تیرۆریستانی داعش كاتێك هێرشیان كردە سەر كوردستان، سەرۆك مسعود بارزانی سەنگەری پێشمەرگەی كردە كۆشكی سەرۆكایەتی و هەر لە بەرەكانی شەڕیشەوە پێشوازی لە زۆربەی شاندەكانی وڵاتانی جیهان دەكرد، لەو ماوەیەدا زۆر جار لە (سەرۆك بارزانی)یان پرسی: بۆ ناگەڕێیتەوە بۆ سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و لە ناو دیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە میوانەكانی كوردستان بكەیت؟ لە وەڵامدا گوتبووی: من گەڕاومەتەوە سەر كارە ئەسڵییەكەی خۆم.
ئەو وەڵامەی سەرۆك بارزانی مانای ئەوە دەگەیەنێت كە بەلایەوە پێشمەرگایەتی لە سەرۆكایەتی زۆر گرنگترە و رایوایە شكۆی كوردستان و سەروەریی كوردستان لە سەنگەری پێشمەرگەدایە، بۆیە ئەوەی دەیەوێت رێز لە كوردستان بگرێت، دەبێت ئامادەش بێت سەنگەری پێشمەرگە وەك مێزی دبلۆماتی سەیر بكات و كێشەكان لەناو سەنگەری پێشمەرگەدا چارەسەر بكرێن.
هەموو كات پێشمەرگە
هێڵی سووری بارزانی بووە
دوای رووخانی رژێمی بەعس و لە كاتی دانانی یاسای كاتیی بۆ قۆناخی راگواستن لە عێراقدا، پرسی پێشمەرگە بەو جۆرە باسكرا كە وەك میلیشیا مامەڵەی لەگەڵ بكرێت و چارەسەری ئەوەی بۆ بدۆزرێتەوە كە وەك پاسەوانی سنوور بخرێنە سەر وەزارەتی ناوخۆ، لەسەر ئەم پرسە بەڕێز مسعود بارزانی وەك پێشمەرگە هاتە دەنگ و جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە هیچ هێزێك ناتوانێت ناوی پێشمەرگە بگۆڕێت و لەسەر ئەم مەسەلەیەش هەرچی دەبێت، با ببێت، ئەم هەڵوێستەی سەرۆك بارزانی لە كاتێكدا بوو كە بەڕێزیان لە رووی دەستووری و یاساییەوە سەرۆكی هەڵبژێردراوی گەلی كوردستان نەبوو، بەڵكو سەرۆكی ئەمری واقیع بوو، ئەم پیداگیرییەی سەرۆك بارزانی لە سەر ناوی پێشمەرگە وایكرد، لە داڕشتنی دەستووری عێراقدا، هێزی پێشمەرگە وەك گاردی كوردستان، یان سوپای كوردستان بچەسپێندرێت و بەشێك بێت لە سیستمی بەرگریی ئەو عێراقەی كە ئەو كات بەو جۆرە دەستووری بۆ داڕێژرا كە وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بنیاد بنرێتەوە، بەڵام نەك هەر ئەم بڕگەیەی تایبەت بە پێشمەرگە لە دەستووری عێراقدا جێبەجێ نەكرا، بەڵكو بەشی زۆری ئەو بڕگە دەستوورییانەی كە مافەكانی كوردستان لە عێراقدا دیاری دەكات، لەلایەن حكومەتی فیدڕاڵی عێراقەوە پێشێلكران و عێراقی سەردەمی حوكمڕانی نوری مالیكی خۆی بۆ ئەوە ئامادە كردبوو كە بە هێزی سەربازی كوردستان داگیر بكاتەوە، بەڵام ئیرادە و خۆڕاگری پێشمەرگە و شێوازی بەڕێوەبردنی ئەم هێزە لەلایەن سەرۆكێكی پێشمەرگەوە، وایكرد خەسڵەتی پێشمەرگانە لەناو هێزی پێشمەرگەدا وەك خۆی بمێنێتەوە و گۆڕانكاری بەسەردا نەیەت.
