«گەنجان گرنگترین سەرچاوە و سەرمایەی هەر وڵاتێكن، نەك هەر تەنیا گەنجان، بەڵكو منداڵانی زۆر گەنج و منداڵانی قوتابخانە كە دەبنە گەنج. بە دڵنیاییەوە منداڵانی گەنج و منداڵانی تەمەنی قوتابخانە، لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكان، گرنگترین سەرمایەن. توێژینەوەی باش هەبووە كە ئاماژە بەوە دەكات كە وەبەرهێنان لە سەرمایەی مرۆیی گەنجان، داهاتێكی گەورەی وەبەرهێنان لە بەرهەمی گەشەی ئابووری نەتەوەییدا دەهێنێتە ئاراوە، و تەنانەت لە بواری پەرەپێدانی بەشێكی ژێرخانی فیزیكی، وەك رێگاوبانەكان، ئەوا دەبێت هۆشیاریەكی روو لە زیادمان هەبێت، كە ئەو جۆری وەبەرهێنانە لە بواری ژێرخاندا كە لە وڵاتە تازە گەشەكردووەكاندا كراوە، پێویستە وەبەرەهێنان لە سەرچاوەی مرۆیی گەنجدا بگرێتەوە، ئەمە هۆكارێكی زۆر گرنگە بۆ ئەوەی تەواوی وڵاتەكە گەشە بكات و بەرەوپێشبچێت».
جەی لاورانس ئابەر بۆ گوڵان


كاتێك ئەم دێڕانە دەنووسین بەدەیان هەزار كچ و كوڕی لاوی كوردستان ئاهەنگی دەرچوون لەزانكۆ و پەیمانگاو و قوتابخانە پیشەییەكان دەگێڕن و هەموو پێكەوە وێنەی سەركەوتن لە پرۆسەی خوێندن دەگرن، ئەم وێنە یادگارییە لە ناو ئومێدی ئەم توێژە لاوەدا بۆ ئەوەیە كە دەچنە ژیانێكی نوێی و ئیدی دوای ماوەیەكی كورت هەر یەكەیان لە بوارێكدا وەك ئەندامێكی چالاك بەشداری لە پێشكەوتنی كۆمەڵگە دەكات، لەم ساتەوەختەدا هەموو خۆیان ئامادەكردووە لە ئاهەنگی فەرمی دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگاكان كە بەشێوەیەكی عادەتی سەرۆكی وڵات یان سەرۆكی حكومەت ئامادە بێت و بڕوانامەكانیان پێدەبەخشرێت، هەموو هیوایان بەوەیە كە ئەو بڕوانامەیە ڤیزەی پەڕینەوە بێت بۆ ناو ژیانی كار و خزمەتكردن و ئابوورییەكی سەربەخۆ و دەستپێكردنی پرۆسەی هاوسەرگیری و پێكەوەنانی خێزانێكی كامەران و ئاسوودە، لەسەر ئاستی خواست و ئومێدە دوور مەوداكانی ئەم توێژەش، هەر یەك لەمانە كۆمەڵێك خواست و ئومێدی دوورمەودای هەیە و هەریەكێك ئەوەی بۆ خۆی داناوە كە لە ساڵانی داهاتوو، باشترین پزیشك، باشترین ئەندازیار، باشترین دادوەر، یان باشترین تەكنیكار بێت لە كۆمەڵگە، ئەوان بەم خواست و ئومێدەوە هۆڵەكانی خوێندن بەجێدەهێڵن، بەڵام ئایا دوای ئەوەی بڕوانامەكانیان وەردەگرن تواناو لێهاتوویان لەگەڵ مەرجەكانی بازاڕ یان كەرتی تایبەت یەكدەگرێتەوە؟ یان دەبێت چاوەڕێی ئەوەبن ساڵانە حكومەتی هەرێمی كوردستان ژمارەیەكیان دابمەزرێنێت و هێندەی دیكە هەڵاوسان لە بودجەی بەكاربەر بێتە ئاراوە و بودجەی وەبەرهێنان كەمبێتەوە؟ لە زۆربەی وڵاتانی دیموكراتی كە پێڕەوی سیاسەتی ئابووری بازاڕ دەكەن و كەرتی تایبەت رۆڵی هەیە، بەرێژەی %70 - %80 كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت سەرچاوەی دۆزینەوەی هەلی كارن بۆ گەنجان، پرسیار ئەوەیە ئایا وەك سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەدیمانەیەكی لەگەڵ گۆڤاری گوڵان ئاماژەی پێكردووە، بڕی 26 ملیار دۆلار سەرمایە لە بواری وەبەرهێنان لە كوردستان هەڵدەسوڕێت و، وەك وەزیری پیشەسازی باسی دەكات مۆڵەتیان بەسەدان كارگە داوە، بە سەدان كۆمپانیای دیكەی بیانی لەكوردستان كاردەكەن، تاچەند توانیوویانە هەلی كار دروست بكەن؟ ئایا ئەو هەلی كارەی كەرتی تایبەت لە كوردستان دروستی كردووە، داهاتێكی ئەووتۆ بۆ گەنجان دروست دەكات كە بتوانن ببنە خاوەنی ئابووری سەربەخۆی خۆیان و بەرەو ژیانێكی ئاسوودە و كامەران هەنگاو هەڵبگرن؟ لەمەش گرنگتر ئایا لەو ماوەیەی گەنجان لە زانكۆ و پەیمانگاكان دەخوێنن، ئەو ئیمكانییەت و لێهاتووییەیان بۆ دەستەبەر دەكرێت، كە لەگەڵ مەرجەكانی كەرتی تایبەت یەكبگرێتەوە، یان گەنجان كاتێك سیڤی خۆیان پێشكەشی كۆمپانیاكان دەكەن بەدەستی بەتاڵ دەگەڕێنەوە و پێان دەڵێن ببورن ئەو مەرجانەتان تێدا نییە كە ئێمە دەمانەوێت؟ ئەم پرسیارانە و دەیان پرسیاری دیكە ژینگەیەكی خوڵقاندووە گەنج وەك كێشە سەیر بكرێت، بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە تواناو لێهاتوویی گەنجان سەرمایەی مرۆیین بۆ هەڵسوڕانی پرۆسەی پەرەپێدان و پرۆسەی بونیادی نەتەوە، یان بارێكی گرانن لەسەر شانی كۆمەڵگە و دەبێت بەشێكی گەورەی بودجەی وڵاتیان بۆ تەرخان بكرێت بۆ ئەوەی كێشەكانیان چارەسەر بكەین؟

رەوینەوەی نامۆبوون لە توێژی لاواندا
لاوان بەگەشبینیەوە سەیری ئاییندە دەكەن و لەئاییندەیەكی گەشیشەوە سەیری پێشكەوتنی وڵات و كۆمەڵگاكەیان دەكەن، لاوان دەخوازن بەشێوەیەكی چالاكانە بەشداری لە ژیانی ئابووری و سیاسیی وڵاتی خۆیاندا بكەن، بۆیە ئەزموونی جیاوازی وڵاتان ئەو بۆچوونە پێچەوانە دەكاتەوە كە پێیوایە لاوان لێنەهاتوو و كەم ئەزموونن، بەڵكو ئەو راستیە ئاشكرا دەكات، ئەو خەڵكانە كەم ئەزموونن كە ناتوانن مامەڵەی راست لەگەڵ ئەو قۆناخە هەستیارەی تەمەنی لاوانی كوڕ و كچدا بكەن، ئەوان كەمتەرخەمن كە ناتوانن دامەزراوە و دەستەی تایبەتی دەستبەر بكەن و لە چوارچێوەی پرۆگرامێكی زانستیدا پەرەپێدان لە سەرمایەی مرۆیی لاواندا بكەن و رۆڵی دیار و گرنگیان لەكۆمەڵگە پێ ببەخشن، ئەمە وایكردووە لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو رۆڵی لاوان بزر بێت، ئەم بزربوونەی رۆڵی لاوانیش جۆرێك لە نامۆبوون لە خود و كەسێتی لاواندا دروست دەكات، ئەمەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی لاوان بەدوای ژینگەیەكدا بگەڕێن خۆیانی تێدا بدۆزنەوە، بەپێی ئامارەكانی بانكی نێودەوڵەتی ئێستا یەك لەسەر پێنجی دانیشتووانی جیهان كە دەكاتە یەك