۆنیەتی بەكارهێنانی ئایینەكەیە بۆ مەبەستی سیاسی.
سەبارەت بە ئایینی كریستیانی، بیرمەندی گەورەی ئینگلیزی جۆن لۆك لە (نامەی لێبوردەیی)ـەكەی دەڵێت: ئەگەر ئایینی كریستیان ئەو ئایینە بێت كە حەزرەتی مەسیح (س.خ) پێی راگەیاندووین و بەو ئاستە لێبوردەیە كە دەڵێت: (ئەگەر بەكێك زللەیەكی لەم رومەتەت دا، بڵێ زللەیەكی دیكە لە روومەتەكەی دیكەم بدە، ئەوا من لە هەموو كەسێك زیاتر كریستیانم و پابەندی كریستیانییەتم، بەڵام ئەگەر كریستیانییەت ئەو كوشت و كوشتار و قەسابخانەیە بێت كە كەنیسە بەرهەمی هێناوە، ئەوا من بێبەریم لەو كریستیانییەتە و كریستیان نیم.
ئەمە بۆ ئایینی ئیسلامیش بە هەردوو مەزهەبی شیعە و سوننەوە راستە، لەبەر ئەوەی ئەگەر ئایینی ئیسلام دوای دروستبوونی مەزهەبی شیعە و سوننەش، ئەو ئایینە بێت، لەناو مەزهەبی سوننە ئیمامی غەزالی بەرهەم هێنابێت و لە ناو شیعەش سەدرەدین شیرازی بەرهەم هێنابێت، ئەوا موسڵمان، شیعە بێت، یان سوننە هیچ جیاوازی نییە و هەردوو مەزهەبەكە بەرهەمهێنەری ئاشتی و پێكەوەژیانن.
عەبدولكەریم سروش بیرمەندی گەورەی ئێرانی كە سەر بە مەزهەبی شیعەیە، زۆر جار لە نووسین و تەنانەت موحازەرەكانیشدا، سەبارەت بە ریفۆرمی ئیسلامی دەگەڕێتەوە بۆ بیرمەندانی هاوشێوەی محەمەد عابد جابری و محەمەد ئەرەگۆن و ناسر حامد بو زەید، ئەو ئاماژە بەوە دەكات، لە كۆنفڕانسێكدا، پێشنیاری ئەوە كراوە، پێویستە سوننە داوای لێبوردن لە شیعە بكات، لەبەر ئەوەی ئیمامی حوسێن (س.خ)ی كوشتووە، لە وەڵامدا سروش دەڵێت: ناسر حامد بو زەید كە لەو كۆنفڕانسە لەگەڵم بوو، پێی گوتم: هەرچەندە من ئاگاداری كوشتنی ئیمامی حوسێن ( س.خ) نیم، بەڵام هەر داوای لێبوردنت لێ دەكەم.
