«دوای جەنگی یەكەمی جیهانی، ئەو دابەشكردنەی كە سەرلەنوێ لە ناوچەكە ئەنجام درا، باوەڕ ناكەم بە دڵی هیچ كام لە نەتەوەكانی «كورد، عەرەب، تورك، فارس» بووبێ، واقیعێك بوو و فەرز كرا، بەڵام لەمەدا غەدر و زوڵمی گەورە بەر كورد كەوت. بۆ ماوەی 100 ساڵ ئینكاری بوونی نەتەوەی كورد كرا، كوردیش 100 ساڵ بەرخۆدانی كرد، نە ئینكاری بوونی كورد، نە كوردیش توانی ئەو واقیعە بگۆڕێ. ئەمە چیمان پێ دەڵێ؟ دەڵێ: دەبێ دانیشین و بیر لە چارەسەری ئاشتییانە و برایانە و ڕێز لە یەكتریگرتن و یەكتری قبووڵكردن بكەینەوە. ئەمەیە ڕێگەی ڕاست بۆ چارەسەری ئەم كێشەیە..

ئێمە زۆر زۆر خۆشحاڵین كە دەبینین دیسان دەنگوباسی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا دەستی پێكردووەتەوە و لە هەر كوێیەك، هەر چارەسەرێك بۆ پرۆسەی ئاشتی هەبێ، ئێمە بە هەموو توانایەك پشتگیری دەكەین و لەگەڵی دەبین. ئێمە دەبێ دەستی ئاشتی بۆ هەموویان درێژ بكەین. ئێمە دەبێ داوای برایەتی بكەین، داوای چارەسەری ئاشتییانە بكەین. من پێموایە ئێستا زەمینە لەبارە هەموو لایەكیش ئامادەیە و زۆر زۆر زیاتر لە جاران.

ئالنگارییەكان زۆرن، لەگەڵ ئەوەی تیرۆر هێشتا ئالنگارییەكی گەورەیە، بەڵام بە لای منەوە ئالنگاریی ئێستا كە لە هەموو ئالنگارییەكان گەورەترە، بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەرە لە ناوچەكە كە لە هەموو شتێك مەترسیدارترە و بەداخەوە ئێستا زۆر لایەن كە دەسەڵاتیان هەیە، دایدەپۆشن، كارخانە دروست دەكرێ بۆ دروستكردنی مەوادی هۆشبەر و ناتوانن هیچی لێ بكەن، بازرگانییەكی ئازادانەی پێ دەكرێ، ئەمە مەترسییەكی گەورەیە و ئەمە كوشتنی نەتەوەیەكە. لەبەر ئەوە من تەمەننا دەكەم، هەموو دەوڵەتان، هەموو لایەنەكان، هەرچی خۆی بە بەرپرسیار دەزانێ، بە جددی لەسەر ئەم بابەتە بوەستن و حەددێك بۆ ئەمە دابنرێ، پێش ئەوەی كە كارەسات لە كۆنتڕۆڵ دەربچێت.

بە ئەزموونی خۆم بۆم دەركەوتووە، ئەگەر بڕوامان بە خۆمان نەبێ، خۆمان نەبین، ئامادە نەبین بۆ هەموو فیداكارییەك، كەس ناتوانێ هیچمان بۆ بكات. لە كاتێكدا دۆستەكانی ئێمە دەتوانن پشتگیریی ئێمە بكەن، كە خۆشمان هەبین و بزانین چ دەكەین. لە هەمان كاتیشدا دەبێ واقیعبین بین و دەبێ بزانین هەنگاو بۆ كوێ دەنێین.

 

سەرۆك بارزانی

لە كۆڕبەندی ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

22ی تشرینی دووەم 2024 زانكۆی ئەمریكی لە كوردستان – دهۆك

 

 

گرنگیی كۆڕبەندی MEPS

بۆ ئێستای بارودۆخی ئاڵۆزی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكە

لە ڕۆژی 22ی تشرینی دووەمی 2024، پێنجەمین كۆڕبەندی «كۆڕبەندی ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» لە زانكۆی ئەمریكی لە كوردستان لە پارێزگای دهۆك دەستی بە كارەكانی كرد و ماوەی دوو ڕۆژ بەردەوام بوو.

بۆ ئەم كۆڕبەندە زیاتر لە 120 سەرۆك و سەركردە و سیاسەتمەدار و دیپلۆمات و توێژەری ئەكادیمیستی ناوەندەكانی توێژینەوە لە 40 دەوڵەتەوە بانگهێشت كرابوون. بێجگە لە چەندین وتار كە لەلایەن كەسایەتییە دیارەكانی هەرێمی كوردستان و عێراقەوە پێشكەش كران، چەندین پەنێڵی گرنگیش لەسەر پرسی ئاڵۆزیی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكە و جیهان پێشكەش كران.

مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، سەبارەت بەم كۆڕبەندە و لە پەیڤێكی كورتدا كە تۆڕی سۆشیال میدیای ئێكس بڵاوی كردووتەوە، نووسیویەتی: «ئێمە هەرگیز كۆڵ نادەیەن و خۆڕاگر دەبین، ئەمەش چیرۆكی ئێمەیە». ئەم پەیڤەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە مەغزایەكی قووڵی هەیە و وەك پەیامێك ئاراستەی بەشداربووانی كۆڕبەندی «ئاشتی و سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست»ی كرد، ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە كە نابێت مرۆڤ لە كاتی تەنگژە و ئاڵۆزیی سەختدا چۆك دابدات و تەسلیم بێت، بەتایبەتی كە ئێستا لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە هۆی شەڕی كراوەی نێوان ئیسرائیل و حەماس بارودۆخێكی هێندە ئاڵۆز و مەترسیدار دروست بووە، كە چاوەڕوانی هەموو ئەگەرێكی نەخوازراوی لێدەكرێت و، ڕۆژ لەدوای ڕۆژ شەڕەكە فراوانتر دەبێت و هەتا ئێستا بێجگە لە هێرشی ڕاستەوخۆی ئێران و ئیسرائیل بە درۆن و مووشەك بۆ سەر یەكتری، لە هەمان كاتدا شەڕەكە گەیشتووەتە ناو خاكی لوبنان و سووریا و، وەك فوئاد حوسێن وەزیری دەرەوەی عێراقیش بە كۆڕبەندەكەی ڕاگەیاند: «بە ڕێگەی ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان، نامەیەكی هەڕەشەئامێزی ئیسرائیلمان – بە نووسراو- بۆ هاتووە و هیچ دوور نییە كە ئیسرائیل چەند هێرشێك بۆ سەر عێراق ئەنجام بدات»‌، لەمەش زیاتر پڕۆفیسۆر ئەحمەد داود ئۆغلۆ سەرۆك وەزیرانی پێشتری توركیا كە میوانێكی دیكەی ئەم كۆڕبەندە بوو، ڕاشكاوانە ڕایگەیاند «بە دوور نازانرێت بە هۆی شەڕی ئیسرائیل و حەماس لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا لە ئەوروپا، سیناریۆی شەڕێكی جیهانی دووبارە دابڕێژرێتەوە، هەروەك چۆن لە دوای شەڕی یەكەمی جیهانی بە ڕێگەی سیناریۆی پەیمانی «سایكس – پیكۆ» سەرلەنوێ نەخشەكەی داڕشتەوە و لە ساڵی 1948یش دەوڵەتی ئیسرائیلی دامەزراند و، پاشان شەڕی ساردی بەدوای خۆیدا هێنا، لە ئێستاشدا مەزندەی ئەوە دەكرێت، ئەم شەڕەی ئێستا بەردەوامیی هەیە، جارێكی دیكە گۆڕانكاری لە سنوورەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بكات، بەڵام ئەم جارە دەبێت خۆمان «خەڵكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» بە دەستی خۆمان ئەم كارە بكەین و ڕێگە نەدەین هێزی دەرەكی بە سەرماندا بیسەپێنن».

لەناو ئەم بارودۆخە ئاڵۆزەی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە هەموو هەوڵەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تەنیا بۆ ڕاگەیاندنی ئاگربەس لە غەززە و لوبنان بە هۆی بەكارهێنانی مافی ڤیتۆ لەلایەن نوێنەری ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان، شكستی هێناوە، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە كۆڕبەندەكەی ڕاگەیاند، دەبێت وەك خۆی مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە بكرێت و، دەبێت بەرهەمی ئەم پەنێڵ و گفتوگۆیانەی لەم كۆڕبەندەدا لەلایەن كەسانی بڕیاربەدەست و ئەكادیمیست و پسپۆڕانی جیهانەوە پێشكەش دەكرێن، بە وردی توێژینەوەی لەسەر بكرێت و وەك پێشنیار و ڕاسپاردە پێشكەش بكرێن، بۆ ئەوەی ببێتە فاكتەرێك لە چارەسەركردنی ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی ئێستا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەواوی جیهانی گرتووەتەوە.

پرسێكی دیكە كە لەم كۆڕبەندەدا جێگەی بایەخ بوو، پرسی دووبارە هەڵبژاردنەوەی دۆناڵد ترەمپ بوو بۆ سەرۆكی ئەمریكا، كە ئەمەش گۆڕانكاری زۆر گەورە لە سیاسەتی‌ ئیدارەی كۆشكی سپی بەرانبەر جیهان و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست دەكات و، سەرۆك بارزانی لە پەیامەكەیدا ڕاشكاوانە بە كۆڕبەندەكەی ڕاگەیاند: «هەموومان چاوەڕوانی ئەوەین، تا بزانین كە دوای هەڵبژاردنی سەرۆكێكی تازە بۆ ئەمریكا، دونیا بەرەو كوێ دەچێ، هەموو تەوەقوعات ئەوەیە كە ئیدارەی سەرۆكی تازە هەڵبژێردراو بەڕێز ترەمپ جیاوازییەكی زۆری دەبێ لەگەڵ ئیدارەی سەرۆك بایدن، بە هەر حاڵ ئومێدەوارین هەرچییەك دەبێ، خێری تێدا بێ بۆ جیهان و بۆ ناوچەی ئێمەش».

بێگومان جیهان، ئەزموونێكی تاڵی لەگەڵ ماوەی سەرۆكایەتیی یەكەمی دۆناڵد ترەمپ لە «20ی كانوونی دووەمی 2017 هەتا 20ی كانوونی دووەمی 2021» هەبووە. گرفتی سەرەكی لەگەڵ سیاسەتی ترەمپ وەك بیرمەندی ئەمریكی فەرید زەكەریا ئاماژەی پێكردووە، ئەوەیە «سیاسەتەكانی ترەمپ پەیوەستە بە مەزاجی كەسایەتیی ئەم سەرۆكەوە، نەك پڕۆگرامەكەی. ئەو بەپێی مەزاجی خۆی مامەڵە لەگەڵ پرسەكان دەكات و، نازانرێت بەرنامەی پلانی داهاتووی چی دەبێت»، لەمەش زیاتر كە مەزندەكان قورستر دەكات، ئەوەیە هاتنەوەی ئەمجارەی ترەمپ وەك سەرۆكی 47ـەمینی ئەمریكا، زۆر لە جاری پێشوو جیاوازترە. لە هەڵبژاردنی ئەمجارەدا جیا لەوەی بە ڕێژەیەكی زۆر بەرز هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكای لە كامیلا هاریسی كاندیدی دیموكراتەكان بردەوە، لە هەمان كاتدا پارتی كۆماریی ئەمریكاش لە هەر دوو ئەنجومەنی «نوێنەران و سەنات» زۆرینەیە، ئەمەش دەبێتە فاكتەرێكی گرنگ بۆ ئەوەی ترەمپ لە بڕیاردانە سەیرەكانی هیچ ڤیتۆیەكی لە بەردەمدا نەبێت و، بەپێی دەستووری ئەمریكیش هیچ سەرۆكێك لە جیهاندا وەك سەرۆكی ئەمریكا دەسەڵاتەكانی فراوان و بێ سنوور نین. ئەوەی تا ئێستا دەسەڵاتەكانی سەرۆكی ئەمریكای سنووردار كردووە، ئەوەیە چەند بەربەستی لە ڕێگەی هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران و سەناتەوە بۆ دروست دەكرا و ڕێگە نەدەدرا چۆن بیەوێت، بەو جۆرە بڕیار بدات، بەڵام لە خولی سەرۆكایەتیی ئەمجارەدا ترەمپ هیچ بەربەستێك لەبەردەمیدا نابێت.

