چۆن بە میكانیزمەكانی دیموكراتی، دیموكراتیەت لەبار دەبرێت؟ چۆن ژینگەی كراوەی كۆمەڵگەی دیموكراتی دەكرێتە ژینگەیەك بۆ لەباربردنی دیموكراتی؟ چۆن ئایدۆلۆژیەتی رەهاگەرا یان رادیكاڵی دێتە ناو پرۆسەی دیموكراتی؟ ئایا كاتێك ئەو حزبەی هەڵگری ئایدۆلۆژیەتێكی رەهاگەرایە و دەبێتە بەشێك لەپرۆسەكە بڕوای بەیاسای گەمەی دیموكراتی هەیە و ئامانجی ئەوەیە رەهاگەرایی بگۆڕێت بۆ دیالۆگ و لێبوردەیی، یان یاسای گەمەكە بەكاردەهێنێت بۆ ئەوەی مەیلی رەهاگەرایی دیكتاتۆریانە بكاتە كەلتوری كۆمەڵگە؟ چۆن حزبێكی سیاسی بەشێك بێت لەپرۆسەی حكومڕانی وڵات، سیستمی سیاسیی دابەش دەكات بۆ دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن؟ ئایا ئەگەر دەسەڵات لە سیستمی دیموكراتی دابەش نەكرێت ئۆپۆزسیۆن بوونی دەبێت؟ ئایا ئۆپۆزسیۆن خۆی بەشێك نییە لەدەسەڵاتی یاسادانان كە سیستمی دیموكراتی دابەش بكات؟ ئایا ئەمە مانای ئەوە نییە ئایدۆلۆژیەتی رەهاگەرا و رادیكالی كەمینەی ئۆپۆزسیۆن، دەیەوێت سیستمی دیموكراتی بە دیكتاتۆریەت پیشانی رای گشتی بدات یان وەك رژێمێكی دیكتاتۆری وێنای بكات؟ ئایا كێ سوودمەند دەبێت تێڕوانینی خەڵك بۆ دیموكراتی بگۆڕێت بۆ تێڕوانینی خەڵك بۆ دیكتاتۆریەت؟ ئایا بۆچی ئۆپۆزسیۆنی رەهاگەر و رادیكالی حەز دەكات دیكتاتۆریەت بوونی هەبێت؟ ئایا بۆ ئەوەیە جیهان دابەش بكات بەسەر رەش و سپی یان كوفر و ئیماندا؟ ئەم پرسیارانە بە تەنیا دەرهاویشتەی حاڵەتی ناتەندروستی پێوەندی نێوان ئۆپۆزسیۆن و حكومەت نییە، بەڵكو ئەمە دەرهاویشتەی هەموو ئەو كۆمەڵگایانەیە كە دەست دەكەن بە پرۆسەی بونیادی دیموكراتی و لایەنەكانی نێو پرۆسەكە هەڵگری ئایدۆلۆژیەتی رەهاگەر و رادیكاڵن و بەوجۆرە سەیری دیموكراتی و گەمەی دیموكراتی دەكەن كە میكانیزمێكە بۆ سەرخستی ئەو رەوتە ئایدۆلۆژییە رادیكاڵیە، ئەمە وایكردووە پرۆسەی بونیادنانی دیموكراتی و تێپەڕاندنی قۆناخی راگواستن كارێكی ئاسان نەبێت، یان زۆر جار پرۆسەی بونیادنانی ژێرخانی دیموكراتی وا پێویست دەكات، سنوورێك بۆ ئەو ئایدۆلۆژیەتە رەهاگەرانەیە بە یاسا دابنرێت بۆ ئەوەی بتوانرێت سیستمی پارتایەتی بەجۆرێك رێكبخرێتەوە كە بتوانرێت كار و كاردانەوەی رادیكاڵانەی نێوان حزبە سیاسیەكان بگۆڕێت بۆ دیالۆگ و سازشكردن، رەتكردنەوە و یەكتری سڕینەوە و بەرامبەر ناشرین كردن، بگۆڕێت بۆ لێبوردەیی و یەكتری قبوڵكردن و دروستكردنی جیاواز كە رەنگەكانی كۆمەڵگە بنەخشێنێت، باشلار وتەنی ئەگەر قۆناخی فەلسەفەی رەتكردنەوە كۆتایی هاتبێت، ئەوا قۆناخی سیاسەتی رادیكاڵی بەرامبەر رەتكردنەوەش كۆتایی هاتووە، دەبێت قۆناخی پێكهاتنەوە و پێكەوە گونجان دەست پێبكات، هەروەك چۆن فەلسەفە بە بۆچوونی باشلار پێویستە ئاشتبوونەوە لە نێوان چەمكە جیاوازەكاندا دروست بكات، یان هیگڵ وتەنی دەبێت قۆناخی دەسپێكی بونیادی بنەماكانی لیبرالیزم و ژیانی دامەزراوەیی كۆتایی مێژووی شەڕ و خوێنڕشتن و یەكتری رەتكردنەوە بێت و قۆناخی لێبوردەیی و یەكتری قبوڵكردن بێت و مێژووی پاراستنی ئازادی دەست