سەرۆكێك توانای پێشبینی و پێشپێگرتنی مەترسی و هەڕەشەكانی سەدەی 21ی هەیە
February 19, 2015
راپۆرتەکان
سەرۆكێك توانای پێشبینیكردن و
چارەسەری كێشەكانی هەیە
ئاڵۆزیی كێشەكانی جیهان لەو خاڵەوە سەرچاوەی گرتووە كە سەركردەكانی جیهان و بڕیاردروستكەران توانای پێشبینیكردن و پێشپێگرتنی كێشە و تەحەددییەكانیان نییە، لەمەش خراپتر كاتێك كێشەو تەحەدییەكان دەتەقنەوە، توانای ئەوەیان نییە كە وەك خۆی مامەڵە لەگەڵ كێشەكان بكەن و چارەسەری بۆ بدۆزنەوە، ئەم حاڵەتە كە ئێستا جیهان تێیكەوتووە، بەشێكی پەیوەندی بەو سیستەمە سەقەتەوە هەیە كە دوای رووخانی دیواری بەرلین ناوی لێنرا «سیستمی نوێی جیهان»، لە كاتێكدا سیستمەكە هەر سیستمە كۆنەكەی شەڕی سارد بوو، بەشێكی دیكەی پەیوەندی بەو جوگرافیا سیاسییەی سەردەمی شەڕی سارد و پێناسەی شەڕی سارد بۆ سەروەریی دەوڵەت هەبوو، لەم لایەنەوە لە بەشێكی ئەوروپا و یەكێتی سۆڤیەتی پێشان هەم جوگرافیای سیاسی، هەم سەروەریی دەوڵەتیش گۆڕانكاری بەسەردا هات، بەڵام لە بەشێكی دیكەی جیهان وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا، بە هەمان ریتمی سیستمی سەردەمی شەڕی سارد زیاتر پشتگیری رژێمە خۆسەپێن و دیكتاتۆرییەكان كرا، ئەمە وایكرد ماوەی 22 ساڵ (لە 1989-2011) وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی لە پرۆسەی دیموكراتی و كرانەوە داببڕێن، ئەم دابڕانە وایكرد رق و كینەی پەنگخواردووی زیاتر لە 300 ملیۆن كەس لە خۆسووتاندنەكەی بوعەزیزی لە تونس بتەقێتەوە. پسپۆڕان و بیرمەندان سەبارەت بەو خۆسووتاندنە دەڵێن: ئەو بڕیارەی بوعەزیزی لە تونس تەنها بڕیاری یەك كەس نەبووە، بەڵكو ئەوە بڕیاری 300 ملیۆن كەس بووە كە لە ئازادی بێبەش بوون. لە عێراقیش كە لە كۆتایی ساڵی 2002 ـەوە، سەرەتای خۆئامادەكردنی هاوپەیمانان و عێراقییەكان بۆ رووخانی رژێمی پێشووی بەعس دەركەوت، هەموو لایەنە سەرەكییەكانی ئەم كێشەیە بێجگە لە شەخسی بارزانی، هەریەكەیان بیری لە ئامانج و مەبەستی تایبەتی خۆی كردۆتەوە و ئەوەی بیریان لێ نەكردۆتەوە ئایندەی عێراق بووە، هەر بۆ نموونە:
1. ئامانجی سەرەكی ئەمریكا داگیركردنی عێراق بووە، ئەمەش لە یەكەم رۆژی كەوتنی بەغدا بە ئاشكرا دەركەوت كە ئاڵای ئەمریكایان لەسەری پەیكەرەكەی سەدام حوسێن لە ناو شاری بەغدا داكوتا، لەمەش خراپتر كەسێكیان بۆ حاكمی مەدەنی عێراق هەڵبژارد كە ناوی پۆل بریمەر بوو، هیچ ئەزموونێكی لەسەر عێراق و لەگەڵ عێراقییەكان نەبووە.
