گوڵان ــ بەغدا

دوای زیاتر لە مانگێك خۆڕاگری و بەرگریكردن تا لە كۆتاییدا هێزی پێشمەرگەی كوردستان ونزیكەی 1500 شەڕڤانی یەكینەكانی پاراستنی گەل و لەگەڵ سەدان هاووڵاتی سڤیلی خۆبەخش توانیان شاری كۆبانی لە چەكدارانی تیرۆریستی داعش پاك بكەنەوەو ئازادی بكەن، لەكاتێكدا كە شەڕڤانانی كورد تەنیا چەكی سووك و تەقەمەنییەكی كەمیان هەبوو، بەڵام لەبەرامبەریشدا دەبینین زیاتر لە 2 ملیۆن چەكداری حەشدی شەعبی و هەزاران سەربازی سوپای عێراقی و بەقەد ئەوانیش لە هێزی پۆلیس نەیانتوانی و شكستیان هێنا كە شارو شارۆچكەكانی عێراق وەك پارێزگاكانی دیالەو ئەنبارو ناوچەكانی سامەڕاو بێجی و رۆژئاوای بەغدای پایتەخت لەدەست چەكدارانی داعش ئازاد بكەن.
چاودێران پێیانوایە كە جوگرافیا هۆكارێكە بۆ شكست و پاشەكشەی میلیشیا جیاجیاكانی عێراق ئەوانەی رووبەڕووی داعش دەبنەوە، بەڵام هەندێكی دیكە پێیانوایە كە ركابەرییە سیاسییەكان و بەرژەوەندییە تایبەتییەكان و بەتایبەتیش سەپاندنی هێز بەسەر لایەنی دیكەدا، هۆكاری ئەو شكستەی هێزەكانی حەشدی شەعبییە كە دەیانەوێت بێنە ریز سوپای عێراقەوە.
هاوكێشەیەكی ژمارەیی
ژمارەی هێزەكانی پاسەوانی نیشتمانی 120 هەزار چەكداری میلاكی هەمیشەییە، پڕچەككردنیان مامناوەندییە و ئاستی سەربازیشیان لە سوپای عێراقی كەمترە، كە ژمارەیان گەیشتۆتە 170 هەزار، وێڕای 400 هەزاریش لە پۆلیسی ئیتحادی و سەدان هەزاریش لە كارمەندانی دەزگاكانی دیكەی ئاسایش، لە بەرامبەردا ژمارەی حەشدی شەعبی گەیشتۆتە 2 ملیۆن كەس، ئەم بەراوردە ململانێی ئێستای عێراق دەردەخات لە نێوان سوننەو شیعەدا، كە ئەمەش هاندەرێكە بۆ ئەوەی رێژەی 0.5%ی دانیشتوان ناویان وەك خۆبەخش تۆمار بكەن، ئەگەر پارێزگای ئەنبار بە نموونە وەربگرین كە ژمارەی دانیشتوانی 1.6 ملیۆن كەسە كەواتە ژمارەی خۆبەخشی دەگاتە 8 هەزار، بەم شێوەیە رێژەی سوننە 50 هەزار دەبێت و رێژەی شیعەش 70 هەزار، بەڵام بەپێی ئەو ژمارەیە دەبینین كە ژمارەی چەكدارانی حەشدی شەعبی لە 80% زیاترە.
دروستبوونی حەشدی شەعبی.. چۆن و بۆچی؟
حەشدی شەعبی دوای شكستەكەی موسڵ لە 10 حوزەیرانی 2014 دامەزرا، كاتێك چەندین تیپ و پێكهاتەی سەربازیی عێراق لەبەردەم تیرۆریستانی داعش هەرەسیان هێناو خۆیان پێ رانەگیرا، كە دواتر ئەو تیرۆریستانە دەسەڵاتیان زیاتر كرد و شارو شارۆچكەی دیكەی عێراقیان داگیركرد، بەڵام تەنیا پێشمەرگە لێیان هاتە دەست بێ ئەوەی هیچ لایەن وهێزێكی دیكەی عێراق لەبەرامبەر ئەو تیرۆریستانە بوەستن، هەر لەو كاتەشدابوو كە مەترسی گەیشتە دەروازەكانی بەغدا، ئەو كاتە تەنیا گوێمان لە دەنگی مەرجەعیەتی باڵا بوو كە فەتوای دا بۆ جیهادی كیفائی كە لە ئەنجام دا حەشدی شەعبی لێ بەرهەم هات، واتا ئەم حەشدە بەرهەمی فەتوای بانگەوازی ئاینییە بەڵام بە پاڵپشتییەكی سیاسیی رێكخراو لەلایەن نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووەوە، بێجگە لەمەش چەندین میلیشیای یاساغكراوی دیكە شوێنی خۆیان لەناو حەشددا كردەوە، وەك سریەكانی سەلام و هێزەكانی بدر و عەسائبی ئەهلی حەق و حزبولڵا-باڵی عێراق و چەندانی دیكە.