ملیار و دووسەد ملیۆن كەس، ئەو لاوانەن كە تەمەنیان لەنێوان 15- 24 ساڵە، ئەم رێژەیە ئەگەر بۆ وڵاتانی پێشكەوتوو %10ی رێژەی دانیشتووان پێكبهێنێت، ئەوا بۆ وڵاتانی تازە پێگەیشتوو ئەم رێژەیە بەرزدەبێتەوە بۆ %30، لەبەرامبەردا ژمارەی ئەو كەسانەی لە جیهان تەمەنیان شەست ساڵی تێپەڕاندووە تەنیا 810 ملیۆن كەس پێكدەهێنن، بەڵام ئەگەر بەراورد بكەین، ئەو بایەخ و ئیمكانییەتەی بۆ ئەو 810 ملیۆنە خراوەتە گەڕ، چەندین جار لەو بڕە زیاترە كە بۆ ملیارێك و دووسەد ملیۆن لاو خراوەتە گەڕ، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی بەشێوەیەكی گشتی لەسەر ئاستی جیهان لاوان خراونەتە پەراوێزەوە، بەڵام ئەوەی لێرەدا وەك خاڵێكی گرنگ هەڵوەستەی لەسەر دەكرێت، بۆچی ئەم كێشەیە لە وڵاتانی پێشكەوتوو بە بەرامبەر بە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو كەمتر دیارە؟ وەڵامی ئەو پرسیارە لەو ئامارانە وەردەگرینەوە كە ئاماژەمان پێكردن، ئەمەش لەبەر ئەوەی لاوان لەوڵاتانی پێشكەوتووی رۆژئاوا، رێژەی %10ی دانیشتوان پێكدەهێنن و لەوڵاتانی تازەی پێگەیشتوو رێژەی %30 و زیاتریش پێكدەهێنن، بۆیە دیاردەی پەراوێزخستنی گەنجان زیاتر لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو دەردەكەوێت تا وڵاتانی تازە پێگەیشتوو، ئەگەر لەم بارەوە هیندستان بەنموونە وەربگرین دەبینین ژمارەی ئەو كەسانەی تەمەنیان لە نێوان 15 -24 ساڵە، زیاتر لە 238 ملیۆن پێكدەهێنێت، ئەم ژمارەیەش لە ژمارەی دانیشتوانی ئەندۆنسیا زیاترە كە چوارەمین گەورەترین دەوڵەتە لەرووی ژمارەی دانیشتوانەوە، بۆیە ئەگەر ئەم ژمارە زۆرە پرۆگرامێكی زانستی لە پشتەوە بێت، ئەوا ئەم توانا مرۆییە گەورەیە دەگۆڕێت بۆ هێزێكی نوێ لە كۆمەڵگە و هەروەها دەبێتە سەرمایەیەك لە بونیادنانەوەی وڵاتدا، بەڵام ئەگەر ئەم بوارە گرنگە وەبەرهێنانی تێدا نەكرێت، ئەوا دەبێتە بارێكی قورسی كۆمەڵایەتی و ئابووری بەسەر كۆمەڵگەوە. لە هیندستان تا رادەیەكی باش لاوان وەبەرهێنانیان تێدا كراوە، بەڵام لە پاكستان كە ژمارەی لاوەكانی تەمەن 15- 24 ساڵی زیاتر لە 38 ملیۆنە، لەبەر ئەوەی دامەزراوەكانی دەوڵەت نەیانتوانیووە وەبەرهێنان لەم توانایەدا بكەین، ئەوا وەك ئێستا دەبینین، لاوانی پاكستان بوونە سەرچاوەی تەنگژەی كۆمەڵایەتی و لەرزۆكی بازاڕ، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی لاوانی پاكستان متمانەیان بە ئاییندەی وڵاتەكەیان نەبێت. هەربۆیە ئەگەر پاكستان بیتوانیایە وەبەرهێن لەتوانای لاوەكانی بكات و تواناكانیان ئاراستە بكات، ئەوا دەیتوانی بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ سەقامگیری ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسیی دەستەبەر بكات.

