بۆ ئەوەی لەمانای لاوازی دەوڵەت لە سیستمی تازەی جیهان تێبگەین، باشترە باسی دەوڵەتی بەهێز بكەین لەم سیستمە تازەیەدا، لەبەر ئەوەی پێچەوانەی دەوڵەتی بەهێز، دەوڵەتی لاوازە، سەبارەت بە دەوڵەتی بەهێزیش، بەپێی دوایین بۆچوونەكانی رێكخراوەكانی (UNDP)، فریدەم هاوس، رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی، وۆرد ریپۆرت، دەوڵەتی بەهێز ئەو دەوڵەتەیە كە توانای ئەوەی هەبێت ئاستی بەرزی ئاسایش دابین بكات، رێگری لە توندوتیژی سیاسی و تاوانكاری بكات، ئەمەش زەمینە بۆ ئازادییە سیاسیی و مەدەنیەكان دەڕەخسێنێت، دەوڵەتی بەهێز وادەكات ژینگەی دەوڵەت فاكتەرێك بێت بۆ گەشەی ئابووری و بۆ بەهێز بوونی سەروەریی یاسا و سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری، هەموو ئەمانە دەبنە فاكتەرێك بۆ بونیادنانەوەی ژێرخانی وڵات، بۆ دووبارە بونیادنەوەی تۆڕەكانی رێگاوبان، دابینكردنی ئاوی خواردنەوە و وزەی كارەبا، رێكخستنەوەی گەیاندن، چ گەیاندنی ئاسایی بێت یان ئەلكترۆنی، گەشەپێدانی قوتابخانە و زانكۆ و قوتابی، دروستكردنی سیستمی چاودێری تەندروستی و رێكخستنەوەی نەخۆشخانە و نۆرینگەكان بۆ ئەوەی بە ئاستێكی بەرز خزمەتی نەخۆش بكەن، لەسەروو هەموو ئەمانەشەوە دەوڵەتی بەهێز ئەو ژینگەیەیە كە ئاشتی و نیزام باڵی بەسەر هاووڵاتیاندا كێشا بێت.

پرۆفیسۆر رۆبەرت ئای رۆتبێرگ
كتێبی «لە چ كاتێكدا دەوڵەتان فاشیل دەبن»

ئەگەر مێژووی ساڵی 2003ی عێراق بەو سیفەتەی لەو ساڵەدا رژێمی پێشووی بەعس رووخێنرا و جاڕی عێراقێكی ئازاد درا، بەمێژووی ساڵی 1960 دەوڵەتی سۆماڵ بەراورد بكەین، ئەوا هەندێك رووی لە یەكچوو لەنێوان عێراق و سۆماڵدا هەن، دەكرێت بۆ ئێستا سوودی لێوەربگرین:
1. لە ساڵی 1960 سوماڵ پێكهاتبوو لە دوو ویلایەت، یەكێكیان لەژێر چاودێری بەریتانیا بوو پێیان دەگوت (سۆماڵی بەریتانی) ئەوی دیكەشیان لەژێر چاودێری ئیتاڵیادا بوو پێیان دەگوت (سۆماڵی ئیتاڵی)، ئەم دوویلایەتە دوای ئەوەی جاڕی سەربەخۆییاندا، یەكیانگرت و دەوڵەتی سۆماڵی ئێستایان پێكهێنا.
2. لە ساڵی 2003ش كە رژێمی پێشووی عێراق رووخا، عێراقیش دوو ویلایەت بوو، بەشێكی لە ژێر چاودێری هاوپەیمانان بەپێی بڕیاری (688)ی ئەنجوومەنی ئاسایش پارێزگاری لێدەكرا و پێی دەگوترا ناوچەی ئارام (Safe haven)، ئەم ناوچە ئارامە بەشێكی سنوری جوگرافی هەرێمی كوردستانی باشوری دەگرتەوە، بەشەكەی دیكەشی كە ناوەڕاست و باشوری عێراقی دەگرتەوە لەلایەن رژێمی بەعسەوە حكومڕانیەكی دیكتاتۆری دەكرا، دوای رووخانی رژێمی پێشووی عێراق ناوچەی ئارام (ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان) لە چوارچێوەی یاسای كاتی بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەتی تازەی عێراق یەكیان گرتەوە بۆ پێكهێنانەوەی عێراقی نوێ، پاش ئەوەش لە 2005 لە دەستووری عێراقدا ئەمە چەسپێنرا.
3. لە سۆماڵ دوای یەكگرتنەوەی هەردوو بەشەكەی، هەڵبژاردن كراوە و هەنگاو بەرەو دیموكراتی هەڵگیراوە، پاشان دەستوور نووسراوەتەوە و دەستوورەكە لەلایەن گەلەوە پەسەند كراوە و ماوەی 9 ساڵ لەدوای سەربەخۆیی سۆماڵ جۆرێك لە حكومڕانی مەدەنی پیادە كردووە.
4. لە عێراقیش لەدوای 2003 چەند هەڵبژاردنێك كراوە و دەستوور نووسراوەتەوە و بۆ ماوەی 9ساڵ واتە لە 2003 تا كۆتایی 2011، جۆرێك لە حكومڕانی مەدەنی و هیوایەك بۆ دیموكراتی هەبووە.
5. لە كۆتایی ساڵی 1969 ژەنڕاڵ محەمەد سیاد بەڕی فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی سۆماڵ بە بیانووی ئەوەی كە سیاسەتمەدارەكان سۆماڵیان بەرەو بارودۆخێكی خراپ و ناهەموار بردووە، كودەتای سەربازی كرد و ئەم كارانەی ئەنجامداوە:
ا- بە بیانووی گەندەڵی و نەبوونی لێهاتوویی سیاسەتمەدارەكانی كوشت و زیندانی كردن.
ب- ئەو دەستوورەی گەلی سۆماڵ پەسەندی كردبوو، هەڵیپەسارد و كاری پێنەكرد.
ج- بڕیارێكی دەركرد كە چیدیكە نابێت حزبی سیاسیی لە سۆماڵدا بوونی هەبێت.
