((سیاسەت لە روانگەی ئەرستۆتالیسەوە بریتییە لە چالاكیەكی مرۆڤایەتی بۆ جێبەجێكردن و پاراستنی بەرژەوەندی گشتی، بەرژەوەندی گشتیش بریتییە لە گەشەپێدان و خۆشگوزەرانی كۆمەڵگە، هەروەها بەرگریكردنە لەكۆمەڵگە لە دەستدرێژی، ئەوجا ئەو دەستدرێژییە سەربازی بێت یان ئایدیۆلۆژی، بەڵام سیاسەت لە روانگەی كارل شمیدتی بیرمەندی نازیەوە بریتییە لە دابەشكردنی كۆمەڵگە بۆ دۆست و دوژمن، لەم بۆچوونەدا سیاسەتكردن پێویستی بەوەیە بەرامبەر وەك دوژمنێكی شەڕانگێز وێنا بكرێت، بۆ ئەوەی لەچوارچێوەی ئەو ئایدۆلۆژیەتەدا هیچ كەس بۆچوونێكی جیاوازی لەسەر ئەو دوژمنە شەڕانگێزە نەبێت، ئەم جۆرە سیاسەتكردنە، هێنانە دەرەوەی سیاسەتە لەچوارچێوەی جێبەجێكردن و پاراستنی بەرژەوەندی گشتی، بۆیە ماكس ڤیبەر دەڵێت كاتێك سیاسەت دەبێتە پیشە و لەچوارچێوەی بەرژەوەندی گشتی پیادە ناكرێت، ئەوا لەمانای سیاسەت دێتە دەرەوەو پێی ناگوترێت سیاسەت، بەڵكو دەبێت بە پیشە، پیشەوەرانیش وەك لە بازاڕدا دەیانبینین بە شێوەیەكی گشتی بایەخ بە بەرژەوەندی خۆیان دەدەن نەك بەرژەوەندی گشتی، یان راشكاوانەتر بەرژەوەندی خۆیان دەخەنە سەرووی بەرژەوەندی گشتیەوە)).

كارل پۆپەر، لەپێناسەكردنی بۆ رۆشنبیر ئاماژە بەوە دەكات، ئەو رۆشنبیرەی رۆشنگەربێت، كاتێك قسە دەكات ئەوا بەرامبەرەكانی لەگەڵی بیردەكەنەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو فیكرەی رۆشنبیری رۆشنگەر بەرهەمی دەهێنێت، فكرێكی بەپیتە و خودی ئەو فیكرە دەبێتە هۆكاری لەدایكبوونی فیكری نوێ، بەڵام ئەو رۆشنبیرانەی خۆیان لێ دەبێتە پەیامبەر و پێیانوایە ئەوەی دەیڵێن هەقیقەتە، دەیانەوێت كاتێك قسەدەكەن خەڵك وەك پەیامبەر گوێیان لێ بگرێت و ملكەچیان بێت، بەڵام ئەوانە پەیامبەری درۆزنن، لەبەر ئەوەی فیكرەكانیان نەك نابێتە هۆكاری ئەوەی بەرامبەرەكانیان بیربكەنەوە، بەڵكو دەبێتە هۆكاری ئەوەی لەبیركردنەوە رابوەستن، ئەم حاڵەتە بۆ سیاسەتمەدار و هەڵسوڕاوی ناو حزبە سیاسیەكانیش راستن، بۆیە ئەگەر سیاسەتمەدار یان هەڵسوڕاوی ناو حزب بەشێوەیەكی دیموكراتیانە بیربكەنەوەو پێیانوابێت تەنیا بەشێكی هەقیقەتیان لایەو هەموو هەقیقەت لای ئەوان نییە، ئەوا هەقیقەت لەكۆمەڵگە دەبێتە بەرهەمی كۆی بیروبۆچوونە جیاوازەكان، لەم حاڵەتەشدا حزبە سیاسیەكان دەبنە هۆكاری ئەوەی بژاردەی جیاواز لەبەردەم هاووڵاتیان دروست بكەن و هاووڵاتیان لەسەر سندوقی دەنگدان بتوانن بڕیار بدەن، ئەمەش واتە دەبنە هاندەرێك بۆ ئەوەی هاووڵاتیانیش لەگەڵ حزبە سیاسییەكان بیربكەنەوە و توانای دروستكردنی