لەمیانەی سەردانەكەیدا بۆ ئەمریكا و لە وتارێكدا كە رۆژی شەممەی رابردوو رەجەب تەیب ئەرۆدگانی سەرۆك وەزیرانی توركیا لە كۆڕێكدا كە دامەزراوەی توێژینەوەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی توركی(SETA) ئامادەی كردبوو راشكاوانە بە جیهانی راگەیاند: (ئەوەی لە كوشتنی منداڵانی سوریا خراپترە، ئەوەیە تەنیا وەك بینەر سەری رژێمی ئەسەد بكەین كە چۆن ئەو خەڵكە قەتلوعام دەكات)، ئەم لێدوانە توندەی ئەرۆدگان دوای ئەو تەقینەوانە دێن كە ماوەیەك لەمەوبەر لە شارێكی توركیای هاوسنوری سوریا روویداوە و توركیا دەزگای هەواڵگری سوریای بە ئەنجامدانی ئەم تەقینەوانە تۆمەتبار كرد، ئەم لێدوانەش ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە كە توركیا بۆ رێگەیەك دەگەڕێت بەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هانبدات و سنورێك بۆ رەفتارەكانی ئەسەد و رژێمەكەی دابنرێت و چیدیكە جیهان تەنیا سەیری ئەسەد نەكات چۆن گەلەكەی قەتلوعام دەكات، لەمەش گرنگتر ئەوەیە رژێمی سوریا دەیەوێت بەدروستكردنی كێشە بۆ دەوڵەتانی دراوسێ و ئیقلیمی ئاراستەی سەیركردنەكە لەسەر سوریاوە بگوازێتەوە بۆ كێشەیەكی ئیقلیمی، بەڵام تاچەند توركیا بەكردەیی دەبێتە بەشێك لەم كێشەیە، ئەمەیان هەنگاوەكانی ئایندەی ئەنقەرە وەڵامی دەداتەوە، لەلایەكی دیكە رژێمی ئەسەد لەبەر ئەوەی تەنیا گروپێكی كەمینەی عەلەوی لەگەڵ ماوە، ئەوا لەم رێگەیەوە دەیەوێت كێشەكە بخاتە چوارچێوەی كێشەی نێوان عەلەوی و سوننە و لەسەر ئاستی ناوچەكە شەڕەكە بگۆڕێت بۆ شەڕێكی مەزهەبی ئایینی، سەبارەت بەم لایەنە و مەترسی ئەم ئەگەرە پرسیارمان لە پرۆفیسۆر جۆشۆ لاندیز ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان لە زانكۆی ئۆكلاهۆما و تایبەتمەند لەسەر پرسی سوریا كرد، ئەویش سەبارەت بەم مەترسیە و بوونی توركیا بە بەشێك لە كێشەی سوریا بەمجۆرە بۆ گوڵان رای خۆی خستەڕوو و گووتی: (تەواوی كێشەكە لەلایەك كە خۆی چەند مەترسیدارە، بەڵام ئەگەر ئەم كێشەیە بگۆڕێت بۆ كێشەی مەزهەبی ئایینی، ئەوا كێشە ئاینیەكە مەترسیدارتر دەبێت، لەبەر ئەوەی كاتێك شیعە و سوننەكان زیاتر رق ئەستوور دەبن و بە زەبر و زەنگتر دەبن لەگەڵ یەكدا لە شەڕەكەدا، و كاتێك ئایین پێگەیەكی بنەڕەتی داگیر دەكات لەم شەڕەدا. دەبینین هەردوولا بە توندترین زمانی ئایینی یەكتر دەسڕنەوە. ئەمەش دانیشتوانی عەلەوی توركیای ترساندووە و ئەوانیش رادەكێشرێنە ئەم شەڕەوە. لە راستیدا بەشێكی ئەم كێشەیە دەستی موخابەراتی سوری تێدایە، كە ئاشكرایە دەیانەوێت ترس بخەنە دڵی توركەكانەوە.، بۆیە توركیاش لەم كێشەیەدا ئۆباڵی تەقینەوەكان دەخاتە ئەستۆی ئەو كەسەی ناوی ئورالە كە عەلەویە. جێی سەرنجە كە سەركردەی ئەم گروپە كە تۆمەتبار دەكرێت بەوەی سەركردەی عەلەوی ئەم گروپی شەبیحەیەیە، كە لە ساڵی 1981دا چووە سوریاوە بۆ شاری حەمما، و بە پێی چەند سەرچاوەیەك ئەو كەسەبوو كە چاوپێكەوتنی لە نێوان حافز ئەل ئەسەد و ئۆجەلاندا رێكخست و لە ساڵانی هەشتاكاندا بووە ئەندازیاری سیاسەتی سوریا لە ئاست پەكەكە. ئەو كەسێكی زۆر ناسراو و دیارە، من لەو باوەڕەدام گروپەكەی ئۆرال بەرپرسی سەرەكین