6. بە هەمان شێوه لە عێراقیشدا،‌ نوری مالیكی سەرۆك وەزیران و فەرماندەی هێزە چەكدارەكانی عێراق لە كۆتایی ساڵی 2011، بە بیانووی ئەوەی سیاسەتمەدارەكانی عەرەبی سوننە لە تیرۆر و گەندەڵیەوە تێوەگلاون، بە هێزی سەربازی كودەتای بەسەر ئەو عێراقە تازەیە كرد كە لە دوای 2003 بونیادنرابۆوە، ئەویش ئەم كارانەی ئەنجامدا:
ا- لە كۆتایی 2011 و راستەوخۆ پاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا فەرمانی دەستگیركردنی تاریق هاشمی جێگری سەرۆك كۆماری عێراقی دەركرد، بەبێ ئەوەی سەرۆك كۆمار ئاگادار كرابێتەوە، بەهێزی سەربازی هەڵیكوتایە سەر ماڵەكەیی و خۆی هەڵهات و پاسەوانەكانی دەستگیر كرا و پاشانیش چەند پاسەوانێكی لەسێدارەدا.
ب- مالیكی لە هەرێمی كوردستان هیچ دەسەڵاتێكی نەبوو، لەبەر ئەوەی كوردستان خاوەنی هێزی پێشمەرگەبوو، بۆیە نەیتوانی ئەوەی لە باشور و ناوەڕاست دەیكرد لە هەرێمی كوردستان بۆی بچێتە سەر، بەڵام لە باشور و ناوەڕاستی عێراق بەگشتی لە بەغدا بە تایبەتی بەتەواوەتی هەموو وەزارەتەكانی خستە ژێر چاودێری نووسینگەی تایبەتی خۆی و لەناو بەغدا بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ كاری پارتایەتی بەراددەیەك سنوردار كرد، وەك ئەوەی یاسای قەدەغەكردنی پارتە سیاسییەكانی دەركردبێت، بە تایبەتیش بۆ ئەو حزبە سیاسییانەی عەرەبی سوننەن.
ج - بۆ سەركەوتنی كودەتا سەربازییەكەی كەوتە دروستكردنی كێشە لە دوای كێشە، لەمەشدا هەرێمی كوردستانی كردە ئامانج، مالیكی نەیدەتوانی راستەوخۆ هیچ بەرامبەر كوردستان بكات، بۆیە پەنای بردە بەر كارتی بودجە و كارتی دەرهێنان و هەناردەكردنی نەوت، ئەمەش وایكرد كە پێوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا بگاتە ئاستی لێواری هەڵدێر، دوای ئەمەش مالیكی بۆ ئەوەی بودجەی عێراق بۆ بەرژەوەندی دەسەڵاتە دیكتاتۆریەكەی خەرج بكات، بایكۆتی پەرلەمانی كرد.
7. حكومڕانی دیكتاتۆریانەی محەمەد سیاد بەڕی، دەوڵەتی سۆماڵی كرد بە دەوڵەتێكی لاواز، لاوازییەكە كردیە دەوڵەتێكی فاشیل، فاشیلبوونەكە بەرەو دەوڵەتێكی هەڵوەشاوەی برد لە ناوخۆیدا.
8. ئێستا عێراق بە هەمان شێوەی سۆماڵ لەسەردەستی نوری مالیكی، سەرەتا بووە دەوڵەتێكی لاواز، ئەم لاوازییە كردیە دەوڵەتێكی فاشیل، ئەم فاشیلبوونەشی وایلێكردووە، كە ئێستا عێراق لەناوخۆیدا لەبەریەك هەڵوەشاوە و دووچاری شەلەلێكی سەرتاسەری بۆتەوە.
دەوڵەتی عێراق لە ئێستا
لاواز .. فاشیل. لەبەریەكهەڵوەشاوە
چەمكی لاوازی یان فاشیلبوون یان تەنانەت لەبەریەكهەڵوەشاویش، بۆ حاڵەتی دەوڵەت شتێكی نوێ نییە، بەڵام ئەم حاڵەتە كە دووچاری ژمارەیەك دەوڵەت دەبێتەوە، لەسەردەمێكەوە بۆ سەردەمێكی تر دەگۆڕێت، هەر بۆ نموونە ئەگەر لەسەردەمانی شەڕی سارددا، لاوازی یان فاشیلبوون یان لەبەریەكهەڵوەشانی پێكهاتەكانی ناو یەك دەوڵەت، تەنیا كاریگەری لەسەر ئەو دەوڵەتە و هاووڵاتیانی ئەو دەوڵەتە هەبووبێت، ئەوا لەدوای رووخانی دیواری بەرلین و نەمانی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان و راگەیاندنی سیستمی نوێی جیهانی، لاوازی یان فاشیلبوونی دەوڵەت چیدیكە كارێكی ناوخۆیی یەك دەوڵەت نییە و پێوەندی بە كۆی سیستمی نوێی جیهانەوە دەبێت، دەبێتە هەڕەشە بۆسەر ئاشتی و ئاسایشی جیهان.
لێرەوە ئەم ئاراستەیە بۆ هەڵسەنگاندنی حاڵەتی لاوازی یان فاشیلی هەر دەوڵەتێك وا پێویست دەكات كە چەمكی لاوازی و فاشیلبوون لە كۆنتێكستە تەقلیدیەكەی دەربێنین و لە كۆنتێكستی ئەمڕۆی جیهانی هاوچەرخدا راڤەی بكەین، هەر بۆیە ئەگەر چەمكی لاوازی دەوڵەت لە كۆنتێكستی تەقلیدا بەو مانایە هاتبێت كە دەوڵەت توانای نەبێت جڵەوی كاروبارەكانی خۆی بە زەبری دەسەڵات بەڕێوە بەرێت، ئەوا ئەمڕۆ لاوازی دەوڵەت ئەوەیە كە نەتوانێت وەڵامی خواستەكانی خەڵك بداتەوە و نەتوانێت هاوسەنگی لەنێو پێكهاتەكانی خۆی رابگرێت، بۆیە لەم حاڵەتە كە پەنا بۆ هێز دەبات، ئەوا جیهان وەك دەوڵەتێكی لاواز و فاشیل سەیری دەكات، هەر بۆ نموونە ئەگەر حاڵەتی ئێستای كۆماری كۆریای باكور وەربگرین، بە چاوی خۆمان دەبینین هەڵبژاردنی كارتۆنی دەكرێت، سەرۆكەكەی 100% دەنگی پێدەدرێت، خاوەنی گەورەترین گەنجینەی چەكی ئەتۆمیە، هەر كەسێكیش رەخنە بگرێت یان بیەوێت سەفەر بكات لە سێدارە دەدرێت و هاووڵاتیانیشی خەریكە لە برسا دەمرن، ئەم دەوڵەتە سەربازییە بەهێزەی كۆریای باكور بە دەوڵەتێكی فاشیل هەژمار دەكرێت، لە كاتێكدا هێزیشی ئەوەندەیە هەڕەشە لە ئاشتی و ئاسایشی هەموو جیهان دەكات.
