نەتەوەیەكگرتووەكانیش خۆی بۆ كارەساتێكی مرۆیی گەورە ئامادە دەكات

((لە گەورەترین بانگهێشتی بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، نەتەوە یەكگرتووەكان داوای ئەوە دەكات هەتا كۆتایی ساڵی 2013، پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵمەتێكی گەورە بۆ كۆكردنەوەی كۆمەك بەبڕی 5.1 ملیار بۆ سوریا ئەنجامبدات، لەبەر ئەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان پێشبینی ئەوە دەكات لە شەش مانگی داهاتوو ژمارەی پەنابەرانی سوریا لە 1.5 ملیۆن كەسەوە بگاتە 3.5 ملیۆن كەس، ئەم مەزندەیەش لەسەر ئەو بنەمایە كراوە كە كەمپەكانی پەنابەران رۆژانە پێشوازی لە 7 هەزار پەنابەری سوری دەكەن، هەروەها لە بانگێشتكەی نەتەوەیەكگرتووەكاندا هاتووە هەتا كۆتایی ئەمساڵ 10 ملیۆن هاووڵاتی لەناو سوریا كە دەكاتە نیوەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە و، پێویستیان بە هاریكاری مرۆیی دەبێت، بەپێی لێدوانی رێكخەری كاروباری پەنابەرانی نەتەوە یەكگرتووەكانیش، لە ئێستادا 7 ملیۆن هاووڵاتی سوری ئەوانەی لەناوخۆی سوریا لەسەر ماڵ و حاڵی خۆیان پەراگەندە بوون پێویستیان بە هاوكاری مرۆیی هەیە، هەروەها رێكخراوی یونسیفیش رایگەیاندووە كە 4 ملیۆن منداڵی سوری پێویستیان بەهاریكاری بەپەلەی كۆمەڵگەی نیودەوڵەتی هەیە)).
ئەم بانگێشتە گەورەیەی نەتەوە یەكگرتووەكان لەگەڵ ئەوەی تەنیا پیشاندانی رەهەندەكانی ئەو كارەساتە مرۆییەیە كە لەبارودۆخی ئێستای سوریا چاوەڕوان دەكرێت، لەهەمانكاتدا لەنێو پیشاندانی رەهەندەكانی ئەو كارەساتە مرۆییە پەردەی لەسەر كۆمەڵێك رەهەندی سیاسیی لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی لاداوە، كە چاودێری سیاسیی دەتوانێت لەنێو رەهەندەكانی پێشبینی بۆ ئەو كارەساتە مرۆییە گەورەیە، بەتەواوی ئەو رەهەندە سیاسیە هەرێمی و نێودەوڵەتیانە بخوێنێتەوە كە بوونە ئەو فاكتەرانەی كە مەزندەی ئەو كارەساتە گەورەیەی لێدەكرێت، لێرەدا بەكورتی ئاماژە بەو رەهەندە سیاسیانە دەكەین:
1- بارودۆخی ئێستای سوریا وەك پرۆفیسۆر ئەدریە لاورانس ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی شیكاگۆ بۆ ئەم راپۆرتە بەگوڵانی راگەیاند: (هاتنە ناوەی هێزەكان بە ئاشكرا بۆ ناو قەیرانی سوریا، بووە هۆكاری ئەوەی پتر پەردە لەسەر ئەو هاوپەیمانێتیە لادا كە پێشتر بوونی هەبوو، نەك بووبێتە هۆكاری دووبارە داڕشتنەوەی هاوپەیمانێتیەكان)). كەواتە ئەم خوێندنەوەی پرۆفیسۆر ئەدریە لاورانس ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە ئەگەر پێشتر هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان لەسەر دۆسیەی سوریا دابەشبوو بن، ئەوا لە ئێستا بەهۆی ئەوەی قەیرانەكە زیاتر ئاڵۆز بووە، ئەوا ئێستا بۆتە گۆڕەپانی جەمسەربەندی نێوان هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتیەكان، ئەم جەمسەربەندیەش بێگومان نەك بارودۆخەكە بەرەو چارەسەر نابات، بەڵكو ئاڵۆزتری دەكات و زیاتر ئەگەری روودانی كارەساتی مرۆیی لێدەكرێت.