پێبكات، بەڵام سەمەرەی دەوڵەتانی تازە پێگەیشتوو لەوەدایە لەگەڵ دەسپێكی دامەزراندنی بنەماكانی لیبرالیزم و ژیانی دامەزراوەیی، قۆناخی رەتكردنەوە و یەكتری سڕینەوە و تێكدانی ژینگەی ئازادی دەست پێدەكات، ئەم دیاردەیە لەسەدەی هەژدەیەم كۆتایی مێژووی هیگڵی خستە ژێر پرسیارەوە، هەر ئەم هۆكارەش بوو جارێكی دیكە دوای رووخانی دیواری بەرلین كۆتایی مێژوویی فرانسیس فۆكۆیامای خستە ژێر پرسیارەوە، هۆكاری سادەش بۆ پرسیار دروست بوون لەسەر چەمكی كۆتایی مێژووی هەریەك لە هیگڵ و فۆكۆیاما، نە شۆڕشی فەرەنسا توانی ببێتە ئەو قۆناخەی جاڕی مێژوویی خوێنڕشتنی تێدا بدرێت، نە رووخانی دیواری بەرلین بووە هۆكاری ئەوەی خوێنڕشتن و توندوتیژی كۆتایی بێت، هۆكاری سادەش وەك پسپۆران لەچەندین توێژینەوەی جۆراو جۆرادا ئاماژەیان پێكردووە ئەوەیە:



1. لە كۆمەڵگە فرە ئیتنی و ئاینییەكانی دوای رووخانی دیواری بەرلین، كەلتوری یەكتری سڕینەوە و یەكتری رەتكردنەوە بۆتە بەشێك لەو تۆڕەی كە هەیكەلی كۆمەڵایەتی ئەو پێكهاتە ئیتنی و ئاینییە جیاوازانەی دروستكردووە، فەرید زەكەریا لەزاری ریچارد هۆڵبرۆكەوە لە كتێبی ئایندەی ئازادی ئاماژەی بەوەكردووە، سندوقی دەنگدان لەبری ئەوەی لە یوگسلافیای پێشوو لێبوردەیی و پێكەوە ژیان دروست بكات، كەچی توندوتیژی و لەبەریەكهەڵوەشانی دەوڵەتەكەی بەرهەمهێنا.
2. لەو كۆمەڵگایانەی كە لە قۆناخی شۆڕشگێڕییەوە بەرەو بونیادی دیموكراتی و هەڵبژاردن هەنگاو هەڵدەگرن، بەتایبەتی ئەگەر حزبە سیاسیەكان لە قۆناخی شۆڕشگێڕیدا هەڵگری ئایدۆلۆژیەتی یەكتری سڕینەوە و یەكتری رەتكردنەوە بووبن، ئەوا ئەم دیاردەیە دەگوازرێتەوە بۆ ناو ململانێی سیاسیی سەر سندوقی دەنگدان و سندوقی دەنگدان لەبری ئەوەی كۆمەڵگەیەكی فرەحزبی و فرە بیروبۆچوون دروست بكات، زۆنی جیاوازی ئایدۆلۆژی دروست دەكات.
هەردوو حاڵەت ئەوجا چ كۆمەڵگەیەكی فرە ئیتنی و ئاینی بێت، یان كۆمەڵگەیەكی فرە حزبی ئایدۆلۆژیی رادیكالی بێت، ئەگەر بێت و لە قۆناخی یەكەمدا كۆمەڵگە بە قۆناخی وەرچەرخانی تەنگژە (conflict transformation) تێنەپەڕێت و پێكهاتەی كۆمەڵگە جیاوازەكان كەلتوری توندوتیژی لە تۆری پێكهاتەی كۆمەڵایەتیان وەرنەچەرخێنن بۆ كەلتوری لێبوردەیی و پێكەوە ژیان و یەكتری قبوڵ كردن، ئەوا سندوقی هەڵبژاردن كێشەكە قوڵتر دەكاتەوە و لەبری ئەوەی دیموكراتی بونیاد بنرێت، كۆمەڵگە یان دەوڵەتەكە لەبەر یەكهەڵدەوەشێت، ئەم حاڵەتە چۆن لە یوگسلافیای پێشوو نەتوانرا چارەسەر بكرێت و سەرەنجام كێشەكە یوگسلافیای لەبەر یەكهەڵوەشاند و لەسەر نەخشەی سیاسیی جیهان دەوڵەتێك نەما ناوی یوگسلافیا بێت، ئەوا بۆ ئەمڕۆی عێراقیش كە لەنێوان پێكهاتە جیاوازەكاندا كەلتوری یەكتری سڕینەوە و یەكتری رەتكردنەوە درێژەی هەیە، ئەوا لەبری ئەوەی دەوڵەتێكی فیدرالی فرەیی پەرلەمانی و پێكەوەژیانی ئارەزوومەندانە لە عێراقدا دروست بێت، دەوڵەتی عێراق وەك یوگسلافیا خۆی لەبەر یەكهەڵدەوەشێت، ئەگەر بە هاوتای میلۆسۆفیچ و سەدام حوسینیش پەنا بۆ هێز و توندوتیژی ببرێت.
