گیاكەڵەی داعش لە وڵاتی گوڵ دا



خوێندنەوەیەك بۆ مەترسیی جیهادی تەكفیری لە راپۆرتی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا



لە رۆژی 4ی كانوونی یەكەمی 2014 ئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك، كۆڕێكی بۆ رۆب بروسلی سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا(AIVD) گرێدا، هەر لەم كۆڕەدا دەقی راپۆرتی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا بە زمانی ئینگلیزی پێشكەشی ئامادەبووان كرا. ئەم راپۆرتە خوێندنەوەیەكە بۆ نامیلكەیەكی 58 لاپەڕەیی كە بە زمانی هۆڵەندی نووسراوە و بۆ زمانی ئینگلیزیش وەرگێڕدراوە. گرنگیی ئەم راپۆرتە لەوەدایە مەترسیی وەرچەرخانی جیهادی بانگخوازی بۆ جیهادی تەكفیری قیتالی پیشاندەدا، ئەوە دەخاتەڕوو چۆن بانگخوازی جیهادی و دەعوەی سەلەفی لە ژینگەیەكی وەك ژینگەی هۆڵەندیدا لە پڕ وەردەچەرخێن بۆ بزووتنەوەیەكی جیهادی تەكفیری و قیتالی، لەمەش زیاتر بە بیانووی جۆراوجۆر سەفەر دەكەن و دەچنە نێو گرووپەكانی جەبهەت ئەلنەسرە و داعش، لەوێش نەك هەر كاری زۆر دڕندانە ئەنجامدەدەن، خۆیان دەتەقێننەوە و سەری خەڵك دەبڕن، لایەنێكی دیكەی گرنگیی ئەم راپۆرتە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، بەوەی جیهادییە ئوسولی و تەكفیرییەكانی رۆژئاوا توانیویانە سوودێكی هێجگار گەورە لە یاسا دیموكراتییەكانی وڵاتانی رۆژئاوا وەربگرن و بە شێوەیەك پەیامی خۆیان بڵاو بكەنەوە كە لە رووی یاساییەوە نەتواندرێت لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بكرێت، بۆیە پەنا دەبەنە بەر خۆپیشاندان، گوتاری ئیستیفزازی، ئەمە بێجگە لەوەی بە هەموو شێوەیەك سوودیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وەرگرتووە.

ئەم راپۆرتەی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا نەك بە شێوەیەكی سیستماتیك خاڵی هاوبەشی كۆمەڵگەی دیموكراتیی رۆژئاوا و ئەمریكامان پیشاندەدا، بەڵكو رەهەندەكانی ئەم راپۆرتە ئەو وڵاتانەش دەگرێتەوە كە وەك هەرێمی كوردستان لە ژێر هەڕەشەی سەلەفی ئوسولیدا دەژین و یاساكانی وڵاتەكەش ناتوانێت رێگریان لێ بكات، ئەمەش پوختەی راپۆرتەكەیە.



دەزگای هەواڵگری ریشەی تیرۆریستان دەبینێت

بەڵام دەسەڵاتی جێبەجێكردن و دەستگیركردنی نییە

مەترسیی گواستنەوەی هێز لە كاراكتەری نێودەوڵەتییەوە بۆ كاراكتەری غەیرەدەوڵەتی وەك گرووپ و رێكخراوە تیرۆریستییەكان وەك جۆزیف نای لە كتێبی ئایندەی هێز ئاماژەی پێكردووە: (وەك ئەوە وایە چەكوشێك بدەیتە دەست منداڵێك و ئەو منداڵە جیهانی لێ دەبێتە بزمارێك و چەكوشەكە بە هەموو شوێنێكدا دەدات)، ئێستا لە سەردەمی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیای زانیاری و سەرهەڵدانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، رێكخراوە جیهادییەكان بە هەموو شێوەكانیانەوە سەرەنجام دەگەنە خاڵێك كە هەموویان لە فیكری سەلەفی جیهادی تەكفیری كۆدەكاتەوە، رۆب بروسلی لە پێشكەشكردنی ناوەڕۆكی نامیلكەی بۆ ئامۆژگای واشنتۆن بەمجۆرە باس لەم مەترسییە دەكات و دەڵێت: «ئەمەوێت پێتان بڵێم من لێرە لە چ روانگەیەكەوە قسەتان بۆ دەكەم، من وەك سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا (AIVD) قسە دەكەم و نامیلكەكەشم راپۆرتێكە لە سەر بنەمای چالاكیی هەواڵگری لە شەڕی دژەتیرۆردا نووسراوە و هەردوو لایەنی ئاسایشی ناوخۆ و دەرەوەی هۆڵەندا لەخۆ دەگرێت، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەم راپۆرتە هاوكاری هەواڵگری دەرەوە و ناوەوەی تێدایە، ئەوەی لەم كارەی ئێمەدا ئاستەنگە و ناتوانین بە تەواوەتی رێگری لە تیرۆریستان بكەین ئەوەیە كە دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا هیچ دەسەڵاتێكی تەنفیزی نییە، واتە من ناتوانم كەس بگرم و بیخەمە زیندانەوە و ئەوە ئیشی دەسەڵاتێكی دیكەیە، بۆیە كارەكەی ئێمە تەنها چاودێریكردن و زانیاری كۆكردنەوە و هەروەها قسەكردنە لەگەڵ ئەو كەسانەی گومانمان لەسەریان هەیە بۆ ئەوەی قەناعەتیان پێ بهێنین لەو كارە دوور بكەنەوە. لەم رووەوە كاری ئێمەش هاوشێوەی كاری دەزگای هەواڵگری ئەمریكایە. ئەم راپۆرتە بەرهەمی چاودێریكردنی تەنها ساڵانی 2013 و 2014 نییە، بەڵكو ئەمە بەرهەمی ئەو دیراسەتەیە كە لە ماوەی ساڵانی 2002 – 2010ئەنجام دراون. ئێمە لەماوەی ئەو هەشت ساڵەدا پێمانوابوو فیكری جیهادی لە هۆڵەندا بەرەو كەمبوونەوە دەچێت، یان لانیكەم ئەو كەسانەی لە هۆڵەندا بانگەوازی سەلەفی جیهادی دەكەن، قەناعەتیان بە توندوتیژی نییە و وڵاتی خۆیان بەجێناهێڵن و ناچنە دەرەوە بۆ جیهادكردن».