2- ئەم دابەشبوونە بەسەر لایەنگرانی رژێمی ئەسەد و لایەنگرانی ئۆپۆزسیۆن و سوپای ئازادی سوریا، تەنیا دابەشبوونێكی سیاسیی نییە، بەڵكو دوای ئەوەی حزبوڵڵا بە ئاشكرا هاتە ناو هاوكێشە سەربازییەكە بۆ بەرژەوەندی رژێمی ئەسەد و هاتنی چەكداری حوسیەكان لە یەمەن و ئێستا باس لەوە دەكرێت كۆمەڵێك لە ئەفسەرانی كۆریای باكور هاتوون، لەبەرامبەردا دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا بڕیاریاندا گەمارۆی پێدانی چەك بۆ سوپای ئازادی سوریا هەڵبگیرێت و دوای ئەم بڕیارەش روسیا رایگەیاند بەشێكی دیكەی رۆكێتی s300 دەداتە رژێمی ئەسەد، ئەوا ئەمەش مانای ئەوەیە ئاستی شەڕەكە بەرەو خوێناوی تر دەچێت و چەند شەڕەكەش خوێناوی تر بێت هێندە مەترسی دروست بكات، سەبارەت بەم مەترسیە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر كریستۆفەر فلیبس گەورە تۆژەری ئامامۆژگای چاتام هاوسی بەریتانی و تایبەتمەند لەسوریا كرد، ئەویش سەبارەت بەم مەترسیە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (هەر لە سەرەتای بە نێودەوڵەتیبوونی ناكۆكیەكەوە، ئەوە ئاشكرابوو كە ئێران و روسیا پشتیوانی ئەسەد دەكەن و توركیا و قەتەر و سعودیە و كۆمەڵگەی رۆژئاوا دژ بە ئەسەد دەوەستنەوە و فشاری لەسەر دروست دەكەن بۆ ئەوەی دەست لە كاربكێشێتەوە. دواتر هەڵكشانێكمان بینی لەو رووەوە، هەر لە فشاری دیپلۆماسیەوە بۆ فشاری ئابووری. كە ئەمەش كاردانەوەی لێكەوتەوە و دیسان روسیا و ئێران پشتیوانی ئابووریان كرد و لە رووی داراییەوە هاوكاری –ئەسەدیان- كرد، ئێستا قەیرانەكە تەواو هەڵكشاوە و وڵاتانی كەنداو كار دەكەن بۆ ناردنی چەك بۆ شۆڕشگێڕان و ئێستاش یەكێتی ئەوروپا بەگشتی و فەڕەنسا بەتایبەتی باس لە ناردنی چەك دەكەن و بە دڵنیاییەوە ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی بەرەكەی دیكە زیاتر رژێمی ئەسەد پڕ چەك بكەن، ئەم هەوڵە دوولایەنەیە بۆ چەكداركردنی زیاتری هەردوولا حەتمەن دەبێتە هۆكاری كوشتن و كاولكاری زیاتر، كەواتە ئامرازی كوشتن بە یەكتری دەدەن، بەڵام فاكتەرەكانی پشت ناكۆكیەكە ئاڵۆزترن)).