لە حاڵەتی دووهەمیشدا كە هەیكەلی حزبە سیاسیەكان بە تۆڕی ئایدۆلۆژیەتی رادیكاڵی چنراوە، دیسان ئەگەر حزبەكان بە قۆناخی وەرچەرخان تێپەڕنەبن و پرۆسەی بەدیموكراتیزەكردنی ناوخۆی حزب (Intra party democracy) تێنەپەڕن، ئەوا سندوقی دەنگدان، كۆمەڵگەیەكی هاوشێوەی مۆزەنبیق و زامبیا و پیرۆ و سلفادۆر بەرهەمدەهێنێت.
ئەم مەترسیە وای لە فەرید زەكەریا بیرمەندی لاوی ئەمریكی بەرەگەز هیندی كرد، بگەیەنێتە ئەو قەناعەتەی كە هەڵبژاردن بە تەنیا دیموكراتی دروست ناكات، بەڵكو هەڵبژاردن بەبێ بوونی بنەماكانی لیبرالیزم لە كۆمەڵگە نەچەسپابێت، ئەوا هەڵبژاردن سیستمی لیبرال دیموكراتی دەگۆڕێت بۆ سیستمی ئیللیبرال دیموكراتی، واتە سیستمی لیبراڵی نەخۆش یان سیستمی دیموكراتی نالیبرالی، ئەم باسە (لیبرال دیموكراتی و ئیللیبرال دیموكراتی) كە لەساڵی 1997 لە گۆڤاری فۆرین ئەفێرز بڵاوی كردەوە، پاشان لە ساڵی 2003 دەوڵەمەندتری كرد و لە كتێبێكدا بە ناونیشانی (دیموكراتی نالیبرالی و ئایندەی ئازادی) بڵاوكردەوە، ئەم كتێبە لەدوای هەردوو كتێبی (پێكدادانی شارستانییەكانی هنتگتن و كۆتایی مێژووی فۆكۆمایا) بە باشترین كتێب لەمێژووی هزری سیاسیی لە ئەمریكا دانراوە و پڕفرۆشترین كتێب بووە لەدوای پێكدادانی شارستانییەكان و كۆتایی مێژووەوە، هۆكاری گرنگی ئەم كتێبەش لە سەر ئاستی جیهان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كە زەكەریا هەموو سیاسەتمەدارانی بە ئاگا هێنایەوە، هەڵبژاردن لەسەر بنەمای لیبرالیزم هۆكارێكە بۆ پاراستنی ئازادی، نەك لە كۆمەڵگەیەكدا كە هێشتا رەهاگەرایی و رادیكاڵی سیاسیی ژێرخانی بێت، كە دەشڵێین ئایدۆلۆژیەتی رەهاگەرایی و رادیكاڵی ژێرخانی بێت، مەبەست ئەوەنییە ئەم ئایدۆلۆژیەتە ئایدۆلۆژیەتی حزبی حكومڕان بێت یان هی حزبی زۆرینە بێت، لەم حاڵەتە ئەگەر عێراقی دوای 2003 بەنموونە وەربگرین، دەبینین حزبی دەعوای عێراق نە لەهەڵبژاردنەكانی 2005 و نە لە هەڵبژاردنەكانی 2010 زۆرینە بووە، نە حزبی یەكەمیش بووە بەپێی دەنگەكان، بەڵكو وەك ئاشكرایە لە هەڵبژاردنی 2005 لیستی شیعە بە تەوافوق كاندیدی حزبی دەعوا كراوە بە سەرۆك وەزیران و لەهەڵبژاردنی 2010شدا دوای ئەوەی دووبارە دەنگەكانیش هەژمار كرایەوە، هەر لیستی عێراقیە زۆرینە بوو، بەڵام لەبەر ئەوەی ئایدۆلۆژیەتی حزبی دەعوا ئایدۆلۆژیەتێكی رەهاگەرا و رادیكاڵە، ئەوا ئێستا لەگەڵ ئەوەی كەمینەشە گەورەترین مەترسی گەڕانەوەی دیكتاتۆریەتی دروستكردووە، پرۆفیسۆر تۆبی دۆج كە ئوستادی سیاسەتە لەزانكۆی لەندەن و راوێژكاری سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە ئامۆژگای نێودەوڵەتی بۆ دیراساتی ستراتیژی لە ئەمریكا و نووسەری كتێبی (عێراق: لەشەڕەوە بۆ ئەسۆریتاریانزمێكی نوێ) لەتازەترین وتاریدا كە لە 20 مارتی رابردوو بڵاوی كردۆتەوە، مالیكی بە هەڕەشە بۆ سەر دیموكراتی دەزانێت(Maliki Is a Threat to Democracy) توبی دۆج ئەم وتارەی لە رۆژنامەی نیویۆرك تایمز بڵاو كردۆتەوە و تیایدا ئاماژە بەوە دەكات دوای 10 ساڵ لەپرۆسەی ئازادكردنی عێراق و 15 مانگ دوای كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا، ئێستا عێراق لەژێر هەڕەشەیەكی بەردەوامدایە كە ئەویش تاكڕەوی مالیكی-یە، لەبەشێكی دیكەی وتارەكەیدا ئاماژەی بەوەكردووە سەرۆك جۆرج دەبلیو بوش كاتێك بڕیاریدا هێز بەكاربهێنێت، تەنیا بۆ ئەوە نەبوو، رژێمی بەعس بڕووخێنێت، بەڵكو بۆ ئەوەبوو بنەمایەك بۆ بونیادی دیموكراتی لە عێراقدا دروست بكات و ئێستا مالیكی هەڕەشەیە لەسەر ئەم بنەمایە، هەڕەشەی مالیكی لەسەر دیموكراتی ئایدۆلۆژیەتە تاكڕەو و رادیكاڵیەكەیەتی بۆیە هەموو پسپۆران ئایدۆلۆژیەتی رادیكاڵی بە ئایدۆلۆژیەتی كەمینەش بە گەورەترین هەڕەشەی دەزانن بۆ سەر دیموكراتی.