دوای رزگاربوونی عێراق لە دیكتاتۆریەت، یەكەم كاری حكومەتی تازەی عێراقی بە درێژایی 11 ساڵی رابردوو سزادانی هێزی پێشمەرگە و نەدانی بودجەی پێشمەرگە بووە، لەمەش زیاتر ئەوەی كە جێگەی نیگەرانییە، ئەوەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كە ئەركی دووبارە بنیادنانەوەی سوپای عێراقی خستبووە ئەستۆی خۆی، لەبەر كۆمەڵێك بەرژەوەندی خۆی لەم لایەنەوە غەدری لە هێزی پێشمەرگەی كوردستان كرد و لە چوارچێوەی بنیادنانەوەی سوپای عێراقدا هاوكارییەكی ئەوتۆی هێزی پێشمەرگەی كوردستانی لە رووی چەك و مەشق و راهێنان و لۆجستییەوە نەكرد، سەبارەت بەم لایەنە لە كۆتایی مانگی نۆڤەمبەری رابردوو ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراسەتی سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك، بە ژمارە بڵاوی كردۆتەوە كە ئەمریكا لە ماوەی ساڵانی 2003-2011 بڕی 25 ملیار دۆلاری لە بنیادنانەوەی سوپای عێراق خەرجكردووە، بەڵام لەماوەی هەشت ساڵدا تەنها بە بڕی 92 ملیۆن دۆلار هاوكاری هێزی پێشمەرگەی كردووە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەمریكا لە مانگێكدا كەمتر لە یەك ملیۆن دۆلار هاوكاری پێشمەرگەی كردووە، لەبەرامبەردا هەر مانگێك 350-400 ملیۆن دۆلار پارەی لە سوپای عێراقدا خەرجكردووە!
وەك سەنتەرەكانی لێكۆڵینەوەی ستراتیژی خەمڵاندوویانە، بەپێی ئەو رێككەوتنەی چەند رۆژی رابردووی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی بەغدا، ئەو بڕە پارەیەی لە ناو بودجەی 2015 بۆ پێشمەرگە تەرخان دەكرێت، پێشمەرگە مانگانە تەنیا 100 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان دەكرێت، ئەم 100 ملیۆنەش بریتییە لە 17%ی بودجەی وەزارەتی بەرگری عێراق، ئەم ژمارەیە پێمان دەڵێت: بودجەی وەزارەتی بەرگری ساڵانە 7-8 ملیار دۆلار بووە، ئەمە بێجگە لەوەی لە ماوەی ساڵانی 2011-2014 و لە خولی دووەمی سەرۆك وەزیرانی نوری مالیكدا بەپێی ئەو كورتهێنان و قەیرانە داراییەی عێراق تێیكەتووە، لەوانەیە تەنها لەو چوار ساڵە زیاتر 50-60 ملیار دۆلار بۆ سوپا خەرج كرابێت. بۆیە ئەگەر ئەم ژمارانە كۆبكەینەوە، دەبینین بە هاوكارییەكانی ئەمریكاوە بڕی 140-160 ملیار دۆلار بۆ سوپای عێراق خەرجكراوە، لە بەرامبەردا یەك دۆلار لەلایەن عێراقەوە بۆ پێشمەرگە سەرف نەكراوە، هەر بۆیە ئەو پارەیە لە ماوەی 11 ساڵدا لە سوپای عێراقدا خەرجكراوە، دەكاتە بڕی 14-16 ساڵی ئەو بەشە بودجەی كە بەغدا دەینارد بۆ كوردستان. ئەم ژمارانە پێمان دەڵێت: لە ماوەی 11 ساڵی رابردوو چ غەدرێكی گەورە لە كوردستان كراوە، بەڵام پشكی شێری ئەو غەدرە بەر پێشمەرگە كەتووە و پێشمەرگە قوربانی یەكەمی ئەو غەدرە گەورەیە بووە، ئێستاش كە كوردستان دووچاری شەڕێكی نێودەوڵەتی بووە كە بە درێژایی زیاتر لە 1500 كیلۆمەتر (لە كۆبانێ تا جەلەولا) لە دژی دڕندەترین تیرۆریستی جیهانی كە داعشە دەجەنگێت، ئەوە سەروەرییەكی بۆ كوردستان دروست كردووە كە جیهان بە شانازییەوە باسی دەكات، هەر ئەمەش بە كردەیی ئەو پێناسەیە كە سەرۆكی كوردستان داكۆكی لێدەكرد و عێراق و ئەمریكا لێی حاڵی نەدەبوون.
