كێ بەرپرسیارە لەو بارودۆخەی ئێستا عێراق پێدا تێدەپەڕێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە كینس پۆلاك تۆژەری تایبەتمەند لەسەر پرسی عێراق لە ئامۆژگای برۆكینگز لە توێژینەوەیەكدا كە رۆژی 30 تەمموز بە ناونیشانی: (شكست و هەستانەوە و شكستی عێراق) بڵاوی كردۆتەوەوە، ئەمریكا بە هۆكاری سەرەكی ئەم بارودۆخە دەزانێت، لەبەر ئەوەی ئەمریكا پێش ئەوەی ئەركەكانی لەعێراق تەواو بكات، هێزەكانی كشاندنەوە، بەمەش بارودۆخێكی دروست كرد كە ئێستا ئەكتەری دیكە رۆڵی تێدا دەگێڕێت، بێگومان پۆلاك دەزانێت كە جارێكی دیكە هێزەكانی ئەمریكا ناتوانن بگەڕێنرێنەوە بۆ عێراق، بۆیە لە ناونیشانی توێژینەوەكەیدا، شكستی ئەمجارەی عێراقی بە شكستی دوای هەستانەوە ناوبردووە، پێشتریش هەر لەمانگی حوزەیراندا جارێكی دیكە كەناڵی CNN پرسیارێكی دیكەی وروژاند بەوەی ئایا عێراق گەیشتۆتە ئەو ئاستەی لەدەست دەرچووبێت و ئیدی كۆنترۆڵ نەكرێتەوە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا مایكل نایت لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك و بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لە ئامۆژگای ناوبرا و بە وتارێك وەڵامی CNNی دابۆەوە نووسیبووی: (بەڵی عێراق لە دەست دەرچووە؟)، ئەم وتوێژ و لێدوانانەی ئێستا لەسەر بارودۆخی عێراق لەناوەندەكانی توێژینەوەی جیهان و هەروەها لە كەناڵە بەناوبانگەكانی جیهان گوێبیستیان دەبین، ساڵانی 2007 - 2006 مان بیردێنێتەوە، كە زۆر لە تۆژەران ئەو ساڵەیان ناو نابوو كۆتایی عێراق و پیتەر گالبریس گەورە دیپلۆماتكاری پێشووی ئەمریكا كتێبێكی بەم ناونیشانە نووسی (كۆتایی عێراق) فەرید زەكەریا سەرنووسەری نیوزویك و پێشكەشاری بەرنامەی (گلۆباڵ چەینج) لە CNN، ئەو پرسیارەی لە ئیدارەی ئەمریكی كرد، ئەگەر بارودۆخی عێراق بەو جۆرەیە كە سەرۆك بوش دەڵێت سەركەوتنمان بەدەست هێناوە، ئایا مانای سەركەوتن لای ئیدارەی ئەمریكی چییە؟ لەبەر ئەوەی عێراق نەبۆتە دەوڵەتێكی دیموكراتی، نە سەقامگیرەو نە لە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەش سەركەتووە، ئەم وتوێژانە درێژەی هەبوو، بەڵام ئیدارەی ئەمریكی لە ترسی رای گشتی هەموو بارودۆخی عێراقی فەرامۆشكردبوو و لە پەراوێزدا نەبوایە باس نەدەكرا، ئەمە وەك خۆی مایەوە هەتا تۆژەری لاوی ناوداری ئەمریكی ستیڤن بیدل سەردانی بەغدای كردوو، كە گەڕایەوە لە سایتی ئەنجوومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كۆنگرێس وتارێكی بڵاوكردەوە بە ناونیشانی (كە سەیری بەغدا دەكەین سایگۆنمان بیر دەكەوێتەوە) ئەم وتارە ئیدی پەردەی لەسەر هەموو ئەو رووپۆشكردنە هەڵماڵی كە چەند كات بوو ئیدارەی ئەمریكا دەیویست لەرای گشتی بشارێتەوە، ئەم وتارە ئەوەی بە بیری