چەسپاندنی بنەماكانی لیبرالیزم
ئایدۆلۆژیەتی رادیكاڵی دەپوكێنێتەوە
ئەگەر لیبرالیزم تەنیا لەیەك خاڵدا بچووك بكەینەوە، كە لەم راپۆرتە مەبەستمانە، ئەو خاڵەش دەربڕینی بیروبۆچوونی جیاواز بێت و بوونی فرەیی سیاسیی بێت لەكۆمەڵگەدا، ئەوا مانای ئەوەیە سیاسەتی كۆمەڵگەی لیبرالی هەمان ئەو بۆچوونەی باشلاری بەسەردا دەچەسپێت كە سەردەمی فەلسەفەی رەتكردنەوە كۆتایی هات و دەبێت چەمكەكان پێكەوە ئاشتبكرێنەوە و پێكەوە مانای تەواوی وشەكان دیاری بكەن، بەهەمان شێوە لەكۆمەڵگەی لیبرالیزم سیاسەت واتە سیاسەتی دابەشكردنی كۆمەڵگە بۆ رەش و سپی كۆتایی هات، هیچ لایەك رەشی تەواو نییە و هیچ لایەكیش سپییەكی فریشتەئاسا نییە، دەبێت هەموو لایەنە سیاسیەكان بگەنە قەناعەت لەنێوان رەش و سپی و كفر و ئیمان، ناوچەیەكی خۆڵەمێشی هەیە و هەموو خۆڵەمێشین و هیچ لایەك سپی یان رەش نییە، قەناعەت هێنان بەوەی سەردەمی رەش و سپی كۆتایی هات، قەناعەتی لێبوردەیی و سازشكردن و پێكەوە گونجان و پێكەوە ژیان دەست پێدەكات، ئەگەر لەبەر رۆشنایی هەڵبژاردنەكانی 25 ی تەمموزی ساڵی 2009 واقیعی كوردستان بخوێنینەوە كە3 لیستی سەرەكی زۆرینەی دەنگەكانیان بردووە، كە ئەوانیش بریتین لە لیستەكانی (كوردستانی، گۆڕان، چاكسازی و داد پەروەریی)، ئەوا وەك ئاماری دەنگەكان دیاری كردووە، لیستی كوردستانی (پارتی و یەكێتی) 59% و گۆڕان 25% و چاكسازی و دادپەروەری (كۆمەڵ و یەكگرتوو و زەحمەت كێشان و سۆشیالیست) 11%ی دەنگەكانیان بەدەست هێناوە، لێرەدا لەبەر ئەوەی هەڵبژاردنەكە بەلیستی داخراو بووە ناتوانرێت لیستی كوردستانی دابەش بكرێت بۆ پارتی و یەكێتی، هەروەها لیستی چاكسازی و دادپەروەریش ناتوانرێت دابەش بكرێت بەسەر چوار لایەندا، لەگەڵ ئەوەی هەردوو حزبی زەحمەت كێشان و سۆشیالیست لەو لیستە هاتوونە دەرەوە، بەهەرحاڵ لێرەدا مەسەلە لە رێژەی دەنگەكان نییە، بەڵكو خوێندنەوەی حزبەكانە بۆ ئەم رێژانە بەوەی ئایا چۆن خوێندنەوەی بۆ دەكرێت، بۆ ئەوەی كۆتایی بە ئایدۆلۆژیەتی رەهاگەرایی و رادیكاڵی بهێنرێت، بۆ ئەوەی قۆناخی لێبوردەیی و یەكتری قبوڵكردن و پێكەوەگونجان و پێكەوەژیان دروست بێت، لێرەدا بەچەند خاڵێك ئاماژەی پێدەكەین:
1. لیستی كوردستانی كە پارتی و یەكێتی پێكەوە لەو لیستە دابەزیوون، رێژەی 59%ی دەنگەكانیان هێناوە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو بەرنامەیەی پێكەوە ئەم دوو حزبە دایانڕشتووە و، 41%ی خەڵكی كوردستان بەرنامەی تریان پێ باشترە، بەڵام ئەو 41%یەش هەموویان خاوەنی یەك بەرنامە نین لەبەرامبەر پارتی و یەكێتی، واتە ئەویش دابەش دەبێت بەسەر بیروبۆچوونی جیاوازدا، كە دەشڵێین بەرنامەی دیكەیان پێ باشترە، مانای ئەوە نییە بەرنامەی پارتی ویەكێتیان رەتكردبێتەوە، بەڵكو هەوڵیان داوە بەرنامەی باشتر لەیەكێتی و پارتی هەڵبژێرن، بەڵام زۆرینەی خەڵك ئەوەی لیستی كوردستانی پەسەند كردووە، ئەوجا لەم روانگەیەوە لەبەر ئەوەی رێژەیەكی بەرچاوی خەڵك كە دەكاتە 41%ی دەنگدەری كوردستان تێبینیان لەسەر بەرنامەی پارتی و یەكێتی هەیە، ئەوا دەبێت یەكێتی و پارتی لەكاتی دروستكردنی حكومەتدا پەنا بۆ نوێنەرانی ئەو 41% بەرن بۆ ئەوەی بە چەند بەرنامەیەك بەرنامەیەكی باش بۆ حكومەت دابنرێت و پێكەوە پیادەی بكەن، یان دەبێت ئەگەر نوێنەری ئەو لایەنانە بوون بە ئۆپۆزسیۆن، دەبێت بەڕێزەوە مامەڵە لەگەڵ رەخنە و بیروبۆچوونە جیاوازەكانیان بكرێت، دەبێت پارتی و یەكێتی قەناعەتیان بەو جۆرە بێت بەرنامەكەی ئەوان بە رەخنە و تێبینیەكانی ئۆپۆزسیۆن تەواو دەبێت.