2. لەسەر داوای لایەنە شیعەكان كە ئامانجیان تۆڵەسەندنەوە بوو لە سوننە، سوپای عێراق و تەواوی دەزگاكانی ئاسایش و پۆلیس و موخابەرات هەڵوەشێندرانەوە، ئەم توخمە ترسناكانە بێ بەرنامە تێكەڵاوی كۆمەڵگەی سوننە كرانەوە، ئەم هەنگاوە لە پێناوی ئەوە نەبوو ئەم دەزگایانە، دەزگای داپڵۆسێنەری رژێمێكی دیكتاتۆرین و پێویستە بگۆڕێن، بۆ دامەزراوەی دەوڵەتی هاوچەرخ، بەڵكو نییەت و ئامانجی لایەنەكانی شیعە بۆ ئەوە بوو سوپا و دەزگاكانی ئاسایش و پۆلیس و موخابەرات لەسەر بنەمای مەزهەبگەرایی شیعە دروست بكەنەوە و سوننەی عێراق پاكتاو بكەن، تەنانەت ئەوەندە كورتبین بوون، سەدام حوسێن و دارودەستەكەی سەدان تاوانی زۆر دڕندانەتر و خوێناویتریان لە رووداوەكەی دوجەیل لە دژی هەموو عێراقیەكان ئەنجامدابوو، بەڵام چونكە لایەنی شیعە داخ لەدڵ بوون بۆ تۆڵەسەندنەوە وایانكرد تەنها لەسەر دوجەیل لە سێدارە بدرێت.
3. عەرەبی سوننەی عێراق كە كەمینەن لە عێراقدا، لە ماوەی ساڵانی 1980-2003، بەشی هەرە زۆریان وەك ئەمری واقیع خۆیان لە سوپا و ئەمن و موخابەرات و پۆلیس بینییەوە، بە واتایەكی دیكە پلەدارەكانی ئەم دامەزراوە بەشی هەرە زۆریان عەرەبی سوننە بوون، پێش رووخانی رژێمی بەعس، سەدام حوسێن پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ تیرۆریستانی قاعیدە دروستكردبوو، بۆیە كاتێك رژێمەكە رووخا، ئەو هەموو خەڵكە تێكەڵاوی كۆمەڵگەی سوننە كرایەوە، ئەمە وایكرد لە ماوەی كەمتر لە 100 رۆژدا تیرۆریستان و سەرانی پێشووی بەعس خۆیان رێكبخەنەوە و دەست بكەن بەكاری خۆكوژی و كردەی تیرۆریستی گەورە ئەنجام بدەن، هەر بۆ نموونە لە 19ی ئابی 2003 توانییان سیرجی دی میلۆی نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ عێراق تیرۆر بكەن، لە 29ی ئابی 2003 توانییان محەمەد باقر حەكیم سەرۆكی ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی لە عێراق تیرۆر بكەن.
ئەگەر لەبەرامبەر هەموو ئەم لایەنانە سەیری هەڵوێستەكانی سەرۆك بارزانی بكەین، دەبینین لە پێش رووخانی رژێمی بەعس لە 2002ـەوە پێشبینی ئەم بارودۆخەی كردبوو، هەستی بەوەش كردبوو كە ئەو ئەقڵییەتە و ئەو بەرژەوەندییە تایبەتانە عێراق بەرەو دۆزەخ دەبەن، بۆیە هەموو هەوڵی بۆ ئەوە بووە كوردستان تێكەڵاوی ئەو بارودۆخە نەبێتەوە، هەر بۆ نموونە:
1. لە كۆنفڕانسی لەندەن كە لە كۆتایی 2002 بۆ كۆبوونەوەی موعارەزەی عێراقی بەڕێوەچوو، سەرۆك بارزانی زۆر راشكاوانە بە هەردوو لایەنی عەرەبی سوننە و شیعەی راگەیاند: «رژێمی سەدام حوسێن گەورەترین تاوانی بەرامبەر كورد و كوردستان ئەنجامداوە، زیاتر لە 37 كەسی تەنها لە بنەماڵەی ئێمە ئەنفال كردووە، بۆیە داواتان لێدەكەم دوای تۆڵە مەكەون، بیركردنەوە لە تۆڵەسەندنەوە ئەم وڵاتە بەرەو دۆزەخ دەبات».
2. دوای رووخانی رژێمی سەدام حوسێن، هەندێك دەنگ بڵاوبۆوە كە دەبێت هێزی پێشمەرگە نەمێنێت، بارزانی ئەمەی نەك هەر قبووڵ نەكرد، بەڵكو رایگەیاند مانی ئەو لەگەڵ مانی پێشمەرگەیە.
