ئایا لێبوردەیی سنوور و كۆتایی هەیە؟



((ڤۆلتیر دەپرسێت: (لێبوردەیی چییە؟ لێبوردەیی دەرەنجامێكی لكاوە بە بوونی مرۆڤایەتیمانەوە.. ئێمە هەموومان هەڵە دەكەین، بۆیە دەبێت وەك كارێكی دوو لایەنەیە لەگەڵ یەكتری لێبوردەبین، ئەمەش پرانسیپی یەكەمی یاسای سروشت و پرانسیپی یەكەمی هەموو مافەكانی مرۆڤە)، بنەمای ئەم بۆچوونەی ڤۆلتیر لەسەر ئەودیدەی سۆكرات دامەزراوە كەدەڵێت: (من ئەوە دەزانم كە هیچ نازانم)، تێگەیشتن لەم راستیە بەسە بۆئەوەی لەگەڵ یەكتری لێبوردەبین و دوولایەنە لە یەكتری ببورین، بەڵام ئەمە بەس نییە و ناتوانین بەرگری لە لێبوردەیی بكەین ئەگەر هێرشكرایە سەر لێبوردەیی. لەبەر ئەوەی ڤۆلتیر بە روونی ئەوەی دەبینی دەبێت لێبوردەیی دوولایەنە بێت... ئەمەش واتە دەبێت هەردوولا بەرامبەر بە یەكتری لێبوردە بن، بەڵام ڤۆلتیر مەزندەی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی نەدەكرد كە تیایدا لێبوردەیی پرانسیپێكی قبوڵكراو بێت، ئەمەش نەك تەنیا لەسەر شێوازی لێبوردەیی ئایینی، بەڵكو شێوازی لێبوردەیی سیاسیش قبوڵكراوبێت، هەروەها مەزندەی بۆ ئەوەش نەدەچوو لەناو كۆمەڵگەیەكی لەم جۆرەدا، كەمینەیەك (مەبەستی كەمینەی سیاسییە) دروست بێت، كە حەزی لێ نییە، لە بەرامبەر ئەو لێبوردەییەی زۆرینە بۆ ئەو هەیەتی، ئەو هیچ پێشكەش بكات، ئەمەش واتە كەمینەیەكی (سیاسی) بنەمای نالێبوردەیی پەسەند دەكات و ئەو تیۆرە پیادە دەكات كە توندوتیژی وەك پێویستی سەیر دەكات، تەنانەت دەگاتە ئەوەی كاری توندوتیژیش ئەنجامبدات، بۆ ئەم دیاردەیە ئەوەندە هۆكارمان لەبەر دەستە كە بمانگەیەنێتە ئەو قەناعەتەی، ئەم جۆرە كەمینانە ئەگەر بۆ تەنیا یەك رۆژیش دەستیان بە دەسەڵات بگات، دیموكراتی رەتدەكەنەوە، ئازادی دەربڕین و لێبوردەیی ناهێڵن.. كێشەكەشمان ئالێرەدایە و پرسیار ئەوەیە: ئایا پێویستە لەسەرمان لەگەڵ ئەمجۆرە كەمینانە لێبوردەبین یان نە؟ ئەم پرسیارە دوو وەڵامی هەیە: ئەگەر لێبوردە نەبین لەگەڵیاندا بەوجۆرە دەردەكەوێت ئێمە پرانسیپە تایبەتیەكانی خۆمانمان رەتكردۆتەوە، وادەردەكەوێت لە لێبوردەیی پاشەكشێمان كردووە، سەرەنجام دەبینە مونافق، خۆ ئەگەر لێبوردەش بووین لەگەڵیاندا، ئەوا ئێمە قوربانییەكی گەورە دەدەین و بەرپرسیار دەبین لە كۆتایی هاتنی دیموكراتی و كۆتایی هاتنی لێبوردەیی.. ئەوانەی پەیڕەوانی ئەو بیریارە گەورانە بوون كە بەرگریان لە لێبوردەیی دەكرد، توانیان پەرە بە تیۆری لێبوردەیی و دیموكراتی بدەن و بەشێوەیەكی شایستە و بەهەموو توانایەكەوە توانیان وەڵامی ئەم پرسیارە بدەنەوە: (ئایا لەم بارودۆخە تازەیە كە تیایدا كەمینەیەكی سیاسیی پەیڕەوی نالێبوردەیی و تیۆری پێویستی توندوتیژی دەكات، دەبێت چی بكرێت؟) سەبارەت بەم پرسیارە هەموو بە روونی و راشكاوی ئەو واقیعەیان بینیووە و وتویانە: (ناكرێت لێبوردەیی بێ سنور بێت)...))

كارل پۆپەر
لێبوردەیی و بەرپرسیاریەتی فیكری


لەو كاتەوەی كۆمپانیای وشە لەلایەن نەوشیروان مستەفا دامەزراوە، پرسی دیالۆگ و یەكتری قبوڵكردن لەنێو لایەنە سیاسییەكاندا كەوتۆتە ژێر پرسیارەوە، ئەم كۆمپانیایە كە پاشان بەرهەمەكەی بوو بە لیستی گۆڕان لە هەڵبژاردنەكانی تەمموزی 2009 بەشداریكرد و دواتریش ئەم لیستە بوو بە حزبی گۆڕان، نەریتێكی نامۆی بە كۆمەڵگەی دیموكراتی داهێناوە، ئەویش یەكتری رەتكردنەوە و یەكتری ناشرینكردن و مامەڵەكردنە لەگەڵ لایەنی بەرامبەر وەك دوژمن، بۆیە ئەگەر لەم راستەوە و لەدیدی حزبی گۆڕانەوە سەیری جیاوازی بكەین، ئەوا دەبێت راشكاوانە بەو جۆرە چەمكی جیاوازی پێناسە بكرێت، بەوەی جیاوازی بریتییە لەجیاوازی نێوان دۆست و دوژمن، ئەمە لەكاتێكدا چەمكی جیاوازی لە كۆمەڵگەی دیموكراتی بریتییە لە جیاوازی لەنێوان دۆستەكان، دیارە ئەگەر بە میتۆدی ئەدەبیاتی ئایدلۆژیەتی حزبی گۆڕان مامەڵە لەگەڵ جیاوازی كۆمەڵگە بكەین، ئەوا كۆمەڵگە دوو بەرەیە، ئەوەی ئەندامی حزبی گۆڕانە و هاوپەیمانە لەگەڵ گۆڕان دۆستە و ئەوەشی لەگەڵ ئەوان نەبێت دوژمنە، بۆیە كە كۆمەڵگە دابەشكرا لەسەر بنەمای دۆست و دوژمن، ئەوا لەنێوان دۆست و دوژمندا تەنیا سنور دروست نابێت، بەڵكو پەرژین یان دیواریش دروست دەبێت، هەروەك چۆن ئێستا لەنێوان كۆریای