ئەگەر سەرنج لەم قسانەی سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا بدەین، هەست دەكەین فیكری سەلەفی ئوسوڵی، بانگخوازەكانی ئیخوان موسلمین، لە قۆناخێكدا قەناعەت بە حكومەتەكان و تەنانەت خەڵكیش دەهێنن، بەوەی ئەوان پەیامێكی ئاشتیخوازانە بڵاودەكەنەوە و بڕوایان بە جیهادی قیتالی و تەكفیری نییە، ئەو ماوەیەی لە 2002و 2004 – 2010 راپۆرتەكەی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا ئاماژەی پێدەكات، ئەو ماوەیەیە كە هێشتا گۆڕانكاری و خۆپیشاندانەكانی وڵاتانی عەرەبی دەستی پێنەكردووە، راپۆرتەكە ئاماژەی بەوە كردووە كە لە دوای دەستپێكردنی بەهاری عەرەبی و لە دوای ساڵی 2010 وەرچەرخانێكی سەیر و كت و پڕ لە جووڵە و بیركردنەوەی جیهادییە سەلەفییەكان و بانگخوازەكانی سەر بە ئیخوان موسلمین روویداوە، ئەم حاڵەتە راشكاوانە سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندای گەیاندۆتە ئەو قەناعەتەی لەو كۆڕەدا بە ئاشكرا بڵێت: «من كاتێك باسی فیكری جیهادی دەكەم، مەبەستم فیكری جیهادی توندڕۆیە كە وەردەچەرخێت بۆ كاری تیرۆریستی، هاوڕێیەكم پێی گوتم: لە نێوان فیكری جیهادیدا چەند شێواز هەیە و مەرج نییە هەموویان ببنە جیهادی توندڕۆ، یان قیتالی. من لێرەدا ئەو جیاوازییە ناكەم و وەك جیهادی توندڕۆ باسی دەكەم».

ئەم قەناعەتەی سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی هۆڵەندا هەروا لەخۆڕا نەهاتووە، لەبەر ئەوەی وەك لەو كۆڕە ئاماژەی پێكردووە، هەندێك لەوانەی لە فیكری جیهادییەوە وەرچەرخاون بۆ توندوتیژی و ئێستا لە ریزەكانی داعش لە سووریا شەڕ دەكەن، كەسانێكن نەوەی سێهەمن لە هۆڵەندا، ئاماژە بەوە دەكات كچێكی تەمەن 13 ساڵ كە ئێستا چۆتە ریزەكانی داعش لە سووریا، بە رەگەز مەغریبییە و نەوەی سێهەمە لە هۆڵەندا، واتە باوكیشی لە هۆڵەندا لەدایكبووە، ئەمەش مەترسییەكی راستەقینە لە سەر ئایندەی هۆڵەندا و رۆژئاوا دروست دەكات.

