رۆژی 14/1/2014 لە كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی حكومەتی عێراق بەبێ رەزامەندنی وەزیرە كوردەكان و بەزۆرینە پرۆژەی بودجەی عێراق پەسەند كرا و رەوانەی پەرلەمان كرا، ئەمە لەكاتێكدا وا بڕیار بوو شاندنی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە سەردانی بەغدا بكات و ئەو كێشانە چارەسەر بكرێن بۆ ئەوەی دوای چارەسەركردنی كێشەكان پرۆژەی بودجەی عێراق لە ئەنجوومەنی وەزیران پەسەند بكرێت، بەڵام حكومەتی عێراق چاوەڕێی ئەوەی نەكرد كە بە دیالۆگ و لێكتێگەیشتن ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت و ئەمساڵیش وەك ساڵی پار دەیانەوێت پرۆژەی بودجەی عێراق و بە زۆرینەی دەنگ و بەبێ رەزامەندی لایەنی كوردستانی تێپەڕێنرێت، ئەمەش وەك هەندێك لە چاودێران ئاماژەی پێدەكەن، ئەم هەنگاوەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق چەند رەهەندێكی هەیە، لەلایەك دەیەوێت بە تێپەڕاندنی بودجە كێشەیەك لەگەڵ هەرێمی كوردستان دروست بكات بۆ ئەوەی كێشەكانی ئەنبار و بەشەكانی دیكەی عێراقی پێبشارێتەوە، لەلایەكی دیكە دەیەوێت بودجە وەك كارتێكی هەڵبژاردن بەكاربهێنێت و سۆزی شۆڤێنیەتی عەرەبی پێ رابكێشێت بۆ ئەوەی لە هەڵبژاردنی داهاتوو دەنگی پێ كۆبكاتەوە، ئەمە لەلایەك لەلایەكی دیكە پرۆسەی سیاسیی لە عێراقدا لەدوای رووخانی رژێمی پێشووەوە بە شێوەی تەوافق و رەزامەندنی هەموو لایەنەكان بەڕێوە چووە و لەناویشیاندا گەڵاڵەكردنی پرۆژەی بودجە هەر بە رەزامەندی هەموو لایەنەكان بووە، بەڵام ئەمە بۆ دووساڵ دەچێت لایەنی عەرەبی عێراق بەرێگەی زۆرینە و كەمینە دەیانەوێت لایەنی كوردستانی فەرامۆش بكەن، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پەرلەمانتاری هاوپەیمانی كوردستانی موحسین سەعدون كرد و بەوەی ئایا چۆن پرۆژەی بودجە گەڵاڵە دەكرێت؟ لە لێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (پێویستە هەموو ساڵێك بودجەی عێراق بە شێوەیەكی دادپەروەرانە ئامادە بكرێت، كە رەچاوی هەموو لایەنێك بكات و بەشی هەموو هەرێم و پارێزگایەكی تێدا دابین بكرێت، ساڵی رابردووش كێشەیەك لە نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا هاتە ئاراوە سەبارەت بە بودجەی گشتی كە بریتی بوو لە پرسی نەوت، ئەمڕۆ نەوت 96%ی داهاتی عێراق پێك دێنێت كە دەخرێتە ناو بودجەی گشتیی وڵاتەوە، حكومەتی فیدراڵ بیانووی ئەوەمان پێ دەگرێت كە هەرێمی كوردستان بەشە داهاتی هەناردەكردنی نەوتەكەی بە بەغدا نادات، ئێمە پار نەوتمان هەناردە نەكردووەو داواشمان لە بەغدا كردبوو كە بەشی كۆمپانیاكانی نەوتمان پێ بدات كەچی وەڵامی نەداینەوە، بۆیە ئەو دۆسێیە هەروا بە هەڵواسراوەیی ماوەتەوە، ئەم ساڵ حكومەتی فیدرال بیانووی