2. لیستی گۆڕان كە لە 25%ی دەنگەكانی لەبارودۆخێكی تایبەتی هێناوە، دەبێت بەو جۆرە ئەم ئاكامە بخوێنێتەوە، 75%ی خەڵكی كوردستان بەرنامەی دیكەی لە بەرنامەكەی ئەو پێ باشترە، بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە لە 75%ی خەڵكی كوردستان بەرنامەی گۆڕان رەتدەكاتەوە، بەڵكو خەڵكی كوردستان بەرنامەی دیكە بەباشتر دەزانێت، ئەوجا لەم حاڵەتەدا ئەگەر خوێندنەوەی گۆڕان ئەو راستیە قبوڵ بكات و رێز لە قەناعەتی خەڵكی كوردستان بگرێت كە بەرنامەی دیكەیان پێ باشترە، ئەوا دەبێت بە بەرنامەی خۆیدا بچێتەوە و هەوڵبدات بزانێت كەموكوڕییەكانی چییە و بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو چ بەرنامەیەك ئامادە دەكات، بەڵام ئەگەر هەموو بیركردنەوەی سەركردایەتی گۆڕان تەنیا ئەو بەرنامەیە بێت و بەشێوەیەش داكۆكی لەبەرنامەی خۆی بكات، ئەم بەرنامەیە بە شێوەیەكی رەها راستە و لەم بەرنامەیە راستتر و باشتر نییە وەك ئێستا ئیدعای بۆ دەكەن، ئەمە مانای ئەوەیە گۆڕان رێز لە ئیرادەی خەڵكی كوردستان ناگرێت و دەیەوێت بەزۆر و رادیكاڵیانە بەرنامەی خۆی بسەپێنێت، یان كاتێك حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكاتە دەسەڵات و دەسەڵاتیش دەكاتە رەها، ئەمەش مانای ئەوەیە گۆڕان دەیەوێت بە كوردستانییەكان بڵێت لەم سیستمە سیاسیەی كوردستان پرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵات نییە و یەك دەسەڵات هەیە، ئەویش حكومەتە، لەم حاڵەتەشدا گۆڕان سووكایەتی بە نوێنەرەكانی خۆی دەكات، لەبەر ئەوەی بڕوای بەدابەشكردنی دەسەڵات نییە و نوێنەرەكانیشی لەدەسەڵاتی یاسادانان كە پەرلەمانە بەشدارن، پرسیار ئەوەیە ئەگەر بە بۆچوونی گۆڕان پەرلەمانی كوردستان دەسەڵاتێكی كارتۆنییە وەك مەجلیسی تەشریعی، ئایا چۆن ئەم هێزە تازە و لیبرالە قبوڵیەتی نوێنەرەكانی ئەندامی مەجلیسێكی تەشریعی كارتۆنی بن، خۆ ئەگەر دەشیەوێت وای پیشان بدات كە خەڵكی كوردستان غەدریان لەگۆڕان كردووە و دەنگیان پێنەداون و دەنگیان بە پارتی و یەكێتی داوە كە دیكتاتۆرن، ئەمەش مانای ئەوەیە بزووتنەوەی گۆڕان سووكایەتی بە 75%ی خەڵكی كوردستان دەكات و بە نەزان ناویان دەبات، لەبەر ئەوەی بەرنامەیەكی پاك و بێگەردی بزووتنەوەی گۆڕان هەبووە، كەچی دەنگیان بە بەرنامەی دیكتاتۆری داوە، خۆ ئەگەر گۆڕان وەك لەچەند ساڵی رابردوو بەوجۆرە سیاسەتی پێڕەو كردووە، پەنا بۆ خوڵقاندنی توندوتیژی و ژینگەی ناتەندروست بەرێت بۆ ئەوەی داوای گۆڕینی سیستەم بكات، ئەوا ئەمەش سووكایەتی كردنە بەدیموكراتی، لەبەر ئەوەی خۆی بەشێكە لە لقێكی دەسەڵاتی ئەو سیستمە گەندەڵ و دیكتاتۆرە، بۆیە پێش ئەوەی سووكایەتی بەدیموكراتی بكات، باشترە نوێنەرەكانی خۆی لەپەرلەمان بكێشێتەوە، ئینجا داوای گۆڕینی سیستەم بكات، لەبەر ئەوەی هەتا ئێستاش بزووتنەوەی گۆڕان خۆی بەشێكە لە دەسەڵاتی ئەو سیستمە گەندەڵ و دیكتاتۆرە، چۆن دەبێت هێزێكی مۆدرێن و دیموكراتی بەشداری لە سیستمێكی گەندەڵ و دیكتاتۆردا بكات!!!!