مقاوەمەتی پێشمەرگە هێندەی رووخانی دیواری بەرلین كاریگەرە

ئەو داعشەی كە ماوەی 60 رۆژە هێزی پێشمەرگەی كوردستان رووبەڕووی دەبێتەوە، ئەو داعشە نەبوو كە لە 10ی حوزەیراندا شەش یەكەی سەربازی سوپای عیراق لەبەردەمیدا لەبەریەك هەڵوەشاوە و تەواوی چەك و تەقەمەنی و كەلوپەلی سەربازی بۆ بەجێهێشت. ئەو داعشەی پێشمەرگە رووبەڕووی بووەوە ئەو داعشەش نەبوو، كە لەمانگی رابردوو لە حەسەكەی سوریا یەك یەكەی سەربازی رژێمی سوریا بەتەواوەتی و بەهەموو چەك و تەقەمەنی و كەلوپەلی سەربازییەوە تەسلیمی تیرۆریستانی داعش بوو، ئەو داعشەی پێشمەرگە رووبەڕووی بووەوە بەمانای وشە دەوڵەتێكی گەورەی تیرۆریستی بووە كە گەورەترین و تازەترین چەكی سەردەمی ئەمریكی و رووسی لەبەر دەست بووە، بەدەیان جبەخانەی تەقەمەنی سەربازی و یەدەگی ئامێرە سەربازییەكان لە موسڵ و تكریت كەوتبووە بەردەستی، ئەو جبەخانە سەربازییانە سوپای ئەمریكا دروستی كردبوون و پڕی كردبوون لە فیشەك و تەقەمەنی و یەدەگی ئامێرە سەربازییەكان، بۆ ئەوەی سوپای عیراق ماوەیەكی دوور و درێژ لەو سنوورانە شەڕی تیرۆر بكات و پێویستی بە هیچ شتێك نەبێت، بەڵام ئەم هەموو گەنجینانە بە تەواوەتی بۆ داعش و دەوڵەتی ئیسلامی تیرۆریستان بەجێهێڵران. ئەو داعشەی پێشمەرگە رووبەڕووی بووەوە، ئەو داعشە نەبوو كە ئیمكانییەتی ماددی و دارایی سنووردار بێت، بەڵكو داعشێك بوو كە چەندین ملیار دۆلاری لە بانكەكانی موسڵ و تكریت و دیالە دەستكەوتبوو، ئەمە بێجگە لەوەی رۆژانەش بە رێگەی قاچاخ نەوتیان دەفرۆشت، هەربۆیە ئەو هێزە تیرۆریستییەی ماوەی 60 رۆژ پێشمەرگە بە تەنیاو بەبێ هیچ هاریكارییەكی نێودەوڵەتی رووبەڕووی بووەوە، ئەو شەڕە بوو كە تەنیا بەهێزی پێشمەرگەی كوردستان دەكرێت، كە وێڕای ئەوەی ئیمكانیەتی سەربازی لە هەموو روویەكەوە لەبەرامبەر هێزی تیرۆرستانی داعش و دەوڵەتی ئیسلامی كەمتر بوو، بەڵام لەبەر ئەوەی پێشمەرگە خاوەنی ئیرادەیەكی پۆڵایین بوو، شەڕی دژە تیرۆری بە جۆرێك وەرچەرخان، كە هەموو جیهان پێی سەرسام بێت و جیهان لە ئیرادەی پێشمەرگەوە بڕیاری دا سنوورێك بۆ تەواوی تیرۆریستان دابنرێت.