جوگرافیاو ملیشیاكان
چاودێران پێیانوایە كە جوگرافیاو رێكنەكەوتن لەسەر ئەو لایەنە، بەپێی ئەو ناوچانەی كە نەتەوەو پێكهاتەكانی گەلی عێراقیان لەسەر دەژی، هۆیەكی سەرەكییە بۆ پاشەكشەی هێزەكانی عێراق و میلیشیاكانی نێو ئەو هێزانە، باسم عەوادی دەڵێت: ناكرێ بڕیاری یاسای پێكهێنانی هێزی نانیزامی بۆ شارو پێكهاتەكان بە بێ رێكەوتن لەسەر جوگرافیا قبوڵ بكرێت، هەروەها گوتی: ئەگەر مەسەلەی دەركردنی یاسای پاسەوانی نیشتمانی سوودی نیشتمانی بۆ ناوچەكانی رۆژئاوا هەبێت ئەوا یاسای چاوخشاندنەوە بە سنووری ئیداریی سوودی نیشتمانی بۆ بەغداو پارێزگاكانی فوڕاتی ناوەڕاست دەبێت، هەروەها ئەگەر یاسای پاسەوانی نیشتمانی بۆ رازیكردنی سوننە بێت، ئەوا چاوخشاندنەوە بە سنووری ئیداری بۆ رازیكردنی شیعەیە.
لەلای خۆیەوە ئەنوەر عەزیز نووسەری عێراقی لە هەندەرانەوە دەڵێت: یاسای چاوخشاندنەوە بە سنوور دوو لەسەر سێی كێشە یاساییەكانی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان چارەسەر دەكات، چونكە سوننە بەبێ كێشە و شەڕو شۆڕ ناوچەكانیان لەگەڵ كوردو لە ئاییندەشدا لەگەڵ شیعە بنیات دەنێن، ئەویش دوابەدوای پێكهێنانی فیدڕاڵییەكان لە داهاتوودا، هەروەها سوودی شیعەشی تێدایە چونكە قایلیان دەكەن بەوەی كە یاسای پاسەوانی نیشتمانی لەو ناوچانە بێ بەشیان ناكات كە كاتی خۆی رژێم دایبڕیبوون و خستبوونییە سەر پارێزگاكانی دیكەی عێراق لەسەر بنەمای تایفەگەریی، دیسان ئەم یاسایە سوودی تێدایە بەوەی كە زەمینەیەك دەڕەخسێنێت تاكو لە ئایندەدا لەسەر فیدڕاڵییەكان رێكبكەون كە هەر لایەنێك قەبارەی سروشتی و یاسایی و دەستووریی خۆی وەربگرێت.
مەترسییەكانی حەشدی شەعبی
زۆربەی چاودێران و سیاسەتوانان دووپاتی دەكەنەوە كە حەشدی شەعبی كۆی میلیشیا جیاوازەكانە كە پێشتر رێگەیان پێ نەدرابوو شەڕبكەن و چەك وەربگرن، بەڵام لە ئێستادا حكومەت هەوڵدەدات بیانهێنێتە نێو پێكهاتەكانی سوپاوە، بێ ئەوەی سەیری تێڕوانین و بۆچوونی توندڕەویی ئایینییان بكات لەبەرامبەر ئایینزاو كەمایەتییەكانی دیكەدا.
شێخ سەلمان جبووری كە سەرۆك عەشیرەتێكی قەزای میقدادیەیە دەڵێت: مەترسی هەیە لە دەسەڵاتی حەشدی شەعبی بۆ سەر ئەو ناوچانەو فراوانبوونی قەڵەمڕەویی لە قەزاكە، ئەمەش مانای كۆچپێكردن و ئاوارەكردنی خەڵكی قەزاكە دەگەیەنێت، هەروەها رێگەگرتنە لە خێزانە ئاوارەكان كە جارێكی دیكە بگەڕێنەوە جێ و رێی خۆیان. ئاماژەشی بەوەكرد كە دەیان خێزانی قەزای میقدادیە، دەستیان كردووە بە كۆكردنەوەی كەلوپەلی پێویستی ناوماڵیان لە ترسی كۆچپێكردن و دەربەدەریی كە ئەم میلیشیایانە بە نیازن بەم نزیكانە لە قەزاكە ئەنجامی بدەن.