باشوور و كۆریای باكوور پەرژینێكی سیم هەیە و لەنێوان كەرتی غەزە و ئیسرائیل دیواری كۆنكرێتی هەیە، ئێستا حزبی گۆڕانیش دەیەوێت هەم پەرژینی ئیداری و هەم پەرژینی سیاسی لەنێوان خۆی و ئەویدی دروست بكات، ئەو حزبە لەبەر ئەوەی حزبێكی جەماوەریی نییە لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و تەنیا كەمینەیەكە لەناو كۆی پرۆسەی سیاسی كوردستان، ئەوا ناتوانێت پەرژینی ئایدۆلۆژی گۆڕان بە چواردەوری هەموو كوردستانی باشووردا دروست بكات، ئێستا لەهەوڵی ئەوەدایە هەرێمی كوردستان ببێتە كۆمەڵێك زۆنی پەرژینكراو و دابەش بێت بەسەر پێگە و نفووزی حزبە سیاسییەكاندا، راشكاوانەتر دەیەوێت زۆنی سیاسیی حزبی گۆڕان كە تەنیا بەشێكی ناوشاری سلێمانییە نەك پارێزگای سلێمانی، بكاتە ئەو زۆنە پەرژینكراوەی سیاسەتی یەكتری رەتكردنەوە و تیۆری توندوتیژی وەك پێویستیەك تێدا گەشە بكات، لەم روانگەیەوە ئەگەر سیاسەتی حزبی گۆڕان بخوێنینەوە، ئەوا بێ هیچ شاردنەوەیەك و خۆشیان بە شانازییەوە ئەم سیاسەتە بەداهێنانێكی حزبەكەیان دەزانن، هەست دەكەین، بنەمای سەرەكی سیاسەتكردنی حزبی گۆڕان لەسەر ئەم دوو بنەمایەیە:
1. پێش ئەوەی لیستی گۆڕان و حیزبی گۆڕان بوونیان هەبێت، كۆمپانیای وشە كە لە رووكاردا بۆ ئەو ئامانجە دامەزرابوو لەسەر ئەو بنەمایە كاربكات، بۆ ئەوەی ببێتە ناوەندێكی توێژینەوە بە هاوتای ناوەندەكانی سینك تاكس لە رۆژئاوا، بەڵام بەداخەوە بەكردەیی لەسەر بنەمای نالێبوردەیی و یەكتری رەتكردنەوە و دروستكردنی پەرژینی سیاسی و گۆشەگیربوون كاری كرد.
2. لیستی گۆڕان لە هەڵبژاردنەكانی 2009 لە بارودۆخێكی سیاسی تایبەتدا هەلی بۆ رەخسا لەسەر حسابی دەنگەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، 25 كورسی پەرلەمانی بەدەست بهێنێ، سەرۆكی حزبی گۆڕان لە روانگەی ئەم ئاكامەوە بەو جۆرە سایكۆلۆژیەتی سیاسیی خەڵكی كوردستانی خوێندەوە، بەوەی خەڵكی كوردستان لەگەڵ سیاسەتی یەكتری رەتكردنەوە و یەكتری قبوڵ نەكردنن، ئەمەشی وەك داهێنانێكی سیاسی حزبە مۆدیرنەكەی گۆڕان پیشاندا، ئەوجا بۆ ئەوەی خەڵكی كوردستان هەموویان سەرە بگرن و ببنە ئەندام و لایەنگری حزبی گۆڕان، نەوشیروان مستەفا داهێنانێكی دیكەشی لە سیاسەت داهێنا كە ئەویش پیادەكردنی تیۆری توندوتیژی بوو وەك زەڕورەتێك بۆ سیاسەتكردن و بەدیلێك بۆ دیالۆگ و لێكتگەیشتن لە نێوان لایەنە سیاسییەكاندا، بەدیوێكی دیكە واتە ئەو بۆچوونە رادیكاڵیانەی كە حزبی گۆڕان وەك حزبێكی لۆكاڵی كەمینە دەیویست بەسەر كۆمەڵگە بیسەپێنێت و لە ژینگەی ئارام و دیموكراتی رەتدەكرانەوەو قبوڵ نەدەكرا، بۆیە بە پیادەكردنی تیۆری توندوتیژی هەوڵیدا ژینگەیەكی ناسەقامگیری ئەوتۆ دروست بكات، كە بۆچوونە رادیكاڵیەكانی خۆی فەرز بكات.



لە یەكتری قبوڵنەكردنەوە
بۆ پیادەكردنی توندوتیژی
سیاسەتی تازەی گۆڕان دوای هەڵبژاردنەكانی مارتی 2010ی عێراق، پیادەكردنی تیۆری توندوتیژی بوو وەك پێویستیەك بۆ سیاسەتی یەكتری سڕینەوە و یەكتری قبوڵ نەكردن، ئەمەش بۆچوون و تەفسیری لایەنێكی سیاسیی دیاریكراو نییە بۆ ئەوەی تۆمەت بۆ ئەو سیاسەتە دروست بكات كە حزبی گۆڕان لەو كاتەوە پیادەی دەكات، بەڵكو پێداویستی توندوتیژی وەك زەرورەتێك بۆ سیاسەتكردن لە حزبی گۆڕاندا، لەلایەن سەرۆك و ئەندامانی ئەو حزبەوە شانازی پێوە دەكرێت و بە داهێنانێكی سیاسیی حزبە مۆدێرنەكەیانی دەزانن، خۆیان دەڵێن جیاوازی حزبی گۆڕان لەگەڵ حزبە تەقلیدییەكانی دیكەی وەك پارتی و یەكێتی ئەوەیە، كە ئەوان نازانن وەك حزبی گۆڕان سیاسەت بكەن، لەمەش گاڵتەجاڕی تر ئەوەیە بە پارتی و یەكێتی دەڵێن حزبی هەیكەل ستالینی، بێگومان هەموو كەس خۆشحاڵ دەبوو، لەبەرامبەر حزبی هەیكەل ستالینی، نەوشیروان مستەفا حزبێكی هەیكەل مەهاتما گاندی دروست بكردایە و بڕوای بەتوندتیژی نەبوایە، بەڵام بەداخەوە ئەو تیۆری توندوتیژییەی سیاسەتی گۆڕان پیادەی دەكات، تەنانەت ئەو حزبە شیوعیانەشی كە هەتا ئێستاش حزبی ستالینی بە راست دەزانن، شەرم دەكەن لە كۆمەڵگەی كۆمەنیستیشدا ئەو سیاسەتە پیادە بكەن، بەڵگەش بۆ ئەمە چەپە پۆپۆلیستەكانی ئەمریكای لاتینە، راستە دژی دیموكراتی و دژی حزبی سیاسی و دژی كۆمەڵگەی دامەزراوەیین، بەڵام