شاری موسڵ كە ناوەندی پارێزگای نەینەوایەو دەكەوێتە سەر رووباری دیجلە لە باكووری عیراق، بەر لە هاتنی ئەوەی پێی دەگوترێ دەوڵەتی ئیسلام لە عیراق و شام (داعش) بۆ ئەو شارە، بە دووەم شاری عیراق دەژمێردرا دوای بەغدای پایتەخت، بەڵام ئەمڕۆ بۆتە خراپترین شاری عیراق، ئەو كاتە ژمارەی دانیشتوانی موسڵ نزیكەی 3 ملیۆن كەس دەبوو، ئەمە وێڕای ئەوەی كە مەڵبەندێكی بازرگانیی گرنگی عیراق بوو، بەو پێیەی لە هەردوو دەوڵەتی سوریاو توركیا نزیكە، ساڵانە رێژەی بازرگانی كردن لەو شارەدا خۆی لە ملیۆنان دۆلار دەدات، بەڵام لە ساڵی 2014 بوو بە مۆڵگەی تیرۆرو كاولكاری و دەروازەی پیلانگێڕان بۆ كردەوەی تاوان لە لایەن تیرۆریستان و گروپە چەكدارەكان جا لەژێر هەر ناوێكدا بێت.
تا چەند موسڵ بەرگەی ئەمە دەگرێت؟
لە ئێستادا دەبینین كە شاری موسڵ دوای داگیركردنی لەلایەن داعشەوە رۆژ لەدوای رۆژ بەرەو هەرەس و كاولكاریی دەچێت، دیارە كەمیی خۆراك و پچڕانی كارەبا و بەرزبوونەوەی نرخی سووتەمەنی و غاز و كەرەستەی خۆراك بە شێوەیەك كە پێشتر ئەمەی بەخۆوە نەدیبوو ئەمە سەرباری نەمانی ئاوی خاوێنی خواردنەوە، ئەم فاكتەرانە بوون كە ئەو شارەی بەم ئەنجامە گەیاند، ئەگەر یەكێك ئاگای لە نرخەكانی هەندی كەرەستە بێت دەبینێ كە نرخی یەك بوتڵە غاز لە 22 دۆلار زیاترەو و نرخی یەك لیتر بەنزینیش دەگاتە زیاتر لە 5 دۆلار.
زافر عومەر هاووڵاتییەكی دانیشتووی موسڵە بە گوڵانی راگەیاند: ژیان لەو شارە كۆتایی هاتووەو هیچ ئومێدێك نییە كە وەك جارانی لێ بێتەوە، ئەوان بە ناوی دەوڵەتی ئیسلامییەو لەعێراق و شام سەریان لێ شێواندووین و ئێمەش ناتوانین خۆمانی لێ رزگار بكەین، دوای ئەوەی هەموو چەكەكانیان لە هاووڵاتیان سەندەوەو دەستیان گرت بەسەر جومگەكانی شارو ترس و تۆقین و دڵەڕاوكێیان خستە دەروونی خەڵكەكەوە، ئەوان سەرەتا كە هاتنە ناو شارەكە دەستیان بە تاوان كرد دژ بە سەربازانی سوپاو هاووڵاتیانی مەسیحی و شەبەك و كورد، ئەمە وێڕای دەستدرێژی كردن بۆ سەر ژنان و بەحەڵاڵ زانینی ئافرەتان بۆ خۆیان بەبێ هیچ مەرج و یاسایەك.
(ع.م) لە موسڵەوە بۆ گوڵانی روونكردەوە كە رێكخراوی داعش زیاتر لە 300 شوێنی فرۆشتنی جلوبەرگ و پێداویستییەكانی ئافرەتانی لەناو شاردا داخستووە، هەروەها كەلوپەلی ئەفغانی هاوردەكردووەو لە ئێستادا لە دوكانەكاندا دەفرۆشرێت، ئەمە سەرباری ئەوەی كە ناوبەناو دەستدرێژی دەكەنە سەر كیژۆڵانی تەمەن 14-35 ساڵان. ئەو دووپاتیشی كردەوە كە لە شەڕەكانی دەوروبەری موسڵ داعش زیانێكی زۆری لەلایەن هێزەكانی پێشمەرگەوە لێ كەوتووە، بۆیە كۆمەكێكی زۆری لە سوریاوە بۆ هاتووە، لەوانە سەدان كەس بۆ یارمەتیدانیان گەیشتوون، ئەمە سەرباری گەیشتنی زیاتر لە 800 ئۆتۆمبیل لە سوریاوە، ئاماژەشی بەوەكرد كە داعشییەكان چەندین رەگەزنامە لەخۆ دەگرن لەوانە (ئەفغانی، بەریتانی، ئەمریكی، سوری، عیراقی، سعودی بەرادەیەكی زۆر، فەلەستینی، ئیماراتی).