بڕیاری راستیان هەبێت، بەپێچەوانەشەوە ئەگەر سیاسەتمەدار یان هەڵسوڕاوانی ناو حزبە سیاسیەكان بەو جۆرە بیریان كردەوە كە هەقیقەت تەنیا لای یەك حزبی سیاسیە و ئەوانی دیكە ناهەقن و راستیان لانییە، ئەوا ئەگەر كۆمەڵگە كۆمەڵگەی فرەحزبی سیاسیش بێت هەنگاو بۆ تاكحزبی هەڵدەگرێت و ژینگەی كۆمەڵایەتی تێكدەچێت و هاووڵاتی ناتوانێت بیربكاتەوە یان بیریش بكاتەوە، بیركردنەوەكەی هیچ بەرهەمێكی نابێت و ناتوانێت بڕیاری پێبدات، بۆیە ئەم جۆرە سیاسەت كردنە خۆی دەبێتە فاكتەرێك بۆ كۆتایی هێنان بەسیاسەت و خەساندنی فیكر بۆ ئەوەی هیچ بەرهەمێكی نەبێت، هەروەك چۆن ئیخوان موسلمینەكانی میسر پاش گەیشتنیان بە دەسەڵات بەرەو ئەو شێوازە هەنگاو هەڵدەگرن، هەروەك چۆن پرۆفیسۆر مەئمون فەندی لە وتارێكیدا كە بەناونیشانی (ئیخوان. لە سزادانی فیكرەوە بۆ نەزۆكی فیكر) كە رۆژی 10/6/2013 لە رۆژنامەی شەرقولئەوسەت بڵاوی كردۆتەوە، بەوجۆرە پێناسەی كردووە كە ئەوە (خەساندنی فیكرە) و تیایدا دەپرسێت:(دەزانین سزادانی فیكری مانای چییە، بەڵام ئایا خەساندنی فیكر مانای چییە؟ بەكورتی خەساندنی فیكر ئەوەیە تۆ پیادەی پرۆسەی بیركردنەوە دەكەیت، لەوانەشە خۆشیشت بەو پیادەكردنە بێت، بەڵام بەبێ ئەوەی هیچی لێ بەرهەم بێت، بە واتایەكی دیكە لە ئاكامی پیادەكردنی پرۆسەی بیركردنەوە كۆمەڵێك بیروبۆچوونمان بۆ دێت، بەڵام ئەو بیروبۆچوونانە نە بەسوودن نە بونیادنەریشن، بەڵكو تەنیا بیركردنەوەیە بۆ بیركردنەوە، بەڵام ئاكامی ئەم بیركردنەوەیە نیمچە نادیارە، ئەمە ئەو حاڵەتەیە كە میسر لەسەردەمی حكومڕانی ئیخوان پێیدا تێدەپەڕێت، لەبەر ئەوەی ئیخوانەكان كۆتاییان بە پرۆسەی سزادانی فیكر هێناوە و چوونەتە نێو قۆناخی خەساندنی فیكرەوە))، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەم پرۆسەی خەساندنی فیكرە تەنیا پرۆسەیەكە ئیخوانەكانی میسر ئێستا پیادەی دەكەن، یان پێشینەیەكی مێژوویی هەیە؟ بێگومان وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پێویستی بەوە هەیە ئەو پرسیارە بكەین، ئایا بۆچی هەندێك هێز مەبەستیانە ژینگەی دیموكراتی و كۆمەڵگەی كراوە بگۆڕن بۆ ژینگەی تۆتالیتار و كۆمەڵگەی داخراو؟ ئەم پرسیارە هەمان ئەو پرسیارەی كارل پۆپەرە كاتێك هیتللەر لە ساڵی 1939 نەمسای داگیركرد، ئەم داگیركردنە لای پۆپەر دوژمنایەتیكردنی كۆمەڵگەی دیموكراتی و كراوە بوو، لەبەر ئەوەی نەمسا لەو كاتەدا سیستمێكی دیموكراتی و كۆمەڵگەیەكی كراوە بوو، بۆیە ئەمە وای لەكارل پۆپەر كرد لەسەر دوژمنەكانی كۆمەڵگەی كراوە بنووسێت و لەماوەی چوار ساڵدا كتێبە بەناوبانگەكەی تەواو كرد كە بە ناونیشانی (كۆمەڵگەی كراوە و دوژمنەكانی بوو) لەم كتێبەدا ئاماژە بەوە دەكات هەندێك هێز هێشتا لەهێدمەی وەرچەرخانی كۆمەڵگەی داخراو بۆ كۆمەڵگەی كراوە رزگاریان نەبووە، ئەو جۆرە هێزە پێیانوایە ئیرادەی رەخنەگرانەی مرۆڤ دەتوانێت ئەم وەرچەرخانە پێچەوانە بكاتەوە، واتە دەتوانن دووبارە كۆمەڵگەی كراوە بگێڕنەوە بۆ كۆمەڵگەی داخراو، ئەمە ئەو ئیشكالیەتەیە كە میسر ئێستا بەدەستی ئیخوانەكانەوە بەدەستیەوە دەناڵێت و لەهەرێمی كوردستانیش بەدەستی بزووتنەوەی گۆڕانەوە، ئیخوانەكانی میسر دەیانەوێت هەموو شتێك بە ئیخوان بكەن و لە روانگەی ئیخوانەوە پێناسەی بكەن، بزووتنەوەی گۆڕانیش بەهەمان شێوە دەیەوێت بێجگە لەو تێڕوانینەی خۆی بۆ سیاسەت هەیەتی، مانای سیاسەت لەكوردستان كۆتایی بێت. بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا لەم سەردەمەدا چۆن دەتوانرێت سنوورێك بۆ ئەو دوژمنانەی كۆمەڵگەی كراوە دابنرێت كە دەیانەوێت بە میكانیزمی دیموكراتی كۆمەڵگە بەرەو كۆمەڵگەیەكی داخراو ببەن؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەدا بۆچوونێكی تەقلیدی هەیە كە پێیوایە چۆن دوژمنەكانی كۆمەڵگەی كراوە بە داڕشتنی بەرنامە و بە بەكارهێنانی شێوازی جیاواز هەوڵدەدەن كۆمەڵگەی كراوە بگێڕنەوە بۆ كۆمەڵگەی داخراو، بەهەمان شێوە دەبێت دیموكراتخوازانیش بەرنامەی خۆیان هەبێت، بەڵام ئەم بۆچوونە بەرەو ئەوەمان دەبات كە بەم بەرنامەیە دیموكراتخوازانیش بەرەو فیكری تۆتالیتاری هەنگاو هەڵبگرن، بۆیە تەنیا رێگە بۆ سنورداركردنی ئەو فیكرانەی دژی كۆمەڵگەی كراوەن، ئەوەیە دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی بەهێز بكرێت، بەجۆرێك كە دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی بتوانێت بە شێوازی دوور لە توندوتیژی هەم كۆمەڵگە بپارێزێت و هەمیش خۆشگوزەرانی لەكۆمەڵگە دروست بكات، ئەو كاتەی دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی بەهێز بن لەهەمانكاتدا دەركەوتنی دوژمنەكانی كۆمەڵگەی كراوەش سنووردار دەبن، ئەمەش وەك دیسان پۆپەر ئاماژەی پێكردووە، پێش ئەوەی رووبەڕووی دوژمنەكانی كۆمەڵگەی كراوە ببینەوە، گرنگە توانای ئەو هێز و لایەنانە بزانین، دەبێت لەخاڵی بەهێزەوە رووبەڕووی ئەو لایەنانە ببینەوە، خاڵی بەهێزی ئەوان ئەوەیە چۆن دامەزراوەكانی سیستمی دیموكراتی لاواز دەكەن، بۆیە كاتێك دامەرزاوەكان بەهێز بن، ئەوا لەبەردەم هێزی كۆمەڵگەی كراوە و سیستمی دیموكراتیدا چۆك دادەدەن.