پێشمەرگە تاجی سەروەریی
نەتەوەیەكی بێ دەوڵەتە
كاتێك دەڵێین پێشمەرگە بۆتە تاجی سەروەریی نەتەوەیەكی بێ دەوڵەت، ئەم نازناوە هەستێكی نەتەوەیی نییە بۆ پێشمەرگە دەریدەبڕین، بەڵكو ئەمە زمانی ژنڕاڵەكانی پینتاگۆن و هاوپەیمانی ناتۆ و هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی دژە تیرۆرە، كە دان بەو راستیەدا دەنێن، جیهان لەبەر خاتری پێشمەرگە بە رێزەوە مامەڵە لەگەڵ كوردستان دەكات، ئاڵای كوردستان بە لوولەی تفەنگی پێشمەرگەوە دەشەكێتەوە، بۆیە سەرۆكی فەڕەنسا و سەرۆك وەزیرانی ئیتاڵیا لەسەر فەرشی سووری فڕۆكەخانەی پایتەختی كوردستان سڵاوی بۆ دەكەن و لە بەردەم سروودی نیشتمانی ئەی رەقیبدا رادەوەستن، لەمەش گرنگتر ئەوە سەروەریی پێشمەرگەیە كە وەزیری بەرگری بەریتانیا و دەوڵەتانی دیكەی ئەوروپی لە ژیر ئاڵای كوردستاندا لەگەڵ سەرۆكی كوردستان و سەرۆكی حكومەت و راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایش و وەزیری پێشمەرگە دادەنیشن و ستراتیژیەتی هیوا بڕین و تێكشكانی تیرۆریستانی داعش راستدەكەنەوە. ئەم واقیعە وەك پڕۆفیسۆر هانز مۆرگنتاو لە كتێبی (سیاسەت لە نێو گەلاندا) زۆر بە وردی ئاماژەی پێكردووە، واتەی (پێگە و شكۆی) كوردستان لەم شەڕە جیهانییە پیشاندەدات و ئەوە پێگە و شكۆی كوردستانە وایكردووە لە كوردستانەوە ستراتیژیەتێك راستبكرێتەوە كە سەرۆكی ئەمریكا بە هاوكاری و راوێژی سەرۆك ئەركانی 21 دەوڵەت كە زۆربەیان دەوڵەتانی ئەندامی ناتۆن دایانڕشتووە، بەڵام نەیانتوانی ئاراستەی شەڕەكە بگۆڕن، ئەوەی ئاراستەی ئەم شەڕەی گۆڕی هێزی پێشمەرگە بوو و لە كوردستانەوە گۆڕیی، گەورەترین بەڵگەش لەسەر وەرچەرخانی ئەم شەڕە، چوونی ئەو ژمارە پێشمەرگەیە بوو كە بۆ هاوكاری براكانیان چوونە كۆبانێ و بە چوونی ئەوانیش ئاراستەی شەڕەكە وەرچەرخا. ئەم وەرچەرخانە كە لە ژێر فەرماندەیی و سەركردایەتی سەرۆكی كوردستان بەدەستهاتووە، كوردستانی كردۆتە شوێنی راستكردنەوەی ستراتیژەكە بۆ وەرچەرخانی ئەم شەڕە نێودەوڵەتییە.
لە دوایین توێژینەوەی ریچارد هاسی سەرۆكی ئامۆژگای ئەنجوومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەمریكا، كە جیهانی بە (جیهانێكی لەبەریەك هەڵوەشاوە و بێ سیستم) وەسفكردووە، دەركەوتووە كە لەم جیهانە بێ سیستمەشدا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی ئەو ناوچەیە كە سیستمی نوێی جیهان تێیدا كۆتایی هاتووە، یان راشكاوانەتر بە سیستمی دوای شەڕی سارد مامەڵەی لەگەڵ ناكرێت. ریچارد هاس پێشبینی ئەوەی كردووە، ئێستا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەو شەڕی 30 ساڵەی سەدەی حەڤدەیەمی ئەوروپا هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەمەش واتە 30 ساڵ تاریكی، ئەو تاریكییەی كە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەنگاوی بۆ هەڵدەگرێت، رەنگدانەوە، یان ئاكامی بێ توانایی یاریزانە سەرەكییەكانە لە سیاسەتی جیهانیدا، دیارە پێش هەمووان پێنج ئەندامە هەمیشەییەكەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نیودەوڵەتی و دەوڵەتانی ناتۆ دەگرێتەوە. ئێستاش ئەم دەوڵەتانە نە دەتوانن مامەڵە لەگەڵ ئەم كێشەیە بكەن، نە دەشتوانن سەقامگیری بۆ بگێڕنەوە.
