ئەركە هەنووكەییەكانی ئێستای رۆژنامەگەری كوردی
بەشداری لە پرۆسەی بونیادی دیموكراتی و دەسەڵاتێك بۆ چاودێری حكومڕانی

((ئەگەر هاوكاری ماس میدیا نەكرێت، ئەوا هەواڵ دەبێتە شمەكی بازرگانی و هاووڵاتی دەبێتە كڕیاری ئەو شمەكە))یۆرگن هابرماس

ئایا میدیا خۆی دەسەڵاتە یان لەبەرامبەر دەسەڵات بێ دەسەڵاتە؟ ئایا میدیا لە ناوپرۆسەی حكومڕانیدا خۆی یەكێكە لە گرنگترین توخمەكانی حكومڕانی لە سیستمی دیموكراتیدا یان لەدەرەوەی حكومڕانی چاودێری تەنیا كارەكانی حكومەتە؟ ئەگەر ئەم توخمە گرنگە یەكێكە لە پێداویستیەكانی بونیادی سیستمی حكومڕانی و هەنگاو هەڵگرتن بەرەو حكومڕانی باش، بۆچی وەك توخمەكانی دیكەی حكومڕانی (حكومەت، پەرلەمان، دەسەڵاتی دادوەری، پارتە سیاسیەكان، رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی..) لەلایەن دەوڵەتەوە بەپێی یاسا هاوكاری ناكرێت و بودجەیەك تەرخان ناكرێت بۆ بونیادنانی ژێرخانێكی پتەو بۆ سیستمی میدیا لەوڵاتدا و هەوڵدان بۆ دروستكردنی میدیای پرۆفیشناڵ و رۆژنامەنووسی پرۆفیشناڵ؟ لەوڵاتێكی وەك هەرێمی كوردستاندا كە هەموو لایەنەكانی كۆمەڵگە و ژێرخانە جیاوازەكان لە قۆناخی بونیادنانەوەن و هێشتا كەرتی تایبەت نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی لەناو ئابووری بازاڕدا لەسەر پێی خۆی رابوەستێت و هێشتا ئابووری بازاڕ ناتوانێت لە میانەی كێبڕكێیەوە ناسنامەی خۆی دیاری بكات، ئایا میدیا پشت بەچی دەبەستێت بۆ ئەوەی بەردەوامی خۆی بپارێزێت و بەشێوەیەكی پیشەگەرانەش كاری خۆی بكات؟ ئایا ئەگەر میدیا پشتی بە كۆمپانیایەك یان رێكخراوە ناحكومیە نێودەوڵەتیەكان (NGOs) ببەستێت، یان ئەگەر پشت بەداهاتی رێكلام ببەستێت دەتوانێت هەم بەردەوام بێت و هەمیش پیشەگەرانە كاری رۆژنامەنووسی بكات؟ لە وڵاتێكی وەك هەرێمی كوردستاندا كە حزبە سیاسیەكان زۆرترین هۆیەكانی راگەیاندنیان بە بیسترا و بینرا و نووسرا و ئەلەكترۆنیەوە هەیە، ئایا ئەم حزبانە میدیا بۆ بڵاوكردنەوەی ئایدلۆژیەت و پەیامی حزبی خۆیان بەكار دەهێنن، یان حزبەكان وەك توخمێكی نێو سیستمی دیموكراتی سەیری هۆیەكانی راگەیاندن دەكەن و ئامانجیان ئەوەیە لە پرۆسەی دیموكراتیزەكردنی ناوخۆی حزبەكانیان و پاشانیش پرۆسەی دیموكراتی لە كۆمەڵگە رۆڵی خۆیان ببینن؟ ئەم پرسیارانە گرنگن لە ساڵوەگەری یادی رۆژنامەگەری كوردی بوروژێنرێن و هەڵوەستەی لەسەر بكرێن و پاشان لە هەوڵدان بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە ئەركە هەنووكەییەكانی ئەمڕۆی رۆژنامەگەری كوردی دیاری بكرێت.
