تێكچوونی باری سەقامگیری ئەمنی لە شارەكانی عێراقدا بۆتە هەڕەشە لەسەر ئاییندەی ئەم وڵاتە و، تەواوی كارە حكومی و خزمەتگوزارییەكانی لەبەغدا و شارەكانی دیكە هەڵگرتووە، تەنانەت گەیشتۆتە ئەو ئاستەی نەتەوەیەكگرتووەكانیش سەبارەت بە ئاییندەی ئەم وڵاتە نیگەران بێت، ئەوەشی هێندەی دیكە ئەم بارودۆخەی ئاڵۆز كردووە كێشەو ئاڵۆزییەكانی ناو پرۆسەی سیاسیە كە لایەنەكانی پەرتكردووە و بۆتە هۆكاری ئەوەی نەتوانرێت لەسەر بنەمایەكی هاوبەش رێوشوێنی پێویست بۆ ئەم رووبەڕووبوونەوەی مەترسی تیرۆر بگیرێتەبەر، هەندێك لە لایەنەكانی دەسەڵات بە تایبەتی لیستی دەوڵەتی یاسا لە كاردانەوەیان سەبارەت بەم كارە تیرۆریستیانە و دەستەوەستانبوونیان لەسەر ئەوەی سنوورێكی بۆ دابنرێت، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە ئەم كارانە مەترسیەكی هاوبەشە بۆسەر هەموو پێكهاتەكانی عێراق و تیرۆریستیان هیچ لایەك ناپارێزن، ئەم قسەیە لەوانەیە لەلایەكەوە بۆ مەترسی تێرۆر و تیرۆریستان راست بێت، بەڵام بۆ چۆنییەتی رووبەڕووبونەوەی ئەم دیاردەیەی كە بۆتە مەترسی بۆ هەموو لایەك راست نییە، لەبەر ئەوەی هۆكاری سەرەكی بۆ دروست بوونی بۆشایی ئاسایش و دروستبوونی ناسەقامگیری و كوشتاری رۆژانەی هاووڵاتیان، دەرهاویشتەی ئەو رەوشە ناسەقامگیرە سیاسیەیە كە ئێستا پرۆسەی سیاسی عێراق بەدەستیەوە دەناڵێنێت، ئەم رەوشە هێندەی بە هەنگاوی ئەقلانی سیاسیانە چارەسەر دەكرێت، هێندە بەكاردانەوەی سەربازی یان هێزەكانی ئاسایش چارەسەر ناكرێت، هەر ئەمەشە وایكردووە كە تیرۆریستان سوود لەو كەشە ئاڵۆزە وەربگرن و رۆژانە بەدەیان كاری تیرۆریستی لەشارەكانی عێراق ئەنجامبدەن و بەدەیان هاووڵاتی بێ تاوانیش ببنە قوربانی ئەم رەوشە ئاڵۆزە، بۆیە لەم لایەنەوە دەتوانین بڵێین ئەگەر مەترسی تیرۆر مەترسیەكی هاوبەش بێت بۆ هەموو پێكهاتەكان، ئەوا بەپێی دەستوری عێراق و ئەو رێككەوتنەی حكومەتی عێراقی لەسەر دامەزراوە، ئەوا دەبێت بنەمای حكومڕانیش شەراكەتی نێوان پێكهاتە سەرەكیەكانی عێراق بێت و ناكرێت یەك پێكهاتە یان لایەنێكی سیاسی بەتەنیا قۆرخی حكومڕانی بكات و چاوەڕێی ئەوەش بكات پێكهاتەكانی دیكە وەك پێویست هاوكاری بكەن، بۆیە كاری تیرۆریستی چەند مەترسی ترسناك لەسەر ئاییندەی عێراق دروست دەكات، بەهەمان شێوە كاردانەوەی نالۆژیكی و پشتكردنە پرۆسەی شەراكەت لە حكومڕانی ئاكامی ترسناكتر دروست دەكات.