بە پشت بەستن بە ئیرادەی پێشمەرگە
ستراتیژیەتی بەرگری گۆڕا بۆ هێرشكردن
لەترسی تێوەگلان لەو زۆنگاوەی تیرۆریستان بۆ سەربازانی (ئەمریكا و ناتۆ)یان لە ناوەڕاست و باشووری عیراق و ئەفغانستان دروستیان كرد، هەم ئەمریكا و هەم دەوڵەتانی ناتۆش نەیاندەوێرا جارێكی دیكە بیر لە دەستێوەردانی سەربازی بكەنەوە، بەتایبەتی دەستێوەردانی سەربازی بە رێگەی ناردنی هێزی سەربازی زەمینی، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوە بوو كە ماوەی سێ ساڵە نە ئەمریكا و نە دەوڵەتانی یەكێتیی ئەوروپا و هاوپەیمانی ناتۆ كە نەیاندەتوانی بەهیچ شێوەیەك بیر لە گورزی سەربازی، یان دەستێوەردانی سەربازی لە سوریا بكەنەوە، ئەمە وێڕای ئەوەی زیاتر لە 50%ی دانیشتووانی سوریا ئاوارەی وڵاتانی دراوسێ بوون، بە دەیان هەزار كەسیش كۆمەڵكوژ كراون و بوونەتە قوربانی، تەنانەت سەبارەت بە رەفتارەكانی بەشار ئەسەد بەرامبەر بە گەلی سوریا زۆر لە سیاسەتمەدار و سەركردەكانی جیهان، ئاماژەیان بەوە كردبوو كە ئەسەد لاسایی میلۆسۆڤیچ دەكاتەوە و دەبێت دەستێوەردانی سەربازی بە پەلە بكرێت. لەمەش زیاتر باراك ئۆبامای سەرۆكی ئەمریكا بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە بە هێڵی سوور داناو جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، ئەگەر ئەسەد چەكی كیمیاوی بەكار بهێنێت، ئەوا دەستێوەردانی سەربازی دەكات، بەڵام وەك هەموو جیهان بینی و نەتەوە یەكگرتووەكان سەلماندی كە ئەو چەكەی بەكارهێناوە، بەڵام دیسان نەتوانرا بڕیاری دەستێوەردانی سەربازی، یان وەشاندنی گورزێكی سەربازی بە فڕۆكە، یان رۆكێت دژی رژێمی دیمەشق بگیرێتەبەر.
ئەم ترسە گەورەیەی ئەمریكا و رۆژئاوا لەدوای دەستێوەردانی سەربازی لە لیبیا و رووخاندنی رژێمی موعەمەر قەزافی لە ساڵی 2011 زیاتر بوو، لەبەر ئەوەی دوای رووخانی رژێمەكەی قەزافی خەڵكانێك دروستبوون لەبری ئەوەی سوپاسی هێزەكانی ئەمریكا و ناتۆ بكەن، ئەوان خۆیان دبلۆماتەكانی ئەمریكایان لەناو لیبیا قەتڵوعام كرد. ئەمەش ئەو قەناعەتەی لای ئیدارەی ئەمریكا و سەرانی ناتۆ دروستكردبوو، بەوەی دەستێوەردانی سەربازی ناتوانێت كێشەی تیرۆر چارەسەر بكات و زیاتر تیرۆریستان بەهێزتر دەكات. هەر بۆ نموونە ئێستا ئیدارەی ئەمریكی لە سوریا لە نێوان دوولایەندایە كە یەكێكیان هاوپەیمانی نێوان رژێمی ئەسەد و حزبوڵایە و ئەوی دیكەشیان تیرۆریستانی قاعیدەیە، ئەوەی یەكەمیان ئەسەد و حزبوڵا هیچ جیاوازییەكیان لەگەڵ تیرۆریستان نییە و ئەوی دووهەمیشیان كە داعشە لە رێكخراوی قاعیدە تیرۆریستترە، بۆیە ئەمریكا لە سوریا كەوتۆتە نێوان دوو هێزەوە كە هەردووكیان بە شەیتانی گەورە ناوزەدی دەكەن.