دوای ساڵی 2010 و

گۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبی

زۆر لە بیرمەندانی بواری فەلسەفەی سیاسی، كاتێك باس لە ریشەكێشكردنی فیكری سەلەفی تەكفیری دەكەن، هۆكارەكەی دەگێڕنەوە بۆ ئەوەی لەو وڵاتانە نایەكسانی كۆمەڵایەتی و پێشێلكردنی مافی مرۆڤ و.. تاد هەیە، راستە ئەمانە هۆكاری سەرەكین بۆ هەستكردن بە پەراوێزبوون و گۆشەگیربوون لە كۆمەڵگەدا، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: ئایا لە وڵاتێكی وەك هۆڵەندا كە لە رووی بەرزیی ئاستی ژیان و كرانەوە و مافەكانی مرۆڤەوە لە ریزی وڵاتانی ئەسكەندینافی پۆلێن دەكرێت، بۆچی ئەم وەرچەرخانە سەیرە لە فیكری جیهادی روویداوە و وەك راپۆرتەكە ئاماژەی پێكردووە، هەتا ئێستا چەند سەد كەسێك لەو جیهادییانە چوونەتە سووریا و 19یان كوژراون و 7یان خۆیان تەقاندۆتەوە و هەموو كارێكی دڕندانەشیان ئەنجامداوە؟ لەمەش زیاتر لە ناو هۆڵەنداش چەند هەزارێك هەن كە هاوسۆزن لە گەڵیان و بانگەشەیان بۆ دەكەن و كارەكانیان بڵاودەكەنەوە، راپۆرتەكە سەبارەت بەم وەرچەرخانە دەڵێت: «هەتا دوای ساڵی 2010 جیهادییەكان لای ئێمە هەڕەشە نەبوون، بەڵام لە ئاكامی چاودێری ورد بۆمان دەركەوت، ئەم ونبوونە و شاردنەوەی مەترسییەكانیان بۆ ئەوە نییە كە ئێمە بیرمان لێكردۆتەوە، بەڵكو بۆ ئەوەیە ئەوان شێوازی كار و رێكخستنی خۆیان گۆڕیوە، پێشتر ئەوان شێوەی هەرەمی مەرجەعێكیان هەبوو كە هەموو گوێیان بۆ دەگرت، بەڵام ئێستا شێوازەكەیان گۆڕیوە بۆ لامەركەزی و كۆمەڵێك مەرجەع دروست بوون و پەیوەندییان بە كۆمەڵێك لایەنگرەوە هەیە، هەمووشیان وەك سرب، یان پۆل پێكەوە دەجووڵێن و هێزێكی شاراوەی گەورەیان دروستكردووە، هەستمان بەوە كردووە جیهادییەكانی هۆڵەندا سوودیان لە هەڵەی جیهادییەكانی بەریتانیا و بەلجیكا وەرگرتووە، پێش 2010 جیهادییەكانی هۆڵەندا هەندێك كاریان كردبوو، رووبەڕووی یاسا دەبوونەوە و دادگاكانی هۆڵەندا سزایان دەدان، بەڵام دوای 2010 ئەمە نەما، هۆكاری ئەمەش لەبەر ئەوە نەبوو وازیان هێناوە، بەڵكو بە سوودوەرگرتن لە جیهادییەكانی وڵاتانی دیكەی ئەوروپا بەتایبەتی بوونە جیهادی پڕۆفیشناڵ و لە بری ئەوەی لەسەر خاكی هۆڵەندا پەنا بۆ كاری توندوتیژی و تیرۆریستی بەرن، كەوتنە پیادەكردنی گوتاری ئیستفزازی لە شوێنە گشتییەكان و خۆپیشاندان بۆ تێكدانی شوێنە گشتییەكان، ئاشكراشە بەپێی یاساكانی هۆڵەندا گوتاری ئیستفزازی و خۆپیشاندان مافی ئازادی رادەربڕینن و دەزگای هەواڵگری، یان دەسەڵاتی دادوەری ناتوانێت رووبەڕووی یاسایان بكاتەوە.»

دوای ساڵی 2013

وەرچەرخانی سەیر و لەناكاو

ئەم راپۆرتەی هەواڵگری هۆڵەندا ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات كە چۆن فیكری سەلەفی و جیهادی تەكفیری بەپێی قۆناخ تاكتیكەكانی خۆی دەگۆڕێت، هەروەها ئەوەمان پێدەڵێت هەڵگرانی ئەم فیكرە جیهادی تەكفیرییە بێجگە لە دڵسۆزی و وەلایان بۆ ئەو فیكرە توندڕۆیە جیهادی و قیتالییە هیچ وەلایەكی نیشتمانی و نەتەوەییان نییە، ئەمە تەنها بۆ هۆڵەندا جێگەی مەترسی نین، بەڵكو بۆ هەر وڵاتێكی دیموكراتی جێگەی مەترسین كە تۆی ئەم فیكرە تیایدا سەرهەڵدەدات. راپۆرتەكەی دەزگای هەواڵگری هۆڵەندا ئاماژە بەوە دەكات ئەوەی لە دوای ساڵی 2013 بینیمان زۆر سەیر و جێگەی سەرسامی بوو، لەبەر ئەوەی لەو قەناعەتە نەبووین جیهادییەكانی هۆڵەندا وڵاتی خۆیان بەجێبهێڵن و رووبكەنە سووریا و لەوی نەك هەر شەڕ، بەڵكو ئەو كارە دڕندانانە بكەن! هۆكاری سەرەكی بۆ چوونە سووریاش ئەوەیە كە بە ئاسانی دەگەنە سووریا، هەروەها شەڕی سووریا یەكێكە لە هۆكارەكان و هەموو هۆكارەكان نییە، هۆكاری ئەم وەرچەرخانە سەیرە ئەوەیە شەڕی سووریا وەرچەرخانەكەی گەورەتر و خێراتر كرد، ئەگەرنا ئەم وەرچەرخانە بە شێوەیەكی لەسەرخۆ هەر بوونی هەبووە، بۆیە چوونی ئەو خەڵكە بۆ سووریا و پاشان گەڕانەوەیان بۆ هۆڵەندا مەترسییەكی گەورە لەسەر ئاسایشی هۆڵەندا دروست دەكات.

راپۆرتەكە لە چوارچێوەی ئەم وەرچەرخانە ئاماژە بەو هاووڵاتییانەی هۆڵەندی دەكات كە هەڵگری فیكری جیهادیزمن و ئێستا لە ناو هۆڵەندا دەژین و دەڵێت: «ئەوانەشی ئێستا لە هۆڵەندان و هەڵگری ئەم فیكرە جیهادییەن، بە ئاشكرا دەسەڵات و سیستمی دیموكراتیی هۆڵەندا رەتدەكەنەوە، چەندین وێبسایتیان داناوە بە ناوی (شەریعەت بۆ هۆڵەندا، ئیسلام بۆ هۆڵەندا) بە زمانی هۆڵەندی هەموو شتێك بڵاو دەكەنەوە، خاڵێكی دیكە كە جێگەی مەترسییە و یاسا رێگەیان لێناگرێت، ئەوەیە كاتێك دەیانەوێت سەفەر بكەن بۆ ناو تیرۆریستانی داعش، یان جەبهەت ئەلنەسرە، درۆ دەكەن، واتە فێری درۆكردن بوون، ئێمە دەزانین دەچن بۆ جیهاد، بەڵام پێمان دەڵێن دەچین بۆ ئاهەنگی ژنهێنان و بووك گواستنەوەی كەسوكاریان، یان دەڵێن سەردانی كەسوكارمان دەكەین، یان هەندێكیان بلیتی فڕۆكەی هەردوو سەرە دەبڕێت، ئەمەش بەو مانایە گوایە دەگەڕێتەوە بۆ هۆڵەندا، بەڵام دەڕۆن و ناگەڕێنەوە، چوونی جیهادیەكان بۆ سووریا زۆر ئاسانە و بەئاسانی دەگەنە ئەو وڵاتە، بۆیە سووریا بۆتە خاكی هاوبەش بۆ هەموو جیهادییەكان بۆ ئەوەی بچنە ئەو وڵاتە و جیهاد بكەن.»