لەنێو ئەم سەردەمە تاریكەدا تەنها هیوا بۆ یاریزانە سەرەكییەكانی ناو سیاسەتی ئەمڕۆی جیهان، كوردستانە كە ناویان لێناوە: «ئەسپارتە بچووكەكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست». ناوەندەكانی توێژینەوە لەسەر ئاستی جیهان ئەم قسانەی ژنڕاڵەكانی جیهانیان كردووە بە پرسیار: (ئایا كوردستان دەبێتە ئەسپارتەكەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟) وەڵامی ئەم پرسیارە بڕیارەكەی 10ی نۆڤەمبەری سەرۆك ئۆبامایە كە داوای لە كۆنگرێس كردووە بڕی 1.6 ملیار دۆلار بۆ مەشقپێكردنی 3 فیرقەی پێشمەرگە و 6 فیرقەی سوپای عێراق تەرخان بكرێت. وەڵامی ئەم پرسیارە بڕیارەكەی كۆنگرێسە كە داوا لە ئیدارەی ئۆباما دەكات هەموو جۆرە چەكێكی تەقلیدی بدرێتە پێشمەرگە، لەمەش زیاتر وەڵامی ئەم پرسیارە رەخنەكەی بیرمەندی گەورەی فەڕەنسی (ریجیس دوبریە)یە كە لە دیمانەیەكی تایبەتی گوڵاندا رەخنەی لە سەرۆكی فەڕەنسا (فرانسۆ هۆلاند) گرت، بەوەی كە فڕۆكەی سەربازی بە كوردستان نەداوە. ئەو پێی گوتین: «فەڕەنسا لە بری ئەوەی بە فڕۆكە لە ئاسمانەوە هاوكاریی كوردستان بكات، هەقە فڕۆكەی سەربازی بداتە هێزی پێشمەرگە و هێزی ئاسمانی بۆ پێشمەرگە دروست بكات».
ئەم رەخنەیەی ریجیس دوبریە تەنها قسەی بیرمەندێك، یان فەیلەسوفێكی هاوچەرخ نییە، بەڵكو ئەمە قسەی پارتیزانێكە كە 47 ساڵ بەر لە ئێستا لەگەڵ گیڤارا شەڕی پارتیزانی وەك پێشمەرگە كردووە و دەزانێت توانا و ئیرادەی پێشمەرگە چییە و ئەگەر بە چەكی سەردەم پڕچەك بكرێت، چ گۆڕانكارییەك دروست دەكات. كەواتە كۆی ئەو شانازییەی ئەمڕۆ جیهان بە تفەنگی شانی پێشمەرگەوە دەیكات، هاوكێشەیەكی تازەی دروستكردووە، ئەو هاوكێشەیەش ئەوەیە، هەموو نەتەوەكانی جیهان دەوڵەتی سەربەخۆیان هەیە، بەڵام پێشمەرگەیان نییە، بۆیە ئێستا سەرقاڵی دروستكردنی پێشمەرگەن بۆ ئەوەی شەڕی دژی تیرۆریستان بباتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە هەر نەتەوەیەك لەسەر مۆدێلی پێشمەرگە هێزێكی كاریگەری نەبێت، دەوڵەت و سەروەرییەكەی لەژێر مەترسیدا دەبێت، با ئەو دەوڵەتەش ئەمریكای تاكە زلهێزی جیهان بێت، یان ئەو بەریتانیا مەزنە بێت كە ئێستا رۆژی لێ ئاوا نابێت، ئەمەش ئەوەمان پێدەڵێت: ئێستا جیهان بەو جۆرە پێناسەی دەوڵەت دەكات، بەوەی دەوڵەت واتە پێشمەرگە و پێشمەرگە واتە دەوڵەت، ئەوەی پێشمەرگەی هەبێت، تاجی سەروەریی لەسەر نەتەوەكەیەتی و ئەوەشی پێشمەرگەی نەبێت، تاجی سەروەرییەكەی لەژێر هەڕەشە و مەترسیی تیرۆریستان دەبێت.