دواكەوتنی بودجەی خستە ئەستۆی هەرێمی كوردستان، كە ئەمە راست نییە، ئێمە لەلای خۆمانەوە دەڵێین هەرێمی كوردستان پشكی كۆمپانیاكانی لایەو بە هیچ شێوەیەك نەیداوە، بەپێی دەستووری عێراق هەرێمی كوردستان و پارێزگاكانی عێراق بۆیان هەیە نەوت بەرهەم بهێنن و هەناردەی بكەن، بۆیە حكومەتی ناوەند نایەوێت دان بەمەدا بنێت و ئەو دەیەوێت دۆسێی نەوت سەنترال بێت و خۆی بەڕێوەی ببات كە ئەمەش پێچەوانەی دەستوورە بە تێگەیشتنی ئێمە، حكومەتی فیدرالی دوای ئەوەی چاوی بە شاندی هاوپەیمانیی كوردستانیی لە پەرلەمانی عێراق كەوت هەروەها شاندی باڵای هەرێمیش بە سەرۆكایەتی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەردانی بەغدای كردو لە گەڵ بەڕێز مالیكی و بەرپرسان كۆبۆوە و بڕیاریان دا بەدواداچوون بۆ ئەم دۆسێیە بكەن و شاندێكی دیكەی تەكنیكی لە هەولێرەوە بێتە بەغدا بۆ تەواوكردنی لایەنەكانی دیكەی دۆسێیەكە، هاوكات لەم ماوەیەی رابردوودا دووجار هاوپەیمانی كوردستانی لە پەرلەمان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی كۆبۆتەوە، بۆیە ئێمە پێمان باش بوو حكومەتی ناوەند چاوەڕێی بكردایە تا شاندی باڵای حكومەتی هەرێمی كوردستان جارێكی دیكە سەردانی بەغدای بكردایە و لەم بارودۆخە شڵۆقەی ئەمنیی عێراق كارەكە بە پێی رێككەوتن ئەنجام بدرایە، بەڵام ئەوەی مایەی سەرسوڕمان بوو بەر لە چەند رۆژێك حكومەتی فیدرال بێ رەزامەندیی جێگری سەرۆك وەزیران و وەزیرە كوردەكان بودجەی ساڵی 2014ی رەوانەی پەرلەمانی عێراق كرد بێ ئەوەی گوێ لە داواكاری و سەرنجەكانی كورد بگرێت كە لە راستیدا كەموكورتیی زۆری تێدایە لە رووی مووچەو داهات و وەبەرهێنان و خەرجییە گشتییەكان كە خۆی لە خۆیدا كێشەیەكی زەقی بۆ هێناینە كایەوە، بۆیە ئێستا بودجە گەیشتۆتە پەرلەمانی عێراق، بەڵام ئێمە وەكو كورد پابەندین بە بەشە بودجەی راستەقینەی خۆمان و داكۆكی لە مافی خۆمان دەكەین، هیوادارین لە چەند رۆژی داهاتوودا دیدارو كۆبوونەوەی دیكە لە نێوان حكومەتی ناوەند و هەرێم سازبكرێت تاكو پێشنیارو باری سەرنجی خۆمان لەسەر بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان مسۆگەر بكەین، بۆیە ئێستا حكومەتی فیدرال هەڕەشەی ئەوە لە كوردستان دەكات كە پشكی كۆمپانیاكانی نەوت لە بەشە بودجەی هەرێم دەبڕێت كە 17%یە، ئەو رێژەیە ئەوا نۆ ساڵە هەر بەم شێوەیەیە، هەرچەندە لە راستیدا 13%یە نەك ئەو 17% یەی كە ئەوان هەمیشە ئاماژەی پێ دەكەن، چونكە بەپێی شارەزاو پسپۆران خەرجی سیادی و شتی دیكەی لێ دەبڕدرێت كە دەگاتە 13%ی بودجەی تەرخانكراو، لەبەر ئەوە پێمانوایە كە كێشەكانی دیكەو مەسەلەی نەوت تێكەڵ بە بەشە بودجەی هەرێم نەكرێت، چونكە میللەتی كوردستان لەو بەینەدا زەرەرمەند دەبێت.))