هێشتا هێندەی حزبی گۆڕان بڕوایان بەوە نییە توندوتیژی بەو ئاستە زەڕورەتە بۆ سیاسەتكردن، بۆیە لێرەدا جێگەی خۆیەتی راشكاوانە ئەو پرسیارە بكەین، بۆچی گۆڕان كە بوو بە حزب، زۆر بە راشكاوی پەنای بۆ تیۆری توندوتیژی برد وەك پێویستیەك بۆ سیاسەت كردن؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئاكامی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە مارتی 2010 دەیداتەوەو، وەڵامەكەش ئەوەیە گۆڕان لەماوەی تەمموزی 2009 تا مارتی 2010 كە نزیكەی 8 مانگ دەكات، بەڕێژەی % 40_45 دەنگەكانی هاتە خوارەوە، راشكاوانەتر لە هەڵبژاردنی كوردستان لە 2009 گۆڕان %25ی دەنگەكانی هەرێمی كوردستانی هێنابوو، واتە لە كۆی 100 كورسی 25 كورسی بەدەست هێنابوو، بەڵام لە هەڵبژاردنەكانی عێراق گۆڕان لە كۆی 57 كورسی تەنیا 8 كورسی بەدەست هێناوە ئەمەش مانای ئەوەیە رێژەی دەنگەكانی لەماوەی كەمتر لە 8 مانگدا 25% دابەزیوە بۆ كەمتر لە 14%.. بەپێچەوانەی گۆڕانەوە پارتی و یەكێتی كە بەلیستی سەربەخۆ دابەزیبوون جەماوەریان هەڵكشاوە، پارتی 31 كورسی و یەكێتی 12 كورسی هێناوە، كە پێكەوە دەكاتە 43 كورسی لەكۆی 57 كورسی، ئەمەش مانای ئەوەیە پارتی و یەكێتی كە لە هەڵبژاردنی تەمموزی 2009 پێكەوە %59 دەنگەكانیان بەدەست هێنابوو، لە هەڵبژاردنی مارتی 2010 بەرز بۆتەوە بۆ سەرووی %75، ئەم ئاكامەش بزووتنەوەی گۆڕانی بە ئاستێك ترساند كە بیر لە پیادەكردنی توندوتیژی بكاتەوە، بۆیە ئەگەر لەماوەی مانگی ئایاری 2010 تا مانگی كانوونی دووەمی 2011 هەڵوەستەیەك لەسەر چۆنییەتی سیاسەتكردنی گۆڕان بكەین، هەست بە هەڵكشانی پیادەكردنی سیاسەتی توندوتیژ دەكەین، بەڵام لەرێگەی بەكارهێنانی میكانیزمەكانی كۆمەڵگەی دیموكراتی وەك (خۆپیشاندان، كەمپین دروستكردن، مانگرتن، شەڕە قسە و بەرامبەر ناشرینكردن ...تاد) بەردەوام بوو، ئەم سیاسەتە لەگەڵ ئەوەی دژی بنەماكانی سیاسەتكردنیش بوو لە كۆمەڵگەی دیموكراتی، بەڵام لەبەر ئەوەی بە میكانیزمی دیموكراتیانە ئەنجامدەدران، لەلایەن دەزگا شەرعیەكانی هەرێمی كورستان وەك دیاردەیەكی تەندروست مامەڵەی لەگەڵ دەكرا و هەموو هەوڵی بەڕێزان مام جەلال و كاك مسعود بارزانی و سەركردایەتی پارتی و یەكێتی بۆ ئەوەبوو، حزبی گۆڕان بكەنە شەریك لەپرۆسە سیاسییەكە و لانی كەم رازی بێت بەوەی دەستبەرداری سیاسەتی یەكتری رەتكردنەوە و یەكتری سڕینەوە بێت، بەڵام لەبەرامبەر ئەم هەنگاوانەی پارتی و یەكێتی و هەردوو سەرۆك بارزانی و تاڵەبانی، لەبری ئەوەی حزبی گۆڕان وەك حزبێكی كەمینەی ئۆپۆزسیۆن لەناو پرۆسەی سیاسیی خزمەتی پرۆسەكە و پاراستنی سیستمە دیموكراتیەكە بكات و لەگەڵ پارتی و یەكێتی زیاتر بكرێتەوە، بەداخەوە گۆڕان بیری لە كودەتا دەكردەوە بەسەر دامەزراوە شەرعی و دیموكراتیەكانی هەرێمی كوردستان و هەر بۆیە لەگەڵ دەسپێكی خۆپیشاندانەكانی زستانی 2011 لە تونسەوە و پاشانیش كە میسری گرتەوە و موبارەك رووخا، حزبی گۆڕان بەتەنیا، كە هەندێك دەڵێن خودی نەوشیروان مستەفا بەبێ ئاگاداری سەركردایەتی حزبی گۆڕانیش، سیاسەتی توندوتیژی خۆی لەمیانەی بەیانە حەوت خاڵیەكەی لە 29/7/2011 راگەیاند و بە ئاشكرا داوای هەڵوەشانەوەی تەواوی دامەزراوە شەرعیەكانی كوردستانی كرد، لەبەرامبەر ئەم بەیاننامەیە كە كودەتایەك بوو بەسەر دیموكراتیدا لەلایەن كەمینەیەكەوە، نەك هەر پارتی و یەكێتی راچڵەكاند بەڵكو تەواوی حزبە سیاسییەكانی دیكەشی بە كۆمەڵی ئیسلامی و یەكگرتوویی ئیسلامیەوە راچڵەكاند و بەكارێكی سەیر و سەمەرەیان لەقەڵەمدا، لەبەر ئەوەی لایان سەیر بوو حزبێكی لۆكاڵی كەمینە هەوڵبدات كودەتا بەسەر دامەزراوە شەرعیە هەڵبژێردراوەكانی كوردستاندا بكات، بۆیە لەم حاڵەتی گۆشەگیربوونە سیاسییەی حزبی گۆڕان تێیكەوت، هەوڵیدا بە رێگەی دروستكردنی ئاڵۆزی ئاشكراكردنی دوژمنایەتی بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان بارودۆخەكە بشێوێنێت، ئەمەشی لە 17ی شوباتی 2011 جێبەجێ كرد و لەبری ئەوەی خۆپیشاندەران پیرۆزبایی لەگەلی میسر بكەن، تەنانەت داوای دادپەروەری بكەن، ئاراستەی خۆپیشاندان گۆڕا بۆ دوژمنایەتی پارتی و بارەگاكانی، بەبێ ئەوەی پارتی لەو ناوچانە دەسەڵاتی ئیداری گەورەی هەبێت.