3. لە ئابی 2003وە كە بە راشكاوی شەڕی ناوخۆی نێوان شیعە و سوننەی عەرەب دەستی پێكردووە، هەتا ئێستاش كە گەورەترین بەرەی شەڕمان لەگەڵ تیرۆریستانی داعش هەیە و داعش ناوچە سوننەنشینەكانی داگیركردووە، بارزانی رێگەی نەداوە كورد ببێتە لایەنێك لەو ناكۆكییە، واتە پشتگیری سوننە بكات دژی شیعە، یان پشتگیری شیعە بكات دژی سوننە، لە ئێستاشدا زیاتر لە سەدان هەزار عەرەبی سوننە كە لە ترسی ئەو شەڕە روویان لە كوردستان كردووە و لە كوردستان بە ئازادی ژیان بەسەر دەبەن.
4. لەساڵی 2006-2007 ئەمریكا ناچار بوو دیراسەتی بارودۆخی عێراق بكات، بۆ ئەمە لیژنەیەكی پێكهێنا كە راوێژیان لەگەڵ هەموو ئەو سەرۆك كۆمارانەی ئەمریكا دەكرد كە لە ژیاندا مابوون، هەروەها پرسیان بە راوێژكارانی ئاسایشی نەتەوەیی و وەزیرانی دەرەوە و دیپلۆماتكارانی ئەمریكی دەكرد كە لە ژیاندا مابوون، هەموو ئەو سیاسەتمەدار و پسپۆڕانەش كە كاریان لەسەر پرسی عێراق كردبوو، بیروبۆچوونیان وەرگرتبوون كە چی بكەن بۆ ئەوەی رێڕەوی پرۆسەی سیاسیی عێراق راستبكەنەوە، دوای هەموو ئەمانە راپۆرتێكیان ئامادەكرد بەناوی (راپۆرتی بیكەر هاملتۆن)، سەرۆك بارزانی كە ئەوكاتەی راپۆرتەكە دەرچوو لە بەغدا بوو، لەوێوە سەرلەبەری ئەو راپۆرتەی رەتكردەوە و رایگەیاند: «ئێمە راسپاردەكانی ئەو راپۆرتە قبووڵ ناكەین، چونكە دیكتاتۆرێكی دیكە زیندوو دەكاتەوە». چەند رۆژێك دوای ئەم رەتكردنەوەیەی سەرۆك بارزانی، سەنتەری دیراساتی ستراتیژی نێودەوڵەتی (CSIS) وتارێكی لەسەر راپۆرتەكە بە ناونیشانی (چاوەڕێمان كرد شاخ بزێ، مشكی بوو)، ئەمەش مانای ئەوەیە لیژنەكە هێندەی شاخێك بووە، راسپاردەكانی مشكێك بووە.
5. لەماوەی كابینەی یەكەمی حكومەتی عێراق، سەرۆك بارزانی هەوڵیدا كورد رۆڵی میانگیر بۆ چارەسەری كێشەكان بگێڕێت، بەڵام هەردوو لایەنی سوننە و شیعە هەوڵیاندەدا، سوود لەم هەڵوێستەی كورد بۆ بەرژەوەندی شەڕی مەزهەبگەرایی خۆیان وەربگرن، هەر بۆ نموونە لە ناو پەرلەمانی عێراقدا، ئەگەر كێشەیەك لە نێوان سوننە و شیعە هەبوایە، كورد هەوڵیدەدا رۆڵێكی خێری تێدا بگێڕێت، بەڵام كە دەهاتە سەر پرسێك پەیوەندی بە كوردستانەوە هەبێت، پەلەمانتارانی شیعە و سوننە دەنگیان لە دژی كورد دەدا، سەرۆك بارزانی هەستی بەم دیاردەیە كردبوو، بۆیە لە كابینەی دووەمی حكومەتی عێراق، دوای 10 مانگ وتووێژ و میانگیری ئەمریكا، لە هەولێر لەسەر بنەمای رێككەوتنی هەولێر كابینەی دووەم پێكهات، بڕگەكانی رێككەوتنی هەولێر، بۆ بونیادنانەوەی عێراق بوو لەسەر بنەمای هاوبەشی هەموو پێكهاتەكان، بەڵام لە یەكەم رۆژی پێكهێنانی حكومەتەوە، نوری مالیكی پابەند نەبوو بەم رێككەوتنە، بۆیە سەرۆك بارزانی لە نەورۆزی 2012 رایگەیاند: «ئەمە سەرەتای دیكتاتۆریەتە و ئێمە جارێكی دیكە ناچینەوە ژێردەستی هیچ دیكتاتۆرێك و گەلی كوردستان بڕیاری خۆی دەدات».