لە كوشتاری بانیاس و بەیزا، ئەم پیاوە كە ناوی تەواوی میعراج ئۆراڵە لەگەڵ یەكێك لە سكرتێرەكانی حافز ئەسەد هاوسەرگیری كردووە بۆتە كەسێكی نزیك لە رژێمەكەی ئەسەد، لەم چوارچێوەیەدا توركیا پێی خۆش بێت یان نە، بەشێكە لەم كێشەیە لە رێی رێكخستن و مەشقپێكردنی موعارەزەی سوریەوە بۆتە بەشێكی ئەم كێشەیە، هۆكاری سەرەكیش ئەوەیە توركیا سنوری بە رووی چەكداراندا كرۆدتەوە بۆ ئەوەی بێن و بچن. و ئاشكرایە سوریا دەیەوێت ئەردۆغان بترسێنێت و وای لێبكات بە خۆیدا بچێتەوە لە بارەی ئەم پشتیوانیەوە. زۆرێك لەوانەی لە بواری سیاسەتدا كار دەكەن پێیانوایە هەوڵی كەمكردنەوەی كاریگەری توركیا دەدات لەم شەڕەدا، لەبری بەرفراوانبوونی. كەواتە ئێستا ئۆردۆغان لەبەردەم بڕیارێكدایە كە ئایا بەردەوام دەبێت لە پێدانی چەك بە شۆڕشگێڕان بۆ ئەوەی سەركەوتوو بێت یان هەوڵی كەمكردنەوەی دەستێوەردانی خۆی دەدات، و زۆرێك لە شیكەرەوەكان باوەڕیان وایە ئەم دەستێوەردانەی خۆی كەمدەكاتەوە، لەبەر ئەوەی نایەوێت زیان بە پەیوەندیەكانی بگەیەنێت لەگەڵ روسیادا و نیگەرانە لە پەیوەندیەكانی لەگەڵ ئێراندا، لەبەر ئەوەی سوریا زۆنگاوێكە، ئەمریكاش پتر نیگەرانە لەوەی شۆڕشگێڕان زیاتر و زیاتر دەبنە سەلەفی. لەمەش زیاتر ئاشكرایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتی لە سوریا كردووە و پێدەچێت بڕیاریدابێت كە باشترە سوریەكان خۆیان هاوسەنگیەكی هێز بدۆزنەوە. كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نایەوێت هیچ لایەك براوە بێت و بواریان پێدەدات بۆ ماوەیەكی درێژخایەن شەڕ بكەن. بە دڵنیاییەوە ئەمەش شتێكی زۆر خراپە بۆ سوریا و بۆ خەڵكی سوریا)).
سوریا بۆتە بارێكی قورس
بۆ دەوڵەتانی ئیقلیمی
دەوڵەتانی ئیقلیمی و هاوسێی سوریا ئەگەر راستەوخۆش نەبووبنە بەشێك لە كێشەی سوریا، ئەوا بەهۆی دەربەدەربوونی ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتیانی سوریا و رەوكردنیان بەرەو دەوڵەتانی دراوسێ، ئەوا كێشەی سوریا بۆتە بارگرانیەك و هەموو كات مەزندەی ئەوەی لێدەكرێت كە هەڕەشە لە سەقامگیری ناوچەكە بكات، سەبارەت بەم لایەنە پرسیارمان لە حەسەن سەلیم ئۆزترەم تۆژەری ستراتیژی نێودەوڵەتی ئامۆژگای یۆساكی توركی كرد، ئەویش لەوەڵامدا بەمجۆرە راو سەرنجی خۆی بۆ گوڵان دەربڕی: (پێموایە بارودۆخی سوریا ساتەوەختە هەستیارەكانی تێپەڕاندووە. پێدەچێت كێشەكە رەهەندێكی نێودەوڵەتی وەربگرێت لە كاتێكدا كە وڵاتەكە بۆتە مۆڵگەی یاریزانە نێودەوڵەتیەكان كە دەوڵەت نین. لەوەش زیاتر، شەڕەكە كە دوو ساڵی تێپەڕاندووە بۆتەهۆی داخورانی دامەزراوەكان و هەرەسهێنانی ژێرخانی -وڵاتەكە-. پێموایە سوریا لە قۆناغێكدایە، بەرەو ئەوە دەچێت ببێتە دەوڵەتێكی شكستخواردو. بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ئاوارانەی روویان كردۆتە ئەردەن و لوبنان و توركیا، ئەوا بارەكە كەوتۆتە سەر شانی وڵاتە ئیقلیمیەكان. پێدەچێت ئەوە شتێكی حەتمی بێت كە لە ئایندەی نزیكدا ناسەقامگیری لە سنورەكانی سوریاوە بپەڕێتەوە بۆ وڵاتانی دراوسێ. هەروەها لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش پێدەچێت كێشەكە بە بنبەست