سەنگەری پێشمەرگە
وەك مێزێكی دبلۆماتی
بۆ ئەم ژمارەیەی گوڵان پرسیارمان لە بەڕێز د.نوری شاوەیس جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق كرد، كە ئایا گەرەنتی چییە بۆ ئەوەی رێككەوتنی ئەمجارەی نێوان هەولێر و بەغدا جێبەجێ بكرێت و كوردستان دووچاری قەیران نەبێتەوە؟ ئەم پرسیارەمان تەنها لەو روانگەیەوە لێ نەكرد كە جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراقە، بەڵكو زیاتر لەبەر ئەوە بوو، د.رۆژ نوری شاوەیس لە ساڵی 2003ـەوە هەتا ئێستا یەكێك بووە لە كاراكتەرە سەرەكییەكانی نێو سەرجەم ئەو رێككەوتنانەی لەنێوان هەولێر و بەغدا ئیمزا كراون، لەمەش زیاتر لە دوای رێككەوتنی هەولێر لە ساڵی 2010 هەتا ساڵی 2014 وەك نوێنەری سەرۆكی كوردستان چاودێری جێبەجێكردنی رێككەوتنەكەی كردووە، وەك بینیشمان رێككەوتنەكە چەند فراوان و هەمەلایەن بوو، كەچی جێبەجێ نەكرا!! سەبارەت بەم بابەتە هەستیارە د.رۆژ نوری شاوەیس بە گوڵانی راگەیاند: «لە سیاسەتدا گەرەنتی نییە و من بەش بەحاڵی خۆم بڕوام بە گەرەنتی نییە لە سیاسەتدا، بەڵكو ئەوەی دەبێتە گەرەنتی بۆ جێبەجێكردنی هەر رێككەوتنێك هاوسەنگیی هێزە، ئێستاش ئەم هاوسەنگی هێزە لە نێوان هەولێر و بەغدا دروست بووە». لەمەش زیاتر جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق پێی گوتین: «لە ناو پڕۆژە یاسای بودجەی 2015ی عێراق نووسیومانە: (هەر لایەنێك ئەم رێككەوتنە جێبەجێ نەكات، لایەنەكەی دیكە پابەند نابێت بە جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنە)...» راشكاوانەتر واتە ئەگەر بەغدا ئەم رێككەوتنەی جێبەجێ نەكرد، ئەوا كوردستانیش نەوتی خۆی دەفرۆشێت و پەیوەندی لەگەڵ بەغدا نامێنێت، لەمەش گرنگتر لەم رێككەوتنەدا بودجەی پێشمەرگە خراوەتە ناو پڕۆژە بودجەی عێراق و لەسەر بودجەی وەزارەتی بەرگری عێراق خەرج دەكرێت، بۆ ئەمەش د.رۆژ پێی گوتین: «بڕگەیەكمان لەناو پڕۆژە بودجەی عێراق زیادكردووە، كە پشكی پێشمەرگە بە هیچ مەرجێكەوە گرێنادرێتەوە و لە هەر بارودۆخێكدا دەبێت ئەو بەشە بۆ پێشمەرگە تەرخان بكرێت»، دیارە ناكرێ ئەم حاڵەتە وەك گۆڕانكاری لە ئەقڵییەتی سیاسیی حوكمڕانانی عێراق بەرامبەر كوردستان بخوێندرێتەوە، لەبەر ئەوەی زەمینەی ئەو وەرچەرخان و گۆڕانكارییە دروست نەبووە و بەئاسانیش دروست نابێت، بەڵام ئەوەی گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە دەركەوتنی ئیرادەی پێشمەرگەیە كە واقیعێكی تازەی درووستكردووە و ئەوانەی ئێستا لە بەغدا حوكمڕانی دەكەن، ئاقڵانەتر لە مالیكی و ستافەكەی مالیكی واقیعی ئێستای عێراق و كوردستان دەخوێننەوە و دەزانن ئەوەی ئێستا كورد لەگەڵ بەغدا دەیكات، لەبەر خاتری دەوڵەتانی هاوپەیمان و هەروەها دەرفەتدانە بە عێراق بۆ ئەوەی خۆی راست بكاتەوە و بزانێت چۆن لەنێو دەوڵەتێكی فیدڕاڵی حوكمڕانی دەكرێت، ئەگەر لەم هاوكێشە تازەیەدا سەیری هەڵوێستی كەسێكی وەك د.