نەبوونی هاوسەنگی لەهێزەكانی ئاسایش و سوپا
هۆكارێكی دیكەی ئەو ناسەقامگیریەیە
ئەوەی بۆتە هۆكاری ئەوەی هێزەكانی ئاسایش و سوپا نەتوانن سنوورێك بۆ كارە تیرۆریستیەكان دابنێن، دیسان ئەو بارە ئاڵۆزەی پرۆسەی سیاسیە كە دامەزراوەی هێزەكانی سوپا و ئاسایشی لە دامەزراوەیەكی پیشەگەرەوە گۆڕیووە بۆ دامەزراوەی پاراستنی لایەنێكی دیاریكراو، بۆ ئەوەی ئەم هێزەش هەموو كات وەفاداری بۆ ئەو لایەنە هەبێت، ئەوا پێكهاتەی ئەم هێزە بە خەڵكانێك پڕكراوەتەوە كە ناتوانن لەڕووی پیشەییەوە كارەكانی خۆیان بەسەركەوتوویی ئەنجامبدەن، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە پەرلەمانتار كازم شەممەری كرد كە وتەبێژی كوتلەی وەتەنی بەیزایە لە پەرلەمانی عێراق، سەبارەت بەم لایەنە بەمجۆرە بۆ گوڵان رای خۆی دەربڕی: (لەراستیدا هۆكاری زۆر لەپشت تێكچوونی رەوشی ئەمنییەوە هەیە، بەڵام زیاتر پەیوەستە بەو لایەنانەی كە دۆسێی ئەمنیان بەدەستە واتا سەركردەو بەرپرسە ئەمنییەكان و ئەوانەیشی كە لە پشتیانەوەن، چونكە لە ماوەی دە ساڵ نەتوانرێت كۆنترۆڵی ئەم بارودۆخە بكرێت و تیرۆریستانی قاعیدەش هەر كاتێك حەزیان لێ بێت دەتوانن تەقینەوە ئەنجام بدەن، ئەوان بە میزاجی خۆیان كات و شوێنی تەقینەوەكە دەستنیشان دەكەن بێئەوەی هیچ جارێك رووبەڕووی دەسەڵات و هێزە ئەمنییەكان ببنەوە، بۆیە من پێموایە سەركردە ئەمنییەكان ئێستا بوونەتە بازرگان و هیچ هەستێكی بەرپرسیارێتیی پاراستنی سەر و ماڵی هاووڵاتیانیان لا نییە، ئەمڕۆ كامە بەرپرسە ئەمنییەكان دەگریت دەبینی خاوەن باڵاخانەو شوقەو خانووبەرەی رازاوەن چ لە شارەكانی عێراق، تەنانەت لەدەرەوەی عێراقیش، بۆیە ناوبەناو بۆ بەسەربردنی كاتێكی خۆش روو لە دەرەوە دەكەن، چونكە ئەوانە زۆربەیان خێزانەكانیان لە وڵاتانی دەرەوەیەو تەنانەت هەموو نهێنییەكانی ئەمنی ئەو وڵاتەش لای ئەوانە كە راستەوخۆ دەگاتە لایەنی دیكەش لە دەرەوە، بۆیە ئەوەی عێراق پێوەی دەناڵێنێ نەبوونی سەركردەو بەرپرسی ئەمنی پیشەگەرە واتا ئەو بەرپرسە ئەمنییانە بوونەتە بازرگان و ئاگایان لە ئەركی راستەقینەی خۆیان نەماوە، هەتا دێن باس لە سیاسەت دەكەن و ئاماژە بۆ فلان لایەن یان فلانە كوتلە دەكەن، ئەوجا ئەم پەتایە دامودەزگاكانی دیكەشی گرتۆتەوە، لە دامودەزگاكانی دیكەی ئیداریی عێراقیش كە پێویستمان بە كادیری دڵسۆز و بە تواناو نیشتمانپەروەر هەیە، لە هەمان كاتدا هیچ دەستپێشخەرییەك نابینین بۆ چاككردنی بارودۆخی ئەمنی تەنانەت نە مرۆڤی بە توانا دێنن و هیچ هەنگاوێكیش نەنراوە بە ئاراستەی نەهێشتنی دیاردەی گەندەڵی و راوەرووت و دزی و ساختەكاری، بۆ نموونە دەبینین سەربازێكی پایەبەرز كە رەنگە پلەكەی عەمید یان فەرماندەی تیپ بێت و ئەگەر بە شەقامدا بڕوات رەنگە رۆژانە دە تاوان زیاتر ببینێت، بەڵام دێت پشت بە هەواڵدەری