وەرچەرخان لە ئەركی رۆژنامەگەری كوردیدا
لە ساڵی 1898ـەوە كە یەكەمین رۆژنامەی كوردی لەسەر دەستی میقداد مەدحەت بەدرخان لە قاهیرە چاپكراوە، رۆژنامەگەری كوردی بۆ ماوەی نزیكەی سەدەیەك لە كوردستانی باشوور لەسەنگەری مقاوەمەت بووە و هەمووكات لەدەرەوەی دەسەڵات و حكومڕانی بووە، لە پارچەكانی دیكەی كوردستانیش هەتا ئێستاش رۆژنامەگەری كوردی لەدەرەوەی دەسەڵات و حكومڕانیە و بارودۆخێكی ئەوتۆ نەڕەخساوە وەك ئەوەی لە باشووری كوردستان هاتۆتە ئاراوە، كاری رۆژنامەگەری كوردی وەرچەرخانی بەسەردا بێت، راستە دەموچاوی دەسەڵات و حاكمەكانی ئەو وڵاتانە گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، بەڵام ئەركی رۆژنامەگەری لە سێ پارچەكەی دیكەی كوردستان هەمان ئەو ئەركەیە كە 115 ساڵ لەمەوپێش یەكەم رۆژنامە لە پێناویدا دەرچووە، كەئەویش ئەركی مقاوەمەت و پارێزگاریكردنە لە ماف و ناسنامەی نەتەوەییمان، لە باشووری كوردستانیش كە ئێستا حكومەت و پەرلەمانی كوردستان دامەزراوە، دیسان لە بەشێكدا كە ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەڕێوەی دەبات وەك هەرسێ پارێزگای هەولێر و سلێمانی و دهۆك و ئیدارەی گەرمیان، لەم ناوچانە وەرچەرخانێك لە ئەركی رۆژنامەگەری هاتۆتە ئاراوە، بەڵام لەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم لە شەنگارەوە تا خانەقین، هێشتا ئەركی رۆژنامەگەری كوردی ئەركێكی هاوشێوەی ئەركی سەرەتایی رۆژنامەگەریی كوردییە، لەبەر ئەوەی هاووڵاتیانی ئەو ناوچانە هێشتا لە هەوڵی ئەوەدان ناسنامەی كوردستانیبوونی خۆیان بسەلمێنن و ببنەوە بەبەشێك لە ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
كەواتە ئەگەر بەدیدێكی واقیعیانە سەیری بارودۆخی رۆژنامەگەری خۆمان بكەین، ئەوا لە چوارچێوەی ئەو بازنە گەورەیە پێی دەگوترێت (رۆژنامەگەری كوردی یان كوردستانی) ئەوا لەبەشێكی زۆر بچووكدا كە ئیدارەی ئێستای حكومەتی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە، وەرچەرخانێك روویداوە و ئەركی رۆژنامەگەری لە ئەركی مقاوەمەتەوە گۆڕدراوە بۆ ئەركی بەشداریكردن لە پرۆسەی بونیادی دیموكراتی و دەسەڵاتێك بۆ چاودێری پرۆسەی حكومڕانی و هەنگاو هەڵگرتن بۆ حكومڕانی باش.