داواشی لە بەرپرس و ئەندامانی پەرلەمانی سەربە پارێزگاكە كرد كە بێ دەنگ نەبن بەرامبەر ئەو ستەم و مەینەتییانەی رووبەڕووی خەڵكی میقدادیە دەبنەوە و هەموو ئەو كێشەو دەستدرێژیانەی سەردەستی میلیشیاكان بەتایبەتیش حەشدی شەعبی بگوازنەوە بۆ جیهان، بەڵكو دەستێوەردانێكی نێودەوڵەتیی بەدوادابێت بۆ راگرتنی رەفتاری ئەو میلیشیانە، دوای ئەوەی كە لە رێوشوێن و رێكارەكانی حكومەت بێ ئومێد بوون.
لەهەمان روانگەوە، پەرلەمانتارانی بەغدا لە عەرەبی سوننە نیگەرانیی خۆیان لە دەستێوەردانی حەشدی شەعبی لە دۆسێی ئەمنیی پایتەخت خستەڕوو، ئەوان لە بەیاننامەیەكدا روونیان كردەوە كە سەرسام بوون بە لێدوانی محەمەد ئەلغەبان وەزیری ناوخۆ كە سەركردەیەكی رێكخراوی بەدرە سەبارەت بەوەی كە حەشدی شەعبی رۆڵیان هەبێت لە دۆسێی ئەمنیی بەغدا و بە نیازیشە دوو هەزار ژمارە بۆ ئۆتۆمبێلەكانی حەشدی شەعبی لە بەغدا تەرخان بكات، هەرچەندە خۆی و هەموو خەڵكیش چاك دەزانن كە ئەوەی پێی دەگوترێ(حەشدی سەعبی) لە چەند گروپێكی سەربازی پێكدێت كە سەر بە یەك پێكهاتەیە، لە كاتێكدا كە بەغدای پایتەخت شارێكی فرە ئیتنییە.
تێكچوونی بارودۆخی ئەمنیی عێراق
تا ئێستاش بارودۆخی وڵات بەتایبەتیش لە بەغدای پایتەخت لە ئەنجامی كردەوە بەردەوامەكانی رفاندن و كوشتن و تیرۆركردن وێڕای تەقینەوەكان كە خەڵكێكی زۆر دەكەنە ئامانج لە جاران خراپترە،، بەر لە چەند رۆژێك سێ تەقینەوە بەغدایان هەژاند یەكێكیان لە بابولشەرجی بوو كە كوشتن و برینداربوونی زیاتر لە 200 كەسی لێكەوتەوە. لەلایەكی دیكەوە سەلمان سەباح شارەزای ئاساییش لە بەغدا رەخنەی لە پلانە ئەمنییەكان گرت كە لە سایەی بوونی سەدان سەربازو پۆلیس و كادیری ئەمنی جێبەجێ دەكرێن، روونیشی كردەوە كە دەزگا ئەمنییەكان لەوەتەی 2003 وە و تا 2015 بەدەست نەبوونی پلان و سترایژیی پێشوەختە دەناڵێنن، ئەمەش ئاماژەیە بۆ كەمیی شارەزایی بەرپرسان لە دۆسێی ئەمنی و هەست نەكردن بە بەرپرسیارێتیی نیشتمانی وێڕای ئەو گەندەڵییەی كە لە ناو دامەزراوە ئەمنییەكان تەشەنەی كردووە.
لەلای خۆشیەوە نیكولای میلادینۆڤ نوێنەری تایبەتی سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق دەڵێت: كە لەسەرەتای ساڵی 2014 تاكو مانگی تشرینی دووەم نزیكەی 12.000 كەس كوژراون و 22.000 كەسی دیكەش بریندار بوونە، هەروەها گوتی: تا ئێستاش رۆژانە عێراقییەكان دووچاری مەینەتیی كوشتن و رفاندن و دەربەدەری و ئاوارەیی و هەژاری و شێوازەكانی دەمارگیری و راوەدوونان و تیرۆر دەبنەوە.
راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان
هەندێ راپۆرتی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی دووپاتیان كردۆتەوە كە چەندین كێشەی ئەمنی جیددی لە ئارادان تایبەت بە كردەوە تیرۆریستی و تاوانكارییەكان و سیاسەتەكانی پاكتاوی تایفەگەری لە كوشتن و رفاندن و بەزۆر پارەسەندن لە خەڵك لەسەر ناسنامە كە چەكدارانی حەشدی شەعبی ئەنجامی دەدەن، لەزاری بەرپرسانی عێراقیشەوە ئەوە دووپاتدەكرێتەوە كە پێشێلكردنی مافی مرۆڤ لەلایەن حەشدی شەعبییەوە بەردەوامە، بەتایبەتیش كە چەكی ئەمریكی دەگاتە عێراق و دەكەوێتە دەست میلیشیاكانی شیعە لە حەشدی شەعبی كە ئێران پشتیوانیی دەكات.
هەروەها محەمەد ئەلغەبان وەزیری ناوخۆ دان بەوەدا دەنێت كە چەكدارانی حەشدی شەعبی تاوانی كوشتن و رفاندنیان ئەنجام داوەو هەڕەشەی ئەوەش دەكات كە بە توندی بەرامبەر ئەو تاوانبارانە دەوەستێتەوە. هەر لەم رووەوە ئەحمەد ئەسەدی وتەبێژ بەناوی دەستەی حەشدی شەعبی رەتی كردەوە كە پێشێلكاریی لەلایەن هەندێ لە خۆبەخشانی حەشدی شەعبییەوە ئەنجامدرابێت، دووپاتیشی دەكاتەوە كە ئەوەی گوتراوە تەنیا بریتییە لە پرۆپاگەندەی ناحەزان بەمەبەستی شێواندنی وێنەی حەشدی شەعبی دوای ئەو سەركەوتنانەی بەدەستیان هێناوە و جەختیشی كردەوە لەسەر ئەوەی كە هەموو دەستدرێژی و پێشێلكارییەك كە بە ناوی ئەوانەوە دەكرێت رەتدەكەنەوە. سیستانیی مەرجەعیش كردەوەی كوشتن و بەتاڵانبردنی حەرام كرد كە پێكهاتەكانی حەشدی شەعبی لە ناوچە سوننەنشینەكان ئەنجامی دەدەن، هاوكات رەخنەی توندی ئاراستەی حەشدی شەعبی كرد بەوەی كە تایفەگەرە و تۆمەتباریش دەكرێت كە باڵی بەهێزی ئێرانەو فەرمان لە جەنەراڵی ئێرانی قاسم سولەیمانی وەردەگرێت، لەلای خۆشیەوە موعین كازمی سەرۆكی لیژنەی پشتیوانیی حەشدی شەعبی لە ئەنجومەنی پارێزگای بەغدا دووپاتی كردەوە كە هێزەكانی حەشدی شەعبی بەپیر بانگەوازەكەی مەرجەعییەتەوە چوو و تا ئێستاش كار بەردەوامە بۆ رێكخستنی چەكدارانی حەشدی شەعبی لە رووی پێكهێنانی 25 لیوا بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش و تیرۆر.
چەكەكانی ئەمریكا بۆ عێراق كەوتوونەتە دەست میلیشیاكانەوە
ماڵپەڕی (بلۆمبێرگ ڤپیو) راپۆرتێكی بە ناونیشانی (میلیشیاكانی عێراق كە ئێران پشتگیرییان دەكات چەكی ئەمریكییان دەست دەكەوێت) بڵاوكردۆتەوە و تێیدا ئاماژەی بەوە كردووە كە ئەو چەكانەی ئەمریكا بۆسوپای عێراقیان دەنێرێت لە كۆتاییدا دەكەوێتە دەست میلیشیا شیعییەكانەوە، ئەمەش بە قسەی یاساناسانی ئەمریكا و گەورە بەرپرسانی ئیدارەی سەرۆك ئۆباما، كە ئەو ماڵپەڕە قسەی لەگەڵدا كردوون، بەپێی ئەو سەرچاوانە، حكومەتی عێراق مانگی رابردوو بایی یەك ملیارو 200 ملیۆن دۆلاری لە شێوەی خزمەتگوزاریی مەشق و یارمەتی و كەلوپەلی سەربازی پێدراوە، ئەم كەلوپەلانەی داوەتە میلیشیا شیعەكانی لایەنگری ئێران، كە خودی ئەو دەوڵەتە بەوە تۆمەتبارە كە پێشێلكاریی زۆری دەرحەق مافەكانی مرۆڤی لە ناو عێراق ئەنجام داوە.