نهێنی دەبەستێ بۆ دەرخستنی تاوانەكان، دیارە پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە ئەمنییەش بە هەنگاو دەبێت بەر لە هەموو شتێك دانانی چاودێر بۆ ئەوەی بەدواداچوون بكات لە بارودۆخەكەو بزانێت چۆن بەڕێوەدەچێت نەك تۆ بێیت شەقام پڕ لە سەرباز بكەیت گوایە بۆ چاودێریكردنی باری ئەمنییە، هەروەها هێنانی ئامێری پێشكەوتوو و تەكنیكی تازەی ئەم بوارە، دواتر پشت بەستن بە كادیری نهێنی دڵسۆز و نیشتمانپەروەر و خاوەن ویژدان بۆ دەستنیشانكردنی ئەنجامدەرانی تاوانەكان، نەك هێنانی هەندێ كەس كە تەنیا بۆ تۆڵە سەندنەوەو پارە پەیداكردن ئەم ئەركە جێبەجێ دەكەن، كردنەوەی خوول بۆ كارمەندانی ئەمنی تاكو بتوانن بە زووترین كات تاوانەكان كەشف بكەن، چونكە تا ئێستا لای ئێمە ئەو كارە ئەنجام نەدراوە و هەموو تاوانێك بەر لە ئاشكراكردنی روویداوە، ئێستا وایلێهاتووە كە پۆلیس و ئەمن تەنیا جەنازەو بریندارەكان دەگەیەننە نەخۆشخانەو دادپزیشكی..))



كەم ئەزموونی سەركردە سیاسییەكان و
رەوشی ناسەقامگیری سیاسی
ئەگەر هۆكاری كارە تیرۆریستیەكان و ناسەقامگیری ئاسایش هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە كە هێزەكانی ئاسایش پیشەگەر نین، ئەوا بەهەمان ئاراستە دەكرێت بڵێین هۆكاری ناسەقامگیری سیاسی كەم ئەزموونی سەركردە سیاسییەكانی عێراقە كە ناتوانن بە شێوازی دیموكراتیانە و لەچوارچێوەی دەستووری عێراقدا كێشەكان چارەسەر بكەن و پرۆسەی سیاسیی بخەنە سەر سكەی خۆی، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی نەتوانرێت كۆمپرۆمایز بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بدۆزرێتەوە، لەمبارەوە پەرلەمانتار عەبدولمەهدی خەفاجی لە لیستی دەوڵەتی یاسا هۆكاری ناسەقامگیری سیاسیی بە یەكێك لە فاكتەرەكانی ناسەقامگیری ئاسایش لەقەڵەمداو هۆكاری ناسەقامگیری سیاسیشی بۆ كەم ئەزموونی سەركردە سیاسییەكان گێڕایەوە، لەم چوارچێوەیەدا و سەبارەت بەم بارودۆخەی ئێستای ناسەقامگیری ئاسایش و سیاسی لە عێراقدا، لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خۆی دەربڕی و وتی: (لە هەموو وڵاتاندا جیاوازیی بیروڕای سیاسیی هەیە، بەڵام رێكدەكەون لەسەر ئاوەدانكردنەوە و بیناكردن، بەڵام لە وڵاتی ئێمە لەبەر ئەوەی سەركردەو بەرپرسەكان تازەن و شارەزاییان لە سیاسەت و بەڕێوەبردنی وڵاتدا نییە، بۆیە رەوشەكە بەم خاڵە گەیشتووە، چونكە هەموومان دەزانین كە تیرۆر كەس ناناسێ هەموو لایەك دووچاری دەبنەوە، دوای ئەوەی كە بۆ چەندین ساڵ خوێنی هاووڵاتیان دەڕژێت ئینجا دێن بیر لە رێكەوتن دەكەنەوەو واقیعەكەیان بۆ رووندەبێتەوە، چونكە هەندێكیان پێانوایە سەركەوتوون، بەڵام دواتر دەزانن كە گشت لایەنەكان لەم پرۆسەیەدا زەرەرمەندن، ئینجا دێن لە نێوخۆیاندا رێكدەكەون نموونەشمان بۆ ئەوە زۆرە