ئەو هۆكارانەی هانی هۆڵەندییەكان دەدات

بۆ چوونە ریزی جیهادییەكان

دەزگای هەوڵگریی هۆڵەندا زۆر بە وردی دەگەڕێت بەدوای ئەو هۆكارانەی دەبنە هاندەر بۆ ئەوەی هاووڵاتی بچنە ناو ئەو گرووپانەوە. بەپێی راپۆرتی ساڵی 2005 هەمان دەزگا، ئاماژە بەوە كراوە ئەم وەرچەرخانە تەنها بۆ پەرەسەندنە نوێیەكانی وەك بەهاری عەرەبی و شەڕی سووریا ناگەڕێتەوە، بەڵكو ئەو كۆمەڵە فاكتەرەش رۆڵیان هەبووە كە پێشتر لە ئارادا بوون. هەربۆیە كە پێشتر ژمارەی ئەو كەسانەی پەیوەندییان بە تۆڕە جیهادییە ناوخۆییەكانەوە كردووە، ژمارەیان كەم بووە، ئەمەش بۆ دوو هۆكاری سەرەكی دەگەڕێتەوە:

1. سیاسەتی چالاكیی حكومەت.

2. موسڵمانەكان خۆیان پارێزراو بوون و مەناعەیەكیان هەبوو كە نەكەونە ژێر كاریگەری جیهادیزمی رادیكاڵییەوە.

بەڵام ئەوە بە مانای ئەوە نەهات كە هۆكارەكان ئیدی بوونیان نەماوە كە پێشتر سەرچاوەی دروستبوونی جیهادیزمی ناوخۆیی بوون. راشكاوانەتر پێش ئەم هۆكارانەش هۆكاری دیكە هەبوون، ئەگەر ئەو پرسیارە بكەین كە ئایا مەبەستمان لەو هۆكارە شاراوانەی دیكە چین؟ ئەوا راشكاوانە راپۆرتەكە ئاماژەی پێكردووە و دەڵێت: «مەبەست لە هۆكاری شارەوە ئەوەیە هێشتا لە ناو توێژی گەنجانی موسڵمانی هۆڵەندا، ناڕازیبوون هەیە لە بارەی رەوشی ئابووری و كۆمەڵایەتییانەوە و لە بەرامبەر هەستكردنیان كە جیاكارییان لە دژ ئەنجام دەدرێت. هێشتا خواستێكی بنەڕەتی هەیە لە نێو نەوەی دووەم و سێیەمی كۆچبەراندا بۆ راپسكاندن و خۆڕزگاركردن و كەلێنێكی سایكۆلۆژییان هەیە و هەوڵی پڕكردنەوەی دەدەن و لە گەڕاندان بۆ دۆزینەوەی ناسنامەی خۆیان. هەروەها كەلێن و بۆشاییەك هەیە لە نێوان نەوەی كۆن و نەوەی نوێدا، گەنجان مەیلیان هەیە بۆ ئەوەی تەفسیرێكی وشك و بەرتەسك و توندی دەقە ئایینییەكان بكەن.»

تاچەند پاشاگەردانیی

رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هاندەرە؟

گەڕان بە دوای هۆكارەكانی سەرهەڵدانی توندوتیژی، تۆڕێكی جاڵجاڵۆكەیی دروست دەكات، ناوەندی هەموو تۆڕەكەش پێكەوە گرێدراوە، بۆیە لە كاتێكدا ئەم راپۆرتە ئاماژە بەوە دەكات شەڕی سووریا تەنها هۆكار نییە، دیارە لە ناوخۆی هۆڵەنداش هەندێك هۆكاری دیكە هەیە كە دەبنە هاندەر بۆ بەرهەمهێنانی توندوتیژی. بۆیە لێرەدا پرسیار ئەوەیە: كاتیك فاكتەرەكانی ناوخۆیی گرێدەدرێنەوە بە پاشاگەردانیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە ئایا هاندەرەكە دەبێتە چەند؟ راپۆرتەكە بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە: «ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نەك هەر ئەگەری هاتنەئارای ئاشتییەكی درێژخایەنی نییە، بەڵكو كێشە و قەیرانی قووڵتر یەخەی ئەم ناوچەیەی گرتووە و بەرۆكی بەرنادات. هەمو ئەمانە بوونەتە هۆی ئەوەی كە ئەو هەستەیان لا قووڵتر و ئەو تێڕوانینەیان لا تۆختر بێتەوە كە موسڵمانەكان لە هەموو شوێنێكی ئەم جیهانە كەوتوونەتە بەر زەبری سەركوتكاری و تاكە رێگەش بۆ بەرپەرچدانەوەی بریتییە لە جیهاد! بەڵام گۆڕانكاری ناوخۆییش روویاندا كە رۆڵیان هەبووە لەوەی سەلەفیزم بەرەو جیهادیزم بڕوات. لە سەلەفیزمدا دەكرێت ئاماژە بە سێ لق و رێچكە بكرێت، لەوانە: (سەلەفیزمێك كە خۆی لە سیاسەت بە دوور دەگرێت، سەلەفیزمی سیاسی كە باوەڕی بە بایەخدان و بەشداریكردن لە كاروبارەكانی كۆمەڵگە و تێوەگلانی زیاتر لە سیاسەتدا هەیە، سەلەفیزمی جیهادی)، بەڵام سەلەفیزمی جیهادی، كە پێكهاتەی سەرەكی و بنەڕەتی جیهادیزمی هاوچەرخە، باوەڕی بە گرتنەبەری رێگەی توندوتیژی هەیە، هەمووشیان یەك ئامانج كۆیان دەكاتەوە كە بریتییە لە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی كە هەڵبستێت بە پیادەكردنی شەریعەت.