لێرەوە كاتێك هەڵوەستە لەسەر ئەم بازنە بچووكە دەكەین و بازنە گەورەكە بەجێدەهێڵین، مەبەستمان ئەوەنییە لایەنی مقاوەمەت و هەوڵدان بۆ ناسنامەی نەتەوەیی و نیشتمانی فەرامۆش بكەین، نەخێر مەبەستمان ئەوەیە چۆن لەم وەرچەرخانە هەنگاو بۆ ئەوە هەڵدەگرین رۆژنامەگەری كوردستانی چۆن لە بەشێكی كوردستانی باشوور خەریكە هەنگاو هەڵدەگرێت بۆ ئەوەی ببێتە بەشێك لە پرۆسەی دیموكراتی و حكومڕانی لە سیستمی دیموكراتیدا، بە هەمان شێوە دەخوازین رۆژنامەگەری كوردستانی لەناو بازنە گەورەكەدا ببێتە بەشێك بۆ چارەسەری دیموكراتیانەی كێشەی كورد لە سێ پارچەكەی دیكەی كوردستان و هەروەها لە هەرێمی كوردستانیش بیێتە بەشێك لە گێڕانەوەی ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم بۆ ژێر سایەی ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
بەڵام ئایا ئەم وەرچەرخانەی لە ئەركی رۆژنامەگەری كوردستانی لە ناوچەكانی ژێر ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان هاتۆتە ئاراوە، بە تەنیا ئەركی سەرشانی رۆژنامەنووسانە مامەڵە لەگەڵ ئەم وەرچەرخانە بكەن، یان ئەركی هەموو توخمەكانی دیكەی حكومڕانیە لەوڵاتدا كە تێڕوانینی خۆیان بەرامبەر بە میدیا بگۆڕن و بە ئاستی ئەو وەرچەرخانە مامەڵە لەگەڵ میدیا بكەن؟ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەگەر لەو روانگەیەوە بەرپرسیاریەتی بخاتە سەر شانی رۆژنامەنووسان بەوەی دەبێت بەتێڕوانینێكی دیكە سەیری كاری رۆژنامەگەری ئێستا بكەن، ئەوا بەدیوێكی دیكەدا بەپرسیاریەتی دەخاتە سەر تەواوی توخمەكانی دیكەی حكومڕانی بە تایبەتی(حكومەت و حزبە سیاسیەكان) كە دەبێت ئەوانیش بە ئاستی ئەو وەرچەرخانە سەیری میدیا بكەن و دەبێت ئەو راستیەیان لەبەرچاو بێت كە بۆ سیستمی دیموكراتی (میدیا بڕبڕەی پشتی دیموكراتیە) ئەوجا ئەگەر لەڕووی زانستی بیۆلۆژیەوە رۆڵی گرنگی بڕبڕەی پشت بۆ مرۆڤ سەیر بكەین، ئەوا هەست دەكەین ئەگەر تەنیا یەك بڕبڕە كە ستوونی بڕبڕەكان پێكدەهێنێت نەخۆش بكەوێت، ئەوا ئەو مرۆڤە ناتوانێت بە پێوە رابوەستێت و ئەگەر راشبوەستێت ناتوانێت بە رێكی رابوەستێت یان دەبێت بە گۆپاڵێك رابوەستێت، ئەگەر ئەم حاڵەتە لەڕووی بایلۆژیەوە بۆ تەندروستی مرۆڤ بەوجۆرە بێت، ئەوا لەرووی سیاسیشەوە بۆ سیستمی دیموكراتی ئەگەر ماس میدیا بەهەموو شێوەكانیەوە(ئەهلی، حزبی، حكومی) هەریەك لەم میدیانە نەخۆش بكەوێت یان نەتوانێت لەگەڵ ئەم وەرچەرخانە خۆی بگونجێنێت، ئەوا ستوونی بڕبرەی پشتی حكومڕانی كەموكورتی تێدەكەوێت و سیستمەكە ناتوانێت بەرێكی لەسەر پێی خۆی رابوەستێت.