3- لەسەر ئەم زەمینە دژوارە باس لە كۆنگرەی جنێف 2 دەكرێت، بۆ ئەوەی بتوانرێت كێشەو قەیرانی سوریا بە ئاشتی چارەسەر بكرێت و، بەڵام هاوكات لەگەڵ ئەم هەوڵە نێودەوڵەتیە رژێمی ئەسەد و هاوپەیمانەكانی لە هەوڵی ئەوەدان هاوسەنگی هێز لەسەر زەوی بگۆڕن دوای ئەوەی شارۆچكەی ئەلقوسەیر بە پشتیوانی حزبوڵڵا لە چەكدارەكان وەرگیرایەوە، ئێستا لەهەوڵی وەرگرتنەوەی شاری حەمسیشە، ئەمەش مانای ئەوەیە پێش ئەوەی كۆنگرەی جنێف 2 گرێبدرێت، رژێمی ئەسەد دەیەوێت پێگەیەكی بەهێزی هەبێت، لەبەرامبەردا هەتا ئێستا ئۆپۆزسیۆنی سوریا نەگەیشتۆتە ئەوەی بەچ وەفدێك بەشداری لەو كۆنگرەیە بكات، هەر بۆیە سەبارەت بەم لایەنە گوڵان پرسیاری لە پرۆفیسۆر داڤید بۆتەر پسپۆر لەسەر هەردوولایەنی سیاسی و ئابووری سوریا كرد و ئەویش بەرامبەر كۆنگرەی جنێف بەمجۆرە بێ ئومێدی خۆی پیشانداو گووتی: (زۆر زەحمەتە كۆنگرەی جنێف 2 بتوانێت قەیرانی سوریا چارەسەر بكات، لەبەر ئەوەی پێدەچێت موعارەزە و حكومەت زۆر لێكدووربن بۆ ئەوەی بتوانن لەبارەی پرسێكەوە گفتوگۆ بكەن، هەروەها كۆدەنگیەكی نێودەوڵەتیش نییە لەبارەی ئەوەی چۆن میكانیزمێك دابنرێت سەبارەت بە چۆنیەتی بەرەوپێشچوون بۆ هێنانەدی قۆناغێكی ئینتیقالی لە سوریادا)).
كەواتە لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا كە هۆكارە بابەتیەكان قەیرانەكە بەرەو كارەساتی مرۆیی دەبەن نەك بەرەو چارەسەری ئاشتیانەی كێشەكە، ئەوا ئەو مەزندەی نەتەوەیەكگرتووەكان پێشبینی كردووەـ چاوەڕێی ئاییندەی سوریا دەكات.
سوریا لە كێشەیەكی ناوخۆییەوە
بۆ قەیرانێكی نێودەوڵەتی
دوای دروستبوونی گرژی و ئاڵۆزی لە بەرزاییەكانی جۆلان، ئێستا ئیسرائیل مەترسی ئەوەی هەیە كە ئاڵۆزی بكەوێتە ئەو بەشەش كەدەكەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئیسرائیل، بەتایبەتی كە ئێستا ئەو هێزە ئاشتیپارێزەی كە هێزێكی نەمساوییە و ئەركی پاراستی ئەو سنورەیە، داوای كردووە لە جۆلان بكشێتەوە، لەبەرامبەردا راستەوخۆ فلادیمر پۆتینی سەرۆكی روسیا رایگەیاندووە كە روسیا ئامادەیە هێزێك بۆ جێگرتنەوەی هێزەكانی نەمسا بنێرێت بۆ جۆلان، ئەم هەنگاوەی سەرۆكی روسیا لەگەڵ ئەوەی ئەم پێشنیارەی گرێداوەتەوە بەوەی روسیا ئەو كاتە هێز دەنرێرێت ئەگەر نەتەوە یەكگرتووەكان داوای لێ بكەن، ئەمە ئەگەر دیوێكی هەڵكشانی قەیرانەكە بێت، بەڵام دیوێكی دیكەشی لێدەخوێنرێتەوە بەوەی روسیا دەیەوێت جێگەی پێی خۆی بە رێگەی شەرعیەتی نێودەوڵەتی لە سوریا بكاتەوە، بەتایبەتیش كە لە چەند