سەلەفیزمی سیاسی و غەیرە سیاسی

راپۆرتەكە بە وردی هەوڵیداوە جیاكاری لە نێوان رەوتی سەلەفی بانگخوازی و سەلەفی قیتالی بكات، بەڵام وەك سەرۆكی دەزگای هەواڵگری هۆڵەندا راشكاوانە لە كۆڕەكەی ئاماژەی پێكرد، ئەو ئامانجەكەیان جیا ناكاتەوە، لە راپۆرتەكەشدا بەمجۆرە ئاماژەی پێكردووە و نووسیویەتی: «سەلەفیزمی سیاسی و ناسیاسی باوەڕیان بە بانگخوازی هەیە وەك ئامرازێك بۆ هێنانەدی ئەو ئامانجە، لە كاتێكدا سەلەفیزمی جیهادی بۆ هێنادی ئامانجەكەی باوەڕی بە شەڕ و توندوتیژی هەیە. سەلەفیزمی جیهادی بیروباوەڕێكی دژ بە دیموكراتییە و سەرجەم سیستمە سیاسییەكان رەتدەكاتەوە، هەروەها دژ بە سیستمی یاسایی وڵاتەكانە، بۆ نموونە، یەكێك لە بانگخوازەكان باس لەوە دەكات منداڵانی هۆڵەندی لەسەر پەروەردەیەكی زیانبەخش گۆش دەكرێن، لەبەر ئەوەی فێری ئەوە دەكرێن مرۆڤ لەسەر بنەمای رەگەزی یەكسانە، لەمەش خراپتر سەلەفییەكان، دژی مەزهەبە ئیسلامییەكانی دیكەشن، بۆ نموونە یەكێكی دیكە لەو بانگخوازانە دەڵێت: شیعە مەترسییە بۆ سەر منداڵەكانمان، بۆ سەر خێزانەكانمان و بۆ سەر موسڵمانەكانی دیكەش. هەروەها ئەوان بە ئاشكرا بانگەشە بۆ بەكارهێنانی توندوتیژی دەكەن و داوای بەرپاكردنی «شەڕی پیرۆز» دەكەن! بۆیە لەوانەیە بتوانین بڵێین: سەلەفیەتی دەعەوی بەرگر و بەرهەڵست بێت بۆ سەلەفیەتی جیهادی و لە هەمان كاتدا دەكرێت ببێتەهۆی باسك ئەستور بوونی سەلەفیەتی جیهادی. پێشتر رۆڵی بینیوە لە رێگریكردن لە هەڵكشانی سەلەفییەتی جیهادی، بەڵام ئێستا باڵانسەكە گۆڕاوە و رەوشەكە لە بەرژەوەندی جیهادییەكان ئاڵ و گۆڕی بەسەردا هاتووە، لەبەر ئەم هۆكارانە:

1. لە ناكۆكی و ململانێكەیاندا لەگەڵ سەلەفییە جیهادییەكان، دەرئەنجامەكە بە قازانجی سەلەفییە گەنجەكان شكاوەتەوە، ئەو گەنجە سەلەفییانەی بانگەشە بۆ نالێبوردەیی و بۆچوونی دژ بە دیموكراسی و تەنانەت دژ بە ئاوێتە بوونیش دەكەن.

2. وتاربێژە سەربەخۆكان خۆیان و شوێنكەوتووەكانیان هاوسۆزن بۆ ئەم مەسەلەیە و بانگەشە بۆ رادیكاڵیزم دەكەن.

3. راستە -سەلەفییە دەعەوییەكان- ئەحكامەكانی چوون بۆ جیهادیان شیكردۆتەوە، بەڵام ئەمە كاریگەری نەبووە لەسەر پاشگەزكردنەوەی ئەو كەسانە لە بڕیارەكەیاندا بۆ چوون بۆ سووریا.