سەبارەت بە چەمكی بەهێزی لە دەوڵەتی هاوچەرخدا پرۆفیسۆر رۆبەرت رۆتبێرگ تۆژەری باڵا لە سەنتەری داهێنان لە حكومڕانی نێودەوڵەتیدا (Centre for international governance innovation) لە تازەترین كتێبیدا بە ناونیشانی (لە چ كاتێكدا دەوڵەتان فاشیل دەبن. When States Fail) بەمجۆرە پێناسەی هێزی دەوڵەتی كردووە:(لە بنەڕەتدا بوونی دەوڵەت بۆ ئەوەیە بەشێوازێكی لامەركەزی خزمەتگوزاری سەرەكی سیاسی و گشتی بۆ هاووڵاتیانی لە چوارچێوەی كۆمەڵێك پێوەری دیاریكراو دابین بكات، ئەم شێوازە مۆدێرنەی دەوڵەت كە جێگەی مۆدیلە كۆنەكەی گرتۆتەوە، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە بەوەی پێویستە دەوڵەتی هاوچەرخ كار لەسەر خواستی هاووڵاتیان و چۆنیەتی وەڵامدانەوەی پێداویستیەكانی هاووڵاتیان بكات، هەروەها دەوڵەتی هاوچەرخ كەناڵێكە كە بەرژەوەندی گشتی گەل رێكدەخات و ئاراستەی دەكات، بەمەش ئامانج و هەست و ئینتیمای نیشتمانی زیاتر دەچەسپێنێت، دەوڵەتی بەهێز بە مانا مۆدێرنەكەی بەم خاڵانە لە دەوڵەتی لاواز و فاشیل جیادەكرێتەوە:
1. فەراهەمكردنی ئازادی و بەشداری سیاسیی، ئەمە شتێكی مەعنەوییە، فەراهەمكردنی ئازادی و بەشداری سیاسیی راستەقینە، دەبێتە هۆكاری ئەوەی هاووڵاتیان جارێك سەروەریی نیشتمانی پێ دروست بكەن، جارێكی دیكە لە بونیادی دەوڵەتەدا بەكاری بهێننەوە، واتە لەسەر بنەمای ئازادی و بەشداری سیاسی دەوڵەت بونیاد بنرێتەوە، بەمەش دەوڵەت هەم بەهێز دەبێت و هەمیش خاوەنی سەروەریی دەبێت.
2. بەشداری و ئازادی سیاسی زەمینە خۆش دەكات بۆ وێناكردنی ئاییندەی دەوڵەت لەلایەن هاووڵاتیانەوە، هەروەها بۆچوونی هاووڵاتیان بەرامبەر ئەو پابەندبوونانەی دەكەوێتە سەرشانیان، هەروەها هاووڵاتیان هۆشیار دەبن بەو رۆشنبیرییە سیاسییەی دەوڵەتی لەسەر بونیاد دەنرێت، ئەمانە هەمووی پێكەوە مانایەك دەبەخشن بە گەوهەری ئەو گرێبەستە كۆمەڵایەتیانەی كە حاكم و مەحكوم پێكەوە گرێدەداتەوە و لە هەمانكاتدا دەبێتە گەوهەری ئەو سیستمەی كە تیایدا هاووڵاتیان و دەسەڵات پێكەوە كارلێك دەكەن بۆ ئاییندەی وڵات.
3. زنجیرەیەكی هەرەمی لە نێوان پێكهاتەكانی خزمەتگوزاری سیاسیی هەیە كە دەوڵەت پێشكەشی دەكات، لەم زنجیرەیەدا هیچ خزمەتگوزارییەكی سیاسیی هێندەی دابینكردنی ئاسایش نییە، بە تایبەتیش تاكەكان لە بارودۆخی تایبەتیدا، هەر بۆیە ئەركی سەرەكی دەوڵەت دابینكردنی ئاسایشە.
4. كەواتە ناوەڕۆكی خزمەتگوزاری سیاسیی ئەو كۆد و رێوشوێنانەیە كە پێكەوە بنەمایەك دروست دەكات و لەسەر ئەم بنەمایە سەروەری یاسا بەهێز دەبێت.
5. بێجگە لەم خاڵانەش بەپێی دوایین بۆچوونەكانی رێكخراوەكانی (UNDP)، فریدەم هاوس، رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی، وۆرد ریپۆرت، دەوڵەتی بەهێز ئەو دەوڵەتەیە كە توانای ئەوەی هەبێت ئاستی بەرزی ئاسایش دابین بكات، رێگری لە توندوتیژی سیاسی و تاوانكاری بكات، ئەمەش زەمینە بۆ ئازادییە سیاسیی و مەدەنیەكان دەڕەخسێنێت، دەوڵەتی بەهێز وادەكات ژینگەی دەوڵەت فاكتەرێك بێت بۆ گەشەی ئابووری و بۆ بەهێزبوونی سەروەریی یاسا و سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری، هەموو ئەمانە دەبنە فاكتەرێك بۆ بونیادنانەوەی ژێرخانی وڵات، بۆ دووبارە بونیادنەوەی تۆڕەكانی رێگاوبان، دابینكردنی ئاوی خواردنەوە و وزەی كارەبا، رێكخستنەوەی گەیاندن، چ گەیاندنی ئاسایی بێت یان ئەلكترۆنی، گەشەپێدانی قوتابخانە و زانكۆ و قوتابی، دروستكردنی سیستمی چاودێری تەندروستی و رێكخستنەوەی نەخۆشخانە و نۆرینگەكان بۆ ئەوەی بە ئاستێكی بەرز خزمەتی نەخۆش بكەن، لەسەروو هەموو ئەمانەشەوە دەوڵەتی بەهێز ئەو ژینگەیەیە كە ئاشتی و نیزام باڵی بەسەر هاووڵاتیاندا كێشا بێت)).