لاوان و بێكاری رووپۆشكراو
ئەگەر سەیری رەوشی لاوان لە هەرێمی كوردستان بكەین و لەگەڵ ئەوەی باری ئابووری گۆڕانكاری بەسەرداهاتووە و بەدەیان و سەدان كۆمپانیا لەم وڵاتە كاردەكەن، ئەوا ئەگەر بەراوردێك بكەین، دەبینین ئەم گۆڕنكاریانە لە ئاست خواست و داوایەكانی لاواندا هێشتا نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە هەست بكرێت تواناو لێهاتوویی لاوان وەك پێویست رۆڵی خۆی لەم پرۆسەیەدا گێڕابێت، هەر ئەم هۆكارەشە كە ساڵانە حكومەتی هەرێمی كوردستان ناچار دەبێت، ژمارەیەكی هێجگار زۆر پلەی دامەزراندن تەرخان بكات، بەبێ ئەوەی حكومەت پێویستی جددی بەم پلە وەزیفیانە هەبێت، واتە هەر بۆ نموونە ئەگەر حكومەت ساڵێك یان دوان پلەی دامەزراندن تەرخان نەكات، نەك هەر كارەكانی راناوەستێت، لەوانەیە بڵێن كارەكانی باشتر بەڕێوەدەچێت، ئەمەش مانای ئەوەیە هەوڵدانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دۆزینەوە یان دەستبەركردنی هەلی كار بۆ لاوان، هێندەی لەبەر ئەوەیە كە لاوان لە بێكاری رزگار بكات، هێندە لەبەر پێداویستی یان پێدانی رۆڵ نییە بەلاوان بۆ ئەوەی لە پرۆسەكە رۆڵی خۆیان بگێڕن، بەڵام لەبەرامبەر ئەم حاڵەتە ئەگەر رووی پرسیار بكەینە كەرتی تایبەت و پرۆژەكانی وەبەرهێنان، كە ئەم پرۆسە فراوانەی بونیادنانەوەیە لە كوردستان بەردەوامە، ئایا ئەم كەرتە گرنگە ساڵانە توانیوویەتی چەند هەلی كار بۆ لاوان بڕەخسێنێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە داخوازی گەنجان بۆ دامەزراندن لە كەرتی گشتی دەدۆزینەوە، ئەمەش وایكردووە، لاوان هەست نەكەن كەرتی تایبەت توانای دۆزینەوەی هەلی كاری هەبێت، لەمەش گرنگتر ئەو هەلی كارەشی كەرتی تایبەت دروستی دەكات، بەهۆی ئەو مەرجە ناتەبایانەی ئەم كەرتە لە دامەزراندنی لاوان پێڕەوی دەكات، جۆرە بێ متمانەیەكی لەلایەن لاوانەوە بەو هەلی كارانە دروستكردووە، هەر بۆنموونە كاتێك بانگەوازی كۆمپانیایەكمان بۆ دامەزراندنی كۆمپیوتەریستێك یان ژمێریارێك گوێ لێ دەبێت، سەیر دەكەین كۆمەڵێك مەرجی ریز كردووە، كە هیچ كام لە زانكۆ و پەیمانگاكانی كوردستان(مەبەست زانكۆ و پەیمانگا حكومیەكانە)) بەو ئاستە ئەو شارەزایی و پسپۆریەیان فێری لاوان نەكردووە، هەر بۆ نموونە كۆمپانیا مەرجی هەیە دەبێت ئەوەی داوا پێشكەش دەكات، لانی كەم دوو زمانی بیانی بۆ نموونە (عەرەبی و ئینگلیزی) بە باشی بزانێت، هەروەها شارەزا بێت لە هەردوو سیستمی وۆرد و ئەكسڵی كۆمپیوتەری، لەمەش زیاتر داوادەكات، ئەوەی داوا پێشكەش دەكات ئەزموونی كاركردنی لەو بوارە لە 3-5 ساڵ كەمتر نەبێت، ئەگەر بە وردی سەرنج لەم مەرجانە بدەین كە بۆ دامەزراندن لە كەرتی تایبەت بۆ لاوانی دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگاكان دادەنرێن، ئەوا هەر لەو خاڵەوەی كە داوا دەكات ئەزموونی كاركردنی لە 3-5 ساڵ كەمتر نەبێت، مانای ئەوەیە لاوان هەلی كاركردنیان لە كەرتی تایبەت لەبەردەم داخراوە، خۆ ئەگەر ئەم مەرجەش لابردرێت، ئەوا هەموومان