لەم راستەوە ئەگەر بەو تێڕوانینە سەیری پرۆسەی حكومڕانی بونیادی دیموكراتی بكەین و لەناو ئەم پرۆسەیەشدا میدیا وەك توخمی سەرەكی ئەو پرۆسەیە سەیر بكەین، ئەوا دەگەینە ئەو راستیەی چۆن لە پرۆسەی بونیادنانی دیموكراتی و پرۆسەی بەگژداچوونەوەی گەندەڵی و پرۆسەی پەرەپێدان، كارێكی هەڵە دەكەین كۆپی ئەزموونی وڵاتانی دیكە بكەینەوە (هەتا ئەگەر ئەو ئەزموونانە زۆر سەركەتووش بن لەوڵاتی خۆیاندا) ئەوا لە بونیادنانی ژێرخانێكش بۆ سیستمی كاری میدیایی، تووشی هەڵەی گەورەتر دەبین ئەگەر شێوازی میدیای رۆژئاوایی یان دەوڵەتانی لیبرال دیموكراتی بەهەمان شێوەی ئەو وڵاتانە كۆپی بكەینەوە، لەمەدا مەبەست ئەوەنییە كە هەوڵی ئەوە بدەین ئەركی میدیا گۆڕانكاری بەسەردا بێنین، بەڵكو مەبەستمان ئەوەیە كە شێوازە جیاوازەكانی میدیای(ئەهلی و حزبی و حكومی) لەگەڵ ئەركی میدیا لە سیستمی دیموكراتی بگونجێن بە یاسای گەمەی سیستمی دیموكراتی ئەركی میدیا لەناو سیستمە سیاسیەكە هەڵبسوڕێنن، كەواتە ئەگەر وەرچەرخانەكە بێجگە لە رۆژنامەنووسان یان راگەیاندنكاران، لایەنی حزبی و حكومیش بگرێتەوە، ئەوا دەكرێت هەم میدیای ئەهلیش هەبێت و هەمیش میدیای حزبی و حكومیش هەبن، هەر یەكەیان بە شێوازی خۆی خزمەت بە پرۆسە دیموكراسیەكە دەكات. لەوانەیە لێرەدا ئەو پرسیارە سەرهەڵبدات ئایا چۆن میدیای حزبی و حكومی دەتوانن خزمەت بە پرۆسەی دیموكراتی لەوڵاتدا بكەن؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بەچەند خاڵێك دەدەینەوە:
1- حزبی سیاسیی لەناو سیستمی دیموكراتی، پێویستە پێش ئەوەی هەوڵی ئەوە بدات كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی بونیاد بنێت، گرنگە لەناو خودی حزبەكەی خۆیەوە پرۆسەی دیموكراتیزەكردنی ناوخۆیی لە حزبدا پێڕەو بكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هەر حزبێك كادری دیموكراتی پەروەردە نەكات، ناتوانێت دیموكراتی لەناو كۆمەڵگە بونیاد بنێت، لەم حاڵەتەدا كە ئامانجی حزب دیموكراتیە، ئەوا بۆ پرۆسەی دیموكراتیزەكردنی ناوخۆیی حزب دیسان میدیای حزبەكە دەبێتە ستوونی بڕبڕەی پرۆسەی دیموكراتی لەناوخۆیی حزبدا، هەربۆیە لەو حزبانەی كە ئامانجیان دیموكراتیە، ئایدلۆژیەتێكی چەقبەستوو نییە وەك رایەڵ ئەندامەكانیان پێكەوە كۆبكاتەوە، بەڵكو پرسێكی گشتی نیشتمانی هەیە، بۆچوونی جیاواز لەسەر ئەو پرسە گشتیە هەمووانی كۆكردۆتەوە، راستە ئامانجی ئەو حزبە یەك ئامانجە، بەڵام تێڕوانین بۆ چۆنیەتی جێبەجێكردنی ئەو پرسە یەك تێڕوانین نییە، ئەم جیاوازییە لە تێڕوانینی ئەندامانی حزب لەناو میدیای حزبدا رەنگدانەوەی دەبێت و لەناو هەیكەلی حزبدا دیالۆگ بۆ پێكەوە گونجان و هەڵبژاردنی باشترین دێتە