، ئەم خوێندنەوەی گۆڕان و پیادەكردنی سیاسەتی بەوجۆرەی كە دەیبینین، نەك هەر رەتكردنەوە و لەبەر یەكهەڵوەشاندنی بنەماكانی لیبرالیزمە، بەڵكو لەبەر یەكهەڵوەشانەوەی دیموكراتی لیبرالیە، كە دەیان ساڵە دەوڵەتانی ئەفریقیا و ئەمریكای لاتینی و دەوڵەتانی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان بەدەستیەوە گرفتارن و دەناڵێنن.
3. لیستی چاكسازی و دادپەروەری كە دوای جیابوونەوەی سۆشیالیست و زەحمەت كێشان، هەردوو لایەنی ئیسلامی كۆمەڵ و یەكگرتوو نوێنەرایەتی دەكەن، ئەگەر لە باشترین حاڵەتدا وای دابنێین هەردوولا پێكەوە 10%ی دەنگەكانی هەڵبژاردنیان هێناوە، ئەوا ئەمە مانای ئەوەیە 90%ی خەڵكی كوردستان نایانەوێت ئایین تێكەڵی سیاسەت بكرێت، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە كە خەڵكی كوردستان نایانەوێت ئیسلامی سەرچاوەی سەرەكی یاساكانی كۆمەڵگە بێت، یان خەڵكی كوردستان قبوڵیانە یاساكانی وڵات دژی پرانسیپەكانی ئیسلام بن، بە پێچەوانەوە دەبێت هەردوو لایەنە ئیسلامیەكە ئەو هەقیقەتە بزانن كە خەڵكی كوردستان بەشی هەرە زۆری موسڵمانن و قبوڵ ناكەن هیچ یاسایەك لەم وڵاتە بوونی هەبێت هاودژی لەگەڵ بنەماكانی ئیسلام دروست بكات، ئەم قەناعەتەش قەناعەتی سەدان ساڵی نەتەوەیەكە و كاریگەری هیچ هێزێكی ئیسلامی بەسەرەوە نییە، هەروەها دەبێت لەو راستیە تێبگەن، موسڵمانانی كوردستان خواپەرستی دەكەن نە حزبایەتی، ئەگەر دەشتوانن ئەم قەناعەتەی خەڵكی كوردستان بگۆڕن ئازادن و هەموو هۆكارێكتان لەبەر دەمە، بەڵام ئەم هۆكارانە نابێت بەو جۆرە بەكاربهێنرێت كە دژایەتی بێت بۆ بنەماكانی لیبرالیزم و دیموكراتی، بۆیە لەم حاڵەتەدا پێویستە حزبە ئیسلامیەكان بۆ رێزگرتن لەهەستی خەڵكی كوردستان، ئەو بەرنامانەی دایدەڕێژن بەرگی ئاینی بەبەردا نەكەن، لەبەر ئەوەی خەڵكی كوردستان نایەوێت ئایین تێكەڵاوی سیاسەت بكرێت، یان ئایین بكرێتە ئامڕازێك بۆ سیاسەت، بۆیە لە كاتێكدا سورن لەسەر ئەوەی بەو جۆرە سیاسەت بكەن، باشترە بەناوی ئەندام و لایەنگرانی خۆیانەوە قسەبكەن، نەك تەواوی موسڵمانانی كوردستان، لەبەر ئەوەی موسڵمانانی كوردستان، بە سەدان ساڵ پێش دروستبوونی هەموو حزبە سیاسیەكان، ئاینیان تێكەڵاوی سیاسەت نەكردووە.