موفتییەكانی جیهانی ئیسلامی

چۆن باسی شەڕی سووریا دەكەن؟

شەڕی سووریا و رەفتارە دڕندانەكانی رژێمی ئەسەد، بووە زەمینەیەك كە زۆر ئاكامی خراپ بە دوای خۆیدا بهێنێت. یەكێك لەو ئاكامانە ئەوە بوو كە زەمینەی ئەوەی خۆشكرد ئەفغانستانێكی دیكە بە مانای «شەڕی پیرۆز» دروست ببێت، بۆیە ئەوانەی بوونە هاندەر بۆ ئەوەی تیرۆریستان رووبكەنە سووریا، ئەو شەرعییەتە بوو كە دایان بە جیهادكردن لە سووریا، راپۆرتەكە بایەخی بەم لایەنەش داوە و لەمبارەوە نووسیویەتی: «لەگەڵ دەستپێكی شەڕی ناوخۆی سووریا كۆمەڵێك بانگخوازی سەلەفی و سەركردەی ئیسلامی خاوەن نفووز و دەستڕۆیشتوو لە كۆنفرانسێكدا لە قاهیرە هاوڕا بوون لەسەر ئەوەی جیهادكردن- بە هەموو شێوە و شێوازەكانیەوە- لە سووریا ئەركێكی ئایینییە و تەنانەت ئەوانەش كە سنووربەندی لەسەر بەشداریكردن لە شەڕ و جیهادكردن دادەنێن، ئەوە رەت ناكەنەوە كە ئەوەی لە سووریا دەگوزەرێت جیهادە. لەمەش زیاتر هەندێ لە زانایانی (دەعوەی سەلەفی) لە وڵاتانی كەنداو هەوڵێكی گەورەیان خستۆتەگەڕ لەم رووەوە و بەو شێوەیە وەسفی شەڕەكەی سووریا دەكەن كە «دوایین شەڕ» ی نێوان شیعە و سوننەیە.

راستە جیهادیزم ئاڵ و گۆڕی بەسەردا هاتووە، بەڵام پەرەسەندنەكانی دیكە لە ئەوروپا و جیهانی عەرەبی سیاقە نێودەوڵەتییەكەی جیهادیزمیان گۆڕیوە. سەرەتا وا دەركەوت ئەو زنجیرە رووداوانەی كە بە بەهاری عەرەبی ناوزەد كرا- هەڵاتنی خۆری هێزە لیبڕاڵییەكانی لێبكەوێتەوە. بەڵام هەر زوو رۆڵی پێشەنگ و رێبەرایەتی كەوتە دەستی گرووپە ئیسلامییە ناتوندوتیژەكانی وەك ئیخوان موسلمین و بزووتنەوە سەلەفییە جۆراجۆرەكان. ئەم گرووپانە لە پڕێكدا خۆیان لە رەوشێكدا بینیوە كە گوزارشت لە بۆچوون و تێڕوانینی سیاسیی خۆیان بكەن. لە ماوەی چەند مانگێكی كەمدا سەركەوتوو بوون لەوەی لە چەند وڵاتێكدا -بە راددەی جیاواز- جڵەوی كۆنتڕۆڵەكە بگرنەدەست. ئەمەش نیگەرانی وڵاتانی كەنداوی لێكەوتەوە، كە پاڵی پێوەنان بۆ ئەوەی هاوكاریی بزووتنەوە سەلەفییەكان بكەن وەك پارسەنگێك بۆ ئیخوان موسلمین.

بەهاری عەرەبی چی لێكەوتەوە؟

چاوەڕێی گۆڕانكاری ئەرێنی و زۆر گەورە لە راپەڕینەكانی بەهاری عەرەبی دەكرا، تەنانەت هێزە ئیسلامییەكان بە بەهاری ئیسلامی ناویان دەبرد، بەڵام سەرەنجام بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرهەمی ئەو بەهارە عەرەبییەی ئاشكراكرد. لێرەدا پرسیار ئەوەیە: ئایا بۆ بەهاری عەرەبی ئەم بارودۆخەی بەرهەمهێنا كە چاوەڕێ دەكرا دیموكراتی بەرهەم بهێنێت؟ لە روانگەی راپۆرتە هۆڵەندییەكەوە بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارە دراوەتەوە و نووسیویەتی: «ئازادكردنی زیندانییەكان و گەڕانەوەی ئەو كەسانەی لە مەنفا بوون و زیندووكردنەوەی تۆڕەكانی رێكخستنی لەلایەن ئەم گرووپانەوە. هەروەها ئەوەی كە هیچ بەرەوپێشچوونێكی ئابووری رووی نەداو رەوشی ژیانی خەڵك باشتر نەبوو، دەرفەتی كاری زیاتر نەڕەخسا، رەوشە ئەمنییەكە خراپتر بوو. دەسەڵاتی یاسا داڕووخا و بازرگانیی چەك گەشەی كرد و بەهۆی هەرەسهێنانی دامەزراوە ئەمنییەكانەوە بوار رەخسا میلیشیا دروست بكرێتەوە. بەو پێیە گۆڕەپانێكی نوێ بۆ ئەلقاعیدە دروست بوو. چونكە وا دەركەوت ئاڵ و گۆڕی دەسەڵات - تا راددەیەك- ئاشتییانە و دوور لە توندوتیژی لە دوای بەهاری عەرەبییەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووبێتە هۆی پووچەڵكردنەوەی بیروباوەڕی ئەلقاعیدە كە پێیوابوو پەنابردنەبەر توندوتیژی تاكە رێگە و تەنها ئامرازە بۆ هێنانەدی گۆڕانكاریی سیاسی. هەروەها سەركەوتنی خێرای راپەڕینەكان ئەلقاعیدەی دووچاری سەرسوڕمان كرد و ماوەیەكی ویست تاوەكو دەست و پەنجەی لەگەڵدا نەرم بكات، بەڵام سوودی لە نائومێدی خەڵك وەرگرت كە بەهۆی ئەو ڕەوشەوە دروست بوو كە لە دوای بەهاری عەرەبییەوە هاتەئاراوە -گۆڕانكارییەكە لە ئاست خواست و چاوەڕوانی و پێشبینییەكانی خەڵكدا نەبوون- ئەوەش دەرفەتی گەورەی بۆ رەخساندن و ئێستا قاعیدە جموجووڵی چالاكییەكانیان بەرفراوانتر كردووە. كەچی چاوەڕوان دەكرا راپەڕینە عەربییەكان گورزێكی كوشندە و كەمەرشكێن بن لە بیروباوەڕی ئەلقاعیدە كە باوەڕیان وابوو توندوتیژی تاكە رێگەی هێنانەدی گۆڕانكاڕییە، بەڵام ئێستا ئەوان بەرهەمەكە دەچننەوە، ئەوان پێشتر هۆشدارییان دابوو لە (نیوە شۆڕش) یاخود (شۆڕشی نیوەناچڵ)، بانگەشەی ئەوەیان دەكرد كە راستە رژێمە كۆنەكە رووخاوە، بەڵام پاشماوەی رژێمە كۆنەكانی تێدا ماوە و بوونەتە بووكەڵەی دەستی رۆژئاوا. لە هەندێ حاڵەتدا وا دەركەوت شۆڕشەكە پێچەوانەوە بووبێتەوە و ئێستاش بانگەشەی ئەوە دەكەن كە دەبێت گۆڕانكارییەكە بەرەو دوامەنزڵگەی خۆی ببرێت، ئەوەش بە جیهادكردن دەكرێت!