سیاسەت و بەرژەوەندی گشتی
لەم دێڕانەدا كاتێك باسی سیاسەت و پیادەكردنی سیاسەت دەكەین، ئەوا باسی سیاسەت و پیادەكردنی سیاسەت لە كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی دەكەین، لەم كۆمەڵگەیەدا مرۆڤ توخمی سەرەكی سیاسەتە و، سیاسەتیش پێداویستی سەرەكیە بۆ مرۆڤ بۆ ئەوەی كاروبارەكانی كۆمەڵگەی خۆی پێ رێكبخەن، ئەمەش مانای ئەوەیە سیاسەت و پیادەكردنی سیاسەت هونەرێكە بۆ پێكەوە كۆكردنەوەی هەموو بیروبۆچوونە جیاوازەكان و نەتەوەو ئایینە جیاوازەكان لە پێناوی بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگەدا، كەواتە ئەوەی لە كۆمەڵگەی دیموكراتیدا دەبێتە پێش مەرج بۆ سیاسەت كردن، ئەوەیە دەبێت سیاسەتمەداران ئەو چوارچێوەی سیاسەتی تێدا دەكەن بكەوێتە خوار بەرژەوەندی گشتیەوە و هەوڵەكان و بیروبۆچوونەكان هەر چۆنێك بن، دەبێت لەخاڵێكدا پێكبگەن و كۆدەنگی و یەك گوتاری دروست بێت، كە ئەویش بەرژەوەندی كۆمەڵگەیە، بۆیە دەكرێت حزبێكی سیاسیی خۆی بە نوێنەری چینێكی دیاریكراو بزانێت یان بیروبۆچونێكی دیاریكراو بزانێت، بەڵام بەرگریكردنی لەو چینە دیاریكراوە یان هەر چۆنێك سیاسەت پیادە بكات، ئەوا دەبێت بەرژەوەندی گشتی لەبەرچاوبگرێت، لەم حاڵەتەدا راستە حزبەكان بیروبۆچوون و سیاسەتی جیاواز پیادە دەكەن، بەڵام ئامانجی هەموویان جێبەجێكردن و پاراستنی بەرژەوەندی گشتیە، خۆ ئەگەر لەم چوارچێوەیە هات و پیادەكردنی سیاسەت بووە بەرژەوەندی حزبی یان بەرژەوەندی حزبی جێگەی بەرژەوەندی گشتی گرتەوە، ئەوا ئەم جۆرە سیاسەتكردنە كاتێك لەچوارچێوەی بەرژەوەندی گشتی دێتە دەرەوە، ئەوا پێی ناگوترێت سیاسەت بەڵكو پێی دەگوترێت دژە سیاسەت یان پیشە، ئەمەش واتە سیاسەتكردنیش وەك هەر پیشەیەكی دیكەی لێ دێت كە لە بازاڕدا خاوەن پیشەكان پیادەی دەكەن و بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان دەخەنە پێش بەرژەوەندی گشتیەوە.
هەربۆیە كاتێك سیاسەت لەبەرژەوەندی گشتیەوە دەبێتە پیشە، ئیتر هەنگاو بەرەو تاكڕەوی خۆسەپێنی هەڵدەگرێت، دروست حزب دەبێتە ئەو دوكانەی كە دوكاندارەكە دەیەوێت بەهەر شێوازێك بێت كاڵای دوكانەی بەسەر كڕیارەكانیدا ساخبكاتەوە، ئەوجا ئەو كاڵایە سوودی بۆ كڕیارەكە هەبێت یان نە، ئەوا بەرژەوەندی دوكاندارەكە لەسەرووی بەرژەوەندی گشتیەوە دەبێت، ئەم حاڵەتە ئەگەر بۆ كاسبكار بەرەو ئەوەبچێت كە پێی دەگوترێت دەستبڕینی كڕیار، ئەوا لە سیاسەتدا بەرەو سەرهەڵدانی تۆتالیتاریەت هەنگاو هەڵدەگرێت، ئەم فیكری تۆتالیتاریەتە مەرج نییە هەموو كات لە پیادەكردنی دەوڵەتەوە سەرهەڵبدات، بەڵكو زۆر جار ئەم فیكرە لە هێزێكی سیاسیەوە سەرهەڵدەدات كە كەشوهەوا و میكانیزمی سیستمی دیموكراتی بە فرسەت وەردەگرێت بۆ ئەوەی بگاتە دەسەڵات، كە گەیشتە دەسەڵات سیستمی دەوڵەت لە دیموكراتیەوە دەگۆڕێت بۆ تۆتالیتاری، ئەمەش وەك پەتای سەرهەڵدانی پۆپۆلیزمی چەپ و نیوپۆپۆلیزم لەبەشێكی زۆری ئەمریكای لاتینی بۆتە هۆكاری ئەوەی دامەزراوەكانی دەوڵەت لەوپەڕی لاوازیدا بن، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە، ئایا فیكری تۆتالیتاریزم سەركەوتن