ئەم پرسە بۆ باشوور و ناوەڕاستی عیراقیش بە هەمان شێوە بوو، لەبەر ئەوەی ئەمریكا بەو جۆرە سەیری هاوكێشەی سیاسیی عیراقی دەكرد، ئەگەر هاوكاریی حكومەتی بەغدا بەسەرۆكایەتیی نوری مالیكی بكات، ئەوا راستە مالیكی لەوانەیە بتوانێت ئەو شوێنانە بگرێتەوە، بەڵام لە هەمانكاتدا شەڕێكی خوێناوی ئەوتۆ لە نێوان عەرەبی شیعە و سوننە دروست دەبوو، كە كۆمەڵكوژی و ژینۆساید بەدوای خۆیدا بهێنێت، ئەگەر یارمەتی عەرەبی سوننەش بدات، ئەوا دەبێت پێشوەختە بەدوای ئەو سەركردە سوننییانە بگەڕێت كە لەناو عەرەبی سوننە پێگە و نفووزیان هەیە، هەروەها دۆستی ئەمریكاش بن ، بۆیە لەدوای رووداوەكانی موسڵ ئەمریكا پرسی هاریكاریی دەوڵەتی عیراقی گرێدایەوە بە راستكردنەوەی پرۆسەی سیاسی و پێكهێنانی حكومەتی نوێی عیراقەوە دوای گۆڕینی نوری مالیكی بە كەسێكی دیكە. بەرامبەر بە هەرێمی كوردستانیش، لەبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان مانەوەی كوردستانی لەناو عیراقدا بەستبۆەوە بە جێبەجێكردنی تەواوی بڕگە و ماددە دەستوورییەكانی عیراق و حكومەتی بەغداش لەسەر دەستی نوری مالیكی بەرەو تاكڕەویی دیكتاتۆری هەنگاوی هەڵگرتبوو، ئەوا ئەمریكاش لەترسی دابەشبوونی عیراق و دروستبوونی شەڕی مەزهەبگەرایی نێوان شیعەو سوننە، لەسەر دوو ئاست گوشاری خستبووە سەر كوردستان بۆ ئەوەی هەنگاو بەرەو سەربەخۆیی تەواو هەڵنەگرێت، لایەنی یەكەمی گوشارەكەی بریتی بوو لە رێگرتن لە كڕینی نەوتی كوردستان، لایەنی دووەمیشی بریتی بوو لەوەی رێگە نەدات هێزی پێشمەرگەی كوردستان بە ئاستی سوپای دەوڵەتێك پڕچەك بكرێت، بۆ ئەمەش نە حكومەتی عیراق بودجە و مووچەی پێشمەرگەی دەدا، هەروەها چاوپۆشی لەوەش كردبوو كە لەچوارچێوەی پەرەپێدانی توانای سوپای عیراق بە هەمان ئاست هێزی پێشمەرگە پەرەی پێبدرێت و بە هاوشێوەی سوپای عیراق چەكدار بێت. بەڵام دوای داگیركردنی موسڵ لەلایەن داعش و دامەزراندنی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی واقیعێكی تازە هاتەپێشەوە، لەنێو ئەم واقیعە تازەیەشدا ئیرادە و مقاوەمەتی پێشمەرگە واقیعێكی تازەتری دروستكرد، ئەو واقیعە تازەیەش ئەوە بوو كە پێشمەرگە بە جیهانی سەلماند، هێشتا ورە و ئیرادە بۆ شەڕی دژە تیرۆر بوونی هەیە و ئەگەر دەتانەوێت شەڕی دژە تیرۆر بكەن، دەتوانن هاوكاریمان بكەن.
سەرۆك بارزانی پێش هاریكاری نێودەوڵەتی
ستراتیژیەتی هێرشكردنی بۆ سەر تیرۆریستان راگەیاند
سەرۆك بارزانی فەرماندەی گشتیی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان لەسەرەتاوە نەیویست هێزەكانی پێشمەرگە لە شەڕێكەوە بگلێن كە شەڕەكە شەڕێكی جیهانی و نێودەوڵەتییە و ناكرێت پێشمەرگە بە تەنیا بكەوێتە شەڕێكەوە كە پێویستە هەموو هاوپەیمانانی دژە تیرۆر بیكەن، لەمەش زیاتر بە حوكمی ئەوەی ناوچەكانی عەرەبی سوننە لەلایەن داعشەوە كۆنترۆڵ كرابوون، هەروەها بەهۆی تێكەڵكردنی داخوازیی رەوای عەرەبی سوننە لەگەڵ تیرۆریستان لەلایەن حكومەتی بەغداوە، ئەوا تێكەڵبوونی پێشمەرگە لەو شەڕەدا، دوور نەبوو جۆرە حەساسییەت و دوژمنایەتییەكیش لەنێوان كورد و عەرەب دروست بكات.