كەڵك وەرگرتن لە ململانێی

هەرێمایەتی لەسەر دەسەڵات

ئەو بارودۆخە ئاڵۆزە زەمینەی بۆ دەستێوەردانی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی دروستكردووە، هۆكاری ئەم دەستێوەردانە لەم راپۆرتە بەمجۆرە ئاماژەی پێكراوە:

«كاتێك كۆمەڵە رژێمێك -كە پێشتر رژێمی بەهێز و دەستڕۆیشتوو بوون- داڕووخان، یان دووچاری هەڕەشە و مەترسی بوونەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیادا، ئەوا یاریزانە سەرەكییەكان ئەمەیان بە دەرفەت زانی بۆ بەرفراوانكردنی كاریگەری دەستڕۆیشتووی خۆیان لەسەر حیسابی ركابەرەكانیان. وڵاتگەلێكی وەك قەتەر و توركیا و ئێران پێشوازییان لە هەڵكشانی ئیخوان موسلمین كرد، بەڵام سعودیە و دەوڵەتانی كەنداو بە هەڕەشەیەكی جددییان زانی، یەكێك لە هۆكارەكان ئەوە بوو كە رەنگە هەڵبستن بە هاندان و پشتیوانیكردنی بزووتنەوە بەرهەڵستكارەكان كە هەوڵی رووخاندنی رژێمە پاشایەتییەكانی كەنداو دەدەن. ترس و نیگەرانی لە دەستڕۆیشتوویی ئێران یەكێكە لە هۆكارە سەرەكییەكان كە وای لە چەند دەوڵەتێكی كەنداو كرد، هەر لە سەرەتای شەڕەكەی سووریا و لە قۆناغە سەرەتاییەكانیەوە خۆیان لەو ناكۆكییەوە تێوەبگلێنن، چونكە رووخاندنی رژێمی سووریا، ئێران لە بوونی پێگەیەكی بەهێز لە ناوچەكەدا بێبەش دەكات. هەروەها چەك و پارەیان رەوانە كرد بۆ گرووپە چەكدارەكان- لەژێر پەردەی كاری خێرخوازییەوە-، بە هەمان شێوە هانی زانایانی ئایینییە كاریگەرەكانیان دا بۆ ئەوەی رایبگەیەنن كە شەڕكردن لە سووریا جیهادێكی شەرعییە و ئەركێكی ئایینییە و «شەڕێكی پیرۆز»ـە. شەڕی سووریایان كردە شانۆی جیهاد بۆ هەموو جیهان، لەبەر ئەوەی هەڵكەوتەی جوگرافی سووریا بە شێوەیەكە كە هەر كاتێك دەستت بەسەر سووریادا گرت و باڵادەست و دەستڕۆیشتوو بوویت تێیدا، ئەوا دەستت بە شانۆكانی دیكەی جیهاد رادەگات، وەك ئەفغانستان و یەمەن و سۆماڵ. سەفەركردن بۆ سووریا ئاسانە و تێچوویەكی كەمی دەوێت لە هەر فڕۆكەخانەیەكی ئەوروپییەوە بۆ ئەستەنبول و لەوێشەوە بە پاس راستەوخۆ بۆ سەر سنووری سووریا و پاشان بە ئاسانی دەچنە نێو خاكی سووریاوە. هۆكارێكی دیكەی عەمەلی ئەوەیە كە زۆربەی ئەندامانی داعش و بەرەی ئەل نوسرە لە بیانییەكان پێكهاتوون و ئێستاش بیانییەكانی دیكە دەیانەوێت بچنە نێو ئەو رێكخراوەوە. زۆربەی هۆڵەندییەكان كە سەفەریان كردووە (ئامانجیان ئەوە بووە بچنە یەكێك لەم دوو رێكخراەوە). دیارە هۆكاری سایكۆلۆژیش لەم پرسەدا هەیە، ئەویش ئەوەیە ئەو بیروباوەڕە باو و بەربڵاوە كە كێشەیەكی رەوا هەیە و دیمەنە خوێناوییەكان تووەڕیی خەڵكیان ورووژاند، ئەسەد لای زۆرێك لە سوننەكان كافرێكە و بە شێوەیەكی مەنهەجی و سیستماتیكی سەرقاڵی كوشتنی موسڵمانە بێتاوانەكانە و رۆژئاواش نەهات بە هانایانەوە، لەبەر ئەوە دەبێت خۆیان لە رێی جیهادەوە ئەم كارە بكەن. لەلایەكی دیكەوە باوەڕیان وایە كە ئەمە شەڕێكە ئەوان دەتوانن تێیدا سەركەوتوو بن، ئەمەش رێگە بۆ ئامانجێكی دوورمەودا خۆش دەكات -دامەزراندنی خەلافەتی ئیسلامی-. ئەوانەشی دەكوژرێن شەهیدن لە پێناوی خەلافەتدا! هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە هەندێ لەو چەكدار و شەڕكەرە بیانییانە خۆیان و خێزانەكانیان سەفەر دەكەن بۆ ئەو ناوچانەی لە ژێر كۆنتڕۆڵی جیهادییەكاندان بۆ ئەوەی لە سایەی سێبەری (دەوڵەتی ئیسلامی بێخەوش و بێگەرد)دا ژیان بەرنەسەر. وەك هەڵمەتێكی پڕوپاگەندەش وێنەی شەڕكەرەكانیان بڵاو دەكەنەوە كە خەریكی چاككردنەوەی رێگەكان و كردنەوەی قوتابخانەكان و دامەزراندنی دادگاكانن.