ئەمریكیەكان هێناوە شكستی ئەمریكا لە عێراق هیچی كەمتر نییە لەو شكستە گەورەیەی ئەمریكا لە ڤێتنام بەسەری هات، بۆیە ئەم وتارە پرسەكەی لەوە زیاتر هەڵسەنگاند كە ئەم مەسەلەیە پەیوەندی بە كۆمارییەكانەوە هەیە بەو سیفەتەی ئیدارەی كۆشكی سپیان لەبەردەستە، بەڵكو ئەم وتارە پرسەكەی گەیاندە ئەوەی ئەم مەسەلەیە پەیوەندی بە چارەنووسی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریكیەوە هەیە، دەبێت هەردوو پارتەكە (كۆماری و دیموكراتیەكان) لیژنەیەكی هاوبەش بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم پرسە پێكبهێنن، گۆڤاری فۆرن ئەفیرزی بەناوبانگیش ئەم مەسەلەی زۆر بەگرنگ وەرگرت و راستەوخۆ دوای بڵاوبوونەوەی ئەم راپۆرتە مێزگردێكی فراوانی بۆ كۆمەڵێك تایبەتمەند و بیرمەندی ئەمریكی تایبەتمەند لەسەر پرسی عێراق رێكخست، كە ئەوانیش بریتی بوون لە(جامیس دۆبینز، ستیڤن بیدل، لیسلی گەلب، چیم كۆفمان، لاری دایمۆند) لەم مێزگردەدا توێژینەوە لەسەر ئەوەكرا ئەمریكا لە پرۆسەی دوای رووخانی رژێمی بەعس لەكام شوێندا بەهەڵە هەنگاوی هەڵگرتووە، ئەمەش بووە ناونیشانی ئەو مێزگردە(لەكوێدا بەهەڵە رۆیشتووین)، ئەم مێزگردە كە بووە بنەمای كۆبوونەوەیەك لە هۆڵی وینستۆن چەرچل لەناو كۆشكی سپی، لیژنەیەك بۆ دیراسەتی بارودۆخی عێراق پێكهێنرا كە دواتر بە لیژنەی بیكەر هاملتۆن ناسرا، ئەم لیژنەیە كە پەیوەندی بە سەرۆك كۆمارەكانی پێشووی ئەمریكا ئەوانەی لە ژیاندا مابوون، هەروەها هەموو وەزیرانی دەرەوە و جێگرانی وەزیرانی دەرەوەی پێشووی ئەمریكا و راوێژكارانی ئاسایشی نەتەوەیی و ئەندامانی ئاسایشی نەتەوەیی پێشووی و پسپۆران و سیاسەتمەدارانی رۆژهەڵات و عێراق كردبوو، لە ژێر چاودێری سەنتەری دیراساتی ستراتیژی (CSIS) سەرپەرشتی دەكرا و ماوەی یەكدوو رۆژی خایاند توانیان زیاتر لە 70 راسپاردە بۆ ئیدارەی ئەمریكی پێشكەش بكەن، بەڵام سەبارەت بەم پیشنیارانەی ئەم لیژنە گەورەیە كە بێ وێنە بووە لە مێژووی سیاسەتی ئەمریكا، ئەنتۆنی كوردسمان سەرۆكی پرۆگرامەكانی دیراساتی ستراتیژی لە سەنتەری ناوبراو، بە وتارێك ئەم پێشنیارانەی هەڵسەنگاندبوو، نووسیبووی (چاوەڕێمان دەكرد شاخ بزێ كەچی مشكی بوو) ئەمەش واتە ئەم لیژنە گەورەیە نەیتوانی پیشنیاری بەسوود بۆ چارەسەری بارودۆخی عێراق پێشكەش بكات، بۆیە لەبری ئەم هەموو راسپاردەیە، پاشان كۆشكی سپی گەیشتە ئەوەی باشترین هەنگاو بۆ چارەسەری كێشەی عێراق ئەوەیە بە پەلە هێز زیاد بكرێت و بۆ ئەمەش دەستەواژەی (surge)، كە ئەمەش واتە زیادكردنی هێز بەشێوەی بە پەلە و كتوپڕ، نەك تەنیا زیادكردنی هێز، راوەستان لەسەر ئەم وشەیە(surge)، بۆ ئەوەیە لەوەڵامی ئەو پرسیارە تێبگەین كە كینس پۆلاك چەند رۆژێك لەمەوپێش وەڵامی داوەتەوە و ئاماژە بەوە دەكات كشانەوەی