پرۆفیسۆر رۆبەرت رۆتبێرگ لە كتێبەكەیدا پێش ئەوەی باسی دەوڵەتی لاواز و فاشیل بكات، باسی ئاماژەكانی دەوڵەتی بەهێز دەكات، پاشان لە شرۆڤەكردنی بۆ نەبوونی ئەم ئاماژانە لەدەوڵەتی لاوازدا، ئەو هۆكارانە راڤە دەكات كە دەوڵەتی لاواز تیایدا دەخلیسكێت بەرەو فاشیل بوون لە فاشیلبوونیشەوە هەنگاو هەڵدەگرێت بۆ لەبەریەكهەڵوەشان، لەم لایەنەوە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، تێگەیشتنی تەواو لەوەی بۆچی دەوڵەتی لاواز بەرەو فاشیلبوون دەچێت، ئەوا ئەمە دەبێتە یارمەتیدەرێكی باش بۆ دروستكەرانی سیاسەت، رێگە چارەیەك بدۆزنەوە بۆ ئەوەی رێگە لە فەشەلبوونی دەوڵەتەكە بگرن، رێگە گرتنیش لە فەشەلبوونی دەوڵەت، پێویست دەكات لە پرۆسەی بونیادنانەوەی دەوڵەت هاوكاری بكرێت و جارێكی دیكە پرۆسەكە بخرێتەوە سەر سكەی خۆی، ئەو نەخشە رێگەیەی كە دەوڵەتی بەهێزی لەسەر بونیاد دەنرێتەوە.
ئەگەر لەسەر بنەمای چەمكەكانی كتێبی (لە چ كاتێكدا دەوڵەتان فاشیل دەبن؟)بارودۆخی ئێستای عێراق راڤە بكەین، ئایا چی دەبینین؟ بێگومان ئاوێنەی واقیعی ئێستای عێراق ئەمەمان پیشاندەدا:
1. ئێستا دووچاری بوومەلەرزەیەك لە توندوتیژی ناوخۆیی بۆتەوە، رۆژ لەدوای كێشەكان زیاتر دەبن و هیچیان چارەسەر ناكرێن و كێشە بە كێشە دادەپۆشرێت.
2. ئەم ژینگە نا ئارامەی ئێستا لە عێراقدا دروست بووە، مەترسی دەوڵەتی فاشیل لەسەردەمی تیرۆردا پیشانی جیهان دەدات، لەبەر ئەوەی ژینگەی دەوڵەتی فاشیل باشترین هۆكارە بۆ تیرۆریستان بۆ ئەوەی هەم گەشە بكەن و هەمیش رۆژانە بەدەیان كاری تیرۆرستی ئەنجامبدەن.
3. هەڵوێستی عەرەبی سوننە لەبەرامبەر تیرۆریستان، وێنای دەوڵەتی لەبەر یەكهەڵوەشاو لەسەدەی بیست و یەك پیشانی جیهان دەدات، ئەمەش بەو مانایە عەرەبی سوننە لە ساڵی 2007 یارمەتی حكومەتیاندا بۆ ئەوەی سنورێك بۆ تیرۆریستان دابنێن، ئەمەش مانای ئەوەیە عەرەبی سوننە پشتگیری تیرۆریستان ناكات، بەڵكو هاوكاری حكومەت ناكات بۆ ئەوەی بەسەر تیرۆریستاندا زاڵ بێت، ئەمەش نیشانەی لەبەر یەكهەڵوەشانی دەوڵەتە لە ناوخۆی خۆیدا.
4. حكومڕانی لە عێراقدا كەوتۆتە دەستی دەستەبژێرێك لە حزبێكی دیاریكراو، ئەم دەستەبژێرەش ملكەچن بۆ یەك شەخس ئەویش نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانە.
5. ئەم دەستەبژێرە لەگەڵ تەواوی پێكهاتەكانی عێراق دابڕاون، ئێستا نوری مالیكی و دارودەستەكەی ئەوانەی عێراقیەكان پێیان دەڵێن (مالیكیەكان)، لەناو پێكهاتەی مەزهەبی شیعەشدا بێزراون، نموونەش بۆ ئەمە شەڕی راگەیاندنی نێوان تەیاری سەدر و مالیكی ئاشكرایە، هەربۆیە ئێستا مالیكی و دارو دەستەكەی وەك سوپایەكی شكاو سەریان لێتێكچووە و بۆ پێشەوە بەرەو ئاگرەكە رادەكەن، بۆیە هەرچیەك بەرژەوەندی عێراقیەكانی تێدا بێت ئەوان رەتیدەكەنەوەو، ئێستا تەنیا ئامانجیان ئەوەیە هەڵبژاردن لەكاتی خۆی نەكرێت و رێگەیەك بۆ مانەوەیان لەدەسەڵاتدا بدۆزنەوە.
6. بۆ چەواشەكردنی رای گشتی شەقامی عەرەبی عێراق، مالیكی ئەمجارە كارتی رەگەز پەرستی دوژمنایەتی هەرێمی كوردستانی بەكار هێناوە، دەیەوێت لەرێگەی سەپاندنی یاسای نەوت و گازی سەردەمی بەعس، بنەما دەستوورییەكان مامەڵەی دەوڵەتی فیدرالی لەگەڵ سامانی نەوت و گاز وەك موڵكی سەرجەم عێراق پێشێل بكات و، هەر بەم رێگەیەش شكۆ و كەرامەتی هەرێمی كوردستان بشكێنێت، ئەمە لە كاتێكدا دەرهێنانی نەوت و گازی هەرێمی كوردستان و هەناردەكردن و فرۆشتنی، ئەركێكی قورسی دارایی لەسەر شانی عەرەبی عێراق ئاسان دەكات، ئەمە بێجگە لەماوەی تەنیا ساڵێكی دیكە داهاتی نەوت و گازی كوردستان دەگاتە ئەو ئاستەی رێژەی لە 17% تێپەڕێنێت، لە ئێستاشدا یارمەتیدەرێكی باش دەبێت بۆ ئەوەی داهاتی تاكی عێراق زیاد بكات، بەڵام سەرنج بدەن لەبەر ئەوەی مالیكیەكان مەبەستیان بەرژەوەندی گشتی گەلانی عێراق نییە، تەنیا مەبەستیان گیرفانی خۆیانە، زۆر بەسەرسەختی رێگە لەم مافە دەستوورییەی هەرێمی كوردستان دەگرن كە خزمەتی هەموو عێراقیەكان دەكات، بۆیە كاتێك لە سایكۆلۆژیەتی سیاسیی مالیكی و مالیكیەكان وردەبینەوە، كێشەی پرسی نەوت و گاز لەگەڵ هەرێمی كوردستان، ئەوە نییە كە هەرێمی كوردستان سنوری دەسەڵاتەكانی خۆی بەزاندبێت، یان نەزانێت سنوری دەسەڵاتە دەستوورییەكانی چەندە، بەڵكو كرۆكی كێشەكە ئەوەیە كە پیادەكردنی دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان، دەسەڵاتە دیكتاتۆرییەكانی مالیكی سنوردار دەكاتەوە.