حوسێن شەهرستانی وەزیری پێشووی نەوتی عێراق بكەین، كە لە ئیمزاكردنی ئەم رێككەوتنە ئامادە بووە، دەبینین بێجگە لەسەرۆك وەزیرانی حكومەتی عێراق، جێگری سەرۆك وەزیرانی حكومەتی كوردستانیش ئەو شاهیدییەیان داوە: د.حوسێن شەهرستانی بۆ گەیشتن بە رێككەوتنەكە رۆڵێكی ئەرێنی گێڕاوە، كە دیارە سەرەتا لە میدیاكان وا بڵاوكرایەوە كە د.حوسێن شەهرستانی بۆ ئەوە ئامادە بووە مەرج بە سەر كوردستاندا فەرز بكات، بەڵام واقیعەكە شتێكی دی بوو. پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا دەتوانین بڵێین: د.حوسێن شەهرستانی كە ماوەی هەشت ساڵە رێگرە لەوەی بەغدا و هەولێر لەسەر داڕشتنی یاسای نەوت و گاز بگەنە رێككەوتن و هەموو هەوڵی بۆ ئەوە بووە كە كوردستان هیچ دەسەڵاتێكی لە سیاسەتی نەوتی كوردستاندا نەبێت، ئێستا بە دوو مانگ هەموو بیركردنەوەی بەرامبەر كوردستان گۆڕا و رازی بوو نەوتی كەركووك بە بۆڕییە نەوتییەكانی كوردستان هەناردە بكرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئاسان نییە و ناتوانین بڕوا بكەین، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هەرێمی كوردستان لە دامەزراندنی ئەم كابینەیەی د.عەبادی هەموو هەوڵی بۆ ئەوە بوو وەزارەتی نەوت نەدرێتە د.حوسێن شەهرستانی، لەبەر ئەوەی ناتواندرێت لەگەڵی بگەنە رێككەوتن، ئەم قەناعەتە لای نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمریكا و بەریتانیاش چەسپابوو، بۆیە وەزارەتەكەیان دایە د.عادل عەبدولمەهەدی، هەر لەسەر ئەم پرسە و لەكاتی هەوڵەكان بۆ پێكهێنانی ئەم كابینەیە، بەڕێز خالید ساڵح (حەز ناكات بە دكتۆر ناوی بەرم) سەرۆكی زانكۆی كوردستان وتارێكی بەم ناونیشانە بۆ گوڵان نووسی: (ئاگات لە شەهرستانی بێت)، ناوەڕۆكی وتارەكەی مەترسیی دووبارە پێدانەوەی وەزارەتی نەوتی عێراق بوو بە د.حوسێن شەهرستانی، هەموو لایەكیش دەزانن بەڕێز خالید ساڵح جیا لەوەی یەكێك بووە لە ئەندامی ستافی راوێژكارانی نێودەوڵەتی بۆ داڕشتنی دەستووری عێراق، هەروەها راوێژكاری داڕشتنی یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستانیش بووە.
ئەم باكگراوەندەم بۆیە درێژە پێدا، بۆ ئەوەیە خوێنەر ئەو راستییەی بۆ ئاشكرا بێت، كە گەیشتن بە رێككەوتن لەگەڵ بەغدا مەسەلەی گۆڕینی مالیكی نییە بە عەبادی، بەڵكو مەسەلەكە خوێندنەوەی عەبادی و ستافەكەیەتی بەشێوەیەكی ئەقڵانی بۆ بارودۆخی ئێستای كوردستان و ئەو بارودۆخەی ئیرادەی پێشمەرگە دروستی كردووە، راستە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەموو هەنگاوەكانی لە چوارچێوەی دەستووری هەڵگرتووە و دەستوور پشتگیری سیاسەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات، بەڵام وەك بەڕێز محەمەد تۆفیق رەحیم بەرپرسی ژووری پەیوەندییە دبلۆماتییەكانی بزووتنەوەی گۆڕان لە دیمانەیەكدا بە گوڵانی راگەیاند، كێشەكانی نێوان هەولێر وبەغدا بە دەستوور چارەسەر ناكرێت، بەڵكو بە هێز چارەسەر دەكرێت، بێگومان دیارە ئەو پێگە و شكۆیەی ئەمڕۆ كوردستان هەیەتی لە ئیرادە و هێزی پێشمەرگەیە.