ئاراوە، ئەگەر لێرەدا پارتی و یەكێتی بەنموونە وەربگرین كە دوو حزبە فەرمانڕەواكەی هەرێمی كوردستانن، ئەوا ئەركی سەرەكی میدیای ئەم دوو حزبە تەنیا ئەوەندە نییە لایەنە باشەكانی حكومڕانی لە كوردستان پیشان بدەن، بەڵكو دەبێت دەسەڵاتی چاودێریكردن بن بەسەر ئەو كادرە حزبیانەی كە بەرێگەی پارتی و یەكێتی كە ئێستا لە پۆستە گشتیەكان دانراون، ئەگەر ئەم چاودێری كردنەش بە ئەركی سەرشانی خۆیان نەزانن، ئەوا ئەو متمانەی جەماوەر بە هەردوو حزبی (پارتی و یەكێتی) هەیەتی، بەرێگەی لێنەهاتووی كادرێك لە پۆستێكی گشتیدا زەرەرمەند دەبێت، بۆیە میدیاكانی پارتی و یەكێتی ناچارن لەپێناوی بەرژەوەندی حزبەكانی خۆیاندا دەست بخەنە سەر كەموكورتیەكان و رەخنە رووبەڕووی حزبی خۆیان و كادرانی خۆیان بكەنەوە، هەروەها دەكرێت دان بەو راستیەشدا بنێن، میدیای حزبی لە پێناوی بەرژەوەندی حزبەكەی بە پلەی یەكەم رەخنە لە حزبەكانی خۆیان دەگرن، بەڵام دیسان لەبەر ئەوەی ئەم رەخنەیە پرۆسەی دیموكراتی ناوخۆی حزب بەردەوامی پێدەدات و حزبیش فاكتەری سەرەكی بونیادی دیموكراتیە لە كۆمەڵگە و هەتا ئێستا ئەلتەرناتیفی بۆ دروست نەبووە، ئەوا سەرەنجام لە بەرژەوەندی كۆمەڵگەش دەبێت، بەڵام ئەگەر حزبی سیاسیی ئەم وەرچەرخانەی لا دروست نەبووبێت كە میدیا وەك بڕبڕەی پشتی دیموكراتی سەیر بكات و میدیای حزبەكەی تەنیا بە ئامێریك بزانێت بۆ رازاندنەوەی ئایدلۆژیەتی حزبی، ئەوا ئەم جۆرە میدیایە نەك ناتوانێت جیاوازییەكان وەك خۆی پیشانبدات، بەڵكو دەبێتە ئامرازێك بۆ سڕینەوەی جیاوازییەكان.
2- لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو هێندەی كێشەی شێوازی حكومڕانی هەیە، هێندە كێشەی سنورداركردنی دەسەڵاتەكانی ناو سیستمەكە بوونی نییە، وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەتی بەریتانیا و ئەمریكا، لەبەر ئەوەی هەر لەسەرەتاوە كێشەی دەسنیشانكردنی شێوازی حكومڕانیان نەبووە، بۆیە زۆتر جەختیان لەسەر سنورداركردنی دەسەڵاتەكان كردۆتەوە و لە پرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵاتەكانیشدا، هەر دەسەڵاتێك هێندەی بۆی گونجاو بێت بەهەموو شێوازێك هەوڵیداوە سەربەخۆیی خۆی بپارێزێت. زۆر لە پسپۆران و بیرمەندانی سیاسیی پێیانوایە گواستنەوەی ئەزموونی بەریتانی و ئەمریكی بۆ وڵاتانی تازە پێگەیشتوو بۆتە هۆكاری ئەوەی لەبری ئەوەی كێشەكانی ئەو دەوڵەتانە چارەسەر بكرێن، كێشەی بۆ ئەو دەوڵەتانە دروستكردووە، هەر ئەمەش هۆكاری سەرەكیە بۆ فەشەلی پرۆسەی وەرچەرخان بەرەو دیموكراتی لە زۆربەی وڵاتانی تازە پێگەیشتوودا. ئەمە بەرەو ئەو راستیەمان دەبات كە گرنگترین خاڵی سەرەكی لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو دەسنیشانكردنی شێوازی سیستمی حكومڕانیە، شێوازی سیستمی حكومڕانیش تەنیا ئەنجامدانی هەڵبژاردن نییە، بەڵكو بونیادی بنەماكانی لیبرال دیموكراتی یە، هەر بۆیە ئەگەر حكومەتێك لەسەر بنەماكانی سیستمی لیبرال دیموكراتی و لەچوارچێوەی ئەركی حكومەت لە پرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵاتەكاندا كاری خۆی بكات، ئەوا ئەگەر خاوەنی میدیایەكی تایبەت بەخۆشی بێت، ئەوا میدیای حكومەتیش نەك هەر نابێتە هۆكارێكی پڕوپاگەندەكردن بۆ حكومەت، بەڵكو دەبێتە هۆكارێك بۆ پێدانی زانیاری راست بە هاووڵاتیان و هاندانی هاووڵاتیان بۆ زیاتر بەشداریكردن لە پرۆسەی حكومڕانی و پرۆسەی دروستكردنی بڕیارەكانی حكومەت، حكومەتیش لەبەر ئەوەی بەرزترین دەسەڵاتی جیبەجێكردنە لەوڵاتدا ئەوا هەموو بڕیارەكانی كاریگەری لەسەر لایەنە جیاوازەكانی كۆمەڵگە دەبێت، بۆیە میدیای حكومی رۆڵێكی باش لە پێشكەوتنی كۆمەڵگە دەگێڕێت، هەروەك چۆن لە هەردوو نموونەی ئەمریكا و بەریتانیا میدیای حكومی بوونی هەیە، تەنانەت هەتا ئێستاش سەرۆكی ئەمریكا لێدوانی رادیۆیی هەیە كە پەیامی خۆی لەو رادیۆیەوە ئاراستەی گەلی ئەمریكا دەكات، بۆ ئێستای حكومەتی هەرێمی كوردستان، گرنگە میدیای حكومی هەبێت، ئەمە نەك لەبەر ئەوەی حكومەت پێویستی بە كەناڵێكە بۆ ئەوەی ئەو كارانەی كە دەیكات بڵاوی بكاتەوە وەك پڕوپاگەندە، بەڵكو لەبەر ئەوەی ئایدلۆژیەتێكی رادیكاڵ وەك ئۆپۆزسیۆن بوونی هەیە كێشەی شێوازی حكومڕانی هەیە، واتە ئەو ئۆپۆزسیۆنەی هەیە گومان دەخاتە سەر ئەو ئاراستە حكومڕانیەی حكومەت كە لەسەر بنەمای لیبرال دیموكراتی دەیەوێت حكومەتایەتی بكات، ئەمە جیاوازە لەوەی حكومەت لە ئەدای جێبەجێكردنی بەرنامەكەی كەموكورتی هەیە یان نە، بەڵكو كێشەكە لەوەدایە حكومەت و ئۆپۆزسیۆن لەسەر بنەمای یاساكانی گەمەی دیموكراتی پێكەوە رەفتار ناكەن، بە واتایەكی دیكە لای ئۆپۆزسیۆن مەسەلەكە ئەوەنییە حكومەت كەموكورتی هەیە، بەڵكو شێوازی حكومڕانی و هەڵسوڕانی حكومەت لەسەر بنەمای دیموكراتی و لیبرالی رەتدەكاتەوە، ئەوجا لەنێوان رەتكردنەوەی دیموكراتی لیبرالی و دەركەوتنەوەی دەسەڵاتی تاكڕەوی ئەسۆریتاریانیزمدا، هێشتا لە جیهاندا شێوازێكی حكومڕانی دروست نەبووە كە بتوانێت پەنای بۆ ببرێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا كە كێشەی جیاكردنەوە و سنورداركردنی دەسەڵاتەكان لە سیستمی دیموكراتی دەگۆڕێت، بۆ كێشەی سیستمی حكومڕانی، ئەوا كۆی سیستمە دیموكراتیەكە دەكەوێتە بەردەم هەڕەشەی ئایدۆلۆژیەتێكی رادیكاڵی، بۆیە لەم حاڵەتەدا بۆ حكومەت گرنگە كەناڵێكی میدیایی هەبێت كە زانیاری راست و دروست بداتە هاووڵاتیان لەكاری حكومەت ئاگاداریان بكاتەوە.