ئەو راستیە دەزانین كە لاوانی دەرچووی زانكۆ و پەیمانگاكانی كوردستان بە باشی فێری دوو زمانی بیانی ناكرێن، یان فێری دوو سیستمی كۆمپیوتەری ناكرێن، هەتا مەرجەكانی كۆمپانیاكان بیانگرێتەوە، لەم حاڵەتەشدا واتا هەلی كاركردنی كەرتی تایبەت بۆ لاوان نییە، لەلایەكی دیكە و سەبارەت بەو لاوانەی كە خوێندنیان تەواو نەكردووە و ناچارن لەكەرتی تایبەت كار بكەن، ئەوا ئێستا زۆر بەراشكاوی بازرگان و خاوەن كارەكانی كوردستان ئاستەنگێكی گەورەیان لەبەردەم هەلی كاركردنی لاوان دروستكردووە و هەر لەرێگەوە پێیان دەڵێن، ئایا ئامادەی بەنرخی كرێكارێكی بەنگلادیشی كاربكەیت؟ پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر لەوڵاتێكی رۆژئاوایی خاوەن كارێك یان كۆمپانیایەك بە هاووڵاتیەكی خۆی بڵێت ئایا تۆ ئامادەی بە نرخی كرێكارێكی سۆدانی یان ئەفغانی كاربكەیت ئەوە باشە كار ناكەیت من كار بەوان دەكەم، ئایا هاووڵاتیە رۆژئاواییەكە ئەمە لە خاوەن كۆمپانیاكەی قبوڵ دەكات، یان دەچێت لای پۆلیس شكاتی لێدەكات؟ ئەمە بەو مانایە نییە كە هاووڵاتیە رۆژئاواییەكە خۆی بەكەم دەزانێت كە بەراوردی لەگەڵ كرێكارێكی رۆژهەڵاتی پێكراوە، بەڵكو لەبەر ئەوەی سووكایەتی بە بەهای كاری مرۆڤ كراوە و ناكرێت لەسەر حسابی رەگەز یان ناسنامە تەنزیلاتی نرخی كار بكرێت، لەمەش راشكاوانەتر ئێستا لە رۆژئاوا ئەو كرێكارانەی لە وڵاتانی تازە پێگەیشتووەوە دەچنە رۆژئاوا، ئەگەر بە نرخی كەم كار بكەن، سزا دەدرێن و ناو دەنرێت (كاری رەش)، بەڵام بەداخەوە لە كوردستان كە رۆژانە هەموومان بە چاوی خۆمان دەیبینین، لەگەڵ ئەوەی خاوەن كار و كۆمپانیایەكان بێ ویژدانانە بەرێگەی كرێكارانی بیانی تەنزیلاتی نرخی كاری لاوانی كوردستان دەكەن، لەگەڵ ئەوەش توانج لە توانا و لێهاتوویی لاوانی كوردستان دەدەن و پێیان دەڵێن گەنجانی ئێمە كار ناكەن و كرێكارێكی بیانی سێ هێندەی كرێكارێكی وڵاتی خۆمان كار دەكەن، ئەم پرسە بەو شێوەیە نییە، كە ئەم راپۆرتە بەو جۆرە بخوێنرێتەوە كە ئێمە دژی هاتنی كرێكاری بیانین بۆ كوردستان، لەبەر ئەوەی هاتنی كرێكاری بیانی بۆ ئیشكردن لەكوردستان نیشانەیەكە بۆ ئەوەی پرۆسەی بونیادنانەوە لە كوردستان هەلی كاری بەئاستێك خوڵقاندووە كە هێزی كاری ناوخۆ بەش ناكات و هاتنی ئەوان بار سووكیەك بۆ كۆمەڵگەی كوردستان دروست دەكات، بەڵام لەباری واقیعدا ئەمە پێچەوانەیەو، رۆژنامەنووسان زۆر بە ئاسانی دەتوانن چاوپێكەوتن لەگەڵ هەموو خاوەن كارەكانی كوردستان بكەن، ئەوكات دەزانن هاتنی كرێكاری بیانی بۆ كوردستان، شكاندنی نرخی كارە بۆ لاوانی كوردستان، لەمەش گرنگتر خۆ ئەگەر كوردستان بۆتە ئەو وەرشە كارەی كە پێویستە كرێكاری بیانی هاوكاریمان بكەن، پرسیار ئەوەیە بۆ كرێكاری بیانیش بە هاوتای كرێكارێكی كوردستان هەقی كاری خۆی وەربگرێت، واتە با خێروبێری كوردستان ببێتە چەترێكی مرۆیی بۆ ئەو خەڵكانەی لەوڵاتی خۆیان كاریان دەست ناكەوێت، نەك بیكەنە هۆكارێك بۆ ئەوەی نرخی كاری كرێكارانی كوردستانی پێ دابەزێنن.