ئەم خوێندنەوەیە بۆ واقیعی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەبوو ئاماژە بەوە بكەین، كە ئاكامی هەڵبژاردن پێویستە كۆتایی بە ئایدۆلۆژیەتی رەهاگەرایی و رادیكاڵی بهێنێت، بۆیە لە كۆمەڵگەیەكدا ئەم ئاكامەی بەدینەهێنا، ئەمە مانای ئەوە نییە كە بنەماكانی لیبرالیزم هەنگاو بۆ بونیادنانی نەنراوە، بەڵكو مانای ئەوەیە هێشتا كۆمەڵێك حزبی سیاسیی هەن بنەماكانی لیبرالیزمیان قبوڵ نییە و دەیانەوێت لەناو ژینگەی لیبرالی و دیموكراتیدا، هەنگاو بۆ لەبەر یەكهەڵوەشانەوەی لیبرالیزم و دیموكراتی بەرن، هێشتا لەو كۆمەڵگەیە ئایدۆلۆژیەتێك هەیە كە پێی وایە ئەو هێزە لیبرالیزمەی كە توانی فاشیزم و نازیەت بسڕێتەوە، هەر ئەو هێزە بنەمای فاشیزم و نازیەت بووە، ئەمەش مانای ئەوەی هێشتا هەندێك حزب هەن، بە فیكری سەدەی هەژدەم سیاسەت دەكەن و نەگەیشتوونە ئەو قەناعەتەی نەك سیاسەتی رەتكردنەوە، بەڵكو فەلسەفەش وەك رەخنەی رەتكردنەوە كۆتایی هاتووە.
قۆناخی بونیادنانی نەتەوە
سەركردەی كاریزما لە كۆمەڵگەی نالیبرالیدا
كە لیبرالیزم رەگ و ریشەی لە كەلتوری كۆمەڵگە دانەڕشتبێت، واتە بیركردنەوەی رەش و سپی، یان كوفر و ئیمان، هێشتا لەو كۆمەڵگەیە بوونی هەیە، یان هێز و لایەنێكی سیاسیی هەن كار بۆ زیندوكردنەوەی بیركردنەوەی رەش و سپی و كوفر و ئیمان دەبەن، بۆیە لەم جۆرە كۆمەڵگەیە ئەو هێز و لایەنە سیاسیانەی بەو جۆرە بیر دەكەنەوە، هەوڵدەدەن رێز بۆ ئیرادەی خەڵك دانەنێن و، پێش ئەوەی سووكایەتی بەرامبەر دەنگدەر بكەن، سووكایەتی بە دەنگدەرانی خۆیان دەكەن، لەبەر ئەوەی ئەوانەشی دەنگیان بەو هێز و لایەنە سیاسیانە داوە لەسەر بنەمای رەش و سپی یان كوفر و ئیمان دەنگیان نەداوە، هۆكاری ئەمەش ئەوەیە خەڵك هەڵبژاردن لەنێوان رەش و سپی یان كوفر و ئیمان ناكات، خەڵك هەڵبژاردن لەنێوان باش و باشتر دەكات، هەربۆیە كاتێك ئەم هێزە سیاسیانە لەسەر بنەمای رەش و سپی و كوفر و ئیمان ئەندام و هەوادارانی خۆیان پەروەردە دەكەن، ئیتر ئەو هێزانە ژینگەیەك دروست دەكەن كە دیالۆگ و پێكەوەگونجان و سازشكردن بسڕێتەوە، لەم حاڵەتەشدا گەورەترین ئاستەنگ بۆ پرۆسەی بونیادی نەتەوە و ئەو سەرۆكەی لەو قۆناخە رێبەرایەتی پرۆسەی بونیاد نانەوەی نەتەوە دەكات دروست دەبێت، هەر بۆ نموونە:



1. سەرۆك لی كوان یو كە لەساڵی 1965 سەربەخۆیی سەنگافورای راگەیاند، لە یاداشتەكانیدا نووسیویەتی، ئەو هێرشەی كرایە سەرم دوای ئەم بڕیارە هەم ناوخۆیی و هەم دەرەكی بوو، ئەو دەڵێت من هێرشی میدیاكانی مالیزیام پێ ناخۆش نەبوو كە پێشتر سەنگافورا بەشێك بووە لەمالیزیا، هەروەها هێرشی میدیاكانی بەریتانیاشم پێ ناخۆش نەبوو لەبەر ئەوەی ئەم دوورگەیان لەدەستچوو بوو، بەڵكو هێرشی ئەو میدیانەی سەنگافورام پێ ناخۆش بوو كە پشتگیری مالیزیا و بەریتانیایان دەكرد و دژی بڕیاری سەربەخۆیی وڵاتی خۆیان هێرشیان دەكردە سەرم.
2. لەسەردەمی ئەبراهام لنكۆلن، هیچ بەهایەك بۆ دەستوور و راگەیاندنی سەربەخۆیی ئەمریكا نەمابوو، لەبەر ئەوەی دەستوور بەیانی سەربەخۆیی ئەمریكای دا، داوا دەكات ئەمریكیەكان بەبێ جیاوازی رەگەز و ئایین و زمان ئازادبن، بەڵام ئەو كات جیاوازی رەگەزی سپی پێست و رەش پێست هەبوو، بۆیە لنكۆڵن لەو كاتەی بڕیاریدا شكۆ و بەها بۆ دەستوور و بەیانی سەربەخۆیی بگێڕێتەوە، میدیا سپی پێستەكان زۆر بە ناشرینی هێرشیان دەكردە سەر ئەو لنكۆڵنەی كە ئێستا ئەمریكیەكان بە باوكی دامەزرێنەر و میراتی ئازادی نەتەوەكەیانی دەزانن، بۆیە لنكۆڵن لەو سەردەمە لەبەرامبەر ئەو هێرشە ناڕەوایانە وتوویەتی، ئێمە لەسەر بڕیاری خۆمان بەردەوام دەبین، ئەگەر سەركەوتین قسەی ئەوان هیچ بایەخێكی نابێت، واتە ئەوان ریسوا دەبن، وەك چۆن ئێستا ئەو بیركردنەوەیە لەمێژووی ئەمریكادا ریسوا بووە.