هەربۆیە ستراتیژییەتی سەرۆك بارزانی بۆ جووڵەی پێشمەرگە لەسنووری بەرگریكردن لە كوردستان دیاری كرا، ئامانجی ئەم ستراتیژە بۆ ئەوە بوو ، شەڕی دژی تیرۆریستان پێش ئەوەی پێویستی بە كاردانەوەی سەربازی بێت، پێویستی بە بەرنامەیەكی سیاسیی هەمەلایەن هەیە، پێش هەمووان جیاكردنەوەی داخوازییە رەواكانی عەرەبی سوننەیە لە تیرۆریستان كە دەبێت جیابكرێتەوە، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی پێكهاتەی عەرەبی سوننە لە شەڕی دژە تیرۆردا رۆڵێكی كاریگەریان هەبێت، هەروەك چۆن لە ساڵی 2007 و لە چوارچێوەی ئەو ستراتیژەی سەرۆك بوش پیادەی كرد، عەرەبی سوننە توانییان شكستێكی گەورە بە سەر تیرۆریستانی رێكخراوی قاعیدە بهێنن.
ئەم ستراتیژەی سەرۆك بارزانی لە زۆر لاوە تەفسیری ناجۆر و لابەلای بۆ كرا، تەنانەت نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عیراق تۆمەتی بۆ هەولێر دروستكرد، هەروەها ئەمریكاش نەیدەویست واقیعی تازەی دوای داگیركردنی موسڵ قبوڵ بكات، بۆیە پرسەكە گەیشتە ئەوەی كە لەماوەی دوو مانگدا هیچ هاوكارییەكی پێشمەرگە نەكرێت.
لەبەرامبەر هەڵوێستی ئەمریكا و حكومەتی عیراق، دیارە تیرۆریستانی داعشیش كە دوای خۆبەدەستەوەدانی سوپای عیراق لە موسڵ و تكریت، هەروەها خۆبەدەستەوەدانی یەكەیەكی سەربازی رژێمی ئەسەد لە ڕەقە بەجۆرێك غروور ببوون، كە بیر لەوە بكەنەوە هەرێمی كوردستانیش داگیر بكەن، بۆ ئەمەش پیلانی داگیركردنی قەزای (شەنگال)یان دانا، هەڵبژاردنی قەزای (شەنگال)یش وەك ئامانجی یەكەم بۆ داگیركردنی كوردستان لەبەر چەند هۆكارێك بوو:
1. جوگرافیای شەنگال بەو جۆرەیە كە لە دهۆك و زاخۆەوە زۆر دوورە، هەروەها لەنێوان شەنگال و دهۆكدا كۆمەڵێك گوندی عەرەب هەن كە دەبنە بەربەست لەبەردەم گەیشتنی هاریكاریی پێشمەرگە بۆ قەزای شەنگال.
2. لەبەر ئەوەی بەشی زۆری دانیشتووانی قەزای شەنگال كوردی ئێزدین، ئەوا بەرنامەیان بەو شێوەیە بوو كە لەبەر جیاوازیی ئایینی ئەنفال بەسەر بەشێكی نەتەوەی كورد بكەن و سەروماڵیان ببەن و ژنەكانیشیان بكەن بە جاریە و بەسەر تیرۆریستاندا دابەشی بكەن. بەمەش ترس و تۆقاندن بخەنە ناو خەڵكی كوردستان و نەتوانن مقاوەمەت بكەن.
3. گەرنتی شەنگال بۆ تیرۆریستانی داعش، پێكەوە گرێدانەوەی سوریا و عیراق بوو بە تەواوەتی و كردنەوەی بەرەیەكی هاوبەش بوو بۆ تیرۆریستانی داعش بۆ ئەوەی لەگەڵ چەكدارەكانیان بە هاوبەشی هێرش بكەنە سەر كوردستان.