گەیشتبێت. ئەگەر بمانەوێت چارەسەرێك بۆ كێشەی سوریا بدۆزینەوە، ئەوا پێویستە بگەینە كۆدەنگیەك لە نێوان ئەندامە هەمیشەییەكانی ئەنجومەنی ئاسایش. ئەگەر لە روانگەی رابردووەوە حوكم بدەین، ئەوا پێدەچێت ئەگەری روودانی ئەمە لە ئارادا نەبێت. كۆبوونەوەی ئەم دواییەی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا جۆن كێری و هاوشانەكەی سێرگی لافرۆف ئاماژەیە بەوەی لایەنەكان بە دوای چارەسەرێكدا دەگەڕێن لە كۆنفرانسێكی نێودەوڵەتی دیكەدا، ئەویش وەك بە دواداچوونێك بۆ كۆبوونەوەكەی جنێف. هەرچۆنێك بێت، نەخشە رێگایەكی كۆنكرێتی نییە لەلایەن ئەم لایەنانەوە خرابێتەڕوو، جگە لە پلانی كۆكردنەوەی لایەنەكان لە سوریادا. بە لەبەرچاوگرتنی بوونی لایەنی غەیرە دەوڵەت وەك سوپای سوری ئازاد لەسەر زەوی و لاوازبوونی دەسەڵاتی حكومەتەكەی ئەسەد، ئەوا گەیشتن بە رێككەوتنێكی درێژخایەن لە سوریا وەك موعجیزە دێتەبەرچاو. هێڵی سور وەك بەكارهێنانی چەكی كیمیایی پێشێلكراوە. بەڵام پێدەچێت ئیرادەیەكی سیاسی پێگەیشتوو نەبێت كە نەخشەی سەر ئەرزی واقیع بگۆڕێت. بەڵام هەموو كەس دەزانێت ئەگەر لەم شەڕە بەردەوامەوە، دەوڵەتێكی شكستخواردو سەرهەڵبدات، ئەوا كێشەكە لە ئێستا گەورەتر دەبێت و كاریگەری لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە دەبێت و رەنگە ئاكامی جیهانیشی لێبكەوێتەوە. تا ئەو كاتە هەوڵدەدرێت كێشەكە لە چوارچێوەی سنوری سوریادا قەتیس بكرێت، ئەویش بە پشتیوانیكردنی دارایی وڵاتانی وەك ئەردەن و لوبنان)).
سەبارەت بەو بۆچوونەشی كە پێیوایە توركیا بەرەو ئەوە دەچێت ببێتە بەشێك لەكێشەی سوریا بە تایبەتی كە سەرۆك وەزیرانی توركیا راشكاوانە ئەوەی راگەیاندووە، تەنیا سەیركردنی رژێمی ئەسەد كە خەڵك دەكوژێت، زۆر لەو رەفتارانە خراپترە كە ئەسەد خەڵكی بێ تاوان قەتل و عام دەكات، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا ئەوە دەخوێنرێتەوە توركیا پەلكێش بێت بۆ ناو ئەم تەنگژەیە، سەبارەت بەم لایەنەش حەسەن سەلیم ئۆزترەم لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان لەمبارەوە گووتی: (ئەم حاڵەتە بۆ توركیاش بەهەمان شێوەیە لەبەر ئەوەی توركیا حاڵی حازر بۆتە بەشێك لە كێشەی سوریا. زیاتر لە 200 هەزار ئاوارە لە توركیادا هەن. و خەڵكانێكی زیاتر كە لە سوریاوە هەڵدێن روودەكەنە توركیا. لەم رووەوە پردێكی ئۆرگانی لە نێوان توركیا و سوریادا دروستبووە كە وا دەكات توركیا كراوە بێت بە رووی مەترسیگەلێكی دیاری كراودا كە لە سوریاوە سەرچاوە دەگرن. تەقینەوەكانی ئەم دواییەی رەیحانە یەكێكە لە نموونەكان. لەگەڵ ئەوەشدا، لە ساڵی رابردودا توركیا رووبەڕووی چەند هێرشێكی دیكە بۆوە لە قەیسەری، كلیڤگۆزۆ و غازی ئەنتەب، لەگەڵ بۆردومانی ئاكچەكەلە كە هاووڵاتیانی توركی تێدا بوونە قوربانی. لەم رووەوە، پێموایە توركیا هەوڵیداوە خۆی بەدووربگرێت لە شەڕەكە و تا ئێستا هەوڵی خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی رێگا و شێوازی دیپلۆماسی بگرێتەبەر بۆ چارەسەركردنی كێشەكە. بەڵام ئەمە بە مانای ئەوە نییە كە توركیا دەرگای خۆی بە رووی ئەو كەسانەدا دابخات كە لە كاولكاری سوریا هەڵدێن)).