هەڵكشانی نرخی شمەك و دابەزینی نرخی كار
بەرزبوونەوەی ئاستی داهات، وەرچەرخانێكە لە ژیانی هەر كۆمەڵگەیەكدا، هەر بۆ نموونە ئەگەر بەراوردێك لەنێوان كۆریای باشوور و كۆریای باكوور بكەین، دەبینین ئەو شمەكە پێداویستیە رۆژانەیەی لە كۆریای باشوور نرخی 10 دۆلارە، لەوانەیە لەكۆریای باكوور نرخی دۆلارێك یان كەمتریش بێت، بەڵام ئەگەر حكومەتی كۆریای باكوور بوار بە لاوەكانی بدات كۆچ بكەن، ئەوا %90 ی لاوانی كۆریای باكوور كۆچ دەكەن بۆ باشوور، هەر ئەمەش وایكردووە كە كۆریای باكور ناچار بێت رێككەوتنێك لەگەڵ كۆماری چین ئیمزا بكات، بۆ ئەوەی لاوانی كۆریای باكوور نەتوانن لە سنورەكانی چینیشەوە بچنە كۆریای باشوورەوە، لەمەش زیاتر كۆریای باكوور سزای مردنی بۆ ئەو كەسانە دیاری كردووە ئەگەر لەكاتی كۆچكردنیان بۆ كۆریای باشوور لە سنورەكان دەستگیر بكرێن، ئەمە مانای ئەوەیە هەڵكشانی نرخی شمەك نابێتە هۆكاری ئەوەی خەڵك بێزار بێت، ئەگەر ئەم هەڵكشانە هاوتا بێت لەگەڵ داهاتی تاكەكەس یان نرخی كار لەو وڵاتەدا، بەڵام بە پێچەوانەشەوە ئەگەر ئەم هەڵكشانە هاوسەنگ نەبێت لەگەڵ داهاتی تاكە كەس بەگشتی و لاوان بەشێوەیەكی تایبەتی، ئەوا جۆرە بێ ئومێدیەك لای لاوان دروست دەبێت كە بەدوای ژینگەیەكی دیكەدا بگەڕێن، بە تایبەتیش كە ئێستا تۆرەكانی ئەنتەرنێت بە شێوەیەك فراوان بووە كە بە ئاسانی لاوان دەتوانن هەم باری گوزەرانی خۆیان لەگەڵ لاوانی جیهان بەراورد بكەن، هەم لەو ئاستەی گەندەڵیش تێبگەن كە كەرتی تایبەت بەرامبەر توانای لاوان دەیكات، لەم راستەوە ئەگەر سەیری هەڵكشانی نرخی شمەك لە كوردستان بكەین و بەراوردی بكەین لەگەڵ ئەو داهاتەی لاوێكی كوردستانی دەستی دەكەوێت، ئەوا هەست دەكەین داهاتی لاوی كوردستان لەگەڵ هەڵكشانی نرخی بازاڕەكان(لەهەموو بوارەكاندا) لەبری ئەوەی ئومێد و گەشبینی بۆ لاوان دروست بكات، هەست دەكەین رەشبینی و بێ ئومێدی دروست دەكات، هەر بۆ نموونە ئەگەر ئەمە بكەینە زمانی ژمارە و لەگەڵ واقیعی ئابووری كوردستان بەراوردی بكەین، ئەوا لاوێكی 22-23 ساڵ كە خوێندنی تەواو كردووە بۆ نموونە فەرمانبەر داهاتەكەی لە 400- 500 دۆلار تێپەڕ ناكات، ئەم داهاتە نەك بەشی ئەوە ناكات پاشەكەوتی لێ بكات و خۆی تەكوین بكات، لەهەمانكاتدا وەك تاكێك بەشی خۆشی ناكات، خۆ ئەگەر كوڕ و كچێكی لاو هەردووك پێكەوە بیانەوێت ژیانی هاوسەرگیری پێكەوە بنێن، ئەوا مووچەی هەردووكیان پێكەوە ناتوانێت ئومێدی ئەوەیان پێ ببەخشێت كە ژیانێكی ئاسوودە و كامەران پێكەوە بەسەر بەرن.