سەرۆك بارزانی لە نیسانی 2012 سەردانی ئەمریكای كرد و لە كۆشكی سپی بە راشكاوانە بەسەرۆك ئۆباما و ئیدارەی ئەمریكی راگەیاند، لە كۆڕێكیشدا كە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراسەتی سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك بۆ سەرۆك بارزانی گرێدابوو، لەوێش راشكاوانە ئەو مەترسییانەی بۆ ئاشكراكردن و داوای كرد كە دەبێت بەپەلە چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە.
6. لە ساڵی 2013 سەرۆك بارزانی جارێكی دیكە هەوڵیدا پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا راستبكاتەوە، بۆ ئەم مەبەستە سەردانی بەغدای كرد، بەڵام لەبەر ئەوەی كۆمەڵگەی سوننە هەستیان بە مەغدووری دەكرد و وەڵامی داخوازییەكانیشیان نەدرابۆوە، ئەوە بە تەواوی ژینگەیەكی لەباری بۆ گەشەی تیرۆریستان خۆشكردبوو، حكومەتی مالیكیش هەموو سوننەی بە دوژمنی خۆی دەزانی بەوانەشەوە كە وەك نوێنەری سوننە لەناو پرۆسە سیاسیەكە بوون، بۆیە مالیكی هەموو وەزارەتەكان و دامەزراوە گرنگەكانی دەوڵەتی بەستبۆەوە بە نووسینگەی خۆیەوە، ئەوەش وایكرد لەلایەك زەمینەی باش بۆ تیرۆریستان دروست بێت، لەلایەكی دیكە دامەزراوەكانی دەوڵەت راوەستابوون، بۆیە عێراق كەوتبووە حاڵەتی پاشاگەردانی، ئەم حاڵەتە وایكرد لەگەڵ هاتنی ساڵی 2014 ئیدی نوری مالیكی و تا رادەیەك شیعەش هەموو بیركردنەوەیان لەسەر ئەوە بێت چۆن بەغدا بپارێزن، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا بودجەی كوردستانیان بڕی، بەڵام وێڕای ئەو هەموو دەستدرێژییانەی بەغدا بۆ سەر قوتی خەڵكی كوردستان، سەرۆك بارزانی بڕیاری نەدا كورد لە پرۆسە سیاسییەكە بكشێتەوە، لەمەش زیاتر بەغدای لە مەترسی تیرۆریستانی داعش ئاگادار كردەوە و ئامادەكاری پیشاندابوو نەهێڵێت ئەو بارودۆخە رووبدات، بەڵام مالیكی بە بارزانی گوتبوو: تۆ خەمی كوردستانت بێت، خەمی ئێمەت نەبێ.