لە ناو وێنە گەورەكەی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو مەزندە و پێشبینییانەی بۆ گۆڕانكاری لەسەر ئاستی جیهان خوێندنەوەی بۆ دەكرێت، كۆڕبەندی ئەمساڵی «ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» لە زانكۆی ئەمریكی كوردستان- دهۆك، چەندین پەیامی ڕاشكاوانەی بە جیهان ڕاگەیاند، كە لێرەدا ئاماژە بە چەند خاڵیان دەكەین:

1-  لە ڕێوڕەسمی كردنەوەی ئۆڵمپیادی پاریس لە تەمووزی ڕابردوو، سەرۆكی ڕێكخراوی ئۆڵمپیادی نیودەوڵەتی، ئەم پەیامەی بە جیهان ڕاگەیاند: «لەو كاتەی لە هەموو شوێنێكی ئەم هەسارەی لەسەری دەژین، شەڕە، یەكتری قبووڵكردن و لێبووردەیی بوونی نەماوە، بەڵام لەناو گوندە جوانەكەی ئۆڵمپی لە پاریس نوێنەرانی زیاتر لە 200 دەوڵەت بە گیانی یەكتری قبووڵكردنی وەرزشییەوە یەكتری لە ئامێز دەگرن و، بە فرمێسكی كاتی وەرگرتنی مەدالیای زێڕ، یەكتری لە ئامێز دەگرن. لەم گوندە زمانێك دروست بووە كە زمانی «ئۆڵمپی»یە و هەموو نەتەوە و زمانە جیاوازەكان پێكەوە قسەی پێدەكەن و لێی تێدەگەن». كۆڕبەندی ئەمساڵی «ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست – MEPS 2024» بە هەمان شێوە ئەو پەیامەی بە جیهان ڕاگەیاند كە «لەناو ئەو جوگرافیایەی پێی دەگوترێت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و، شەڕێكی كراوەی مەترسیداری بوونی هەیە و، بیركردنەوەیەكی ڕادیكاڵییانەی مەزهەبی و قەومی باڵادەستە و لێبوردەیی و یەكتری قبووڵكردن بوونی نییە، بەڵام لەو جوگرافیا بچكۆڵەی كە پێی دەگوترێت «هەرێمی كوردستان»، لە ناو هۆڵێكی زانكۆی ئەمریكی كوردستان لە شاری دهۆك، زمانێك دروست بووە كە زمانی «ئاشتی و لێكتێگەیشتنە»، نوێنەری 40 دەوڵەتی جیاوازی پێكەوە كۆكردووەتەوە و پێكەوە لەسەر ئەم پلاتفۆرمە ئازادە هەموویان لە یەكتری تێدەگەن و، ئامانجیان ئەوەیە هەوڵەكانیان یەك بخەن، بۆ ئەوەی ژینگەی لێبوردەیی و یەكتری قبووڵكردن بێتە ئاراوە و كۆتایی بە شەڕ بێت و ئاشتی جێگەی بگرێتەوە.

2- لەم ساتەوەختدا كە لەناو كۆبوونەوە چارەنووسسازەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، لەنێوان نوێنەرانی دەوڵەتانی جیهاندا «لێكتێگەیشتن» بە ئاستێك بوونی نەماوە، كە ناتوانن لەسەر بڕیاری «ئاگربەس» بگەنە بڕیارێكی هاوبەش، لەناو پەنێڵەكانی كۆڕبەندی «ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست»، نەك تەنیا باس لەوە دەكرێت، چۆن بتوانرێت، هێز و ئیرادەی دەوڵەتانی ناوچەكە بخرێتە گەڕ، بەتایبەتی كە ژمارەیەك دەوڵەت وەك «قەتەر، ئیمارات، توركیا، سعودیە، ئوردن و...هتد» لە شەڕەكانی پێشتردا ڕۆڵی كاریگەریان هەبووە و توانیویانە شەڕەكە ڕابگرن و هێوری بكەنەوە، ئێستا دووبارە داوای ئەوە دەكرێتەوە، كە ئەو دەوڵەتانە دووبارە ڕۆڵی كاریگەری خۆیان بخەنەوە گەڕ بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ئەم شەڕە نەخوازراوە دابنرێت.

3- لە ئێستادا كە عێراق وەك دەوڵەت كەوتووەتە لێواری خزاندنە ناو ئەم شەڕە نەخوازراوە و وەزیری دەرەوەی عێراق بە ئاشكرا باسی نامە هەڕەشە ئامێزەكانی ئیسرائیل دەكات، كە بە ڕێگەی سكرتێری گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ عێراقی ناردووە، ئەم كۆڕبەندە ئەمەی كردووەتە پرسێكی گرنك و بە ئامادەبوونی «سەرۆك كۆمار، سەرۆكی پەرلەمان، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی، سەركردە سیاسییە عێراقییەكان» بە دوای ڕێگەچارەیەك دەگەڕێت، بۆ ئەوەی بە هەر نرخێك بێت، عێراق لەم شەڕە نەخوازراوە دوور بخاتەوە.