لەوانەیە بیانوو بۆ ئەم حاڵەتە بەو جۆرە پاكانەی بۆ بكرێت كە ناتوانرێت مووچە لەوە زیاتر زیاد بكرێت، بەڵام ئەم راپۆرتە لە نرخی كاردا مەبەستی مووچەی كارمەندانی حكومەت نییە، بەڵكو نەبوونی هەلی كاری گونجاو لەكەرتی تایبەت بۆتە هۆكاری ئەوەی كە حكومەت ناچار بێت، هەلی كار بەوجۆرە بدۆزێتەوە، لەمەش راشكاوانەتر ئەگەر لاوێك لە كەرتی تایبەت مانگانە مووچەكەی 2000 دۆلار بێت، چۆن رازی دەبێت لە كەرتی گشتی یان حكومەت مووچەكەی 400 دۆلار بێت، سەبارەت بەمەش لەوانەیە خاوەن كارەكان پاكانەی ئەوە بكەن، چۆن دەتوانن ئەو نرخە بە كار بدەن؟ ئەوا لەوەڵامدا دەڵێین ئەو ماركێتەی لەهەولێرە، نرخی شمەكەكانی هەمان نرخی ماركێتەكانی ئەوروپایە، ئەو چێشتخانەیەی لە هەولێرە، نرخی خواردنەكەی هەمان نرخی چێشتخانەیەكی رۆژئاوایە، ئەو هۆتێلەی لە كوردستانە، نرخی مانەوەی شەوێكی هاوتای هۆتێلەكانی ئەوروپایە، پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە بۆچی مووچەی كرێكارێكی كوردستان هاوتای مووچەی كرێكارێكی رۆژئاوا نەبێت؟

چۆن وەبەرهێنان لەتواناو لێهاتوویی لاواندا بكەین
حكومەتی هەرێمی كوردستان بودجەیەكی گەورەی بۆ زانكۆ و پەیمانگا و قوتابخانە پیشەییەكان تەرخانكردووە، ئەمە وەك ئەركی حكومەت پرۆسەیەكی گرنگە كە پارە بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی لێهاتوویی و توانای لاوەكان تەرخان دەكات، بۆ ئەوەی ببنە كادری تەكنیكی و ئەندامی چالاكی كۆمەڵگە، ئەمە هەنگاوێكە كە دەكرێت بە وەبەرهێنان لە سەرمایەی مرۆیی سەیری بكەین، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە كاتێك ئەم هەنگاوە ئامانجی خۆی نەپێكێت وەك پێویست، دیارە كۆمەڵێك كەموكورتی هەیە دەبێت چاوی پێدابخشێنرێتەوە، لێرەدا بە چەند خاڵێك ئاماژەی پێدەكەین:
1- لەوڵاتێكدا كە هەنگاو بەرەو سیاسەتی ئابووری بازاڕ هەڵبگرێت و پلانی حكومەت بەوجۆرە بێت بایەخ بە كەرتی تایبەت بدرێت، ئەوا دابینكردنی هەلی كار، دەبێتە ئەركی كەرتی تایبەت نەك حكومەت، بەڵام ئەوەی ئێستا لەكوردستان دەیبنین، كەرتی تایبەت نەیتواینوە سەرچاوەی سەرەكی دابینكردنی هەلی كار بێت، بۆیە حكومەت ساڵانە ناچار دەبێت بە هەزاران پلەی وەزیفی دابمەزرێنێت. بۆیە گرنگە ئاراستەی بەوجۆرە بێت كە ببێتە سەرچاوەی دابینكردنی هەلی كار.
2- بۆ ئەوەی كەرتی تایبەت ببێتە سەرچاوەی دابینكردنی هەلی كار، ئەوا پێویستە كەرتی تایبەت بەپێی ئەو لێهاتوویی و توانایەی كە زانكۆ و پەیمانگا و قوتابخانە پیشەییەكان بەرهەمیان هێناوە، هەلی كار دابین بكەن، واتە هەلی كار ئاسانكاری بۆ كاركردن دروست بكات نەك ئاستەنگ.