7. ئێستا حكومەتی مالیكی بەپێی دەستووری عێراق و بنەمای ئەو رێككەوتنە سیاسییانەی كە هەموو پێكهاتە سیاسییەكان لەسەری رێككەوتوون و ئیمزایان لەسەر كردووە، هیچ شەرعیەتێكی نەماوە، لەمەش زیاتر لە دڵ و چاوی زۆربەی زۆری عێراقیەكان و زۆربەی پێكهاتەی شیعەش، سروشتی حكومڕانی مالیكی شەرعیەتی نەماوە.
8. ئەم بارودۆخەی عێراق كە هۆكارەكەی پێشێلكردنی دەستوور و حكومڕانی خراپی مالیكیە، عێراقی كرد بە دەوڵەتێكی لاواز و لە لاوازیشەوە بووە دەوڵەتێكی فاشیل، بەهۆی ئەوەشی كە هیچ سنورێك بۆ هەڵەكانی مالیكی دانەنرا وەك هەموو تۆژەران و تایبەتمەندان و چاودێرانی عێراق ئاماژەی پێدەكەن، لە فاشیلبوونەوە ئێستا عێراق بەرەو لێكهەڵوەشانەوە دەچێت.
عێراق
وەك دەوڵەتێكی لەبەریەكهەڵوەشاو
مەبەست لە زاراوەی لەبەریەكهەڵوەشاو (collapse)ـە، نەك جیابوونەوە بە مانای (separate)، لەبەر ئەوەی ئیدارەی ئێستای هەرێمی كوردستان پێش ساڵی 2003 بەشێك نەبووە لە عێراقی دیكتاتۆری، بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش دوای دەركەوتنی رەفتارە تاكڕەوی و دیكتاتۆرییەكانی نوری مالیكی، دووساڵ بەر لە ئێستا بە هەموو جیهانی راگەیاند ئێمە لەگەڵ دیكتاتۆر پێكەوە ناژین و دەبێت گەلی كوردستان بڕیارێكی دیكە بدات، بۆیە لەم پرسەدا مەسەلەكە هێندەی پێوەندی بەوەوە هەیە چۆن باری ئێستای عێراق بۆتە دەوڵەتێكی لەبەریەكهەڵوەشاو (unrivaled) ئەمەش بەو مانایەی هیچ شتێك بەسەر خۆیەوە نەماوە و هاوسەنگی بوونی نەماوە، بارودۆخێكی هێندە دەگمەنە لە هیچ شێك ناچێت و چاوەڕێی هەموو ئەگەرێكی خراپی لێدەكرێت، ئەوجا وەك پرۆفیسۆر رۆبەت رۆتبێرگیش ئەم حاڵەتەی لەبەر یەكهەڵوەشانی دەوڵەتی لەسیستمی نوێی جیهان شرۆڤە كردووە، ئەم حاڵەتە نەك بۆ خودی دەوڵەتەكە و دراوسێكانی جێگەی مەترسییە، بەڵكو بۆ كۆی گشتی ئاشتی و ئاسایشی جیهان مەترسی دەبێت، لەم حاڵەتە جیا لەوەی تا ئێستا هەرێمی كوردستان بەشێكە لە عێراق و راستەوخۆ ئەم لەبەریەكهەڵوەشانە كاریگەری لەسەر دەبێت، ئەوا ئەگەر كوردستان دەوڵەتێكی سەربەخۆش بوایە، دەبوو ئەم حاڵەتی دەوڵەتی لەبەر یەكهەڵوەشاوەی عێراق بایەخ پێبدات و مامەڵەیەكی دروستی لەگەڵ بكات.
كەواتە تێگەیشتن لە حاڵەتی دەوڵەتی لەبەر یەكهەڵوەشاوە بەمانای (collapse یان unrivaled)، واتە تێگەیشتن لەوەی:
1. ئێستا لە عێراقدا لەنێوان لایەنە سیاسییەكان هیچ كێبڕكێیەكی دیموكراتیانە نییە، تەنانەت ئەگەر هەڵبژاردنیش بكرێت، هەڵبژاردنێكی دیموكراتیانە نابێت.
2. ئێستا لە عێراقدا دەسەڵاتی دادوەری بەشێكە لە حكومەت، هەروەها حكومەت بایكۆتی پەرلەمانی كردووە.
3. ئیستا لە عێراقدا سوپا بۆ یەكلاكردنەوەی كێشە سیاسییەكان بەكار دەهێنرێت.
4. بودجەی عێراق بە سیاسیی كراوە و وەك چەكێك دژی هاووڵاتیانی عێراق و هەرێمی كوردستان بەكار دەهێنرێت.
5. ئێستا عێراق بۆتە شوێنێك بۆ تیرۆریستان، حكومەتی عێراق لەبری ئەوەی سیاسەتی دژە تیرۆر بەو ئاستە دابڕێژێت هاووڵاتیان هاوكاری بكەن، بەو جۆرە دایڕشتووە ئەوەی ركابەری مالیكی بێت وەك تیرۆریست مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت.