 

 عێراق

لە لێواری خزانە ناو شەڕێكی نەخوازراوەوە

ئیسرائیل كاتێك بە تەقاندنەوەی ئامێری «پەیجەرەكان» دەستی بە هێرشێكی لەناكاو بۆ سەر خاكی لوبنان كرد، نەك نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایشی ئاگادار نەكردەوە، بەڵكو ئەو هێزە كاتییەی نەتەوە یەكگرتووەكان «یونیفێل»یشی ئاگادار نەكردەوە و، تەنانەت لە چەند بەرەیەكەوە هێزەكانی یونیفێلیش بەر ئاگری چەكەكانی ئیسرائیل كەوتن، بەڵام ئەمجارە بە ڕێگەی جەعدون ساعر وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل، نەتەوە یەكگرتووەكان لە مەترسیی هێرشی گرووپە چەكدارەكانی عێراق بۆ سەر ئیسرائیل ئاگادار كراوەتەوە، لەمەش زیاتر دەیەوێت شەرعییەتی «مافی بەرگری لەخۆكردن» وەربگرێت و دەوڵەتی عێراقیشی بەرپرسیار كردووە لەو هێرشانەی گرووپە چەكدارەكان لەسەر خاكەكەی بۆ سەر ئیسرائیل ئەنجامی دەدەن، بۆ ئەمەش لیستێكی بەناوی «بانكی ئامانجەكان» دەستنیشان كردووە، وەك ئەو ئامانجانەی كە لەناو عێراقدا دەیەوێت هێرش بكاتە سەریان و، ئەوەشی وەك هەڵوێستی ئەمریكا بەرانبەر ئەم هەڕەشانە دەخوێندرێتەوە، ئەوەیە كە ئەمریكا هەموو كات پشتیوانی لە مافی بەرپەرچدانەوە و بەرگری لەخۆكردنی ئیسرائیلی كردووە، بۆیە مەترسییەكان بە ئاستێك هەڵكشاون كە هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر عێراق لەسەر ئاستی لێدوانە میدیاییەكان وەك حەتمی سەیر دەكرێت.

لەلایەكی دیكەوە ئەم هۆشدارییەی ئیسرائیل بۆ عێراق، ئەو خوێندنەوەیەشی بۆ دەكرێت، كە ئیسرائیل بوونی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و مەترسیی دووبارە سەرهەڵدانەوەی تیرۆریستانی داعشی لەبەر چاو گرتووە، لەوەش ئاگادارە كە دەوڵەتی عێراق بە فەرمی بێلایەنی خۆی ڕاگەیاندووە و نایەوێت ببێتە بەشێك لەم شەڕە، لە سەرووی هەموو ئەمانەشەوە فتوایەكی ئایەتوڵڵا سیستانی مەرجەعی شیعەكانی عێراق لە نەجەف هەیە، كە داوا دەكات: «چەك تەنیا لەبەر دەستی دەوڵەت بێت»، سەبارەت بە پشتیوانی عێراقیش بۆ لوبنان و فەلەستین، تەنیا پشتگیریی پشتیوانیی فریاگوزاری و مەعنەوی كردووە.

كەواتە ئەم واقیعە سیاسییەی لە ئێستادا لە عێراقدا بوونی هەیە، هاوكێشەیەكی تێدا دروست كردووە كە تیایدا «شیعەی ئەقڵانی لە شیعەی چەكدار» زیاترە و ئەوانەی دەیانەوێت عێراق نەبێتە بەشێك لەو شەڕەی لە ناوچەكەدا هاتووەتە ئاراوە، هەژموون و دەسەڵاتیان بەسەر سوپا و دامەزراوەكانی دەوڵەت هەیە، ئەمەش وادەكات كە خوێندنەوەیەكی جیاوازتر لەوەی لوبنان بۆ هاوكێشەی سیاسیی عێراق لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكرێت.

كەواتە ئاراستەی ئەم خوێندنەوەیە بەرە و ئەوەمان دەبات، كە بەرژەوەندیی ئیسرائیلیش لەم شەڕە كراوەیەی ئێستا وادەخوازێت كە لەلایەك جوگرافیای شەڕەكە لەمە زیاتر فراوانتر نەبێت و لەلایەكی دیكە لایەنی سێیەم (نەتەوەیەكگرتووەكان) بێتە ناو ئەم كێشەیە و، هۆشدارییەكەی ئیسرائیل بەو مەبەستە بێت كە حكومەتی عێراق كە لە ئێستا لایەنەكانی «چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە» ڕۆڵی سەرەكیی تێدا دەگێڕن و نزیكن لە گرووپە چەكدارەكان، بگەنە شێوازێك لە ڕێككەوتن و هێرشی گرووپە چەكدارەكان لەسەر خاكی عێراقەوە بۆ ئیسرائیل كۆتایی پێبهێنرێت.

ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان لەبەر چەندین هۆكار و جیا لە بەرژەوەندیی ئابووری، مەبەستیانە سەقامگیریی عێراق نەشێوێت و نەخزێتە ناو ئەو شەڕە كراوەی كە خەریكە تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگرێتەوە و، ئەزموونی شەڕی دژی تیرۆریستانی داعشیش ئەو ڕاستییەی سەلماندووە كە ئەگەر سەقامگیری لاواز بێت و دامەزراوە دەوڵەتییەكانی عێراق جڵەویان لەدەست دەربچێت، ئەوا ئاشتی و سەقامگیریی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژئاواش دەكەوێتە مەترسییەوە. ئەم پێداگرتنەی ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پاراستنی سەقامگیریی عێراق، دەرگایەكی گەشبینی دەكاتەوە، بۆ ئەوەی كەناڵەكانی دیالۆگ بكەنەوە و پەنا بۆ كارتی گوشاری جۆراوجۆر بەرن، بۆ ئەوەی عێراق لەم شەڕەوە تێوەنەگلێت و، وەك سەرۆك بارزانی لە پەیامەكەیدا جەختی لەسەر كردەوە «لە هەموویشی گرنگتر بۆ ئێمە ئەوەیە كە بە هەر قیمەتێك بێت، نابێ عێراق لەو شەڕەدا تووش ببێت، یان تێوەبگلێت»، ئەم جەختكردنەوەی سەرۆك بارزانی، پەیامێكی دیكەیە بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان ڕۆڵێكی ئەرێنی لەگەڵ ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتووەكان بگێڕێت بۆ ئەوەی ئەم شەڕە لە عێراق دوور بخرێتەوە.