4. بەهۆی ئەو چەك و ئیمكانییەتە زۆرەی لەبەردەستی تیرۆریستانی داعش بوو، لە روانگەی سەربازییەوە باڵانسی هێز لە بەرژەوەندیی تیرۆریستاندا بوو، هەروەها شەڕی تیرۆریستانیش بۆ پێشمەرگە شەڕێكی تازە بوو، بۆیە پیلانی تیرۆریستان بەو جۆرە بوو لەگەڵ وەشاندنی یەكەم هێرش ورەی پێشمەرگە بڕووخێنن و هێرشەكەیان سەركەوتوو بێت، لەمەش زیاتر تیرۆریستانی داعش لەو بڕوایەدا نەبوون پێشمەرگە توانای هێرشی بەرامبەری هەبێت.
دیارە تیرۆریستانی داعش بەهەر شێوەیەك بێت، توانییان بەشێك لە پیلانەكەیان جێبەجێ بكەن و شەنگال داگیر بكەن، لەمەش زیاتر توانییان كۆمەڵكوژیش بكەن و ژمارەیەك كچ و ژنی كوردیشیان بردو بەسەر تیرۆریستاندا وەك جاریە دابەشیان كردن، زیاتر لە 200هەزار هاووڵاتی كوردی ئێزدیش ئاوارەی چیای شەنگال بوون. بەڵام ئەوەی داعش چاوەڕێی نەبوو، ئەوە بوو كە بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی كوردستان ستراتیژیەتی بەرگریی هێزی پێشمەرگە بگۆڕێت بۆ هێرشی سەرتاسەری بۆ سەر تیرۆریستان و هێرشەكانی تیرۆریستانی داعش بۆ سەر كوردستان رابگرێت.
ئەم بڕیارە گرنگەی سەرۆك بارزانی و بەردەوامی هێزەكانی پێشمەرگە بۆ گرتنەوەی هەموو ناوچەكانی شەنگال و كردنەوەی رێگە بۆ رزگاركردنی ئاوارەكانی شەنگال پێش ئەوەی هێرشە ئاسمانییەكانی ئەمریكا دەست پێبكات، بووە هۆكاری ئەوەی كە تێڕوانینی ئەمریكا و هاوپەیمانانی دژە تیرۆر لەشەڕی دژە تیرۆردا لە بێ ئومێدبوون لەشەڕی دژە تیرۆرەوە، لە ئیرادەی پێشمەرگەوە هیوایەك بۆ شەڕی دژی تیرۆریستان دروست بێتەوە، لێرەدا بەچەند خاڵێك ئاماژەی پێدەكەین:
پێش ئەم مقاوەمەتە بێ وێنەیەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، ئەمریكا و هاوپەیمانانی دژە تیرۆر و هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسی، لەشەڕی دژەتیرۆر نائومێد بوون، نائومێدییەكەشیان بەو جۆرە بوو كە نەتوانن بەرامبەر كۆمەڵكوژیی رژێمی ئەسەد و فراوانبوونی رێكخراوی تیرۆریستی داعش هەتا گەیشتە ئەوەی ببنە دەوڵەتێكی تیرۆریستی دەستەوەستان بن.
پێش ئەم مقاوەمەتەی پێشمەرگە، تیرۆریستان هێندە كێشەی بێ چارەسەریان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی جیهانی ئیسلامی دروستكردبوو، كە ئیدارەی سەرۆك ئۆباما نەیدەتوانی بڕیار بدات، ئەمەش نەك هەر مەزندەی چاودێرێكی سیاسی بێت و بەس، بەڵكو بیرمەندێكی وەك ریچارد هاس كە لەسەردەمی كلینتۆن سەرۆكی ستافی پلاندانەران بووە لە وەزارەتی دەرەوە، راشكاوانە ئەوە بڵێت كە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا كار ناكات و دەستەوەستانە لە ئاستی كێشەكان، باڵیۆزی ئەمریكا بۆ كاروباری سوریا راشكاوانە بڵێت: (من بۆیە دەستم لەكار كێشایەوە، لەبەر ئەوەی چی دیكە ناتوانم بەرگری لە سیاسەتی وڵاتەكەم بەرامبەر سوریا بكەم)، وەك تۆماس فریدمان لە رۆژی 7ی ئاب پێناسەی سەرۆك ئۆبامای كردووە و نووسیویەتی: سەرۆك ئۆباما نیوەی سەری بەهۆی ئەو كێشانەوە سپی بوو، نیوەكەی تریشی داناوە بزاڤی پارتی چا ( Tea party) سپی بكات، بەڵام مقاوەمەتی پێشمەرگە هەموو ئەو گرێیانەی بۆ سەرۆك ئۆباما كردەوە، سەرۆك ئۆباما لە دیمانەكەی لەگەڵ تۆماس فریدمان بۆ نیۆرك تایمز، راشكاوانە ئەوەی روونكردۆتەوە بەوەی بۆچی توانی بۆ كوردستان بڕیار بدات و نەیتوانی بۆ سوریا و بەشەكانی دیكەی عیراقیش بڕیار بدات.