ئەوەی بەڕێز موحسین سەعدون ئاماژەی پێكرد واقیعی وتووێژەكان و كێشەكانی نێو بودجەی عێراقە، كە دەبوو حكومەتی عێراق چاوەڕێی ئەوەی بكردایە شاندی هەرێمی كوردستان بگەڕابایەوە بۆ بەغداو لەبەر رۆشنایی راپۆرتی ئەو لیژنە تەكنیكیانەی بۆ چارەسەری ئەم كێشانە دامەزراون كێشەكان چارەسەر بكرێت، بەڵام حكومەتی عێراق پێچەوانەی ئەمە رەفتاری كرد، بۆ قسەكردنیش سەبارەت بەم رەفتارەی حكومەتی عێراق و هەوڵدان بۆ دروستكردنی كێشە لە دوای كێشە؛ پرسیارمان لە شوان محەمەد تەها پەرلەمانتاری هاوپەیمانی كوردستان كرد و لەوەڵامدا بە گوڵانی راگەیاند:(عێراق وڵاتێكی پڕ لە كێشەیه،‌ چارەسەر نەكردنی ئەو كێشانە وایكردووە قەیران بەدوای قەیراندا بەرهەم بهێنێت، یەكێك لەو كێشانە مەسەلەی بودجەیە، لە كۆی هەموو ئەو كێشانەدا شتێكمان بۆ روون دەبێتەوە كە حكومەتی عێراقی لەسەر پرەنسیپ و بنەماكانی دەوڵەتی دیموكراتی و مافەكای مرۆڤ بەڕێوە ناچێت، دیارە سەرانی دەوڵەتی یاسا خەون بە سەنترالیزە كردنی حوكمی عێراقەوە دەبینن بۆیە بەردەوام لەسەر بابەتی پارێزگاكان و هەرێم بەدوای كێشەدا دەگەڕێن، زیاتر لە دوو ساڵە لە هەوڵی ئەوەدان سەر لە بەری دەزگا سەربەخۆكان بۆخۆیان قۆرخ بكەن هەروەك چۆن سەرتاپای دەزگاكانی سەر بە بەرگری و ناوخۆ و پۆستە سەروەرییەكانی تر قۆرخ كراون، قۆرخ كردنی سەر لەبەری دەسەڵات لە عێراق و خەون بینین بەوەی تاكە كەسێك جڵەوی هەموو كارەكانی وڵاتی بخرێتە ژێردەست، ئەمە ئاماژەی روون و ئاشكران كە عێراق بەرەو چ ئاقارێك پەلكێش دەكات، سەبارەت بە كێشەی بودجەی عێراقیش رەنگە شتێكی تازە نەبێت كە حكومەتی ناوەندی دەیەوێ زۆرترین بودجە بۆ وەزارەتی بەرگری تەرخان بكات سەر لەبەری كێشەكان ئەوە دەسەلمێنن كە حكومەتی عێراقی بڕوای بە حوكمی فیدرالی نەماوە، تەنانەت لەو گرێبەستە درێژخایەنانەی كە بۆ چەك كڕین ئەنجامی داون ئەمە روونتر دەبێتەوە. دواتر حكومەتی ناوەندی بە زۆرەملێ لە هەوڵی ئەوەدایە هەموو لایەنەكان ملكەچی خواستەكانی ئەو بن، هەر لایەنێك دژی بووەستێتەوە دەخرێتە خانەی نەیارانی عێراقەوە، كێشەكان ئەوەندە قوڵ بوونەتەوە لەوە دەرچوون بە سەردان و دانوستان یەكلا بكرێنەوە، بەڵكو پێویستە هەموو خەڵكی عێراق بیر لە گۆڕینی ئەم سیستمە بكەنەوە، چونكە چارەسەركردنی هەر كێشەیەك بەبێ گۆڕانكاری سیستم تەنیا هێوركردنەوە و گواستنەوەی كێشەكەیە لەقۆناغێكەوە بۆ قۆناغێكی تر. بۆیە لێرەدا راشكاوانە دەڵێم مەسەلە تەنیا كێشەكان نییە، هەركێشەیەك قابیل بە چارەسەركردنە، بەڵام كێشەی گەورە ئەوەیە ئەوان دەیانەوێ حكومەتێكی مەركەزی لە بری حكومەتی فیدرالی دابمەزرێنن، لەناو دەستووری عێراقیشدا شتێك نەماوە ناوی حكومەتی مەركەزی بێت و دەسەڵاتەكان هەمووی لەبن كڵێشەی ئەودا بن، وەك دەزانن دەسەڵاتەكان هەمووی دابەشكراون لە نێوان هەرێم و پارێزگاكان، لێ كەم كردنەوەی هەر یەك لەم دەسەڵاتە بۆ بەرژەوەندی ناوەند، هەڵگەڕانەوەی ئەو بڕگانەیە كە حكومەتێكی فیدرالی و دیموكراتی لەسەری بونیاد نراون، ئەگەر حكومەتی ئیتیحادیش هەڵوەشێتەوە واتە شتێك نامێنێتەوە بە ناوی عێراقەوە.))
لەم حاڵەتەدا كە كار گەیشتۆتە ئەوەی كە جارێكی دیكە نوری مالیكی هەوڵی ئەوە دەدات دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان و پارێزگاكان سنوردار بكات بۆ بەرژەوەندی حكومەتی فیدرالی و گۆڕینی حكومەتی فیدرالی بۆ حكومەتی سەنترالی، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە كە حكومەتی عێراق دەیەوێت هەموو ئەو بەندو بڕگانەی دەستوور كە عێراقی لەسەر بنەمای فیدرالی و دیموكراتی بونیاد ناوەتەوە پێشێل بكات، بۆیە ئەگەر حكومەتی مالیكی لەسەر ئەم تێڕوانینەی بەردەوام بێت، ئەوا كورد ناچار دەبێت بیر لە رێگەچارەی دیكە بكاتەوە.