حزبی شمولی و بەكارهێنانی یاساكانی دیموكراتی
بۆ گەیشتن بە دەسەڵات
زۆربەی ئەو تۆژەر و ئەكادیمیانەی كار لەسەر دیاردەی ئیسلامی سیاسی دەكەن و لەسەر ئەو هۆكارانە هەڵوەستە دەكەن كە دەبێتە هۆكاری هەڵكشانی حزبی ئیسلامی سیاسی و هەڵكشانی توندوتیژی لەناو ئەو حزبە سیاسییە ئیسلامیانە، هەتا دەگاتە ئەوەی هەندێك حزبی ئیسلامی سیاسیی دەگاتە ئەو توانایەی خەڵك ئامادەبكات بۆ خۆكۆژی و خۆتەقاندنەوە، ئەگەر بەشێوەیەكی گشتی هۆكارەكان لەیەك خاڵدا كۆبكەینەوە، دەتوانین بڵێین هۆكارەكەی بوونی نائومێدیە بە دیاردە، واتە كە خەڵك لە كۆمەڵگە لە ئاكامی نەبوونی دادپەروەری و نەبوونی خزمەتگوزاری و نەبوونی كار نائومێد دەبێت، ئەوا دەگاتە ئەو ئاستەی بۆ رەوینەوەی ئەو نائومێدیە پەنا بۆ هەموو كارێك بەرێت، بۆ ئەمە سەركردەی حزبە ئیسلامیەكان بە تایبەتی حزبە ئیسلامیەكانی وڵاتانی عەرەبی و ئەوانەشی خۆیان بە پاشكۆی ئەوان دەزانن، هەوڵدەدەن رێكخستنێكی تۆكمە لەسەر ئاستی ئەندامەكانیان وەك كەمینە دروست بكەن و سیاسەت لەسەر ئاستی شەقام و گوتاردان و بانگخوازی بۆ ئەوەی (ئیسلام تەنیا چارەسەرە) دەكەن، بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی میللی و جەماوەری جێگەی خۆیان بكەنەوە، ئەمەش دیاردەیەك بەرهەم دەهێنێت كە بانگخوازەكانی حزبە ئیسلامیەكان لەسەر زارەوەكانی حەڵاڵ و حەرام و بەهەشت و جەهەنەم قسە دەكەن و زیاتر ئامانجیان ئەوەیە كە خەڵك لەواقیعەكە نامۆ و بێ ئومێد بكەن بۆ ئەوەی دوای ئەم هەنگاوە خۆیان لەناو ئەو حزبە ئیسلامیانە ببیننەوە یان لەدەوری ئەو حزبە ئیسلامیانە كۆببنەوە، بەمەش ئامانجی ئەم حزبە ئیسلامیانە دەبێتە هۆكاری ئەوەی ئایدۆلۆژیەتێكی شمولی گشتگیر لە سەر تەفسیرێكی سیاسی بۆ ئایین لە كۆمەڵگە دروست بكەن و ئاستی ئەم سیاسەتەشیان هاوتای دەقەكانی قورئان دەكەن، بۆ ئەوەی ئەگەر رەخنە لە حزبێكی ئیسلامی بگیریت، وا دەربكەوێت، رەخنە لە قورئان گیراوە، لەمەش گرنگتر ئەم حزبە ئیسلامیانە راستە یاساكانی گەمەی دیموكراتی وەك میكانیزمێك بەكار دەهێنن بۆ گەیشتن بە دەسەڵات، بەڵام كە گەیشتنە دەسەڵات كار بەدیموكراتی ناكەن، ئەمەش راشكاوانە واتە دیموكراتی لە هزری ئیسلامی سیاسیدا هۆكارە بەگەیشتن بە ئامانجێك، نەك حزبە ئیسلامیەكە هۆكارێك بێت بۆ گەیشتن بەدیموكراتی، بۆیە لەم حاڵەتەدا حزبی سیاسی ئیسلامی هەڕەشەیە بۆ سەر دیموكراتی، بەڵام وەك تەواوی بیرمەندانی بەرگریكار لە تیۆری لێبوردەیی جەختی لەسەر دەكەنەوە، هەتا ئەم مەترسیە لە چوارچێوەی بانگخوازی و رێنمایی و كاری جەماوەری بێت بەشێوەیەكی مەدەنیانە، ئەوا دەبێت كۆمەڵگەی دیموكراتی بواری پێبدات و ئەو ژینگەیەش بپارێزێت بۆ ئەوەی بە ئازادی كاری خۆیان بكەن، بەڵام كە گۆڕا بۆ نالێبوردەیی بەكردەیی و هەوڵدان بۆ پیادەكردنی تیۆری توندوتیژی ئەوا دەبێت سنورێكی بۆ دابنرێت، لەبەر ئەوەی ئەگەر سنوری بۆ دانەنرێت، لێبوردەیی و پێكەوەژیان لەكۆمەڵگەی دیموكراتی دەكەوێتە مەترسیەوە.
پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا تەنیا فیكری شمولی ئیسلامی سیاسی بڕوای بەدیموكراتی نییە و دیموكراتی وەك هۆكارێك بۆ گەیشتن بە دەسەڵات سەیر دەكات؟ مێژووی دیموكراتی لە وەڵامی ئەم پرسیارە پێمان دەڵێت، هەموو ئایدلۆژیەتێكی سیاسیی شمولی وەك حزبی ئیسلامی سیاسیی سەیری دیموكراتی دەكات، هەر بۆ نموونە ئەگەر وەك ئوسامە بن لادن و بزووتنەوەی تاڵیبان بۆیان بلوێت، ئەوا چۆن لە ئەفغانستان ئیمارەتی ئیسلامیان راگەیاند، ئەوا لەهەموو شوێنێك هەمان شت دووبارە دەكەنەوە، فیكرە شمولیە چەپەكانیش كە ناتوانن بەرامبەر قبوڵ بكەن و ناتوانن دەستبەرداری رادیكاڵیەت ببن و وەربچەرخێن بۆ لێبوردەیی و تولێرانس، ئەوا وەك چۆن لە یەكێتی سۆڤیەتی پێشان شانازیان بە دیكتاتۆریەتی كۆمۆنیزمەوە دەكرد، ئێستاش ئەگەر بۆیان بلوێت هەمان سیناریۆ دووبارە دەكەنەوە، پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە بۆچی حزبە سۆشیالیستیەكانی رۆژئاوا توانیان لەگەڵ لیبرال دیموكراتی بگونجێن و پەرەش بە دیموكراتی بدەن، بەڵام لەوڵاتانی پۆست كۆمۆنیست و جیهانی سێهەم ئەم كارەیان پێ ناكرێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بە دوولایەن دەدرێتەوە:
1. لە وڵاتانی لیبرال دیموكراتی رۆژئاوا لێبوردەیی سنوری هەیە، تەنانەت رێزگرتن لە پرانسیپەكانی دیموكراتیش مەرجدارە بە ئاستی دیموكراتی ئەو حزبە سیاسییەی كە پرۆسەی هەڵبژاردن دەباتەوە، هەر بۆ نموونە ئەگەر حزبێك ئەفكاری نازیانە بێت و هەڵبژاردنیش بباتەوە رێگە نادەن حكومەت دروست بكات، لەبەر ئەوەی ئەوە مەترسی لەسەر سیستمە دیموكراتیەكە دروست دەكات. تەنانەت حزبێكی چەپ یان سۆشیالیستیش هەڵبژاردن بباتەوە بیەوێت بنەمای ئابووری بازاڕ بگۆڕێت بۆ بنەمای ئابووری دەوڵەتی، دیسان ئەمەش رێگەی پێنادرێت لە حكومەتدا بمێنێتەوە، راشكاوانەتر دیموكراتی گرێدراوەتەوە بەو دەستورە لیبرالیەی كە بنەمای سیستمە دیموكراتیەكەی لەسەر دامەزراوە، پێچەوانەی ئەو دەستورە قبوڵ ناكرێت.