7. دوای خۆبەدەستەوە دانی پێنج فیرقەی سوپای عێراق و كەوتنی موسڵ، مالیكی كەوتە حاڵەتی شپرزەبوون و تۆمەتباركردنی كوردستان، بەڵام بارزانی كەوتە هەوڵدان لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتی بۆ ئەوەی بە ئەقڵێكی تازە سەیری ئەم كێشە تازەیە بكرێت و چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە، ئەم هەوڵانەی بارزانی لەلایەن عێراق و ئەمریكاوە بەوجۆرە لێكدەدرانەوە، بارزانی بەرژەوەندی تایبەتی خۆی هەیە و دەیەوێت دەوڵەتی كوردستان رابگەیەنێت، دیارە پێش دیاردەی داعشیش بارزانی ئەم راستییەی نەشاردۆتەوە و كەی گونجاو بێت ئەو بڕیارە هەر دەدرێت، لایەنی تیرۆریستانی داعشیش لەم پەیامەی بارزانی بە هەڵە تێگەیشتبوون، ئەوان واتێگەیشتبوون، كاتێك بارزانی باسی مەترسی گەورەی تیرۆریستان دەكات، لەو روانگەیەوە كە پێشمەرگە ناتوانێت بەرگری بكات و ئەگەر هێرش بكەنە سەر كوردستان، لەچەند سەعاتێكدا كوردستان داگیر دەكەن، بۆیە كە هێرشیان كردە سەر كوردستان، راستە لەو ناوچانەی تێكەڵاون و گوندی عەرەبی زۆری لێیە، بە هاوكاری گوندە عەرەبەكان توانییان چەند شوێنی گرنگ لە پارێزگای نەینەوا داگیر بكەن، بەڵام لەبەرامبەردا، سەرۆك بارزانی بڕیاری شەڕی مان و نەمانی دا، ئەمەش واتە لە رۆژی 2ی ئابی 2014 بارزانی بڕیاری شەڕی مان و نەمانی لەگەڵ تیرۆریستانی داعش راگەیاند، لەرۆژی 8ی ئاب 2014 سەرۆك ئۆباما بڕیاریدا لە ئاسمانەوە هاوكاری پێشمەرگە بكات، هەروەها 100 سەعات دوای داگیركردنی شنگال حكومەتی عێراق بڕیاریدا دوو كۆپتەر بنێرێتە هەولێر بۆ ئەوەی هەندێك پێداویستی بگەیەنێتە سەر چیای شنگال.
ئاماژەكردنمان بە مەزندە و پێشبینییەكانی سەرۆك بارزانی لەو روانگەیەوە نییە كە هاوكاری هاوپەیمانان بۆ كوردستان و هێزی پێشمەرگە بە كەم بگرین، نەخێر، هاوكاری و یارمەتی هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە جێگەی تەقدیرە و هۆكارێكی گرنگن بۆ سەركەوتنەكانی پێشمەرگە، ئەوەی مەبەستە لە خستنەڕووی ئەم پێشبینییانە ئەوەیە، سەرۆك بارزانی لەگەڵ ئەوەی مەزندە و پێشبینی زۆر وردی بۆ رووداو و گۆڕانكارییەكان هەیە، لە هەمانكاتدا توانای بەرنامەدانانیشی بۆ پێشگرتن و چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ رووداوە نەخوازراوەكانیش هەیە، هەر بۆ نموونە: بە درێژایی ساڵی 2014 مەترسیی تیرۆریستانی داعشی خستۆتەڕوو، بەرامبەریشی ئاگادار كردۆتەوە پێویستە چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم مەترسییە بكرێت، بەڵام بەرامبەر گوێی لێنەگرتووە، كە گوێشی لێنەگرتووە، مەبەست ئەوە نییە گومانی لە قسەكانی بارزانی هەبووە، بەڵكو ئەو سەركردەیە كە (نوری مالیكی)یە نەیتوانیوە پێشبینی بكات و نەیتوانیوە بەرنامە بۆ پێشگرتن و مامەڵەكردن لەگەڵ رووداوەكان دابڕێژێت، ئەمە تەنها كێشەی كەسێك نییە ناوی مالیكی بێت، یان كەسێكی دیكە، بەڵكو ئەمە كێشەی ئەوروپا و ئەمریكاشە، چونكە ئەوانیش نە بۆ داعش و نەبۆ لكاندنی كریما بە رووسیاوە پێشبینییان نەكردووە، هەر بۆ نموونە ساڵی پار لە مانگی كانوونی دووەم هەردوو كۆنفڕانسی جیهانی داڤوس و میونیخ بەڕێوەچووە، لە هەموو پەنێڵەكانی ئەو دوو كۆنفرانسە بابەتێك نییە كە باس لە مەترسی تیرۆریستان بكات و باسی دامەزراندنی خەلافەتی داعش بكات، بابەتێك نییە باس لەوە بكات، كێشەی ئۆكرانیا دەبێتە هەڕەشە بۆ سەر ئاشتی و ئاسایشی ئەوروپا و جیهان.