بەدەست دەهێنێت؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە گرنگە بگەڕێینەوە بۆ مێژووی نزیك نەك دوور، لەبەر ئەوەی لەماوەی كەمتر لە پەنجا ساڵدا(1944-1989) دووجار فیكری تۆتالیتاری لەبەردەم لیبرال دیموكراتی شكستی هێناوە، یەكەمیان لە جەنگی دووەمی جیهانی كە هەردوو فیكری نازیزم و فاشیزم شكستیان هێنا، لەدووەمیشیاندا لە ساڵی 1989 كە بلۆكی سۆشیالیستی لەبەر یەك هەڵوەشا، ئەمەش مانای ئەوەیە فیكری تۆتالیتاری و شمولی جۆرێك لە ئیزعاجی و ئاڵۆزی لە جیهان و كۆمەڵگە دروست دەكات، بەڵام لەبەردەم دیموكراتیدا شكست دەهێنێت، ئەگەر سەبارەت بە شكستهێنانی فیكری شمولیش ئەو پرسیارە بكەین بۆچی ئەم فیكرە شكست دەهێنێت لەكاتێكدا هەڵگرانی ئەم بیروبۆچوونە خۆیان وا پیشاندەدەن كە ئەوان لەهەموو كەس زیاتر بەرگری لەبەرژەوەندی گشتی هاووڵاتیان دەكەن؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارەشدا تۆژەران و پسپۆانی تایبەتمەند لە بواری فەلسەفەی سیاسەت جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، بەوەی راستە هەڵگرانی فیكری تۆتالیتاری بانگێشەی ئەوە دەكەن كە بەرگری لە بەرژەوەندی گشتی دەكەن، بەڵام لەم بانگێشەیەدا هەستی مرۆڤایەتی لە مرۆڤ دادەماڵن و مرۆڤەكان دەكەنە ئامێرێك بۆ سیاسەتكردن نەك سیاسەت بۆ خزمەتی مرۆڤایەتی و كۆمەڵگە بێت، لەمەش گرنگتر لەبەر ئەوەی هەڵگرانی فیكری تۆتالیتاری لەبەر ئەوەی پێیانوایە ئەوان خاوەنی هەقیقەتن و ئەوان بەرژەوەندی كۆمەڵگە دەزانن، كەواتە هەوڵدەدەن خەڵك بەو فیكرە تاكڕەوییە قەناعەت پێ بكەن، بۆ ئەوەشی ئەم كارەیان بۆ مەیسەر بێت و بتوانن كۆنترۆڵی ئەقڵی هاووڵاتیان بكەن، ئەوا پێناسەی سیاسەت لە هونەری كۆكردنەوەی جیاوازییەكانەوە دەگۆڕن بۆ هونەری پۆلێنكردنی دۆست و دوژمن، ئەمەش بەو مانایە ئەوەی بیروباوەڕێكی جیاوازی لە بیركردنەوەی ئەو حزبە هەبێت ئەوە دوژمنە و دەبێت وەك دوژمن حسابی لەگەڵ بكرێت، ئەگەر وەك نموونە سەیری شێوازی پیادەكردنی ئەم جۆرە سیاسەتە بكەین لە مێژوودا، ئەوا دەبینین فاشیزم لە ئیتالیا و نازیزم لە ئەڵمانیا و فیكری تۆتالیتاری شیوعیەت لە دەوڵەتانی بلۆكی سۆشیالیستی و سۆڤیەتی پێشان، هەموو ئامانجیان ئەوەبووە كۆمەڵگە یەك رەنگ بیربكاتەوە و ئەوەشی بەوجۆرە بیری نەكردبێتەوە ئەوا بەدوژمن لە قەڵەمدراوە، لە دوای رووخانی دیواری بەرلینیشەوە، ئەگەر سەیری ئەو فیكرە تۆتالیتارییە چەپ و ئیسلامەویانە بكەین كە بە ناچاری تێكەڵاوی پرۆسەی دیموكراتی دەبن و دەیانەوێت بە میكانیزمەكانی دیموكراتی بگەنە دەسەڵات، ئەوا هەست دەكەین ئیسلامەویەكان ئەوجا ئیخوان بن یان سەلەفی یان حزبە ئیسلامەوییە شیعەكان، هەموو كات دوژمنێكی سەرسەختیان بۆ خۆیان دروستكردووە و خەڵك بەرەو رووی ئەو دوژمنە سەرسەختە جۆش دەدەن كە ئەویش رۆژئاواو ئەمریكایە، ئەوەی سەیرە حزبە ئیسلامەوییەكان رازین بەمیكانیزمی دیموكراتیەتی رۆژئاوا بگەنە دەسەڵات، بەڵام لە سیاسەتكردنی رۆژانەیاندا دوژمن و شەیتانی گەورە رۆژئاواو ئەمریكایە، ئەم سیاسەتەی ئیسلامەوییەكان پیادەی دەكەن، ئەو سیاسەتكردنەیە كە پێویستی بە دوژمنێكی