ئاماژەكردنمان بۆ ئەم نموونانە بۆ ئەوەیە چەند جێگەی مەترسییە ئایین (ئینجا هەر ئایینێك بێت) بۆ مەبەست و مەرامی سیاسی بەكار بهێندرێت. ئەمە لە ساڵانی نەوەدەكانی رابردوو لە نێوان كاسۆلیك و پرۆتستانتەكانی ئیرلەندەی باكوور گەیشتە ئەوەی رێگە نەدەن كریستیانێكی كاسۆلیكی بچێتە گەڕەكێكەوە كە پرۆتستانت بێت، ئەو توندوتیژییەی كاسۆلێك و پرۆتستانت كە دوو مەزهەبی ئایینی كریستیانن لە ئیرلەندا بەرهەمی هێنا، شتێكی ئەوتۆی لە كارە تیرۆریستیەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كەمتر نەبووە، بۆیە كێشەكە لێرەدا ئەوە نییە ئەم مەزهەبە لێبووردەیە و ئەوی دیكە نالێبوردەیە، بەڵكو كێشەكە ئەوەیە كاتێك شەڕی مەزهەبگەرایی دروست دەبێت، یان ئاراستەی شەڕەكە لە شەڕی جیهانی ئازادەوە دژی تیرۆریستان دەگۆڕێت بۆ شەڕی نێوان شیعە و سوننە، ئەوا چۆن توندڕەوەكانی مەزهەبی سوننە مزگەوتەكانی شیعە دەتەقێننەوە، بە هەمان شێوە توندڕەوەكانی شیعەش مزگەوتەكانی سوننە دەتەقێننەوە، چۆن تیرۆریستان لە ژێر ناوی ئیسلام و مەزهەبی سوننە كۆمەڵكوژی ئەنجامدەدەن، وەك ئەوەی داعش لە سپایكەر ئەنجامی دا، بەهەمان شێوە لە قەزای بەلەدیش هەمان كۆمەڵكوژی لەسەر دەستی شیعە بینراوە، هەروەها سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق نوری مالیكی بە مەبەستی سیاسی و تێوەگلاندن بە تیرۆریستانەوە، بە هەزاران هاووڵاتی سەركردەی سوننەكانی بەند كردووە و لەژێر ئەشكەنجە ناچاری كردوون خۆیان بە تیرۆریست بناسێنن.
مەترسییەكە لە ئێستادا لەسەر چەند ئاستێك ئاراستەیەكی دوورمەودای لێدەخوێندرێتەوە كە لەم حاڵەتانەدا بەرجەستە دەبێت:
1. لە هەر وڵاتێكدا میلیشیا و مافیا هەبن و ئەو مافە بەخۆیان بدەن، هەمان دەسەڵاتی دەوڵەت بەبێ گەڕانەوە بۆ دەوڵەت بەكار بهێنن، ئیدی شتێك نامێنێت ناوی دەوڵەت بێت، ئێستا لە عێراقدا ئەم حاڵەتە تەواو بەرجەستەیە، ئایا ئێستا كێ لە بەغدای پایتەخت دەتوانێت بە یەكێك لە میلیشیاكانی عەسائبی ئەهلی حەق بڵێت: تۆ چی دەكەیت؟ هەر ئەو میلیشیایە لە حوزەیرانی2014 هەڵیكوتایە سەر بارەگای رۆژنامەی (التاخی) لە بەغدا و هیچ لایەنێك لە دەوڵەتی عێراق نەیتوانی لێكۆڵینەوە لەو تاوانە بكات.
2. ئەگەر چاوێكی خێرا لە یوتیوب (You Tube) بە هەموو ئەو كلیپانەدا بخشێنین و سەیریان بكەین و گوێیان لێبگرین كە بۆ هەموو میلیشیاكانی حەشدی شەعبی تۆماركراون، ئایا چی دەبینین و گوێمان لەچی دەبێ؟ ئایا خەڵك هاندەدەن بۆ دیموكراتی و پێكەوەژیان، یان بۆ كوشتن و تۆڵەسەندنەوە و توندوتیژی؟ هەر بۆ نموونە یەكێك لەو كلیپانەی 2015 لەلایەن عەلی دلفی بە ناوی (مەدی شیعی) تۆمار كراوە، لەم كلیپە عەلەمی عێراقی داوە بە شانیدا، بەڵام باسی مەدی شیعەش دەكات، ئەگەر لەمەوە بگەڕێینەوە بۆ شێوازی سەرنجڕاكێشانی رێكخراوە جیهادییە توندڕەوەكانی سوننە، پرسیار ئەوەیە: ئایا ئەوان تاچەند سوودیان لە یوتیوب و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بۆ هاندانی توندڕەوی وەرگرتووە، بێگومان ئەوانیش بە هەمان شێوەن.
3. میلیشیاكان هەموویان ئاڵای تایبەتی خۆیان هەیە، بۆیە هەر یەكەیان ئاڵای خۆی بەرز دەكاتەوە و لە ژێر ئاڵای ئایینیدا شەڕ دەكات، نەك ئاڵای نیشتمانەكەی.