3- گرنگە كرێكارانی بیانی بەپێی باری ئابووری ئێستای كوردستان كاریان پێ بكرێت، هەتا ئەگەر ئەو پارەیەی دەیاندرێتی زۆریش بێت، دەكرێت باجیان لەسەر دابنرێت و حكومەت باجەكەی وەربگرێت، بۆ ئەوەی خاوەن كارەكان، نرخی كار دانەبەزێنن.
4- بۆ ئەوەی لاوەكان بتوانن پرۆسەی هاوسەرگیری بەشێوەیەكی ئاسان ئەنجامبدەن، گرنگە جیاكاریەك لەنێوان ئەو پرۆسەی نیشتەجێكردنانە بكرێت كە حكومەت ئاسانكارییان بۆ دەكات، بۆ نموونە حكومەت زەویان بۆ تەرخان دەكات بۆ ئەوەی كێشەی نیشتەجێ چارەسەر بكەن، لەم حاڵەتەدا كە حكومەت ئاسانكاری دەكات، باشترە ئەو یەكەی نیشتەجێیانە بدرێتە ئەو كەسانەی كە هاووڵاتی كوردستانن و فۆرمی خۆراكی ئەو شارەیان هەیە كەلێی نیشتەجێن، لەمەش گرنگتر ئەوەیە مادام ئەم پرۆسەیە ئەلتەرنانیڤە بۆ دابەشكردنی زەوی نیشتەجێ، ئەوا دەبێت ئەو كەسانە سوودمەندبن لەو یەكەی نیشەجێیانە، كە لەدابەشكردنی زەوی سوودمەند نەبوون، ئەمە رێگە لەپرۆسەی نیشتەجێكردنی كەرتی تایبەت ناگرێت، لەبەر ئەوەی وەبەرهێن دەتوانێت هەم بەشێوازی موساتەحە و هەمیش بە شێوازی كڕینی زەوی پرۆژەی خۆی بكات و بەنرخی رۆژ بیفرۆشێتەوە، بەڵام كاتێك حكومەت ئاسانكاری بۆ وەبەرهێن دەكات و زەوی بێ بەرامبەر بۆ تەرخاندەكات و تا شوێنی پرۆژەكە هەموو خزمەتگوزارییەكی بۆ دابین دەكات، ئەوا گرنگە ئەم ئاسانكارییە بۆ هاووڵاتیانی كوردستان و بۆ ئەو كەسانە بێت كە سوودمەند نەبوونە. بۆ ئەوەی بەنرخێكی هەرزان و گونجاو كێشەی نیشتەجێیان نەمێنێت.
وەبەرهێنان لە تواناو لێهاتوویی لاواندا، هۆكاری سەرەكیە بۆ بونیادی كۆمەڵگەیەكی چالاك، ئەمڕۆ نەك بۆ كوردستان بەڵكو بۆ هەموو جیهان بە وڵاتانی رۆژئاواشەوە، بونیادی كۆمەڵگەی چالاك، زۆر لە بونیادی كۆمەڵگەی خۆشگوزەران گرنگترە، لەبەر ئەوەی دەكرێت لە كۆمەڵگە تارادەیەكی باش پێداویستیەكان دابین بكرێت، بەڵام توانای گەنج وەك پێویست هەڵنەسوڕا، جۆرە بێ ئومێدی و خاوبوونەوەیەك لەكۆمەڵگە دروست دەبێت، بۆیە ئێستا لە زۆربەی وڵاتانی رۆژئاوا، هەوڵەكان بەو شێوەیەن لەرێگەی دۆزینەوەی هەلی كار بۆ لاوەكان كۆمەڵگە چالاك بكەن و ئەم چالاكیەی كۆمەڵگە خۆشگوزەرانی دروست بكات، نەك حكومەت دەوڵەتی خۆشگوزەران بونیاد بنێت. ئەمە دروست وەك پرۆسەی بونیادنانەوەی سەنگافورا وایە، كە لی كوان یو دەیگوت من سۆشیال بۆ هاووڵاتیانم پیادە ناكەم، لەبەر ئەوەی سۆشیال میللەتەكەم تەمەڵ دەكات، بەڵكو هەلی كار دروست دەكەم و دادپەروەری كۆمەڵایەتی پیادە دەكەم، بۆ ئەوەی گەلەكەم چالاك و بەختەوەر بكەم.