بەپەلەی هێزەكان هۆكاری بارودۆخی عێراقن، لەبەر ئەوەی سەرۆك بوش ناچارە لەچوارچێوەی پرۆسەی (Surge) بەپەلە هێز زیاد بكات، بەڵام سەرۆك ئۆباما لە چوارچێوەی پرۆسەی (SOFA) واتە باری هێزەكانی ئەمریكا، بەپەلە ماوەیەكی دیاریكرد بۆ ئەوەی هێزەكانی لە عێراق بكشێتەوە، راستە رێككەوتنی سۆفا لە كۆتایی ئیدارەی دووەمی بوش ئیمزاكرا، بەڵام لە كاتێكدا ئیمزا كرا كە كۆمارییەكان هەڵبژاردنیان دۆڕاندبوو، باراك ئۆباما هەڵبژێردرابوو، تەنیا هێندە مابوو ئیدارەی تەسلیم بكرێت، بۆیە ئەگەر لە نۆڤەمبەری 2008 كۆمارییەكان بۆ جاری سێهەم هەڵبژاردنیان ببردایەوە، ئەوا ئەوان لەبەر ئەوەی خۆیان خاوەنی شەڕی عێراق بوون، بەشێوەیەكی دیكە رێككەوتنی سۆفایان جێبەجێدەكرد و لە سەرەتای ساڵی 2011 هەموو هێزەكانیان بە یەكجاری نەدەكێشایەوە، ئەو واقیعەیان لەبەر چاو دەگرت كە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا كارەسات لە عێراق دروست دەكات، هەروەك چۆن رووداوەكان لەدوای ساڵی 2011ـەوە ئەو راستیانە ئاشكرا دەكەن كە لەدوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، نە پرۆسەی سیاسیی بە شێوەیەكی ئاسایی توانیوویەتی بەڕێوە بچێت، نە باری ئاسایش و سەقامگیریش وەك پێویست توانیویەتی بۆ یەك رۆژ ئارامی بەخۆیەوە ببینێت، بەپێچەوانەوە رۆژ لەدوای رۆژ بارودۆخە بەرەو خراپتر دەچێت، هەتا ئێستا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە تیرۆریستان بتوانن هەڵبكوتنە سەر بەندیخانەی ئەبوغرێب و بەسەدان تیرۆریست ئازاد بكەن و رۆژ لەدوای رۆژیش هێرشە خۆكوژییەكان لە بەغداو شارەكانی دیكەی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی عێراق زیاتر دەبێت. ئێستاش جارێكی دیكە هەمان بارودۆخی ساڵی 2006 – 2007 دروستبۆتەوە و هەموو ناوەندەكانی توێژینەوە و پسپۆر و تایبەتمەندان مەترسی ئەوەیان هەیە، ئەمجارە ئەگەر عێراق تێكبچێتەوە كۆنترۆڵی ئاسان نابێت، لەبەر ئەوەی لانی كەم هێزەكانی ئەمریكا لەو وڵاتە بونیان نەماوە و بەرێككەوتنی سۆفا لەو وڵاتە چوونە دەرەوە، دوای ئەمەش ئاسان نییە وەك سەردەمی بوش بە بڕیارێكی كۆنگرێس هێزەكان بگەڕێنەوە یان زیاد بكرێت، بۆیە لەم قۆناخەدا كە دەنگۆی ئەوە هەیە هێزی ئیقلیمی بۆشایی ئەمریكا پڕبكاتەوە، ئەوا عێراق بەرەو چارەنووسێك دەبات كە ئاییندەكەی بۆ هیچ لایەك دیار نییە، ئەمەش بارودۆخێكی ئاڵۆز لەسەر ئیدارەی ئەمریكی دروست دەكات، لەبەر ئەوەی وەك فرانسیس فۆكۆیاما لە كتێبی بونیادنانەوەی دەوڵەت ئاماژەی پێكردووە، ئەركی ئەمریكا لە عێراق جیاوازترە وەك لە هی ئەفغانستان، لەبەر ئەوەی ئەمریكا ئامانجی لە پرۆسەی بوینادنانەوەی دەوڵەت لە ئەفغانستان تەنیا دامەزراندنی لۆیاجارگا (پەرلەمان) بوو، لەگەڵ دابینكردنی هەندێك سەقامگیری و