رۆژنامەگەری ئەهلی یان ئەوەی پێی دەڵێن سەربەخۆ، ئەم شێوازە بۆ وڵاتی تازە پێگەیشتوو، هاوشێوەی هەموو بوارەكانی كۆمەڵگە، پێویستی بە بونیادنانەوەی ژێرخانە بۆ ئەوەی سیستمی میدیایی لەسەر دابڕێژرێت و ناكرێت، ئەم لایەنە گرنگە لە كۆی پرۆسەی حكومڕانی جیابكرێتەوە، خۆ ئەگەر بۆچوونی بەوجۆرە هەبێت كە پێیوابێت میدیای ئەهلی ئەو میدیایە كە پشت بەداهاتی خۆی دەبەستێت و دەبێت میدیا ئەو توانایەی هەبێت خۆی داهات بۆخۆی دابین بكات، ئەوا بێگومان ئەم بۆچوونە لەڕووی تیۆرییەوە راستە، بەڵام لەرووی كردارییەوە ئەم ئاراستەیە نەك هەر لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو، بەڵكو لەوڵاتانی رۆژئاوای لیبرال دیموكراتیش كێشەی دروستكردووە، تەنانەت وەك یۆرگن هابرماس فەیلەسوفی ئەڵمانی ئاماژەی پێكردووە، باشترین كۆمپانیای میدیایی رێژەی قازانجی % 3-5 تێپەڕ ناكات، لەكاتێكدا هەر كۆمپانیایەكی دیكە رێژەی قازانجی %10-15 كەمتر نییە، كۆمپانیاكانی میدیاش بەردەوام قازانجیان لە دابەزینە، بۆیە ناچار بوون بازرگانی بەهەواڵ بكەن و هاووڵاتی بكەنە كڕیار، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی دیموكراتی لەرۆژئاوا بكەوێتە مەترسیەوە، بۆیە هابرماس داوا ئەكات حكومەتە دیموكراتیەكان هاوكاری میدیا بكەن بۆ ئەوەی بازرگانی بە هەواڵەوە نەكەن، لەبەر ئەوەی هاووڵاتی وەك پێویستیی، پێویستی بە زانیارییە، نەك كڕیار بێت و زانیاری وەك شمەكی بازرگانی بكڕێت، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر لەوڵاتانی پیشەسازی رۆژئاوا، دابینكردنی سەرچاوەی داهات بۆ بەردەوامی كاری میدیا كێشەی هەبێت، ئایا لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو میدیای ئەهلی چ كێشەیەكی لە دابینكردنی سەرچاوەی داهات دەبێت؟ ئەمە بەرەو ئەوەمان دەبات لەسەر ئەركی میدیا لە قۆناخی راگواستن هەڵوەستە بكەین، لەبەر ئەوەی میدیا جیالەوەی وەك پێناسەی گشتی هۆكارێكە بۆ پاراستنی دیموكراتی، ئەوا لە قۆناخی راگواستندا هۆكارێكی گرنگە بۆ بونیادی دیموكراتی و، لەم قۆناخەدا ئەركی میدیا قورسترە لە قۆناخی دوای تێپەڕاندنی قۆناخی راگواستن، ئەمە وەك لایەنێكی گرنگ و بەرچاو بۆ رۆڵی میدیا دەبێت لەبەرچاو بگیرێت، لەهەمانكاتدا گرنگە میدیاكارانیش گرنگی ئەم قۆناخە لەبەرچاو بگرن، بەوەی هەر وڵاتێك لە قۆناخی راگواستن و بونیادی ژیانی دامەزراوەیی تایبەتمەندی خۆی هەیە و دەبێت بەپێی پێداویستی و هەلومەرجی ئەو تایبەتمەندیە، میدیا هاوكار بێت لە پرۆسەی بونیادناندا، مەبەستیش لە ئەركی بونیادنان ئەوەیە، میدیا خۆی دەبێت هاوكاربێت لە بونیادی دیموكراتی بۆ ئەوەی ژینگەی تەندروست بۆ كاری میدیایی خۆی فەراهەم بكات، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەگەر میدیا لە رۆژئاوا یان لەو وڵاتانەی كە پێیان دەگوترێت دیموكراتی پێگەیشتوو، تەنیا ئەركی چاودێریكردنی دەسەڵاتەكان بێت و چاوی ئێشكگر بێت لەوەی رێگە نەدات بەرپرسانی پۆستە گشتیەكان دەسەڵاتەكانیان خراپ بەكار نەهێنن، ئەوا لەوڵاتانی تازە پێگەیشتوو، ئەركی سەرەكی میدیا دیاریكردنی شێوازی حكومڕانی و جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان، ئینجا ئەركی دەبێتە چاودێری كردنی سنورداركردنی دەسەڵاتەكان.