خۆبەخشیی و چوونە ناو داعشەوە
(ع.م) زیاتر دەڵێت: خۆبەخشیی و چوونە ناو داعشەوە بە زۆرییە دوای ئەوەی بەر لە چەند رۆژێك والی موسڵ چەندین فەرمانی بۆ لاوان دەركرد، كە بێنە ریزی چەكدارانەوە و مانگانە 100 هەزار دیناریان پێدەدرێت، هەروەها هەر یەكێك هەشت مانگ لەگەڵیاندا بمێنێتەوە مووچەی مانگانەی دەبێتە 600 هەزار دینار، بەڵام ئەگەر بۆ ماوەی ساڵێك لەگەڵیان بەردەوام بێت مووچەكەی دەگاتە یەك ملیۆن دینار.
هەروەها روونی كردەوە كە رێكخراوی داعش بە زۆریی داوا لە خەڵكی موسڵ دەكات بێنە ریزی چەكدارانەوە و هەندێ ئافرەتیش هەن كە شان بەشانی پیاوانی داعش دەبینرێن.
موسڵ بە گرنگترین پارێزگای عیراقی دادەنرێت، چونكە رووبەرێكی فراوانی زەویی كشتوكاڵیی هەیە، هەروەها بە دەیان بیرە نەوتی تێدایە كە تا ئێستا بەكارنەهێنراون، موسڵ زیاتر بە چاندنی دانەوێڵەو سەوزە ناسراوە، ئەمە وێڕای ئەوەی كە ناوەندێكی بازرگانی و ئابووری و پیشەسازی و گەشتیاریی فراوانە و هێڵی سەرەكیی پەیوەندییشە لەگەڵ توركیا و سوریادا، هاوكات دەكەوێتە سەر رووباری دیجلەو چەندین بەنداوو دارستان لەخۆدەگرێت.
پارێزگای موسڵ بە سەبەتەی خۆراكیی عیراق دەژمێردرێت لەبەر ئەوەی دانەوێڵە بۆ سەرجەم ناوچەكانی عیراق هەناردە دەكات، ئەمە سەرباری ئەوەی كە بەوە ناسراوە دەیان شوێنەواری مێژوویی و شارستانیی سەردەمی ئاشوورییەكانی تێدایە و زۆربەی مەزارگەی پێغەمبەران یونس و جەرجیش و شیت (سڵاویان لە بێت) لەخۆ دەگرێت.
داعش بڕوای بە پێغەمبەران نییە
موئەییەد حەمید كە توێژەرێكی ئیسلامییە و خەڵكی موسڵە و ئێستا ئاوارەی بەغدا بووە، دەپرسێت ئایینی تیرۆرستانی داعش چییە؟ زۆر لە هاوڵاتییان پێیان وابوو كە رێكخراوێكی سەلەفیی ئاینییە و ئامانجی ئەوەیە داكۆكی لە مافی هەژاران و شوێنكەوتووانی بیری سەلەفی توندڕەوی ئایینی بكات، بەڵام دوای ئەوەی بە وردیی چاودێریی دیمەنەكەمان كرد هەموو تاوانەكانیان ئاشكرابوو لە كوشتن و دەستدرێژی كردن و دواتر تەقاندنەوەی مەزارگەی یونس پێغەمبەر لە موسڵ، بۆمان دەركەوت كە میللەت و ئایینی داعش چییە.
ئەم رێكخراوە تیرۆریستە دەستی كردەوە بە چەكداركردنی منداڵان لە ریزەكانی خۆیاندا و بەشداریشیان پێدەكەن لە خولەكانی مەشق و دواتر بەسەر پێكهاتە چەكدارییەكانیاندا دابەشیان دەكەن، بەمەش نەوەیەك لە تیرۆریستان پێدەگەیەنن كە هەر لە منداڵییەوە چەك هەڵدەگرن و سۆزی بەزەیی و رەحمەت لە دڵ و دەروونیاندا دەسڕنەوە.
شاردراوەش نییە كە تیرۆریستانی داعش چەند كاری ناڕەواو قێزەوەن ئەنجام دەدا لەو شارانەی كە كۆنترۆڵی دەكەن، لەوانە هەڵمەتی رووخاندن و تەقاندنەوەی مەزارگەی پێغەمبەران و كۆچ پێكردنی مەسیحییەكان لە ماڵ و حاڵی خۆیان، هەروەها هەڕەشەكردن لە خانەوادە كوردەكان.