سەدر رەفتارەكانی مالیكی رەت دەكاتەوە
موقتەدا سەدری سەرۆكی رەوتی سەدر، ناڕەزایی خۆی دووپاتكردەوە بەرامبەر ئەوەی كە نوری مالیكی جێگری سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیرانی پێشوو پۆستی سەركردایەتیی حەشدی شەعبی پێدراوە، ئەو زیاترگوتی: سەركردایەتیی كردنی پێكهاتەكانی حەشدی شەعبی لەلایەن نوری مالكییەوە لەگەڵ دیدو بۆچوونی حكومەتی تازەی عێراق یەكناگرێتەوە. هۆشداریشی دا لەو مەترسییە راستەقینانەی رووبەڕووی عێراق دەبنەوە لە حاڵەتێكدا كە ئەگەر ئەمە سەربگرێت.
هەروەها عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای ئایینی بەرلە چەند رۆژێك داوای لە پەرلەمانی عێراق كردبوو یاسای تایبەت بە پڕچەككردنی حەشدی شەعبی و تەرخانكردنی مووچە بۆ چەكدارانی ئەو پێكهاتەیە دەربكات.
گۆڕەپانی شەڕ و پڕۆژەی ئەمریكی
هەرێمی كوردستان خۆشحاڵیی بە پڕۆژەی یاسایەك دەربڕیبوو كە كۆنگرێسی ئەمریكا بەنیازە دیراسەی بكات، بەو پێیە رێگە بە كۆشكی سپی دەدرێت هێزەكانی پێشمەرگە بێ گەڕانەوە بۆ بەغدا پڕچەك بكات. ئاماژەشی بەوە كرد كە هەوڵەكانی ئەمریكا بە راستەوخۆ چەكداركردنی عەشیرەتەكانی رۆژئاواو پێشمەرگە، مەبەست لەمەدا بەهێزكردنی پارێزگاكان و هەرێمی كوردستانە لەسەر حیسابی حكومەتی ناوەند و جێبەجێ كردنی پرۆژەكەی ئەمریكایە بۆ دابەشكردنی عێراق.
لەلایەكی دیكەوە یەكەكانی حەشدی شەعبی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانیان ئاگاداركردۆتەوە كە حەزناكەن لەژێر فەرمانی راوێژكارانی سەربازیی ئەمریكادا شەڕبكەن، بە تایبەتیش كە راوێژكارانی ئێرانی سەركەوتنیان بەدەست هێنا بە دەركردنی داعش لە ناوچە شیعەنشینە توركمانییەكان لە ئامرلی و دوزخورماتو و دیالە، هەروەها لە جورف ئەلسەخەر كە بە بازنەی باشووری بەغدای پایتەخت دەژمێردرێت.
لەهەمان كاتیشدا چەند گروپێكی چەكدار لە عێراق بە شێوازێكی تایفەگەریانە بڵاوبوونەتەوە كە ئەمە لای راوێژكارانی ئەمریكی و ئێرانی رەنگی داوەتەوە، بەشێوەیەك كە ئەوانەی شیعەن حەز دەكەن هاوكاریی لەگەڵ ئێرانییەكاندا بكەن، كەچی ئەوانەی سوننەن حەز بە هاوكاری لەگەڵ ئەمریكییەكاندا دەكەن.
لەم رووەوە دەبینین لە زۆربەی ناوچەكانی رۆژئاواو باكووری عێراق پێكدادانی چەكداری لەگەڵ چەكدارانی داعش لە دەیان بەرەدا بەردەوامە، هێزەكانی پێشمەرگەش زیانێكی زۆریان لە چەكدارانی داعش داوەو لە زۆربەی ناوچەكانی سنووری هەرێمی كوردستان وەدەریانناون، لەكاتێكدا ئەو ناوچانەی زۆربەی دانیشتوانیان سوننەن شەڕكردنیان سنوردارەو تەنیا (لێدەو ڕاكە)یە بێ ئەوەی هیچ پێشكەوتنێكی ئەوتۆی سەربازیان لێبێتە ئاراوە.