رۆژی رابردوو جۆن مەكینی گەورە سیناتۆری كۆمارییەكانی ئەمریكا سەردانی ئەو ناوچانەی كرد كە لەژێر دەستی چەكدارانی سوپای سوریای ئازاد بووە، ئەمەش مانای ئەوەیە هەریەك لە هێزە نێودەوڵەتیە گەورەكان دەیانەوێت لەسەر خاكی سوریا بوونیان هەبێت، هەروەها ئەم سەردانەی چۆن مەكین بە جۆرێك لە گوشار دەخوێنرێتەوە بۆ سەر ئیدارەی ئۆباما بۆ ئەوەی هەنگاوی زیاتر بەرەو دەستێوەردانی سەربازی لە سوریا هەڵبگرێت، ئەم پرسە لەگەڵ ئەوەی زۆربەی چاودێران وەك ئەگەرێكی دوور سەیری دەكەن، بەڵام ئەو گۆڕانكارییە لە ئیدارەی ئۆباما بەنیازە بكرێت بەوەی سۆزان رایس لە نوێنەری ئەمریكا لە نەتەوەیەكگرتووەكان لاببرێت و بكرێتە راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی و هەروەها دانانی سامنتا باوز وەك جێگرەوەی رایس لە نەتەوەیەكگرتووەكان، بەو جۆرە سەیر دەكەن، ئەو دوو كەسە كە یەكێكیان دەبێتە راوێژكاری ئەنجوومەنی ئاسایش كە بەرزترین پۆستە لە ئیدارەی ئەمریكا، هەروەها نوێنەری ئەمریكا لەنەتەوە یەكگرتووەكان، دەتوانن كاریگەریان لەسەر ئۆباما هەبێت بۆ ئەوەی بڕیارێك وەربگرێت كە رێگە نەدات ئەو كارەساتە گەورە مرۆییەی چاوەڕێ دەكرێت لەسوریا رووبدات، بە دەستێوەردانی سەربازی رێگەی لێ بگیرێت، سەبارەت بە بەرهەڵستكاری هەردوو جۆن كیری وەزیری دەرەوە و چاك هاگل وەزیری بەرگری ئەمریكا بۆ دەستێوەردانی سەربازی، چاودێران پێیانوایە ئەگەر ئۆباما بگاتە ئەو قەناعەتەی كە رێگەچارەی دیكە نییە بێجگە لە رێگەچارەی سەربازی بۆ رێگرتن لە كارەساتی مرۆیی لە سوریا، ئەوا بڕیاری سەرۆك یەكلایكەرەوەیە و چاك هاگل و جۆن كیریش بە بەرپرسی نەرم لە ئاستی ئۆباما ناسراون و بڕیارەكەی سەرۆك جێبەجێ دەكەن، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئەگەر هەتا ئەمریكا ئەم بڕیارەشیدا و بڕیارەكەشی بووە بڕیاریكی نێودەوڵەتی یان ئەگەر نەشبێتە بڕیارێكی نێودەوڵەتی لەژێر چەتری ناتۆ ئەنجامبدرێت، ئایا ئەمە نابێتە هۆكاری ئەوەی هەمان سیناریۆی ساڵی 1953 كۆریا دووبارە بێتەوە و سوریاش وەك كۆریا لەنێوان روسیا و ئەمریكا دابەش بكرێت؟ سەبارەت بەم لایەنە چاودێران پێیانوایە لەگەڵ ئەوەی لەم قۆناخەدا لەلایەن رژێمی ئەسەد و ئۆپۆزسیۆنەوە بەهیچ جۆرێك باسی ئەم پرسە ناكرێت و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش پشتگیری لە دابەشكردنی سوریا ناكریت، بەڵام ئەگەر بارودۆخەكە بەو ئاراستەیە بڕوات بەرەو كارەساتی مرۆیی هەنگاو هەڵبگریت، ئەوا دەرگای هەموو ئەگەرێك واڵا دەبێت.