ئەمانەو چەندین خاڵی دیكە كە لەژمارەی رابردووی گوڵان بڵاومان كردۆتەوە، بوونە هۆكاری ئەوەی ئەم شێوازەی حكومڕانی مالیكی قبوڵ نەكرێت، ئەمەش نەك لەسەر ئاستی ناوخۆی عێراق، بەڵكو دەبێت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش قبوڵ نەكرێت. لەم حاڵەتەدا بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێش هەمووان لەوە تێگەیشتووە بەوەی پێویستە مامەڵەیەكی لۆژیكانە لەگەڵ ئەم حاڵەتی لەبەر یەكهەڵوەشانەی عێراق بكرێت، ئەگەر رێگەی لێ نەگیرێت، ئەوا حاڵەتی دەوڵەتی لەبەریەكهەڵوەشاو، حاڵەتی دابەشكردنی دەوڵەت بە تەنیا نابێت، بەڵكو چاوەڕێی ئاژاوەیەكی گەورەی لێدەكرێت و پاشانیش چاوەڕێی كارەساتی مرۆیی لێدەكرێت، كە پاشان كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانێت بە ئاسانی دەرهاویشتەكانی ئیحتیوا بكات، بۆیە گرنگە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە حاڵەتی دەوڵەتی لەبەریەكهەڵوەشاو بەمانای (collapse، unrivaled) بە باشی تێبگەن و رێگە نەدەن دەستەبژێرێكی تۆتالیتار و خۆسەپێن ئەم چەمكە بە لایەكی دیكەدا ببەن لە چوارچێوەی دابەشكردنی عێراق بچووكی بكەنەوە، لەبەر ئەوەی دابەشكردن بە رێككەوتن دەكرێت، هەروەك چۆن دابەشكردنی دەسەڵات و داهاتیش بە رێككەوتن دەكرێت، بەڵام لەبەریەكهەڵوەشان بەرەو توندوتیژی و پارچە پارچەبوون دەچێت، كە زەحمەتە بە ئاسانی پارچەكانی كۆبكرێتەوە.
لەم هاوكێشە ئاڵۆزەدا ئەگەر كاتی ئەوە هات حكومەتی عێراق گوێ لەزمانی ئەقڵ و لۆژیك بگرێت، ئەوا هەرێمی كوردستان چۆن لە رابردوو لەپێش رووخانی رژێم و دواتریش لە دامەزراندنەوەی دەوڵەتی عێراق لەدوای 2003، توانی رۆڵێكی كاریگەر بگێڕێت، ئەوا ئێستاش دەتوانێت جارێكی دیكە عێراق رزگار بكاتەوە، ئەم رۆڵەی كورد پێویستی بە میكانزمێك هەیە:
1. گرنگە پێكهاتە عێراقیەكان و هاوپەیمانەكانی عێراق بە تایبەتی ئەمریكا دان بەوەدا بنێن، ئێستا عێراق لە حاڵەتی دەوڵەتی لەبەر یەكهەڵوەشاودایە(Iraq is unrivaled)، سەبارەت بەم حاڵەتە تەلەفزیۆنی CNN لەمانگی حوزەیرانی 2013 ئەم پرسیارەی ئاراستەی ئیدارەی ئەمریكا و حكومەتی ناوچەی سەوز لە بەغدا كرد، وەڵامی هەردوو حكومەتەكە ئەوەبوو، هێشتا نەگەیشتۆتە حاڵەتی لەبەریەكهەڵوەشاو، ئەگەر ئەو كات حكومەتی ئەمریكا دانی بەوەدا بنایە، ئەوا ئێستا عێراق نەدەگەیشتە ئەو ئاستەی ئەمڕۆ، بۆیە گرنگە هەموو پێكهاتە سیاسییەكانی عێراق پێش هەر لایەكی دیكە بگەنە قەناعەت كە ئەم حاڵەتە بوونی هەیە، پاشان گوشار بخرێتە سەر حكومەتی عێراق و داوا لە ئەمریكا بكرێت نفوزی خۆی بێنێتەوە ناو پرۆسەی سیاسیی، بۆ ئەوەی جارێكی دیكە پرۆسەی سیاسی بونیادنانەوەی دەوڵەتی عێراقی نوێ راستبكرێتەوە.
2. دەبێت تەواوی پێكهاتە سیاسییەكانی عێراق بەگشتی و هاوپەیمانی نیشتمانی شیعە بەبێ پێچ و پەنا دان بەوەدا بنێن كۆمەڵێك دەزگای گرنگ لەسەروو هەموویانەوە دادگای فیدرالی بە سیاسیی كراوە، دەبێت ئەم دادگایە دەسەڵاتێكی سەربەخۆ بێت و بەشێك نەبێت لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن، كە ئێستا بە كردارەكی بەشێكە لە دەسەڵاتی جێبەجێ كردن.
3. ئەگەر سەرنج بدەین گێڕانەوەی سەربەخۆیی بۆ دادگای فیدرالی لە پابەندبوونی بە قسە بە دەستوورەوە گرنگترە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر سەربەخۆیی بۆ دەسەڵاتی دادگای فیدرالی گەڕایەوە، ئیتر هیچ لایەنێك ناتوانێت بە شێوەیەكی مەزاجی تەفسیری ماددە دەستوورییەكان بكات، بۆیە ئەگەر عێراقیەكان بیانەوێت ئەم قەیرانی لەبەر یەكهەڵوەشانە چارەسەر بكەن، دەبێت، پابەندبوون بە دەستوورەوە بەپێی تێگەیشتن و یەكلاكردنەوەی دادگای فیدرالی سەربەخۆ بێت، نەك ئەم دادگای فیدرالیەی ئێستا، دەبێت پەیمانی شەرەف ببەستن كە هەموو لایەك بە تەفسیری دادگای فیدرالی سەربەخۆ بۆ ماددە دەستوورییەكان پابەند دەبن.
4. ئەگەر لەو ماوەیەدا كە بەرەو هەڵبژاردنەكانی عێراق هەنگاو هەڵدەگرین و بەو سیفەتەی حكومەت دەبێتە حكومەتی كاربەڕێكەر، نەتوانرێت هەیكەلی حكومەتی بنكە فراوانی نیشتمانی رێكبخرێتەوە، ئەوا گرنگە لایەنە سیاسییە عێراقیەكان بە ئاگاداری ئەمریكا، لە ناوخۆیاندا لەسەر كۆمەڵێك پرانسیپ رێكبكەون كە جارێكی دیكە نەتوانرێت بە بیانووی جۆراوجۆر و پیادەكردنی تاكتیكی مەبەستدار دەسەڵاتەكان قۆرخ بكرێت، لەم كاتەدا كە بەرەو هەڵبژاردن دەچین دیاریكردنی ئەو پرانسیپانەی دەبنە ڤیتۆ دژ بە قۆرخكردنی دەسەڵات، زەمینەی هاوپەیمانی و پێكهێنانی حكومەت دوای هەڵبژاردنەكان ئاسانتر دەكات.