رێكخراوی داعش كە مانگی رابردوو لەو ناوچانەی دەستی بەسەردا گرتوون و خەلافەتی راگەیاند ئەنجامدانی تەقاندنەوەی چەند شوێنێكی پەرستنی خستە ئەستۆ كە مێژووەكەی بۆ چەند سەدەیەكی رابردوو دەگەڕێتەوە. لەلای خۆیەوە ئەسیل نجێفی پارێزگاری نەینەوا داوای لە خەڵكی موسڵ كرد هاوكاریی لەگەڵ ئەو كەتیبانە بكەن كە بە یارمەتیی ئەوان ئەم واقیعە دەگۆڕن، بۆیە لە رۆژانی داهاتوودا لە چۆنێتی رێكخستنی كارەكانی ئەو كەتیبانە و ئامانجەكانیان ئاشنا دەبین.
داعش هەوڵی ئەوەی دا بە هەموو شێوازێك ژینگەیەك بدۆزێتەوە بۆ فراوان بوونی دەسەڵاتیان لە سوریاو عیراق، لە عیراق ئەم رێكخراوە توندڕۆیە ململانێی نێوان گروپە چەكدارەكانی (بەعسی و نەقشبەندی و عەشایری) و نێوان حكومەتی ناوەندی قۆزتەوە بۆ دابینكردنی كەش و هەوایەك لەپێناو فراوانكردنی دەسەڵاتەكەیدا. ئەمەش هەر لە سەرەتاوە دیاربوو كە ناكۆكیی توند لەسەر هەردوو ئاستی ئایدیۆلۆژی و كۆمەڵایەتی هەیە لە نێوان داعش و ئەو پێكهاتانە، كە ئەمەش وای كرد زۆر كەس بیربكەنەوە بەوەی كە رەنگە پێكدادان لەنێوان ئەو هاوپەیمانە كاتییانەدا رووبدات.
داعش هەموو ئەو فەرمانبەرانەی لەكار لابرد كە سوننی نەبوون
داعش كە زیاتر لە سێ هەفتەیە دەستی بەسەر زۆربەی جومگەكانی پارێزگای نەینەوادا گرتووە، رایگەیاندووە كە هەرچی فەرمانبەری مەسیحی و یەزیدی و شەبەك و شیعە هەیە لەكار دوورخراونەتەوە، لە ئێستاشدا خەریكی فەتوایەكە تایبەت بە ئافرەتی فەرمانبەر.
والی تازەی موسڵیش فەرمانی داوە كە مەسیحی و شەبەك و كاكەییەكان ئەوانەی كە شیعە مەزهەبن لەسەركار لاببرێن، لەلایەكی دیكەوە سەرچاوە سەربازییەكان لە تەمموزی رابردوودا دووپاتیان كردەوە كە هێزێكی فەرماندەیی تیپی دووی پیادە بە هاوكاریی لەگەڵ ئاژانسی لێكۆڵینەوەكان لە نەینەوا لەناوچەی 90ی ئەربەجییەی بەری چەپی شاری موسڵ لە كردەیەكی ئەمنیدا توانی گەمارۆی بەرپرسی ئەمنی و والی موسڵ و دوو لە یاریدەدەرانی بدەن و بیانكوژن و دواتر رێكخراوەكە والییەكی تازەی دامەزراند. چەند رۆژێكە پارێزگای نەینەوا و هەندێ لە ناوچەكانی تكریت و رومادی و فەلوجە و بێجی و حەویجەو سەعدیە كەوتوونەتە ژێر كۆنتڕۆڵی رێكخراوی داعشەوە، لە ئاكامدا شەڕو پێكدادان لەنێوان داعش و هێزەكانی حكومەت و پێشمەرگە روویدا و بەدەیان كەس كوژران و برینداربوون.
دانیشتوانی رەسەنی موسڵ بە شێوەزاری موسڵاویانە قسەدەكەن كە ئەمەش لێكچوونێكی هەیە لەگەڵ شێوەزارەكانی باكووری سوریا، ئەم شێوەزارەی موسڵاوییەكان رۆڵی گەورەی هەبوو لە پارێزگاری كردن لە ناسنامەی شارەكە، زۆرینەی دانیشتوانی موسڵ لە پێنج هۆز پێكهاتوون كە بریتین لە (شەممەرو جبورو دلێم و تائی و بەقارە) ئەمە وێڕای مەسیحی و كورد و توركمان، شایانی باسە شاری موسڵ لە ساڵی 1080ی پێش زایین دروستكراوە.