وەسفكردنی شەڕەكەی سووریا

وەك شەڕی شیعە و سوننە

ئاگری هەستی دژ بە شیعەبوون لەلایەن هەندێ لە سەركردە ئایینییە گرنگەكانەوە خۆشكرا، بەتایبەتی لەلایەن هەندێ لە زانا سەلەفییە دەعەوییە دەستڕۆیشتووەكانی هەندێ وڵاتی دیاریكراوی كەنداوەوە. راستە خۆیان بە دوور گرت لە گرووپە جیهادییەكان و بەرهەڵستی خۆیان بۆ كوشتنی خەڵكانی مەدەنی راگەیاند لەسەر بنەمای بیروباوەڕ، یان بناغەی ئیتنی و هەروەها ئیدانەی تەكفیریان كرد، بەڵام ئەمە هیچ لەو راستییە كەم ناكاتەوە كە زۆر راشكاو و راستەوخۆ بوون لە هاندانی پشتیوانەكانیان بۆ چوونە نێو شەڕەكەو بەشداریكردن تێیدا لە دژی شیعەكان. تەنانەت هەندێكیان بە دوایین شەڕی نێوان شیعە و سوننەیان ناو بردووە.

دەرەنجامی ئەم خوێندنەوەیە

ئەم راپۆرتە كۆتاییەكەی كۆمەڵێك راسپاردە و پێشنیارە بۆ حكومەتی هۆڵەندی، بەڵام ئامانج لەم خوێندنەوەیەی ئێمە بۆ مەبەستێكی دیكەیە و پرسیار ئەوەیە: تاچەند سوودی بۆ كوردستان هەیە، كە بەشی زۆری خەڵكەی موسڵمانە و هەروەها لەبەرەی پێشەوەی شەڕێكی جهانیداین دژی داعش، كە وڵاتان لە دووری هەزارن میل و كیلۆمەترەوە لێی دەترسن؟ ئەوەی ئەم راپۆرتە پێمان دەڵێت:

1. وەرچەرخان لە فیكری بانگخوازی سەلەفییەوە بۆ جیهادی و تەكفیری و قیتالی، مەسەلەكە پەیوەستە بە قۆناخ و كات و ژینگەی گونجاوەوە، بۆیە گرنگە بوار نەدرێت ئەو ژینگە و كاتە گونجاوە بۆ ئەم وەرچەرخانە دروست بێت.

2. ئێستا تیرۆریستانی داعش و ئەوانەشی لەسەر ئاستی جیهان پشتگیرییان دەكەن، دەیانەوێت ئەم شەڕە وەك شەڕی مەزهەبی سوننە و شیعە پیشان بدەن، بەڵام وەك بیرمەندی عەرەبی و عێراقی رەشید خەییوون لە دیمانەیەكی ئەم ژمارەیەی گوڵاندا ئاماژەی پێكردووە، پێشمەرگە لەسەر بنەمای خۆشەویستی نەتەوە و خاك بەرگری لە كوردستان دەكات، لەسەر سوننە و شیعە حیساب نییە، بۆیە گرنگە لەمڕووە رێگە نەدرێت، فیكری خاوێنی پێشمەرگە گەرد بگرێت.

3. ئەم راپۆرتە پێمان دەڵێت: مزگەوتەكانی سعودیە و مزگەوتەكانی هۆڵەندا بۆ بەرهەمهێنانی توندوتیژی وەك یەكن، پرسەكە پەیوەستە بە تێگەیشتن لە ئیسلام و دووركەوتنەوە لە سەلەفییەت و بە سیاسیكردنی ئایین.

4. ئەم راپۆرتە ئاگادارمان دەكاتەوە، یەكخستنی هێزی پێشمەرگە چەند گرنگ و پێرۆز و ئەركێكی نیشتمانییە، لەمەش زیاتر ریفۆرمی قوتابخانە ئایینیەكان و كۆلێژەكانی شەریعە و زانستە ئیسلامییەكان، لە یەكگرتنەوەی هێزی پێشمەرگە پێویستترە، بۆ ئەمە دەبێت خەڵكی كوردستان چۆن یەكگرتنەوەی هێزی پێشمەرگەیان كردووە بە داوای خۆیان و كەس ناتوانێت بەرگری لە یەكنەگرتنەوە بكات، دەبێت ریفۆرمی قوتابخانە و كۆلیژەكانی شەریعە و زانستی ئیسلامییش بە هەمان شێوە ببنە خواستی گەلی كوردستان و كەس نەتوانێت رێگەی لێ بگرێت.