مقاوەمەتی هێزی پێشمەرگە، جارێكی دیكە ریزەكانی دەوڵەتانی دژەتیرۆری رێكخستەوە، دیارە پێش ئەم مقاوەمەتەی هێزی پێشمەرگە، هەموومان هەڵوێستی هەموو دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمریكامان لە كۆنگرەكانی ژنێف یەك و ژنێف دوو بینیوە، كە چۆن نەیاندەتوانی بەهیچ شێوەیەك بڕیار بدەن، لە كاتێكدا كۆمەڵكوژییەكی زۆر گەورەتر لەوەی شەنگال لە سوریا لەسەر ئەرزی واقیع بوونی هەبوو. بەڵام مقاوەمەتی هێزی پێشمەرگە وایكرد، تەنها لەماوەی چەند كاتژمێرێكدا پێشنیارەكەی فەرەنسا بێتە واری جێبەجێكردن و ئەنجوومەنی ئاسایش كۆبێتەوە و بەكۆی دەنگی هەر 15 ئەندامەكەی سەركۆنەی كارەكانی داعش لە شەنگال بكەن، سەرۆك ئۆباما بڕیار بدات كە دەست بە هێرشی ئاسمانی بكرێت.
بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەم بۆچوونە، خوێنەری ئەم دێڕانە دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ سەر پەیامەكەی سەرۆك ئۆباما كە بەرەبەیانی رۆژی هەینی بڕیاری دا، هێرشەكان دەست پێبكات، سەرۆك ئۆباما لە یەكەم قسەیدا دەڵێت: هەموو ئەوانەی پێیان دەگوتین كەس نییە هاوكاریمان بكات، ئەوا ئێمە بڕیارمان دا هاوكاریتان بكەین.
مقاوەمەتی پێشمەرگە وەرچەرخانێك
بە ئاستی رووخانی دیواری بەرلین
هەتا رووخانی دیواری بەرلین گەورەترین كێشە و ئاستەنگ لە بەردەم بڕیاردان لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی سەروەریی دەوڵەت و دابەشبوونی دەوڵەتەكان بوو، بەسەر هەردوو جەمسەری رۆژهەڵات و رۆژئاوادا، بۆیە دوای رووخانی دیواری بەرلین كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە یەكەم ئەزموونیدا بۆ رووبەڕووبوونەوەی دەستدرێژیی سەدام حوسێن بۆ داگیركردنی كوەیت، بە یەكدەنگی بڕیاری خۆی دەركرد و دوو جەمسەری لە جیهاندا بوونی نەما، بەڵام لە كارەساتی 11ی سێپتەمبەری 2001 دوای تەقاندنەوەی هەردوو باڵەخانەی رێكخراوی بارزگانیی جیهانی لە نیویۆرك لەگەڵ ئەوەی هەموو جیهان پێكەوە سەركۆنەی تیرۆری كرد، بەڵام خودی سەرهەڵدانی تیرۆر بەو فراوانییە دووبارە جیهانی لە ژێر بیانووی جۆراوجۆردا دابەش كردەوە، هەر بۆیە دوای رووخانی ئیمارەتەكەی مەلا عومەر لە ئەفغانستان، كۆدەنگیی جیهانی بەرامبەر بە تیرۆریستان دروست نەبوو، تەنانەت جۆرج بوش لە دەرەوەی چەتری نێودەوڵەتی رژێمی سەدام حوسێنی رووخاند، هەروەها لەهێرشی ناتۆ بۆ سەر لیبیا و رووخانی رژێمی موعەمەر قەزافی تەنانەت لە ناو ناتۆش یەكڕیزیی دروست نەبوو، لە كێشەی سوریاشدا ئەوە ماوەی سێ ساڵە باردۆخەكە دەبینین. لەدوای 9ی حوزەیرانیشەوە كە ماوەی دوو مانگە داعش خەلافەتی ئیسلامی لە دوو وڵات راگەیاندووە، نەتوانرا كۆدەنگیی نێودەوڵەتی بەرامبەر تیرۆریستانی داعش دروست بێت.