وەكو لوبنان كە چەندین ساڵ لەناكۆكی و شەڕ و كێشەدا دەژیا. هەر بۆیە من پێموایە ناكۆكیی سیاسی نێوان لایەنەكان هۆی سەرەكیی پشێوی و تێكچوونی بارودۆخی ئەمنییە لە عێراقدا، ئەمڕۆ ئەو نەیارە سیاسییانەی عێراق تەنیا بەرژەوەندی و دەستكەوتی خۆیان لا مەبەستە، بۆیە ئەو ناكۆكییە سیاسییانە رەنگە لەلایەن رێكخراو و تاقمە تیرۆریستیەكانەوە بە دەرفەت بزانرێت و بقۆزرێتەوە تا تاوانی تێدا ئەنجام بدەن، بۆیە ئەمە كۆتایی نایەت ئەگەر ئەو لایەنە سیاسییانە لەسەر یەك پەیڕەو رێك نەكەون. هۆكاری ئەمەش بۆ ئەوەیە پتەویی بەرەی ناوخۆ پشتی تیرۆر دەشكێنێ، زۆر لە وڵاتان لە ناوخۆدا تووشی تیرۆر دەبن، بەڵام لەبەر ئەوەی بەرەی ناوخۆیان بە هێز و پتەوە توانیویانە كۆنترۆڵی وڵاتەكانیان بكەن، بەڵام ئەگەر ناتەبا بوون لە ناوەوەو خەریكی كێشە لابەلاكانیان بن، ئەوا تیرۆر زەفەریان پێ دەبات.))
ئەم بۆچوونەی خەفاجی سەبارەت بە چۆنیەتی رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و تیرۆریستان لەڕووی تیۆرییەوە بۆچوونێكی لۆژیكانەیە و تەنیا ئەم رێگەیە دەتوانێت چارەسەری كێشەی تیرۆر بكات، كە ئەویش رێكخستنەوەی پرۆسە سیاسییەكە و چارەسەركردنی كێشەكان و پیادەكردنی حكومڕانییە لەعێراقدا لەسەر بنەمای شەراكەتی راستەقینە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەم قسەیە لە پراكتیكدا بەوجۆرە جێبەجێ دەكرێت؟ ئەگەر ئەم بۆچوونە هەموولایەك بەڕاستی دەزانن، بۆچی نەتوانرا لەماوەی 4 ساڵدا بۆشایی ئەو پۆستە وەزاریانە پەیوەندیان بەلایەنی سوپا و ئاسایشی وڵاتەوە هەیە پڕبكرێتەوە؟ كازم شەممەری لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان و سەبارەت بەم پرسە بەمجۆرە رای خۆی دەربڕی و گوتی: (دیارە جێبەجێنەكردنی پرانسیپی شەراكەت هۆی سەرەكییە، بۆیە دەبینین لە ماوەی چوار ساڵی رابردوودا پۆستەكانی وەزارەتی ناوخۆ و بەرگری و موخابەرات هەموویان نەدراوە بەكەس تەنیا لەدەست یەكێكدایە، بۆیە هاوبەشیی لە پاراستنی ئەمنی زۆر پێویستە وەك چۆن تیرۆر جیاوازی لە نێوان كوردو عەرەب وشیعە یان سوننە ناكات و زیان بە هەمووان دەگەیەنێت، بۆیە ئەم دۆسێیەش وا پێویست دەكات كە بە هاوبەشی بەڕێوەبچێت، لەبەرئەوە ئەگەر هەر شتێك رووبدات لە دزەكردنی تیرۆریستان یان هەر كردەوەیەكی تاوان و تەقینەوە كێ لێی بەرپرسە؟ وابزانم وەڵامەكە روونە كە ئەوەی دەزگای ئەمنی بەدەستەوەیە، بۆ كاتێ گرفتێك لە نەخۆشخانە روودەدات یەخەی وەزیری تەندروستی دەگرین یان لە زانكۆ بەرپرسیارێتییەكە دەخەینە ئەستۆی وەزیری خوێندنی باڵا؟ باشە ئەگەر تاوان و تەقینەوە رووبدات ئێمە یەخەی وەزیری ناوخۆ بگرین كوا ئەو وەزیره؟ باشە كوا وەزیری بەرگری تاكو لێپرسینەوی لەگەڵدا بكەین؟ كەواتە بەرەڵڵاییەكە لە بواری ئەمنییەوەیەو كەس ناتوانێ سەری لێدەربكات.))