2. بەڵام لە وڵاتانی جیهانی سێهەم و وڵاتانی پۆست كۆمونیست بە تایبەتی كۆمارەكانی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، كە بنەمایەكی لیبرالیان نییە هەتا دیموكراتی لەسەر بونیاد بنێن، ئەوا دەبینین رێگە بۆ ئەوە خۆش دەبێت یاساكانی گەمەی دیموكراتی بكەوێتە خزمەتی ئەو چەپە شمولیانەی كە بڕوایان بەدیموكراتی نییە، یان ئەو حزبە ئیسلامیە سیاسییانەی كە بڕوایان بە دیموكراتی نییە، سەبارەت بە وڵاتانی عەرەبی، ئەو حزبانەی فێڵ لەدیموكراتی دەكەن و یاساكانی گەمەی دیموكراتی دەگۆڕن بۆ پەیژەی گەیشتنە دەسەڵات، ئەوە حزبە سیاسییە ئیسلامیەكانن، بەڵام لەو وڵاتانەی كە پاشخانێكی چەپی شۆڕشگێڕییان هەبووە لە قۆناخی رزگاری نیشتمانی وەك بەشی زۆری دەوڵەتانی ئەمریكای لاتینی و هەرێمی كوردستان تاردەیەك بەوجۆرە بووە، هەست دەكەین ئەم گەمەیە لەلایەن ئەو فیكرە شمولیە چەپانەوە پیادەكرێت كە بڕوایان بە دیموكراتی نییە، دیارە لێرەدا مەبەست لە بڕوابوون بە دیموكراتی تەنیا بڕوا بوون بە سندوقەكانی دەنگدان نییە، بەڵكو بڕوابوونە بەو بنەمایانەی دەستوری لیبرالی لەسەر دادەڕێژرێت و دامەزراوەكانی دەوڵەتی لەسەر دادەمەزرێت و لەچوارچێوەی ئەو دامەزراوانە حكومڕانی دەكرێت و ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی پێ رێكدەخرێت.
ئەگەر ئەم جیاوازییەی نێوان كۆمەڵگە دیموكراتەكانی رۆژئاوا و كۆمەڵگە دیموكراتیەكانی جیهانی سێهەم لەبەر چاوبگرین، ئەو پرسیارە دێتە ئاراوە بۆچی دیموكراتی لەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ئاسیا كە هەم وڵاتانی دوای شەڕ و هەمیش وڵاتانی جیهانی سێهەم بوون، گەشەی دیموكراتی هاتە ئاراوە و پرۆسەی دیموكراتی لەلایەن چەپ یان حزبە ئایینەكانەوە لەبار نەبرا؟ وەڵامی ئەم پرسیارە مێژووی بونیادنانەوەی ئەو دەوڵەتانە دەماندەتەوە، بەوەی هیچ كام لەم وڵاتانە پێش بونیادنانی بنەماكانی لیبرالیزم هەنگاوی گەورەیان بۆ دیموكراتی هەڵنەگرتووە، راستە ئێستا ژاپۆن و كۆریای باشور و سەنگافورا و تایوان و تارادەیەك مالیزیا وەرچەرخانی گەورەیان لە هەنگاو هەڵگرتن بۆ دیموكراتی هەڵگرتووە، بەڵام دەبێت ئەو راستیە نادیدە نەگرین، كە هۆكاری وەرچەرخانی دیموكراتیەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ بونیادنانی بنەماكانی لیبرالیزم، لەسەر ئەو بونیادە لیبرالیە دیموكراتی گەشەی كردووە، لەمەش نموونەمان هەیە زۆربەی ئەو دەوڵەتانەی ئەندامن لە رێكخراوی كۆمۆنویلیس كە یەكێكیان پاكستانە، لەدوای سەربەخۆبوونییەوە بە حساب هەڵبژاردن پیادە دەكات، بەڵام نەك هەنگاوێك لەدیموكراتی نەچۆتە پێشەوە، بەڵكو گەڕاوەتەوە بۆ دواوە.
ئەم دیاردەیە بۆ وڵاتانێك بوو كە تێیدا فیكری شمولی دەتوانێت بە رێگەی سندوقی دەنگدانەوە زۆرینە بەدەست بهێنێت، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر حزبە شمولیەكان كەمینە بوون، ئایا هەر مەترسی بۆ سیستمی دیموكراتی دروست دەكەن؟ بۆیە لێرە دەكرێت لەسەر ئەو حاڵەتە هەڵوەستە بكەین كە تێیدا حزبە شمولیەكان كەمینەن.