ئەوەی دەبێت بە گرنگییەوە لە ناو پرۆسەی سیاسیی ئێستای عێراقدا هەڵوەستەی لەسەر بكرێت و خوێندنەوەی وردی بۆ بكرێت، ئەوەیە كە لایەنە سیاسییەكانی ناو «هاوپەیمانیی چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە» كە ئێستا تاكلایەنە بەبێ «تەیاری سەدر» جڵەوی حوكمڕانیی عێراقیان لەدەستدایە، ئەگەر لەم ئەزموونە شكست بهێنن و نەتوانن كۆنتڕۆڵی گرووپە چەكدارەكان بكەن، ئەوا خۆری حوكمڕانیی عەرەبی شیعە لە عێراقدا كۆتایی دێت، ئەم مەترسییەش لەسەر ئاستی باڵای كەسی یەكەمی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا (نووری مالیكی) بە ئاشكرا ئاماژەی پێكراوە، كە یەك دوو هەفتە پێش ئێستا لە پەیامێكدا ڕایگەیاند: «ئامادەكاری دەكرێت بۆ ئەوەی بە ڕێگەی كودەتا، بەعسییەكان بگەڕێنرێنەوە بۆ دەسەڵات». ئەم مەترسییەی مالیكی جەختی لەسەر دەكاتەوە و داوای ئەوە دەكات «لەسەر ئاستی میللی» چاودێریی جووڵەی كۆنە بەعسییەكان بكرێت، لەوانەیە بە دیوێكی دیكەدا پەیامێك بێت بۆ گرووپە چەكدارەكانی شیعە بۆ ئەوەی لەو مەترسییە تێبگەن كە چۆن بە هێرشەكانیان لەسەر خاكی عێراقەوە بۆ سەر ئیسرائیل مەترسیی ڕاستەقینە لەسەر ئایندەی عێراق دروست دەكەن.

ئەم هاوكێشە سیاسییە ئاڵۆزەی كە لە میدیاكانەوە لە ڕەهەندی جۆراوجۆرەوە قسە و باسی لەسەر دەكرێت و، مەترسیی جۆراوجۆر لە بارەیەوە دەخرێتە ڕوو، پێدەچێت لە ڕووكاری ناوەوەدا جۆرێك لە گەشبینی لە خۆی گرتبێت و ڕێگە نەدرێت كە ئاراستەی بەرەوپێشەوەچوونەكان بەو جۆرە هەڵبكشێن كە بە ئاسانی جڵەوگیری نەكرێت، لەمەش زیاتر ڕاستە لە ئەگەری هەڵكشانی زیاتری ئەم تەنگژەیەدا لەوانەیە بە پلەی یەكەم لایەنەكانی «چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە» زیانیان بەر بكەوێت، بەڵام نابێت ئەوەش نادیدە بگرین كە ئەمریكا بەرژەوەندیی زۆر گەورەی لە عێراقدا هەیە و، ئەگەر عێراق بەرەو سەقامگیریی زیاتر هەنگاو هەڵبگرێت، هێندەی دیكە بەرژەوەندیی وەبەرهێنان و بارزگانی لە عێراقدا زیاتر دەبێت، بۆیە وا بە ئاسانی دەستبەرداری بەرژەوەندی و هەژموونی خۆی لە عێراق و ناوچەكە نابێت و، بۆ ڕێگەیەكی دیكە دەگەڕێت، بۆ ئەوەی جڵەوی لاری ئەو بارودۆخە ڕاست بكاتەوە، كە ئێستا گرووپە چەكدارەكانی شیعە دەیانەوێت بەرەو قۆناغێكی خراپتر و مەترسیدارتری بەرن.

 هەرێمی كوردستان

لایەنێكی گرنگ بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق و ناوچەكە

كێشەی دەوڵەتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تەنیا ئەو شەڕە كراوەیە نییە، كە ئێستا خەریكە تەواوی ناوچەكە دەگرێتەوە و تەڕ و وشك پێكەوە دەسووتێنێت، بەڵكو ئەو شەڕە كراوەیەی ئێستا لەم ناوچە گرنگە هەڵگیرساوە، دەرهاویشتەی خراپی ئەو بیركردنەوە سیاسییە ڕادیكاڵانەیە كە لەم ناوچەیەدا لەسەر ئاستەكانی «حوكمڕانی، سەروەریی یاسا، سیستمی بانكی، یەكتری قبووڵكردن و لێبوردەیی» پیادە دەكرێت.

لەم چوارچێوەیەدا كە هەڵسەنگاندن بۆ نزیكەی 100 ساڵی ڕابردووی حوكمڕانی لە دەوڵەتی عێراقدا دەكرێت و، ئەو شێوازی حوكمڕانییە ڕێگەی نەداوە، عێراق ببێتە دەوڵەتێكی هاوچەرخ بە شێوەیەك كە نیشتمانی هاوبەشی هەموو پێكهاتە جیاوازەكان بێت، ئەو دەرهاویشتە نەرێنییانەیە كە ئەقڵییەتی سیاسیی حوكمڕانانی عێراق نەیانتوانیوە دەستبەرداری بن و، نەیانتوانیوە ئەقڵییەتی سیاسیی خۆیان بەرەو ئەقڵییەتی دەوڵەتمەداریی هاوچەرخ وەربچەرخێنن.