تەنیا رێگە بۆ سەقامگیری
گەڕانەوەیە بۆ شەراكەت و جێبەجێكردنی دەستوور
دەمێكە سەركردایەتی سیاسیی كوردستان بۆچوونی خۆی راشكاوانە بەسەرجەم پێكهاتەكانی دیكەی عێراق راگەیاندووە، بەوەی وڵاتێكی مۆزایكی وەك عێراق بە تاكە لایەنێك حكومڕانی ناكرێت، لەمەش گرنگتر ئەوەیە ئەم وڵاتە كە ئێستا بە قۆناخێكی راگواستنی مەترسیدار گوزەر دەكات، دیسان بە زۆرینەو كەمینە حكومڕانی ناكرێت و دەبێت هەتا ئەم قۆناخە تێدەپەڕێت و پێكهاتە جیاوازەكان دەبنە خاوەنی هەرێمی فیدرالی خۆیان و خۆیان حكومڕانی خۆیان دەكەن، ئەم وڵاتە لەسەر بنەمای شەراكەتێكی راستەقینە بەو جۆرەی دەستوور نەخشە رێگەی بۆ داڕشتووە حكومڕانی بكرێت، ئەگەر بە وردیش خاڵەكانی رێككەوتننامەی هەولێر سەیر بكەینەوە، ئەوا هەست دەكەین لەبەر رۆشنایی دەستووری عێراق بەمجۆرە نەخشە رێگەی بۆ دەربازبوونی عێراق لەهەموو قەیرانەكان داڕشتووە، بەڵام پابەندنەبوونی ئەو لایەنەی كە دەسەڵاتی كردەیی لەعێراقدا بەدەستەوەیە، بۆتە هۆكاری ئەوەی نەتوانرێت پرۆسەی سیاسی عێراق وەك پێویست كاری خۆی بكات و عێراق بەرەو پێشەوە هەنگاو هەڵبگریت و پرۆسەی دووبارە بونیادنانەوەی عێراق دەست پێبكاتەوە، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی هێندەی حكومەت سەرقاڵە بە ئەجیندای سیاسی چۆنییەتی مانەوەی لەدەسەڵات، هێندە بایەخی بە ئاوەدانكردنەوە و دووبارە بونیادنانەوەی ژێرخانی خزمەتگوزارییەكان نەداوە و هێشتا هەندێك خزمەتگوزاری سەرەكی وەك دابینكردنی ئاوی خواردنەوە و وزەی كارەبا لەوپەڕی خراپیدایە، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی هاووڵاتیانی ئەو بەشەی عێراق هەست بە هاوڵاتیبوون نەكەن و جۆرێك لە نامۆبوون و بێزاری بەسەریاندا زاڵ بیت، كە ئەم دۆخەش هاتە ئاراوە ئەوا ژینگەیەكی لەبار بۆ دزەكردنی تیرۆریستان دروست دەبێت، هەروەك چۆن ئێستا لایەنە تیرۆریستیەكان تەواوی ئەو بۆشایانەیان ئیستغلال كردووە و رۆژانە بەدەیان تەقینەوەی خۆكوژی لەشارەكانی عێراق ئەنجامدەدەن، ئەمەش مانای ئەوەیە هەتا ئیرادەیەك نەبێت بۆ ئەوەی بەڕاستی و بەكردەیی هەنگاو بۆ قبوڵكردنی شەراكەتی راستەقینە پیادەبكرێت و دەستوور جێبەجێ بكرێت، ئەوا ئەم بارودۆخە هەر بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت و مەترسی گەورەتریش بەدوای خۆیدا دێنێت.