وتووێژەكانی بارزانی
لەگەڵ سەرۆكەكانی ئەوروپا
سەرۆكی پەرلەمانی ئەوروپا لە یەكێك لە پەنێڵەكانی كۆنفڕانسی میونیخ بۆ ئاشتی و سەبارەت بە لەبەریەك هەڵوەشانی سیستمی جیهانی و نەبوونی بڕیاری پێویست، ئاماژەی بەوە كرد سیستمی جیهانی بریتییە لەوەی هێزە گەورەكان بتوانن بیپارێزن. بەڵام ئێستا هێزە گەورەكان خۆیان كێشەیان هەیە و بۆشاییەك دروستبووە و ناتوانن بڕیار بدەن، لە ئێستاشدا چەندین كێشە وەك تەحەددی رووبەڕووی جیهان بوونەتەوە، بەڵام لە هەموویان گرنگتر كێشەی تیرۆرە، ئەم كێشەی تیرۆرەش دوو رەهەندی هەیە، یەكەمیان شەڕی تیرۆریستان لە دەرەوەی وڵاتانی رۆژئاوا، كە ئێستا لە 16 دەوڵەت بوونی هەیە، دووەمیان شەڕی تیرۆریستان لەناوخۆی وڵاتانی رۆژئاوا، تازەترینیان هێرشی تیرۆریستان بووە بۆسەر گۆڤاری شارلی بیدۆ لە ناو جەرگەی فەرەنسا. ئێستا ئەوروپا بەهۆی مەترسیی تیرۆرەوە دووچاری چەندین كێشەی گەورە بۆتەوە، كە جیاوازە لە كێشەكانی تەنانەت پێنج ساڵی رابردوو، لەوانە:
1. پێشتر ئەوروپا ترسی ئەوەی هەبوو تیرۆریستان لە رۆژهەڵاتەوە دزەبكەنە وڵاتەكانیان و لەوێ كاری تیرۆریستی بكەن، بەڵام لە ئێستادا تیرۆریستان بوونەتە بەرهەمی كۆمەڵگەكانی رۆژئاوا و لە رۆژئاواوە تیرۆریست دێت بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سووریا و عێراق بۆ ئەوەی جیهاد بكات.
2. شەڕی تیرۆریستان بۆتە شەڕێكی تێكەڵاو (Hybrid warfare)، ئەمەش واتە لەسەر چەندین بوار و بە هەموو ئیمكانییەت و میكانیزم و هۆكارێك ئەم شەڕە دەكەن، بۆ نموونە لە ئەوروپا یاسای مافی رادەبڕین و خۆپیشاندانی ئازاد هەیە، تیرۆریستان بە ئاشكرا لە مەیدانەكانی ئەوروپا گوتاری توندڕۆیی ئایینی دەدەن و خۆپیشاندان دەكەن و داوای جێبەجێكردنی شەرعییەت لە فەرەنسا و بەریتانیا و بەلجیكا و هەموو وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا دەكەن.
3. لە ئەوروپا ڤیزای شنگن هەیە، بەم ڤیزەیە تیرۆریستان دەتوانن سەردانی هەموو وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا بكەن، ئەمەش مانای ئەوەیە تیرۆریستان دەتوانن لە ئەڵمانیا پلانی تیرۆریستی خۆیان دابڕێژن و لە فەرەنسا، یان بەلجیكا، یان هەر وڵاتێكی ئەوروپی جێبەجێی بكەن، ئەوجا لەبەر ئەوەی كە هەتا ئێستا هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی لەنێوان دەزگا هەواڵگرییەكانی ئەو وڵاتانە نییە، ئەوا ئەو تیرۆریستە ئەگەر لە وڵاتەكەی خۆی لەژێر چاودێریدا بێت، كە دەچێتە وڵاتێكی دیكە لەژێر چاودێری نابێت، بۆیە ئەمەش كێشەیەكی گەورەی دروستكردووە.