كەواتە واقیعی 13 ساڵی دوای كارەساتی 11ی سێپتەمبەر و چوارساڵی دوای گۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبی و سێ ساڵی دوای شۆڕشی سوریا، ئەو راستییە بە جیهان دەڵێت، كۆدەنگیی جیهان لەبەرامبەر رووداوەكانی شەنگال و كارە تیرۆریستیەكانی داعش، بۆ ئەوە ناگەڕێتەوە كە جیهان هەڵوێستێكی تازەی گرتۆتەبەر، بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی مقاوەمەتی هێزی پێشمەرگە لەسەر ئەرزی واقیع و لە بەرەكانی شەڕی دژە تیرۆریستاندا واقیعێكی تازەی دروستكردووە كە هەڵوێست و بیركردنەوەی تازەی دەوێت، ئەو واقیعە تازەیەش كۆتایی بەو باردۆخەی پێشان هێنا كە ئەمریكا و ناتۆ لە ناویدا بەمجۆرە بوون:
1. بەپێی دیراسەتێكی زانكۆی هارڤارد، ئەمریكا بۆ شەڕی ئەفغانستان و عیراق زیاتر لە 6 ترلیۆن دۆلاری خەرج كردووە، ئەم 6 ترلیۆن دۆلارە دەكاتە بودجەی 30 ساڵی هەردوو دەوڵەتی ئەفغانستان و عیراق، بەڵام ئەمریكا لەهەردوو دەوڵەتەكە نەیتوانی تەنها 30 كیلۆمەتر بكاتە هاوپەیمانی خۆی.
2. ئەمریكا و ناتۆ لە عیراق و ئەفغانستان بە هەزاران سەربازیان كوژراو بە دەیان هەزاریان برینداربووە، بەڵام عەرەبی عیراق و ئەفغانییەكان شەڕەكانیان لەبەرامبەر ئەمریكا و ناتۆ وەك جیهاد سەیر دەكەن و بۆ كوشتنی سەربازانی ئەمریكا وناتۆ پشتگیریان لێدەكرێت.
3. ئەمریكا لە كۆتایی 2011 لە عیراق كشایەوە، بەڵام لە 2014 عیراق بە واقیعی بوونی نەما، ئێستا دەیەوێت بە هەر نرخێك بێت لە ئەفغانستانیش بكشێتەوە.
4. دوای ساڵی 2011 ش كە بارودۆخی لیبیای هاتەسەر هێندەی دیكە ئەمریكا و ناتۆ نائومێد بوون و گەیشتنە ئەو قەناعەتەی جارێكی دیكە پەنا بۆ دەستێوەردانی سەربازی نەبەن. بەڵام مقاوەمەتی پێشمەرگە و چۆكدادانی داعش لەبەردەم ئیرادەی پێشمەرگە، كۆتایی بەم هەموو بارودۆخە هێنا. بۆیە دوای ئەوەی جیهان هەستی كرد كە هەرێمی كوردستان ئەو تەنها شوێنەیە لە هەموو جیهاندا كە دەتوانرێت شەڕی دژە تیرۆری تێدا بكرێت، ئەوا كۆدەنگیی نێودەوڵەتی دروستكرد و ئەو گرێ گەورەیەشی بۆ سەرۆك ئۆباما كردەوە كە نەیدەتوانی بڕیار بدات. فریدمان گووتەنی نیوەی سەری سپی بوو بەدەست كێشەكانەوە، نەیدەتوانی بڕیار بدات.