حزبی شمولی كەمینە
لەناو گەمەی دیموكراتیدا
ئەگەر راستەوخۆ لەژێر ئەم تایتڵە بارودۆخی كوردستان شرۆڤە بكەین و هەڵوەستە لەسەر عینادی و رەتكردنەوەی سازان و دیالۆگ لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە بەرامبەر یەكێتی و پارتی بكەین، ئەوا دەبێت لەو راستەوە پرسیار بوروژێنین ئایا هاوپەیمانی نێوان كۆمەڵ و یەكگرتوو و بزووتنەوەی گۆڕان بۆ چ ئامانجێكە؟ ئەگەر بۆ گەیشتن بەدەسەڵاتە پرسیار ئەوەیە ئایا چ خاڵێك ئەم سێ لایەنە لەسەر شێوازێكی سیستمی حكومڕانی كۆدەكاتەوە؟ یان تەنیا بۆ گەیشتن بە دەسەڵاتە ئەو سیستمە دیموكراتی بێت یان نە؟
ئەگەر راشكاوانەتر و قووڵتر لەسەر دیموكراتی قسە بكەین وەك پرۆسەیەكی لیبرال دیموكراتی نەك تەنیا سندوقی دەنگدان، ئەوا هیچ گومانی تێدانییە كۆمەڵ و یەكگرتوو بڕوایان بە دیموكراتی هەیە وەك سندوقی دەنگدان، بەڵام نە لەرووی مافەكانی كۆمەڵگەی لیبرالی نە لەرووی پیادەكردنی ئابووری لەچوارچێوەی سیستمی لیبرالیدا، ئەوان نەك بڕوایان پێی نییە، بەڵكو بەشێك لەو مافانەی لە كۆمەڵگەی لیبرالی وەك مافی ئازادی و چالاكی مەدەنی سەیر دەكرێت، ئەوان بە حەرامی دەزانن، هەروەك سیستمی بانكی لیبرالی بە ریبا وەسف دەكەن، ئەم حزبە ئیسلامیانە ئەمەیان نەشاردۆتەوە هەر بۆ نموونە كە باس لە هەمواركردنی ماددەی 6ی دەستوری هەرێمی كوردستان كرا، راشكاوانە هەردوو حزبە ئیسلامیەكە(كۆمەڵ و یەكگرتوو) رایانگەیاند ئەگەر ماددەی 6ی دەستور هەموار بكرێتەوە شەڕی لەسەر دەكەن. كەواتە ئەمە پێمان دەڵێت تێگەیشتنی كۆمەڵ و یەكگرتوو وەك دوو لایەنی ئیسلامی بۆ دیموكراتی، بچووككردنەوەی دیموكراتیە بۆ سندوقی دەنگدان و بەكارهێنانی سندوقی دەنگدانە وەك ئامڕازێك بۆ گەیشتن بە دەسەڵات، ئەگەر هەردوو حزبی یەكگرتوو و كۆمەڵ دەتوانن ئەم راستیە پێچەوانە بكەنەوە، با لە شاشەی تەلەفزیۆنەكانیانەوە مافەكانی تاك و گرووپ و رێكخراوەكان و بنەمای ئابووری بازاڕ لە كۆمەڵگەی دیموكراتی بڵاو بكەنەوە و زانیاری ناو ئەم راپۆرتە رەتبكەنەوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا حزبی گۆڕانیش تەنیا دیموكراتی لەچوارچێوەی سندوقی دەنگدان بچووك دەكاتەوە، یان ئەو بەكردەیی هەوڵ بۆ بونیادی سیستمی لیبرال دیموكراتی دەدات و هەنگاو هەڵدەگرێت؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە ناكرێت بە مەزندە و گومان وەڵام بدرێتەوە، بەڵكو بە پیشاندانی سكێچی ئاراستەی سیاسەتی گۆڕان وەڵام دەدرێتەوە، ئەگەر سەیری سكێچی ئاراستەی سیاسەتی گۆڕان بكەین، هەست دەكەین ئەم حزبە وەك حزبێكی چەپی شمولی بنەماكانی سیستمی لیبرالی بەحەرام نازانێت، بەڵكو ئەو نایشارێتەوە ئەو بنەما لیبرالیەی دەوڵەتانی لیبرال دیموكراتی لە رۆژئاوا بەرهەم هێناوە، هەمان ئەو بنەما لیبرالیە ئابووریەیە كە فاشیزمی بەرهەم هێناوە، ئەمەش مانای ئەوەیە كێشەی سەرەكی ئایدۆلۆژیەتی سیاسەتی گۆڕان لەگەڵ سیستمی لیبرال دیموكراتیە، ئەو لە بناخەوە بڕوای بە سیستمی لیبرال دیموكراتی نییە، بۆیە ئەگەر سەیری ئەدەبیاتی سیاسیی ئەم حزبە چەپە شمولیە بكەین، هەست دەكەین هێندەی قسە لەسەر گەندەڵی و هەژاری و نادادپەروەری دەكەن وەك دەرهاویشتەی دامەزراوەكانی سیستمی لیبرال دیموكراتی، هێندە باسی چۆنییەتی چارەسەركردنی گەندەڵی و كەمكردنەوەی هەژاری و هەنگاو هەڵگرتن بۆ وەرچەرخانی نادادپەروەری بۆ دادپەروەری ناكەن، لەمەشدا كاتێك دەتەوێت دیالۆگیان لەگەڵ بكەیت، ئەوان راشكاوانە بۆچوونی خۆیان بە هەقیقەت دەزانن و ئامادەنین دیالۆگ بكەن، بەڵام ئامادەن شەڕە قسە بكەن و بەرامبەر ناشرین بكەن.
كەواتە لە روانگەی سیاسەتی پیادەكراوی گۆڕانەوە، لەبەر ئەوەی هەموو شتێك لە سیستمی دیموكراتی لیبرالی رێژەییە و موتڵەق نییە، ئەوا ئەم رێژەییبوونە رەتدەكرێتەوە، پەروەردەی سیاسەتی گۆڕان بۆ كادرانی بەو جۆرەیە كاتێك رەخنەیان لێدەگیرێت وەك ئەوە پیشانی دەدەن كە سووكایەتیان پێكراوە، بۆیە بەتوندی و وەرچەرخانی ئاراستەی موناقەشەكە دەكەونە سەر بابەتی لاوەكی و تێكەڵكردنی كارتەكان و تێكدانی موناقەشەكان، هەر بۆ نموونە كاتێك دەڵێن ئەم سیستمە سیاسییە هەمووی گەندەڵە و پێویستە ئەم سیستمە بگۆڕدرێت، پرسیار لەوەی ئەم سیستمە بۆچی شێوەیەك بگۆڕین؟ لە بەیانە حەوت خاڵیەكەی 2011 یان داوا دەكەن بگۆڕێت بۆ حكومەتێكی تەكنۆكراتی، باشە با لێیان بپرسین ئەم ئەزموونە جوانەی داوای دەكەن حكومەت بگۆڕن بۆ حكومەتێكی تەكنۆكرات، لەكوێ پیادەكراوە و لەكوێ سەركەوتنی بەدەست هێناوە؟ لەوانەیە باشترین وەڵامیان ئەوەبێت لە ئیتالیا، باشە با پرسیاریان لێ بكەین ئایا حاڵی حكومەت لە ئیتالیا زۆر باشە و زۆر سەقامگیرە؟ دیارە كە وەڵامی ئەم پرسیارەیان پێ نییە یان ناتوانن بە خەڵك بڵێن خراپترین حاڵەتی ناسەقامگیری حكومەت لە جیهاندا ئیتالیایە، دێن بە پارتی و یەكێتی دەڵێن ئێوە حزبی فاشین یان دووبارە بوونەوەی حزبی بەعسن. پرسیار لێرەدا ئەوەیە كاتێك بە پارتی و یەكێتی دەڵێن فاشی یان دووبارە بوونەوەی حزبی بەعس، بۆ لەم كاتەدا ویژدانی سیاسیان ناجووڵێت و پرسیارێكی ئەخلاقی لەخۆیان بكەن، ئەمەش نەك لەبەر ئەوەی لە بۆچوونەكەی خۆیان پاشگەز ببنەوە، بەڵكو بۆ ئەوەی رێز لە ئیرادەی میللەتی خۆیان بگرن، با لەخۆیان بپرسن ئەگەر پارتی و یەكێتی فاشیزمیش بن، بۆ خەڵكی كوردستان ئامادەیە دەنگ بدا بە فاشی بەڵام ئامادەنییە دەنگ بدات بە ئێوە؟ ئەم پرسیارە دەبێت هەموو رۆژێك جارێك ویژدانی سیاسی سەركردەكانی حزبی گۆڕان بهەژێنێت، لەبەر ئەوەی وەڵامی ئەم پرسیارە بە سلبی لەسەر پارتی و یەكێتی تەواو نابێت، با سەیر بكەن، بزانن خەڵكی كوردستان لەچ خانەیەك پۆلێنیان دەكاتەوە، لێرەدا جێگەی خۆیەتی ئاماژە بە هەڵوێستی رۆشنبیرانی ئەوروپا بكەین كە لەسەردەمی پێش تەواوبوونی شەڕی دووەمی جیهانی پشتگیری شیوعیەتیان دەكرد دژی فاشیزم و نازیزم، ئەوان لەوەڵامی پشتگیریان بۆ شیوعیەت لەبەرامبەر نازیەت و فاشیزم وەڵامیان ئەوەبوو، هەرچۆنێك بەراوردمان دەكرد شیوعیەت لە فاشیزم و نازیزم باشتر بوو، بۆیە لایەنگیری شیوعیەتمان دەكرد، ئێستا خەڵكی كوردستان باخۆیان بەراورد بكەن ئێوە ئەڵێن پارتی و یەكێتی دوو حزبی نازین یان دووبارە بوونەوەی حزبی بەعسن، خەڵك كە بەراورد لەنێوان پارتی و یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو بكات، زۆربەی زۆریان دەنگی خۆیان بە پارتی و یەكێتی دەدەن، ئەوە لایەنێكی سیاسیی نییە بە ئێوە ئەڵێت فاشی یان نازی، ئەوە ئێوەن بەرامبەر ئەكەن بە نازی و فاشی، لە خۆتان بپرسن لەچاوی خەڵكی كوردستان و لە بڕیاری سەر سندوقی دەنگداندا، ئێوە خۆتان چۆن سەیر دەكرێن، ئەمە پراكتیزە دەبێت لەسەر شێوازی كاری ئۆپۆزسیۆنی ئەم سێ لایەنە بەگشتی و حزبی گۆڕان بە تایبەتی، ئەگەر گوێ لە ئەندام پەرلەمانەكانی حزبی گۆڕان بگرین، خۆیان بەشداری لە پەرلەمان، كەچی بە پەرلەمان دەڵێن دیوەخان، خۆیان چی خوا پێی ناخۆشە لە پەرلەمان دەیكەن، كەچی دەڵێن لەم پەرلەمانە ئازادی نییە، كە باسی كارە باشەكانی پەرلەمانیش دەكەین، ئەوان هەموو ئەو یاسا باشانە دەكەنە پرۆژە و پێشنیاری ئۆپۆزسیۆن، لێرەدا جێگەی خۆیەتی دەستخۆشی لە ئۆپۆزسیۆن بكەین كە پرۆژە و پێشنیاری باش پێشكەشی پەرلەمان دەكەن، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئەگەر پارتی و یەكێتی دوو حزبی فاشی بن، ئەوا پەرلەمانتارەكانیشان هەروا بیر دەكەنەوە و هیچ شتێكی ئێوە قبوڵ ناكەن، ئێوەش بەو ژمارە كورسیەی هەتانە پرۆژە یاساتان پێ تەواو نابێت، ئایا چۆن توانیتان ئەو یاسایانە دەربكەن، ئەگەر زۆرینەی پارتی و یەكێتی دەنگی پێ نەدابێت، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئەگەر پارتی و یەكێتی وەك لیستی كوردستانی كە لیستی زۆرینەن پرۆژە یاسایەكیان پێشكەش كردبێت، ئێوە وەك ئۆپۆزسیۆنێكی مۆدێرن چۆن پێشوازیتان لێكردووە، لە چەند رۆژی رابردوو بینمان، بە مایك فڕاندن و بە تێكدانی هۆڵی پەرلەمان و شكاندنی دەرگاكان وەڵامتان دانەوە.
چۆن دیالۆگ
لەگەڵ كەمینەی سیاسی شمولی دەكرێت
ئایا پرانسیپەكانی دیالۆگ لە رووی فیكرییەوە چین و چۆن دیالۆگ دەست پێدەكات؟ ئایا حزبێكی سیاسی خۆی وادەبینێت خۆی خاوەنی هەقیقەتە و هەقیقەتی بابەتی بوونی نییە، چۆن دیالۆگی لەگەڵ دروست دەكرێت؟ لەبەرامبەر ئەم پرسیارە جوانترین داهێنانی حزبی گۆڕان ئەوەیە كە دەڵێن ئێمە بۆ كۆبوونەوە بەشداری كۆبوونەوە ناكەین، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر لەو كۆبوونەوەیەی دەكرێت، ئەوەی ئەوان پێشوەختە بڕیاریان لەسەرداوە، پارتی و یەكێتی وەك فەرمانی سەربازی وەرینەگرن و جێبەجێی نەكەن، ئەوا ئەوان لەو كۆبوونەوەیە بەشداری نابن، ئەمەش واتە بەكارهێنانی دوو حزبی گەورەی وەك پارتی و یەكێتی كە جێگەی متمانەی %75 زیاتری خەڵكی كوردستان(بەپێی ئاكامی هەڵبژاردنەكانی عێراق كە تازەترە لە هەڵبژاردنەكانی كوردستان) ببنە دوو ئامێر بۆ جێبەجێكردنی فەرمایشتەكانی حزبی گۆڕان، ئەمە تانووت لێدان نییە لەشێوازی حزبی گۆڕان بۆ سیاسەت كردن، بەڵكو لەناو قاموسی سیاسییدا پێناسەیەك نییە كە بتوانێت ئەم تێگەیشتنەی حزبی گۆڕان بۆ دیالۆگ و فرەیی و پێكەوەژیان لەخۆی بگرێت.