سەرسەختە، یان پیشاندانی بەرامبەرە بە دوژمن، حزبە ئیسلامەوییەكان بە دووشێوە دوژمنەكان پۆلین دەكەن، یەكەمیان دوژمنێكی گشتی و سەرەكییە كە رۆژئاواو ئەمریكایە، دووەمیان دوژمنێكی تایبەتیە كە لەناوخۆ پێویستیان پێیەتی ئەویش پیشاندانی ئەو حزب و لایەنە سیاسیانەیە كە دەكەونە دەرەوەی ئیسلامەوییەكان، ئەوانەش وەك دوژمن و كافر بۆ فیكری ئیسلامەوی پیشاندەدەن و لە بانگێشەی هەڵبژاردنەكانیشدا، وەك لە هەڵبژاردنەكانی 2009 لە كوردستان بینیمان، هەندێك لە كادرانی حزبە ئیسلامەویەكان بەوجۆرە هەوڵیاندابوو دەنگ كۆبكەنەوە، بەوەی ئەگەر دەنگ بە حزبە ئیسلامیەكان نەدەن، زیانی بۆ باوەڕیان دەبێت، لەبەر ئەوەی ئەم حزبە ئیسلامەویانە بەرنامەی خوا جێبەجێ دەكەن، شێوازێكی دیكەی سیاسەتی دوژمن دروستكردن، لەو بزاڤ و حزبە چەپانەوە سەرهەڵدەدەن كە سیستمی لیبرال دیموكراتی وەك سیستمی سەرمایەداری و بەكۆیلەكردنی مرۆڤ پێناسە دەكەن و هەوڵدەدەن نەهامەتی و بێكاری و هەژاری هاووڵاتیان بكەنە توخمی سەرەكی سیاسەت كردن و ئەو سیستمەی كە بەشێوازێكی دیموكراتی وڵات بەڕێوە دەبات وەك سیستمێكی فاشی یان نازی بۆ خەڵكی وێنا بكەن، داوای گۆڕینی سیستمی سیاسیی وڵات دەكەن لە دیموكراتیەوە بۆ گەڕانەوە بۆ ئەو سیستمەی كە خۆیان پێی دەڵین سۆشیالیزمی سەدەی بیست و یەك، ئەم حاڵەتە چۆن ئێستا لە وڵاتانی ئەمریكای لاتین و وڵاتانی پۆست كۆمۆنیست بوونی هەیە، بەهەمان شێوە لە هەرێمی كوردستانیش بوونی هەیە، ئەوەتا بزووتنەوەی گۆڕان كە لەسەر پاشخانی رێكخراوێكی ماركسی هاتۆتە ئاراوە بەهەمان شێوەی پۆپۆلیستە چەپەكانی ئەمریكای لاتینی دەیەوێت سیمای سیستمی دیموكراتی لە هەرێمی كوردستان وەك دوژمنێكی شەڕانگێز وێنا بكات، ئەمە نەك هەر لە پرۆگرامی رێكخستنەكانی خۆیاندا بەڵكو ئەمە بۆتە ئەدەبیاتی راگەیاندنیان و زۆر بەراشكاوی و بێ سڵەمینەوە بەرامبەر بە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی وەك دوو حزبی فەرمانڕەوا بەكاری دەهێنن، لەمەش گرنگتر هەموو هەوڵی گۆڕان و نەوشیروان مستەفای رێكخەری گشتی حزبی گۆڕان بۆ ئەوەیە هەموو فیكرێك بخەسێنێت و لەدەرەوەی بیركردنەوەی ئەم حزبە بیركردنەوەیەكی دیكە بەرهەم نەیەت، ئەگەر ئەم ئاڕاستەیە بەوجۆرە نییە، چۆن حزبێكی سیاسی كە خۆی بە بەشێك لە پرۆسەی سیاسی وڵات دەزانێت، ركەبەرەكانی بە دوژمن پێناسە دەكات و چۆن هەوادارانی خۆی بۆ رووبەڕووبوونەوەی دوژمن جۆش دەدات؟ ئایا بەدوژمن ناساندنی شەریكی سیاسی لە پرۆسەی دیموكراتی بوونی هەیە، یان ئەمە داهێنانە گەورەكەی حزبی گۆڕانە؟
حزبی گۆڕان
سیاسەت كردن بە دوژمنایەتی تێگەیشتووە
ئەو 10 ملیۆن دۆلارەی مام جەلال دای بەنەوشیروان مستەفا بۆ ئەوەی كۆمپانیای وشەی پێ دابمەزرێنێت، بێجگە لەبەرهەمهێنانی چەند وشەیەك كە وەك چەكێك بۆ لێدانی نەیارەكانی بەرهەمهێناوە، شتێكی بەرهەم نەهێناوە كە لەخزمەتی بەرژەوەندی گشتیدا بێت، هەر بۆ نموونە بەرهەمی ئەم كۆمپانیایە كە سەرمایەكەی 10 ملیۆن دۆلار بووە بریتی بووە لە:
1. وێناكردنی پارتی و یەكێتی بە حزبی بەعس و سەركردایەتیەكەیان بە مەجلسی قیادەی سەورەی بەعس.