4. لەوڵاتانی رۆژئاوا، كێشە و ئیشكالیەتێك هەیە لە نێوان پاراستنی ئاسایشی ناوخۆی وڵات و پاراستنی تایبەتمەندی و ئازادی تاك، ئایا دەزگاكانی هەواڵگری چۆن دەتوانن زانیاری كۆبكەنەوە بەبێ ئەوەی تایبەتمەندی و ئازادی تاك پێشێل بكرێت؟ ئایا دەكرێت ئاسایش بكرێتە قوربانی تایبەتمەندی و ئازادی تاك، یان بەپێچەوانەوە، چۆن هاوسەنگی متمانە لە نێوان هاووڵاتیان و دەزگاكانی هەواڵگری دروست دەكرێت؟ ئایا ئەگەر هاوپەیمانییەكی بەهێز لە نێوان دەزگا هەواڵگرییەكانی جیهانی ئازاد دروست بكرێت، ئەم هاوپەیمانییە تاچەند لە رێگەی كۆكردنەوەی زانیارییەوە زیان لە كۆمپانیا گەورەكان دەدات، كە كێبڕكێ لەسەر زانیاری دەكەن، یان تاچەند زانیاری ئەو كۆمپانییانە ئاشكرا دەبن و توانای كێبڕكێی بازرگانیان نامێنێ؟
5. چ مەترسیەك لەسەر مرۆڤایەتی دروست دەبێت، ئەگەر تیرۆریستان بتوانن دەستیان بگات بە تەكنەلۆژیای بایلۆژی (بایۆ سایبەر) یان تەكنەلۆژیای نانۆ (نانۆ تەكنەلۆژی)؟ ئایا چ كارەساتێك دروست دەبێت؟
ئاماژە كردن بۆ ئەم خاڵانە بۆ ئەوەیە بزانین بەشی زۆری ئەو تەحەددی و هەڕەشانەی كە لە ئێستادا رووبەڕووی جیهان دەبنەوە، پەیوەندییەكی راستەوخۆی بە تیرۆر و تیرۆریستانەوە هەیە، بەڵام مەترسی هەموو ئەم بوارانەش لە دوو خاڵی سەرەكیی شەڕی دژی تیرۆریستان رەنگی داوەتەوە، كە رۆژئاوا لە هەردووكیاندا نە پێشبینی پێدەكرێت، نە دەشتوانێت پێشی پێبگرێت، كە ئەوانیش تێكشاندنی تیرۆریستانە لەسەر زەوی، دووەمیان رێگرتنە لە كردەوەی تیرۆریستی.
لەم دوو بوارەدا، كوردستان تەنها شوێنە لەم جیهانە كە لە هەردوو بەرەی شەڕی تیرۆریستان سەركەوتوو بووە، ئەو سیستمە سیاسیەشی لە كوردستان بوونی هەیە، هاوشێوەی سیستمە سیاسییەكانی رۆژئاوا بڕوای بە ئازادی رادەربڕین هەیە، هەروەها فرەحزبی و فرەئایین و فرەنەتەوەییش بوونی هەیە، هەموو هۆكارەكانی تەكنەلۆژیای سەردەم بەتایبەتی تەكنەلۆژیای كۆمپیوتەر و ئەنتەرنێتیشی هەیە.
كەواتە ئەم سەركەوتنەی كوردستان لەشەڕی دژەتیرۆر لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆ و بەرەكانی شەڕ، تەوەری سەرەكیی هەموو وتووێژەكانی بارزانی بوون لەگەڵ هەموو سەرۆك و وەزیرەكانی بەرگری و دەرەوەی وڵاتانی ئەوروپیدا، ئەم حاڵەتە هاوكێشەیەكی تازەی دروستكردووە، هەم كوردستان لەسەر ئاستی هێزی پێشمەرگە و دەزگای هەواڵگری پێویستی بە ئەزموون و تەكنەلۆژیا و چەكی سوپا و دەزگاكانی هەواڵگری رۆژئاوا هەیە، هەمیش رۆژئاوا پێویستی بە ئەزموون و ورە و ئیرادە و شێوازی كاركردنی پێشمەرگە و كارمەندانی دەزگای هەواڵگری كوردستان هەیە، كەواتە لەم حاڵەتەدا بەرژەوەندی هاوبەشی نێوان كوردستان و تەواوی دەوڵەتانی رۆژئاوا دەبێتە تێكشكانی تیرۆریستان لەبەرەی ناوخۆ و لە بەرەی دەرەوەش، ئەم كارەش هەر وڵاتێك راستەوخۆ لەگەڵ كوردستان پەیوەندی دروست بكات، وەك وەزیری بەرگری ئەڵمانیا ناوی لێناوە (سەركردایەتیكردن لە ناوەندەوە) واتە پەیوەندی لە ناوەندەوە بۆ ناوەند، ئەوا هەم كوردستان سوود لە مەشق و راهێنان و ئەزموون و تەكنەلۆژیا و چەكی ئەوان وەردەگرێت، هەم ئەوانیش دەتوانن بە هاوشێوەی پێشمەرگە سوپایەك بونیاد بنێن كە بتوانێت تیرۆریستان تێكبشكێنێت، هەمیش دەزگای هەواڵگریی خۆیان بەو جۆرە ئەكتیڤ بكەنەوە كە بتوانیت متمانە و هاوسەنگی لەنێوان دابینكردنی ئاسایش و رێزگرتنی تایبەتمەندی وئازادی تاك رابگرێت.