5. بۆ ئەو كێشانەی كە كێشەی ئێستان و ناكرێت دوابخرێت بۆ دوای هەڵبژاردن، گرنگە كێشەكان پۆلێن بكرێن، ئەوانەی پەیوەستن بە ژیانی رۆژانەی خەڵك دەست بەجێ بە شێوەیەكی كاتی چارەسەر بكرێن، بۆ نموونە وەڵامدانەوەی خواستی خۆپیشاندەرانی سوننە بۆ ئەو داواكاریانەی پێوەندی بە ژیانی رۆژانەیان هەیە، ئەمە گرنگە لە كۆمەڵێك داواكاری جیابكرێتەوە، كەدەكرێت دوای هەڵبژاردن بۆ پێكهێنانی حكومەتی تازە یەكلایی بكرێنەوە، هەروەها لەسەر پرسی نەوت لەگەڵ هەرێمی كوردستان و گرێدانەوەی بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، هەقە ئەم دووپرسە لەیەكدی جیابكرێتەوە، مەسەلەی نەوت و گاز مەسەلەیەكی دوور مەودایە دەكرێت لە حكومەتی داهاتوو یەكلایی بكرێتەوە و لە چوارچێوەی یاسای نەوت و گازی فیدرالی كە هێشتا ئەو یاسایەمان نییە، بەڵام مەسەلەی مووچەی فەرمانبەران مەسەلەی بژێوی رۆژانەی خەڵكە ناكرێت بە سیاسیی بكرێت یان وەك كارتی گوشار دەستی بۆ ببرێت.
ئەم هەنگاوانە ئەگەر هەڵبگیرێن، حاڵەتی لەبەر یەكهەڵوەشان رادەوەستێت و دەگەڕێینەوە بۆ دەوڵەتی لاواز یان دەوڵەتی فاشیل، بۆیە بۆ دەربازبوونیش لەدەوڵەتی لاواز و فاشیلیش دەبێت بزانرێت كە دەبێت بگەڕێینەوە بۆ سەرەتای پرۆسەی بونیادنانەوە، چونكە لەماوەی 10 ساڵی رابردوودا، چەمكی بەهێزی و لاوازی دەوڵەت تێكەڵاو كراوە، ئێستا مالیكی بەوجۆرە هێزی دەوڵەتی عێراق سەیر دەكات، كە حكومەتی عێراق بێجگە لە گرین زۆن كە 4 میل چوار گۆشەیە لە هیچ شوێنێكی دیكەی عێراق بەتەواوەتی دەسەڵاتی نییە، ئەو چوار میلە چوارگۆشەیەش بەتەواوەتی سەقامگیر و ئارام نییە، لە كاتێكدا حكومەتی بەهێز مانای ئەوەیە هەموو عێراق ئاشتی و سەقامگیری باڵی بەسەردا بگرێت، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر ئامادەباشی وەك پێویست نەبوو بۆ راگرتنی حاڵەتی لەبەریەكهەڵوەشانی دەوڵەتی عێراق، ئایا كورد چۆن لەم حاڵەتە مامەڵە دەكات و جیهان چۆن لەگەڵ بڕیاری گەلی كوردستان مامەڵە دەكات؟ بێگومان وەڵامی ئەم پرسیارەش پێویستی بەدووبارە پێناسەكردنەوەی بڕیاری گەلی كوردستان و هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە ئێستا هەیە، نەك هەڵوێستی نێودەوڵەتی ناڵێم لە سەردەمی شەڕی سارد، بەڵكو هەڵوێستی ئێستای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، هەڵوێستی ساڵی 2011 نییە، بۆیە ئێمە لەگەڵ هەڵوێستی نێودەوڵەتی دوای 2011 مامەڵە دەكەین نەك هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی سەردەمی شەڕی سارد یان پێش 2011، ئەو وەرچەرخانەی لەماوەی ئەم یەكدوو ساڵە بەسەر هەڵوێستی نێودەوڵەتی هاتووە، وەرچەرخانێكە نەك هەڕەشە لە نەتەوەیەكگرتووەكانی سەردەمی شەڕی سارد دەكات، بەڵكو ئەو سیستمە نوێیەی جیهان كە 1991 جۆرج بۆشی باوك رایگەیاند بەو سیفەتەی بەتەنیا ئەمریكا سەرۆكایەتی ئەو سیستمە نوێیە بكات، ئەوا ئەو سیستمە نوێیە كۆتایی هات و سیستمی نوێی راستەقینە بە خۆرسكی دروست بووە، كە دەبێت هەموو جیهان پێكەوە هاوكاربن بۆ ئەوەی جیهان لەسەدەی بیست و یەك بەڕێوەبەرن، نەك تەنیا دەوڵەتێك بە تەنیا سۆپەر پاوەر بێت و ئەوانی دیكە ملكەچی بن، بۆیە لەم سیستمە تازەیەدا هەموو شتێك قابیلی گۆڕانكارییەو لەگەڵ هەر گۆڕانكاریەكیشدا خۆ گونجاندن و قبوڵكردن هەیە، بۆیە لەم بارودۆخەی عێراق تێیكەوتووە و دەستەبژێرەكەی گرین زۆن پێیانوایە بە ئەقڵیەتی سەردەمانی شەڕی سارد گەمارۆی ئابووری دەخەنە سەر هەرێمی كوردستان بەو حسابەی گەمارۆیەكی سیاسیی نێودەوڵەتی لەسەرە و سازش دەكات، ئەوا ئەو جۆرە دەستەبژێرە دابڕاوانە لە گۆڕانكارییەكانی جیهان لەبری ئەوەی سازشی كوردستان ببینن، ئەوا نابوتی ئەقڵی خۆیان دەبینن كە چۆن بە گرەو كردن لەسەر سیاسەتی سەردەمی شەڕی سارد چ كارەساتێكی بەسەر هێناون، بۆیە لێرەوە كاتێك دەگەڕێینەوە بۆ ئەو هەڵوێستەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كە لە رێوڕەسمی هێنانەوەی 93 ئەنفالكراوی بارزانیدا بینیمان و ئاماژەی بەوەكرد(دەزانم چی دەڵێم، مەبەستیشمە چی دەڵێم، بڕیارێك دەدەین ئەوانە ئەسڵەن تەوەقوعیان نەكردبێت)، لەم چەند وشەیەی سەرۆكی هەرێمی كوردستاندا تەواوی گۆڕانكارییە تازەكانی سیاسەتی نێو دەوڵەتی دەخوێنرێتەوە، بۆ نموونە:
1. سیاسەتی ئێستای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مامەڵە لەگەڵ دیفاكتۆ دەكات، واتە مامەڵە لەگەڵ ئەمری واقیع دەكات.