2. ناشرینكردنی ئیدارەی سلێمانی بە دروستكردنی گەندەڵی، لەبەر ئەوەی هەتا 2009 پارێزگاری سلێمانی سەر بە حزبی گۆڕان بووە، هەموو چاودێرانی یاسایی و چاودێری دارایی دەتوانن بەراوردێك لەنێوان ئیدارەی دوای 2009ی سلێمانی و پێش 2009ی ئەو شارە بكەن، ئەوكات بۆیان دەردەكەوێت، كە چۆن كۆمپانیای وشە هەم گەندەڵی دروستكردووە و هەمیش گەندەڵی وەك چەكێك بەكارهێناوە بۆ ناشرینكردنی حكومڕانی لە سلێمانی بە تایبەتی و لە كوردستان بەگشتی.
3. داننەنان بە ئاكامی هەڵبژاردن و رەتكردنەوەی ئەو حكومەتەی كە لە ئاكامی دەنگدانی خەڵكی كوردستانەوە هەڵبژێردراوە، لە تەمەنی حزبی گۆڕاندا دوو كابینە دامەزراوە كە كابینەی شەشەم و حەوتەمە، ئەم حزبە مۆدێرنە هەردوو حكومەتی رەتكردۆتەوە و پەرلەمانتارانی نەك دەنگیان نەداوە بەڵكو بایكۆتی دانیشتنی متمانەدانیان بە حكومەت كردووە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەم حزبە مۆدێرنە كە بەشداری پرۆسەی دیموكراتی لەوڵاتدا دەكات و مۆڵەتی یاسایی لە وەزارەتی ناوخۆی ئەو حكومەتە وەرگرتووە، ئەو حكومەتەش بەشەرعی نازانێت.
4. تێكدانی مانای ئۆپۆزسیۆن، لەبەر ئەوەی ئۆپۆزسیۆن حزبێكی موخالیفە نەك دوژمنی حزبە فەرمانڕاوەكان، بەڵام داهێنانی حزبی گۆڕان ئەوەیە كە پێناسەیەكی تازەی بۆ ئۆپۆزسیۆن داناوە، ئەویش ئەوەیە حكومەت دوژمنە هەرچی پێتان دەكرێت بۆ گۆڕانی بیكەن تەخسیر مەكەن.
5. دابەشكردنی كۆمەڵگە ئەویش داهێنانێكی دیكەی حزبی گۆڕانە، ئەو حزبە بەوجۆرە لەمانای ئۆپۆزسیۆن بوون گەیشتووە كە دەبێت ئۆپۆزسیۆن پەرژینێك لەنێوان خۆی و حكومەت دروست بكات، ئەوەی لەدیوی پەرژینی حكومەت بێت دوژمنە و ئەوەی لەدیوی پەرژینی ئۆپۆزسیۆنەكەی گۆڕان بێت دۆستە، پرسیار لەسەر ئەم داهێنانە ئەوەیە ئایا دابەشكردنی كۆمەڵگە بۆ دۆست و دوژمن دژی بەرژەوەندی گشتیە یان خزمەتی بەرژەوەندی گشتی دەكات؟ بێگومان ئەركی ئۆپۆزسیۆن ئەوەیە كۆمەڵگە یەكبخات نەك كۆمەڵگە دابەش بكات. كاتێك ئۆپۆزسیۆن هەوڵی بۆ ئەوەبێت كۆمەڵگە دابەش بكات، ئەوا بەرژەوەندی حزبی خۆی خستۆتە سەرووی بەرژەوەندی گشتیەوە.
6. لەبەرچاونەگرتنی قۆناخی هەستیار و ناسكی هەرێمی كوردستان و پیادەكردنی سیاسەتی رەتكردنەوەی رەها و، هەروەها رەتكردنەوەی شەراكەت لە پرۆسەی سیاسیدا، ئەم لایەنە لەوانەیە هەندێك لە پسپۆرانی سیاسەت بەو جۆرە باسی لێوە بكەن بەوەی پێویستە لایەنی دەسەڵات دەستپێشخەر بێت بۆ ئەوەی ئەو لایەنە خۆی بە بەشێك لە پرۆسەی سیاسی بزانێت، بەڵام لایەنی دەسەڵات و هەردوو حزبی سەرەكی پارتی و یەكێتی هەنگاویان هەڵگرتووە، بەڵام حزبی گۆڕان ئامادەباشی ئەوەی تێدانەبووە خۆی بە بەشێك لە پرۆسە سیاسیەكە بزانێت و بەردەوام هەوڵی داوە كە دامەزراوە شەرعیەكانی هەرێمی كوردستان لاواز بكات.