لەم گۆشەنیگایەوە كە ئەوروپا بە دەنگی بەرز بانگەشەی بۆ دەكات و ئەمریكا گوێی دەگرێت بۆ ئەوەی نەیبیستێت، ئێستا ئەوروپا وتووێژەكانی لەگەڵ سەرۆكی كوردستان لەو خاڵە كلاسیكییە چڕناكاتەوە، داخۆ سەرۆكی كوردستان بڕیار دەدات دەوڵەتی كوردستان رابگەیەنێت، یان كوردستان وەك پارچەیەك لە عێراقدا بمێنێتەوە، نەخێر ئەو چەمكە كلاسیكییەی سەردەمی شەڕی سارد ئێستا لە ئەوروپا كۆتایی هاتووە، ئێستا بیركردنەوەیەكی تازە دروست بووە، بەوەی چۆن دەتواندرێت هەموو پێكەوە شەڕی تیرۆر بكەین؟ چۆن بتوانین هەموومان ئاسایشی ئەوی دی وەك ئاسایشی خۆمان سەیر بكەین؟ لەم دووخاڵەدا كوردستان كاراكتەرێكی بەهێزە، ئەم كاراكتەرە بەهێزە كە خاڵی یەكەمی پێناسەكردنەوەیە، ئاسایشی نێودەوڵەتی و ستراتیژیەتی تێكشاندنی تیرۆریستانە، ئەو خاڵە تێدەپەڕێنێت دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان مەترسی بێت بۆ ئاسایشی جیهان، یان نە، بەپێچەوانەوە بۆ ئێستای جیهان دەوڵەتی كوردستان هۆكاری سەرەكییە بۆ رزگاركردنی سیستمە لەبەریەك هەڵوەشاوەكەی جیهان، هۆكاری سەرەكییە بۆ پێناسەكردنەوەی سەروەریی دەوڵەت و دروستكردنی سوپایەك كە توانای كۆكردنەوە و دووبارە دابەشكردنەوەی هەبێت، لە ئێستادا ئەم قەناعەتە لە ئەوروپا دەركەوتووە، 28 دەوڵەتەكەی ئەوروپا كە بتوانن بۆ سەركەوتن لە شەڕی تیرۆریستانی داعش و دابینكردنی ئاسایش لەناو یەكێتی ئەوروپا، باس لەوە بكەن ئامادەن قوربانی بە بەشێك لەسەروەریی دەوڵەت بدەن، ئەوا بیركردنەوە لە پاراستنی سەروەری و یەكپارچەیی دەوڵەتانێكی وەك سووریا و عێراق، شتێكی زۆر لاوەكییە و لەبەر ئەوەی كوردستان وەك هێزێكی سەرەكی لەناو هاوپەیمانی دژەتیرۆردا سەلماندنی توانای تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعشی هەیە، هەروەها ئەنجومەنی ئاسایشی كوردستان سەلماندنی توانای دروستكردنی متمانە و راگرتنی هاوسەنگی لە نێوان دابینكردنی ئاسایش و تایبەتمەندی و ئازادی تاك هەیە، هەروەها سەرۆكی كوردستان توانای پێشبینیكردنی كێشە و تەحەددییەكانی هەیە و دەشزانێت چۆن بەرنامە بۆ پێش پێگرتنیان دابنێت، ئەوا بەرژەوەندی ئاسایشی ئێستا و ئایندەی جیهان وادەخوازێت، ئەم كیانە ببێتە نموونەی ئەو دەوڵەتەی كە لە سەدەی بیست ویەك دەتوانێت ئازادی بپارێزێت و تیرۆریستان تێكبشكێنێت.