2. هەرێمی كوردستان وەك ئەمری واقیع دەوڵەتە، ئەم دەوڵەتە هۆكارێكە بۆ پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی ئیقلیمی و جیهانی و هۆكارێكە بۆ ئاشتی لەناوچەكە و ئەگەر بەغدا بزانێت مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتی ئەمری واقیعی كوردستان بكات، ئەوا ئەم دەوڵەتە دەبێتە بڕبڕەی پشتی هەستانەوەی عێراق وەك دەوڵەتێكی بەهێزی دیموكراتی و فیدرالی، بەڵام كە نەزانێت مامەڵەی لەگەڵدا بكات، ئەوا جیهان دەوڵەتی ئەمری واقیعی بەهێز و دیموكراتی ناگۆڕێتەوە بە دەوڵەتێكی لاواز و فاشیل و لەبەریەكهەڵوەشاو.
3. سیاسەتی ئێستای وزەی نێودەوڵەتی، سیاسەتی وزەی نێودەوڵەتی ساڵی 1973 نییە كە سەدام حوسێن نەوتی وەك چەك بەكار هێنا (Oil as a Weapon)، بۆیە كاتێك لەساڵی 2014 دەوڵەتێكی خاوەن نەوت بیەوێت هەژان و هەڵاوسان لەبازاڕی وزەی جیهانی دروست بكات، ئەوا دەبێت چاوەڕێی ئەوه بێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چۆن وەڵامی دەداتەوە.
4. گۆڕانكاریەكی دیكە كە لە سیاسەتی نێودەوڵەتی روویدا، بە دروستی دوای لەسەر كار لابردنی موحەمەد مورسی لە میسر، پێدەچێت هێشتا هەندێك سەرۆك حكومەت یان سیاسەتمەدار خوازیاری ئەوە نەبن لێی تێبگەن، ئەویش ئەوەبوو جیهان نەیتوانی لابردنی مورسی لەلایەن سوپاوە بە كودەتا ناوبەرێت، خۆ ئاساییە هۆكارەكەی بزانرێت، لەبەر ئەوەی ئەمری واقیعی دەستێوەردانی سوپا بۆ لابردنی مورسی، دوورخستنەوەی سەرۆكێكی هەڵبژێردراو نەبوو، بەڵكو دوورخستنەوەی سەرۆكێك بوو كە دەیویست لاسایی بن لادن بكاتەوە، سەرنج بدەن ئەمری واقیعی، كودەتا چونكە بۆ دوورخستنەوەی تیرۆر بوو، لە سەرۆكی هەڵبژێردراو پەسەند تر بوو لە سیاسەتی ئەمڕۆی جیهاندا.
5. لایەنێكی دیكە كە كورد بڕیار دژی دیكتاتۆریەت دەدات ئەوەیە، ئێمە وەك كورد چەند حەزمان لە سەربەخۆیی بێت و خەونی پێوە ببینین، هەر هێندەیە كە هەرێمە فەرەنسیەكەی كوبیك لە كەنەدا خەونی پێوە دەبینن، بەڵام چونكە حكومەتی كەنەدا توانیوویەتی هاوسەنگی لەنێوان ئەو هەرێمە فەرەنسی زمانە و بەشە ئینگلیزیەكەی كەنەدا رابگرێت، راپرسیش ئەنجامدەدن، بەڵام دەنگ بۆ مانەوە لەناو كەنەدا دەدەن، ئەمە لە كاتێكدا دیگۆل وەك باوكی هەموو فەرەنسی زمانەكان لە جیهان لەناو كوبیك پەیامی ئازادی خوێندەوە و هانیدان جیاببنەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی هەرێمی كوبیك ئەوە بوو لەناو كەنەدا بمێنێتەوە، لە كەنەدا جیانەبوونەوە، بۆیە بڕیاری ئێمە بۆ جیابوونەوە بڕیاری جیابوونەوەیە لە دیكتاتۆریەت، ئاژاوەو ناسەقامگیری، لەشەڕ پێفرۆشتنی رەگەز پەرستیانە، ئەمەش نابێت بەوجۆرە تەفسیر بكرێت جیابوونەوەیە لەعێراق، لەبەر ئەوەی لە جیهانی سەدەی بیست و یەك ئەسڵەن سەروەریی دەوڵەت واتە ئازادی و هاوكاری و پێكەوە ژیان، بۆیە ئەگەر لە دیكتاتۆریش جیابینەوە، لەگەلانی فارس و عەرەب و تورك جیانابینەوە، هەروەك چۆن ئێستا هەرێمی كوردستان بە ئاستێك لەگەڵ دراوسێكانی پێوەندی و بەرژەوەندی هاوبەشی هەیە، كە زۆر جار هاووڵاتیان بۆ سەردانی ئەو وڵاتانە پێویستیان بە ڤیزە وەرگرتن نییە.
6. ئەوانەی پێیانوایە كاتێك بڕیار دەدەین لە دیكتاتۆریەت جیادەبینەوە، هەڕەشە دەكەوێتە سەر عێراق یان ئەو قسە كۆنەی پێیی دەڵێن پارێزگاری كردن لە یەكپارچەیی عێراق، دەبێت ئەوە بزانن یەكپارچەیی عێراق بەو حكومڕانیەی ئێستایەوە خۆی بۆتە هەڕەشە بۆ ئاشتی و ئاسایشی ئیقلیمی و جیهانی، بۆیە كاتێك هەنگاو هەڵدەگیرێت سنورێك بۆ ئەو هەڕەشەیە دابنرێت، جیهان پێشوازی لەو هەنگاوە دەكات و پێشوازی لەو دەوڵەتە تازەیە دەكات.