7. ئێستا شاڵاوی راگەیاندنی گۆڕان رووی كردۆتە پارتی دیموكراتی كوردستان و بەڕێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان و هەموو هەوڵی بۆ ئەوەیە پارتی وەك دوژمنێكی خۆی وێنا بكات، لە كاتێكدا پارتی دیموكراتی كوردستان نەك كێشەی لەگەڵ حزبی گۆڕان و رێكخەرەكەی نییە، بەڵكو هەوڵیداوە، حزبی گۆڕان لەبری ئەوەی ئۆپۆزسیۆنێكی سلبی بێت، بگۆڕێت بۆ ئۆپۆزسیۆنێكی ئیجابی و پرۆسەی دیموكراتی پێ كامڵ بكرێت، بەڵام لەبەرامبەردا حزبی گۆڕان ئەم هەڵوێستەی پارتی خراپ دەخوێنێتەوە، پێیوایە رێزگرتن لە فرەیی سیاسی لەكۆمەڵگەی دیموكراتی، لایەنێكی بێهێزی پارتی دیموكراتی كوردستانە. لەوە بێ ئاگایە كە خاڵی بەهێزی هەر حزبێكی سیاسیی پابەندبوونیەتی لە دیموكراتی و پاراستنی سیستمی دیموكراتی لەكۆمەڵگەدا.
ئەگەر لەم چوارچێوەیەدا سەیری ئەركەكانی حزبی ئۆپۆزسیۆن لە كۆمەڵگەی دیموكراتی بكەین، ئەوا هەموو ئەو پسپۆر و ئەكادیمیانەی لەسەر ئەركی حزبی سیاسی لە كۆمەڵگەی دیموكراتی توێژینەوە دەكەن، لەو خاڵەدا كۆكن كە حزبە سیاسیەكانی ناو كۆمەڵگە بە حزبەكانی فەرمانڕەوا و حزبەكانی ئۆپۆزسیۆنەوە كۆمەڵگە لەچوارچێوەی بەرژەوەندی گشتی كۆدەكەنەوە و هەموویان بۆ یەك ئامانج سیاسەت دەكەن كە ئەویش جێبەجێكردن و پاراستنی بەرژەوەندی گشتیە، هەربۆیە ئەگەر لەم چوارچێوەیە ئەركی حزبی ئۆپۆزسیۆن سەیر بكەین، ئەوا دەبینین ئەركی ئۆپۆزسیۆن دوای داننانی بە شەرعیەتی حكومەتی هەڵبژێردراودا، ئەركی چاودێریكردن و دەسنیشانكردنی هەڵەكانی حكومەت یان دەسەڵاتە، بەڵام چاودێری و دەستنیشانكردنی هەڵە بۆ بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگەیە نەك بەرژەوەندی حزب، هەروەها ناكرێت حزبی سیاسیی بەرژەوەندی گشتی پێشێل بكات لە پێناوی بەرژەوەندی حزبی، بۆیە لەم خاڵەدا كاتێك لایەنێكی سیاسیی وەك حزبی گۆڕان هەموو میكانیزمەكانی سیستمی دیموكراتی بۆ گۆڕانكاری رەتدەكاتەوە و دەیەوێت بەو شێوازە خۆی پیشانبدات كە بێجگە لەخۆی هەموو ئەوانەی لەدەسەڵاتن دوژمنن، ئەوا سەبارەت بەم هەڵوێستە پسپۆرانی سیاسەت ئەوەی لێدەخوێننەوە، ئەم هەڵوێستە كارەساتی كۆمەڵایەتی گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت، لەبەر ئەوەی هەوڵدان بۆ گۆڕینی میكانیزمی گۆڕانكاری لە شێوازی دامەزراوەیی و ئاشتیانەوە بۆ شێوازی توندوتیژی، واتە ئەو لایەنە دەیەوێت كودەتا بەسەر دیموكراتیدا بكات، ئەم حاڵەتەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی ئاشتی كۆمەڵایەتی بخاتە مەترسیەوە و كاریگەری لەسەر سەقامگیری وڵات دروست بكات.