ئەگەر تەنیا 20 ساڵی ڕابردووی حوكمڕانیی عێراق لە (2004 تا 2024) وەربگرین، هۆكاری نەبوونی خزمەتگوزاری و حوكمڕانیی باش، ئەوە نییە كە لە عێراقدا سەرچاوەی «مرۆیی و ئابووری» باش نییە، بەڵكو هۆكاری ئەوەیە كە ئەقڵییەتی حوكمڕانی لە عێراقدا نەیتوانیوە ئەو سەرچاوە گەورە مرۆییە و ئەو داهاتە گەورەیەی خوا بە عێراقی بەخشیوە، بە ئاراستەیەكی دروست هەڵبسووڕێنن كە دەبێتە مایەی خۆشگوزەرانیی هاووڵاتیان و نیشتمانێكی هاوبەش بۆ پێكهاتە جیاوازەكانی.

لە پێنجەمین كۆڕبەندی «ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست»، پرسی دابینكردنی ئاشتی و سەقامگیری، ناوەرۆكی سەرجەم پەنێڵەكانی ئەو كۆڕبەندە بوو، لەسەر ئاستی بابەت و ڕەهەندە جیاوازەكان، تێكڕا جەخت لەسەر ئەوە دەكرایەوە، ئەگەر ئاشتی و سەقامگیری لە هەر وڵاتێكدا بوونی نەبوو، ئەوا زەمینەی حوكمڕانیی باش ون دەبێت، لەم چوارچێوەیەدا هۆشیار زێباری ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كە لە دوو كابینەی حكومەتی عێراقدا وەزیری دەرەوە و لە كابینەیەكیشدا وەزیری دارایی بووە، فاكتەرە لاوازەكانی پرۆسەی حوكمڕانی بە چەند خاڵ دەستنیشان كرد، كە بریتی بوون لە:

 گەندەڵیی بەربڵاو هۆكاری سەرەكیی شكستی حوكمڕانییە لە عێراقدا و ئێستا ئاستی گەندەڵی لە ملیۆنان دۆلارەوە گەیشتووەتە ملیارها دۆلار و بە ئاشكرا سامانی عێراق بە هەدەر دەدرێت.

 سیستمی دادوەریی سەربەخۆ و یەكسان لە عێراقدا نییە و لە هەر وڵاتێكدا گەندەڵی گەیشتە ئاستی سیستمی دادوەری، چاوەڕێی هیچ كارێكی باش لەو وڵاتە ناكرێت.

 سیستمی ئابووریی و دارایی عێراق هێشتا بە شێوازێكی زۆر كۆن بەڕێوە دەبرێت و هەتا ئێستا لە عێراقدا سیستمێكی بانكی مۆدێرن و هاوچەرخ بوونی نییە.

تێكڕای ئەم فاكتەرانە و نەبوونی ئاسایش و سەقامگیریی پێویست بوونە ئاستەنگی سەرەكی لە بەردەم پرۆسەی بونیادنانەوەی عێراقدا، بوونە هۆكاری ئەوەش دەستی وەبەرهێنان وەك پێویست لە عێراقدا نەخرێتە گەڕ و كۆی سێكتەرەكانی ژیان لەم وڵاتەدا بگرێتەوە.

لە ناو ئەو جوگرافیایەی پێی دەگوترێت عێراق، حكومەتی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی گشتی و لە كابینەی نۆیەمدا بەتایبەتی هەنگاوی زۆر گرنگی بۆ دووبارە بونیادنانەوەی كۆی ژێرخانی سێكتەرە جیاوازەكانی حوكمڕانی لە كوردستاندا هەڵگیرا و، توانرا سیستمی حوكمڕانی بە جۆرێك ڕاست بكرێتەوە كە نەخشە ڕێگەی حوكمڕانیی باش لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی «كوردستانێكی بەهێز» پیادە بكرێت، كە ئێستا ئاكامی ئەو بونیادنانەوە دروستانە دەركەوتوون، كە دەكرێت لە كۆی سێكتەرە جیاوازەكاندا ئاماژەیان پێبكەین:

1- لە بواری ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، توانی گەندەڵی و ئەو هۆكارانەی دەبنە سەرچاوەیەك بۆ گەندەڵی وەك «كەمكردنەوەی ڕۆتین» پیادە بكات.

2- لە بواری هەنگاوهەڵگرتن بۆ سیستمێكی بانكیی ئەلیكترۆنی، ئێستا ژێرخانی ئەم سیستمە بە تەواوەتی تەواو بووە و نزیكەی یەك ملیۆن فەرمانبەر لە پرۆسەی «هەژماری من» ناویان تۆمار كراوە و خاوەنی كارتی ئەلیكترۆنیی بانكی خۆیانن لەمەش زیاتر بە هەزار ئامێری ڕاكێشانی پارە «ATM» لەسەر شەقامەكانی شارەكانی سەرتاسەری هەرێمی كوردستان دانراون، بە سەدان خاڵی كڕین «POS» لە مۆڵ و ماركێت و ڕیستۆرانتەكان دانراون و هاووڵاتیان دەتوانن بە ڕێگەی ئەلیكترۆنی مامەڵەی ڕۆژانەی خۆیان بەڕێوە بەرن و، بڕیارە ئەم خاڵی كڕینانە «POS» بە شێوەیەك زیاد بكرێت، كە مامەڵەكردن بە كارتی ئەلیكترۆنی لە هەموو شێوەیەك بەڕێوە بچێت و مامەڵەی كاش نەمێنێت.

3- لەسەر ئاستی هەنگاوهەڵگرتن بۆ «حكومەتی دیجیتاڵی»، وەك بەرپرسی فەرمانگەی تەكنەلۆژیای زانیاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پەنێڵێكی كۆڕبەندەكە ئاماژەی پێكرد، ژێرخانی ئەم سێكتەرە گرنگەش بەرەو كۆتایی دەچێت، كە لەسەر بیرۆكەی مسرور بارزانی لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستی پێكراوە و ئێستا لە زۆر فەرمانگەی كوردستان بە شێوەیەكی زۆر خێرا و سەركەوتووانە پیادە دەكرێت.

4- لەسەر ئاستی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لە بوارەكانی «گەشتیاری، تەندروستی، پیشەسازی، كشتوكاڵی و...هتد» لە ماوەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە بڕی زیاتر لە پێنج ملیار دۆلار پڕۆژەی «گەورە، مامناوەندی، بچووك» وەبەرهێنانی تێدا كراوە.