ئەگەر ئەم شێوازە بخەینە ژێر رەخنەیەكی مەعریفی و بپرسین ئایا ناكرێت، ئەم سیاسەتەی گۆڕان پیادەی دەكات بنەمایەكی مەعریفی تایبەتی هەبێت؟، بێگومان لە وەڵامی ئەم پرسیارە دەڵێین حەتمەن بنەمایەكی فیكری و مەعریفی هەیە، بەڵام نابێت ئەو راستیەش لەبەر چاو نەگرین كە هەموو سەرچاوەیەكی توندوتیژ بنەمایەكی فیكری و مەعریفی هەیە، بەڵام پرسیاری گرنگ ئەوەیە ئەم بنەما فیكری و مەعریفیە لەگەڵ كۆمەڵگەی دیموكراتی یەكدەگرێتەوە؟ ئەوا مێژووی فیكر لەوەڵامی ئەم پرسیارە پێمان دەڵێت، ئەو فیكر و مەعریفەیە هەتا ئەو ئاستەی مەترسی لە سەر كۆمەڵگە و سیستمی دیموكراتی دروست ناكات جێگەی دەبێتەوە، بەڵام خودی ئەم فیكرە بۆ لەناوبردنی سیستمی دیموكراتیە، هەروەك بیرمەندانی نەوەی یەكەمی قوتابخانەی فرانكفۆرتی بۆ نموونە هیربەرت ماركۆز خۆی لەژیر سایەی سیستمی لیبرال دیموكراتی لە فاشیزم هەڵهاتبوو بۆ ئەمریكا، لە ئەمریكا كتێبی بڵاو دەكردەوە و هەر چاپخانەكانی ئەمریكا بۆیان چاپ دەكرد و یاساكانی ئەمریكا بواریان دەدا بڵاوبێتەوە، كەچی دەینووسی حزبی دیموكراتی و كۆماری ئەمریكا لەگەڵ فاشیزم جیاوازی نییە، دەینووسی، سیستمی لیبرال دیموكراتی ئەمریكا لەگەڵ نازیزمی هیتلەر جیاوازی نییە، لەمەش گرنگتر زۆرێك لەو سەركردە حزبە ئیسلامیانەی كە روویان كردۆتە هەندەران بۆ نموونە كەسێكی وەك ئەبوو حەمزەی میسری كە یەكێكە لە توندڕۆكانیش بەڵام لەبەریتانیا دەیتوانی بەریتانیا بە شەیتان ناوبەرێت، هەتا نەیگەیاندە ئەو ئاستەی بەكردەیی مەترسی لەسەر كۆمەڵگەی بەریتانیا دروست بكات، حكومەتی بەریتانیا قسەكانی بە ئازادی رادەبڕین لەقەڵەم دەدا. بەڵام ئەم پرسە لەو خاڵەدا كۆتایی دێت، كە توندوتیژی لە گوتارەوە بگۆڕێت بۆ كردار، ئەم حاڵەتە كە ئێستا بۆتە تەڵەزگەیەك بۆ سیاسەتی گۆڕان، لەبەر ئەوەی حزبی گۆڕان تەواو گەیشتۆتە قەناعەت گوتاری توندوتیژی ناتوانێت لەو تەڵەزگە سیاسییە رزگاری بكات، بۆیە لە هەوڵی ئەوەدایە ئەم توندوتیژییە لە ئاستی گوتارەوە بگوازێتەوە بۆ پراكتیك، ئەمەشی بۆ سەر بگرێت ئەوا مانای ئەوەیە دەبێت سنوور بۆ لێبوردەیی دابنرێت بۆ ئەوەی دیموكراتی بپارێزرێت.
ئەم بۆچوونە كە لەوانەیە هەندێك وەك كاردانەوە سەیری بكەن، بەڵام راشكاوانە دەڵێن ئەم بۆچوونە هەڵكۆڵینە بە قووڵایی چەمكە سیاسییەكان، ئێمە لەسەر چەمكە سیاسییەكان قسە ناكەین، بەڵكو ئەوە چەمكە سیاسییەكانن خۆیان دەدوێن پێمان دەڵێت ئاڕاستەی ئەم سیاسەتە بەرەو ئەو ئاڕاستەیە دەچێت، بۆ ئەمەش دەكرێت ئاماژە بەچەند خاڵێك بكەین:
1. حزبێكی سیاسی نەیەوێت پەنا بۆ توندوتیژی ببات و بڕوای بە دیالۆگ و سازان و لێكتێگەیشتن هەبێت، لەو سیاسەتە چەقبەستووەی خودی حزبەكەی دوور دەكەوێتەوە و هەنگاو بەرەو نزیكبوونەوە بەرەو ئەویدی هەڵدەگرێت.
2. حزبێك بڕوای بە دیالۆگ هەبێت، رێچكەی دیالۆگ بایكۆت ناكات، بەڵكو لەسەر ئەو رێچكەیە بەردەوام دەبێت، بەردەوام بوون نەك بەمانای ئەوەی تەسلیمبوون بە ئیرادەی بەرامبەر یان گەیشتن بەلانی كەمی رازیبوون، نەخێر بەردەوامی بۆ دروستكردنی جیاوازی زیاتر بەرهەمهێنانی فیكری جیاواز، ئەمەش مانای ئەوەیە رازیبوون لە ناو پرۆسەی دیالۆگ، بەو مانایە نییە كە رازیبین لەسەر ئەو لایانەی خۆمان پێی رازین، بەڵكو رازی بوون بەو حاڵەتە نادڵنیایی و ناڕازییەی لەناو پرۆسەكەدا بوونی هەیە، واتە كردنەوەی ئاسۆیەكی نوێ بە رووی چارەسەركردنی كێشەكاندا.
3. حزبێك بڕوای بە دیالۆگ هەبێت لەو خاڵانەی لێك جیاوازین و دابڕان و دووركەوتنەوە دروست ناكات، بەڵكو لە دابڕان و دووركەوتنەوە پەیوەندی دروست دەكاتەوە.
4. حزبێك بڕوای بەدیموكراتی هەبێت، دەبێت بەو راستیە تێگەیشتبێت، كە لەناو سیستمی دیموكراتی بەدیل بۆ دیالۆگ نییە، واتە ئەگەر كێشەكان بە دیالۆگ چارەسەر نەكرێن بە شێوازی دیكەش چارەسەر ناكرێن، بۆیە ئەگەر حزبێك پێی وابێت لە كۆمەڵگەی دیموكراتی شێوازێكی باشتر لە دیالۆگ بوونی دەبێت، ئەوا ئەمڕۆش بیشارێتەوە سبەینی ئاشكرای دەكات خۆی دژی دیموكراتیە.
لەدوای ئاماژەكردن لەسەر ئەم خاڵانە ئایا دەتوانین بڵێین لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن ئەو ئیرادەیەیان هەیە كە بتوانن تۆزیك لە خودی ئەو سیاسەتە جیاببنەوە كە دەقیان پێوە گرتووە و هەنگاوێك بەرەو پارتی و یەكێتی هەڵبگرن؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە رابردوو نائومێدی كردوین، هیوادارین لە ئایندە بەوجۆرە نەبێت، بۆیە چەند حزبە سیاسییەكان لەخودی سیاسەتی دەقگرتووی خۆیان دوور بكەونەوە هێندە دیالۆگ لەنێوانیان دروست دەبێت و لەیەكتری نزیك دەبنەوە.