دەرپەڕاندنی هێزەكانی تاڵیبان و قاعیدە لەو وڵاتە، بەڵام لە عێراق سەرۆك بوش رایگەیاند كە عێراق دەكەنە دەوڵەتێكی دیموكراتی و ئەمەش دەبێتە سەرەتای دەسپێكی گۆڕانكاری بەرەو دیموكراتی لەناوچەكە، ئەمەش ئەو راستیەمان بۆ دەردەخات، كە شكستی ئەمریكا لە عێراق هاوشێوەی شكستی ئەمریكا نییە لە ئەفغانستان، بۆیە لەم حاڵەتەدا هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق بوونیان هەبێت، یان وەك ئێستا كە بوونیان نەماوە، ئەوا شكستی عێراق گورزێكی كوشندە لە شكۆی ئەمریكا دەدات لە جیهاندا، ئەمە لەلایەك لەلایەكی دیكە كە گۆڕانكارییەكانی سوریا و میسر و هەندێك ئاڵۆزی تونسیشی گرتۆتەوە كاریگەریان لەسەر رەوشی عێراق دەبێت و ئەگەر عێراق تكبچێت، ئەوا ناوچەیەكی فراوان بۆ تیرۆریستانی قاعیدە و رێكخراوە توندڕەوەكانی دیكە دەبێتە نەوای ئارام، ئاسایشی ناوچەكە و جیهانیش دەكەوێتە مەترسیەوە.
بۆیە لەم بارودۆخە كە پۆلاك بە هاوشیوەی ستیڤن بیدل، هۆكارەكەی دەسنیشانكردووە، بەوەی لەم قۆناخە عێراق پێویستی بە هاریكاری سەربازی هەیە، لەم حاڵەتەشدا ئەم كارە ناكرێت، لەبەر ئەوەی حكومەتی ئێستای عێراق كەموكورتی لە چەك و پێداویستی لۆجیستی نییە هەتا بتوانرێت پربكرێتەوە، بەڵكو كێشەی سەرەكی عێراق لاوازی دامەزراوەكانیەتی كە ناتوانن بەشێوەیەكی پرۆفیشناڵانە كاری خۆیان بكەن، دروست كێشەی عێراق وەك كێشەی ئەو دەوڵەتانەی ئەفریقیایە كە نەخۆشی ئایدزیان تیدا بڵاو بۆتەوە، رۆژئاوا ڤاكسینی ئایدزیان بۆ دەنێرێت، بەڵام لەبەر ئەوەی دامەزراوەكانی تەندروستی و كارمەندانی تەندروستی ئەو وڵاتانەی ئەفریقیا هێندە لێهاتوو نین كە بتوانن بە شێوەیەكی پرۆفیشناڵانە ڤاكسینەكان بدەن بە نەخۆشەكان، ئەوا لەبری ئەوەی ڤاكسینەكان هۆكارێك بن بۆ كەمكردنەوەی نەخۆشیەكە، ئەوا ڤایرۆسی ئایدز لەگەڵ ڤاكسینەكە رادێت و زیاتر نەخۆشیەكە بڵاو دەكاتەوە و ڤاكسینەكە لەبری ئەوەی ببێتە هۆكارێك بۆ چارەسەری نەخۆشیەكە، خودی ڤاكسینەكە دەبێتە هۆكارێك بۆ بڵاوبوونەوەی نەخۆشیەكە، عێراقیش لەم بارودۆخە چەند پشتگیری لۆجیستی بكرێت و هێزی پێبدرێت، ئەم پێداویستیانە هیچ ئاكامێكیان نابێت، لەبەر ئەوەی سەرەنجام دابینكردنی ئەم چەك و پێداویستیە لۆجیستیانە دەبنە هۆكارێكی زیاتر بۆ ئاڵۆزبوونی بارودۆخەكە، ئەو چەك و پێداویستیانەی ئەمڕۆ بەدەست هێزەكانی ئاسایشی عێراقەوە دەبن سبەی دەكەونە دەستی گرووپە تیرۆریستیەكان، بۆیە لە حاڵەتێكدا كە بەمجۆرە بێت، ئەوا دەبێت جارێكی دیكە ئەمریكا بە قورسایی دیپلۆماتی خۆیەوە بێتەوە ناو پرۆسەكە، بۆ ئەوەی سەرلەنوێ پرۆسە سیاسییەكە رێكبخاتەوە و دامەزراوەكانی عێراق بە ئاستێك بەهێز بكات، كە بتوانن لە بواری سەقامگیر و ئاسایش و رێگرتن لەتیرۆریستان بەشێوەیەكی پرۆفیشناڵانە رۆڵی خۆیان بگێڕن.