5- لە بواری ڕووبەڕووبوونەوەی «گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا»، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر چەندین بوار كاری كردووە بۆ ڕێگرتن لە گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا، بەمجۆرە:

 بە سوودوەرگرتن لە ئاوی باران، بە دەیان بەنداوی گەورە و مامناوەندی و بچووك لە سەرانسەری هەرێمی كوردستان دروست كراون كە تێكرا بە سەدان ملیۆن مەتر سێجا ئاویان گل داوەتەوە و بوونەتە سەرچاوەیەكی زۆر باش بۆ ڕەوینەی مەترسیی وشكەساڵی، هەروەها بە سەدان پۆند و بەنداو لە سەرانسەری هەرێمی كوردستان دروست كراون، كە جیا لەوەی پارێزگاری لە ڕێژەیەكی گەورەی ئاو دەكەن، لە هەمان كاتدا ئەو بەنداو و پۆندانە سرووشت و سیمای ناوچەكانیان گۆڕیوە بۆ ناوچەی گەشتیاری.

 پڕۆژەی گەورە دەستی پێكردووە بۆ دووبارە ڕێكخستنەوەی ئاوی ژێر زەوی و ڕێگرتن لە بەهەدەردانی ئاوی ژێر زەوی، ئەمیش بە ڕێگەی دووبارە پڕكردنەوەی ئاوی ژێر زەوی و، پەنابردن بۆ پڕۆژەی ستراتیژیی گەورەی ئاوی خواردنەوە بۆ ئەوەی سوود لە ئاوی سەر زەوی وەربگیرێت و ئەو بیرانەی بۆ ئاوی خواردنەوە لێدراون، هەموو یان كۆتاییان پێبهێنرێت.

 لەسەر ئاستی پێڕەوكردنی بەرهەمهێنانی وزەی پاك، سوودێكی زۆر لە گازی بیرە نەوتەكان وەرگیراوە و ڕێگە نەدراوە كە تێكەڵاوی ژینگە ببن، هەروەها بەیاخێكی زۆر بە وزە نوێبووەكان (Renewable energy) و سوودوەرگرتن لە وزەی تیشكی خۆر و ئۆتۆمبێلی كارەبایی دراوە و ئاسانكارییان پێشكەش كراوە.

 بایەخێكی زۆر بە دروستكردنی پاركی گەورە و پشتێنەی سەوز دراوە لە هەموو شارەكانی هەرێمی كوردستان و هەوڵەكان بەو ئاراستەیەن كە ڕێژەی سەوزایی لە كوردستان بگاتە ئاستی ستانداردی جیهانی.

 لە چوارچێوەی پڕۆژەی ڕووناكی بۆ «كارەبای 24 كاتژمێری» هەوڵەكان دەستیان پێكردووە و بڕیارە تا سەرەتای ساڵی 2026 ئەم پرۆسەیە كۆتایی بێت و بە تەواوبوونی ئەم پرۆسەیەش بە هەزاران موەلیدەی كارەبا بوونیان نامێنێت و دەبێتە فاكتەرێك بۆ پاراستنی ژینگە لە هەرێمی كوردستاندا.

6- لەسەر ئاستی هەنگاوهەڵگرتن بۆ فرەچەشن كردنی سەرچاوەكانی داهات، بەرنامەی و ستراتیژیەتی كابینەی نۆیەم و چاوەڕوان دەكرێت كابینەی دەیەمیش درێژەپێدەری هەمان بەرنامە و ستراتیژ بێت، هەرێمی كوردستان لە هەرێمێكی «ڕەیعی»ی پشتبەستووی تەنیا بە داهاتی نەوت و گاز، بگۆڕێت بۆ هەرێمێكی فرەچەشنی سەرچاوەی داهات و تەنیا پشت بە داهاتی نەوت و گاز نەبەستێت، لەم بوارەشدا هەنگاوی زۆر گەورە هەڵگیراون و چەندین سەرچاوەی دیكەی داهات و بژێوی لەسەر ئاستی پڕۆژەكانی»گەشتیاری، كشتوكاڵ، كارگەكان و...هتد» دروست بوون و هەوڵەكانیش لە بەردەوامیدان.

ئەم خاڵانەی ئاماژەیان پێكرا، ئەو چەند خاڵە بوون كە پێش كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەنگاوی ئەوتۆیان بۆ هەڵنەگیرابوو. لە كۆی سێكتەرەكانی «پەروەردە و خوێندن، خوێندنی باڵا، تەندروستی و دەرمان، خزمەتگوزارییە سەرەكییەكانی وەك دابینكردنی ئاوی پاك، پەرەپێدانی ڕێگاوبانەكان و ...هتد»، كاری زۆر باشیان تێدا كراوە و خراونەتە خزمەتی هاووڵاتیانەوە.

ئەم تەوەرە گرنگەی دووبارە بونیادنانەوەی وڵات و نەخشە ڕێگە بۆ حوكمڕانیی باش، كە تەوەری سەرەكیی كۆڕبەندی «ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست» بوو، بۆ ئەوەیە كە سیاسەتمەدار و بڕیاربەدەستانی وڵات كە لەو كۆڕبەندە ئامادە بوون، بگەنە ئەو قەناعەتەی كە ڕێگەی دروست بۆ بونیادنانەوەی وڵات لە چارەسەركردنی گرفتەكان و بەدیهێنانی ئاشتی و سەقامگیرییە، كە ئاشتی و سەقامگیری بەرقەرار بوو و وڵات لە ئاشووبی شەڕ بە دوور بوو، ئەوا چۆن لە ماوەی چەند ساڵی كابینەی نۆیەمدا توانرا وەرچەرخانی گەورە لە بونیادنانەوەی ژێرخانی سێكتەرە جیاوازەكانی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان دروست بكرێت، ئەو ئیمكانیەتەش لەبەر دەستن كە ئەزموونی هەرێمی كوردستان لە دووبارە بونیادنانەوەی كۆی سێكتەرەكانی حوكمڕانی لە پارێزگاكانی دیكەی عێراقیش دووبارە بكرێتەوە.

كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر لەگەڵ دەستبەكاربوونی لە ساڵی 2019 بە سیاسەت و ستراتیژیەتی چارەسەركردنی كۆی كێشە هەڵپەسێراوەكان لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی دەستی پێكرد، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی لەماوەی ساڵانی 2019 تا سەرەتای 2023 ژینگەی سیاسیی عێراق ئەو بوارەی نەدا كە سیاسەت و ستراتیژەكە وەك خۆی جێبەجێ بكرێت و ئێستا ئاكامەكەی ببینن، بەڵام لەدوای پێكهێنانی كابینەكەی د.محەمەد شیاع سوودانی لە كۆتایی 2022 هەنگاو بۆ جێبەجێكردنی ئەو ستراتیژە هەڵگیراوە و لە ئێستادا تێگەیشتن و هاوكارییەكی زۆر باش لە نێوان هەولێر و بەغدا دروست بووە، بۆ ئەوەی بە ڕێگەی دیالۆگ و لێكتێگەیشتن كێشەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی چارەسەر بكرێن، بەدووبارە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانیشەوە، ئەم هاریكاری و لێكتێگەیشتنەی نێوان هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی سەرەتایەكی گەشبینییە بۆ ئەوەی هەم عێراق نەخزێتە ناو شەڕێكی نەخوازراو، هەمیش بە شێوازێكی دیكە ئیمكانیەتی مرۆیی و ماددی لە عێراقدا بخرێتە گەڕ كە سەرەنجام بە سوود و بەرژەوەندیی كۆی گەلانی عێراق كۆتایی بێت.

 

 وەبەرهێنان لە كۆڕبەندی مێپس

بەرهەمهێنانی ڕاسپاردەی دروست بۆ چارەسەركردنی كێشەكان

جیاوازیی كۆڕبەندی «ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست- MEPS» لەگەڵ كۆڕبەندە جیهانییەكانی دیكە وەك «كۆڕبەندی داڤوس، كۆنفڕانسی میونشن، لوتكەی جیهانیی حكومەتەكان و...هتد»، لەوەدایە كە لە كۆڕبەندی مێپس، تایبەتە بە « ئاشتی و ئاسایش» لە ناوچەیەكی زۆر گرنگی جیهاندا كە ئەویش ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و، ماوەی ساڵێكی تەواو زانكۆی ئەمریكیی كوردستان لە دهۆك بە هاوكاری لەگەڵ زانكۆ بەناوبانگەكانی جیهانی وەك «هارڤارد، كامبرێج، ئەنجومەنی ئەتڵەنتیك و...هتد» بەرنامەڕیژی دەكات، بۆ ئەوەی كۆی بۆچوونە جیاوازەكان لەسەر پرسی سەقامگیری و ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر پلاتفۆرمێكی كراوە كۆبكاتەوە و سەركردە و كەسایەتیی بریاربەدەست لەسەر ئاستی ناوچەكە و جیهان بانگهێشت دەكات، بۆ ئەوەی لەناو ئەو بیروبۆچوونە جیاوازانە ڕاسپاردەی دروست بۆ چارەسەركردنی كێشەكان پێشكەش بكەن.

مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری زانكۆی ئەمریكیی كوردستان لە دهۆك، لە پەیامێكیدا جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، كە دەبێت ئەو زانیاری و بۆچوونە جیاوازانەی لەم كۆڕبەندەدا پێشكەش دەكرێن، جارێكی دیكە توێژینەوەی وردیان لەسەر بكرێت و بكرێنە پێشنیار و ڕاسپاردەی بەسوود بۆ ئەوەی سیاسەتمەداران و بڕیارسازان بتوانن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سوودی لێوەربگرن.

خاڵی زۆر گرنگ كە جێگەی هەڵوەستە بوو و لەم كۆڕبەندەدا جەختی لەسەر كرایەوە، مەترسیی فراوانبوونی شەڕەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا بوو، بەوەی بگاتە ئەو ئاستەی شەڕی سێیەمی جیهانی بەرپا بێت، لەمەشدا مەترسیی ئەوە هەیە، چۆن لە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی یەكەمی جیهانی لە چوارچێوەی پەیماننامەی «سایكس- پێكۆ» سنووری ئەم ناوچانە كێشرانەوە، كە هیچ كام لە گەلانی ناوچەكە بە «كورد، عەرەب، تورك و فارس»ـەوە پێی ڕازی نەبوون و، دەستێكی دەرەكی بەسەر هەموو گەلانی ناوچەكەیان سەپاند، لە ئێستاشدا ئەو مەترسییە هەیە كە هەمان سیناریۆ دووبارە ببێتەوە و بە دەستی دەرەكی نەخشەی ئێستای ناوچەكە گۆڕانكاری بەسەردا بێت و دووبارە فەرز بكرێتەوە.

لەم كۆڕبەندەدا هەڵوەستەی جددی لەسەر ئەم پرسە كراوە و جەخت لەسەر ئەوە كرایەوە، كە نابێت ڕێگە بە دەستی دەرەكی بدرێت، واقیع بەسەر گەلانی ناوچەكە فەرز بكات و پێویستە گەلانی ناوچەكە بە هاوكاری و لێكتێگەیشتن و زمانی دیالۆگ كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن. بێگومان ئەم كۆڕبەندە، پێشنیار و ڕاسپاردەی زۆر گرنگ بۆ ئەم ئاراستەیە دێنێتە بەرهەم، كە ئەگەر كاری پێ بكرێت و ئیرادەی هەموو لایەك بخرێنە گەڕ و بە گیانی لێبوردەیی یەكتری قبووڵ بكەن، ئەوا چارەسەركردنی كێشەكان ئاستەم نابێت و شەڕ كۆتایی دێت و ئاشتی و سەقامگیری جێگەی دەگرێتەوە.