ئەگەر هەندێك لە هەڵسەنگاندنە ناوخۆییەكان بچینە دەرەوە و پرسیار بكەین: ئایا لە ناوەندەكانی فیكر و توێژینەوە چۆن سەیری ئەم رێككەوتنە دەكرێت؟ لێرەدا بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ئاماژە بە چەند خاڵێك دەكەین:
مایكل نایتس بەڕێوەبەری پڕۆگرامەكانی عێراق لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراسەتی سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك، لە وتارێكی بە ناونیشانی: (ئەم رێككەوتنە بكەنە دۆزینەوەی سەرچاوی داهاتی نوێ)، ئاماژەی بەوە كردووە، هەردوولا (عێراق و كوردستان) لەم رێككەوتنە براوە بوون، بۆیە پێویستە ئەمریكا پشتگیری بكات، بۆ ئەوەی جێبەجێ بكرێت. هەر لەم وتارەدا ئاماژە بەوەش كراوە كە ئەم رێككەوتنە بەرهەمی ساڵێك نیوەندگیری ئەمریكا و سێ مانگ كۆبوونەوەی نێوان هەولێر و بەغدایە، بەپێی ئەم رێككەوتنە وەك ئەو تۆێژەرە ئاماژەی پێكردووە، بەغدا رازی بووە بودجەی ساڵی 2014ی كوردستان لەسەر بنەمای 150 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا چارەسەر بكرێت، واتە حیسابی 150 هەزار بەرمیل نەوتی كوردستان بكرێت، پاشان ئەوەی دەكەوێتە سەر بەغدا بیداتە كوردستان، لە مانگی نۆڤەمبەر و دیسەمبەر بەپێی ئەم رێككەوتنە بەغدا بە دووجار بڕی ملیارێك دۆلاری بۆ كوردستان رەوانە كرد، ئەوەی مانگەكانی دیكەش دەبێت چارەسەر بكرێت، بەغدا لەم رێككەوتنە سەركەوتوو بوو، چونكە كوردستان رازی بووە رۆژانە 300 هەزار بەرمیل نەوتی كەركووك و 250 هەزاری خۆیشی هەناردە بكات بۆ بازاڕەكانی جیهان، ئەمەش تەنها رێگەیە لە ئێستادا و لەو كاتەی نرخی نەوت دابەزیوە. بۆ كوردستانیش پێشمەرگە مانگی 100 ملیۆن دۆلاری لە بودجەی سەروەری وەزارەتی بەرگری عێراق بۆ خەرج دەكرێت، ئەمەش ئیعترافكردنە بە پێشمەرگە وەك بەشێك لە سیستمی بەرگری عێراق.
كینس پۆلاك سەرۆكی سەنتەری سابان لە ئامۆژگای بەناوبانگی برۆكینگز لەسەر ئەم رێككەوتنە وتارێكی نووسیووە بە ناونیشانی: «پێنج هۆكار بوونە هۆی رێككەوتنی بەغدا و هەولێر» كە بریتین لەوەی (لە ئێستادا راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان ئاسان نییە، كوردستان نایەوێت ئەو سەقامگیرییەی هەیەتی تێكبچێت و ئەمە لای حكومەتی كوردستان زۆر زۆر گرنگە، دابەزینی نرخی نەوت، پاراستنی كەركووك لەلایەن پێشمەرگە پێگەی كوردی زۆر بە هێز كرد، خوێندنەوەی ئاقڵانەی حەیدەر عەبادی)، پڕۆفیسۆر پۆلاك كە لەسەر ئاستی ئیدارەی ئەمریكی لەسەر پرسی عێراق قسەكانی حیسابی لەسەر دەكرێت، خاڵی گەوهەری كردووە بە پاراستنی كەركووك لەلایەن پێشمەرگەوە، ئەو دەڵێت: ئەم رێككەوتنە ئیعترافكردن و رازیبوونی عێراقە بەوەی پێشمەرگە كەركووك بپارێزێت و نەوتەكەی بفرۆشێت، بەدیوێكی دیكەدا ئەم رێككەوتنە ئیعترافێكی زمنییە لەلایەن بەغداوە بە كوردستانییەتی كەركووك و بە رەزامەندی بەغدا دەبێتەوە بە بەشێك لە كوردستان .
ئەگەر سەرنج لە رای ئەم دوو پڕۆفیسۆرە بدەین كە هەر یەكەیان ماوەی زیاتر لە 10 ساڵە لەسەر پرسی كورد و عێراق توێژینەوەی وەرد و بابەتییانە دەكەن و بۆ ئیدارەی ئەمریكی فیكر بەرهەم دەهێنن، هەست دەكەین هۆكاری سەرەكی دەگێڕنەوە بۆ ئیرادەی پێشمەرگە كە چۆن هاوسەنگیی هێزی گۆڕیوە و پێگەی كوردستانی بەهێز كردووە.