3. گاندی كە لەمێژووی هیندستاندا بێ وێنەیە، توانی بە سیاسەتی ناتوندوتیژی گەورەترین هێزی ئەو كاتی جیهان كە بەریتانیا بوو شكست پێ بهێنێت و وڵاتەكەی ئازاد بكات، دوای ئازادیش رێزی لە ئیرادەی گەلی پاكستان گرت و بە ئاشتی جیابوونەوە، بەڵام هیندۆسە توندڕەوەكان و لایەنگرانی سوبهاس چاندرا چیان پێ نەكرد و دواتریش قینی رەشیان بە تیرۆركردنی گاندی دەربڕی.
4. دیگۆل كە دووجار فەرەنسای ئازاد كرد، جارێك لە فاشیزم و جارێك لە ژینگەی ناسەقامگیری كۆماری چوارەم، پرسیار ئەوەیە سەركردەیەكی چەپی وەك كۆهین بندیت چی بە دیگۆل دەوت؟ كۆهین بندیت بێ شەرمانە و بەبێ ئەوەی رێز لە هەستی فەرەنسی و فرانكفۆنەكان بگرێت كە دیگۆلیان بە باوكی فەرەنسا و فرانكفۆنەكان دەزانی، ئەو بە سەركردەیەكی فاشیزم ناوی دەبرد، ئەگەر لێرەدا بگەڕێینەوە بۆ قسەكەی لنكۆڵن، ئایا كۆهین بندیت لەمێژووی فەرەنسادا ریسوا بوو یان دیگۆل؟ بێگومان ئێستاش دیگۆل هەر سیمبولی فەرەنسی و فرانكفۆنەكانە، هەر ئەو دیگۆلەیە كە سنغۆری سەرۆكی سینگال شیعری لەسەر داناوە، كۆهین بندیت لە مێژووی فەرەنسادا ریسوا بووە.
لەم لایەنەوە ئەگەر بگەڕێینەوە سەر بەڕێز مسعود بارزانی كە لەماوەی 25 ساڵی رابردووەوە، بەبێ ئەوەی خۆی داوای كردبێت بەچەندین شێوازی جیاواز ئەركی سەرۆكایەتی كوردستانی لە قۆناخە جیاوازەكاندا خراوەتە سەرشان، هەر بۆ نموونە: (لەكاتی دامەزراندنی بەرەی كوردستانی سەرۆك بارزانی و سەرۆك تاڵەبانی بە ئیجماعی لایەنە سیاسیەكان سەرۆكایەتی بەرەیان خراوەتە ئەستۆ، لە راپەڕیندا دیسان بە ئیجماعی لایەنە سیاسیەكان سەرۆك بارزانی سەرۆكایەتی كوردستانی لە رێگەی بەرەی كوردستانییەوە كردووە و سەرۆكی شاندی كوردستان بووە بۆ وتووێژ لەگەڵ بەغدا، هەر خۆشی ئەم سەرۆكایەتیەی رەتكردۆتەوەو داوای كردووە گەلی كوردستان خۆی سەرۆكی خۆی هەڵبژێرێت، لە یەكەم هەڵبژاردنی ئازادیشدا سەرۆك مسعود بارزانی زۆرینەی گەلی كوردستان دەنگی پێداوە و تەنیا سەرۆك تاڵەبانی هاوشانی بووە و خەڵكانی دیكە كە خۆیان كاندید كردبوو، هەڵبژاردن پیشانیدا كە كەس هاوشانی سەرۆك مسعود بارزانی نییە، لە ساڵی 2005 بە ئیجماعی لایەنە سیاسیەكان لە پەرلەمان وەك سەرۆكی كوردستان هەڵبژێردراوە، لە ساڵی 2009 راستەوخۆ لەلایەن خەڵكی كوردستانەوە هەڵبژێردراوەتەوە) بۆیە ئەگەر لەم لایەنەوە سەیری ماوەی سەرۆكایەتی بەڕێز مسعود بارزانی بكەین، مسعود بارزانی زیاتر لە چەند جار بەشێوازی جۆراوجۆر هەڵبژێردراوە بۆ ئەوەی سەرۆكایەتی كوردستان بكات نەك سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بكات، لەبەر ئەوەی ئەگەر كوردستان یەك پارچە بوایە دیسان هەر سەرۆك مسعود بارزانی هەڵدەبژێردرایەوە، ئەمەش كە دەیڵێین پیاهەڵدان نییە بە بەڕێز مسعود بارزانی، بەڵكو ئەمە هەقیقەتی ئەو سەرۆكەیە، ئەوەی لە قامیشلی بۆی دەكرێت زیاترە لەوەی لە هەولێر بۆی دەكرێت و ئەوەی لە دیاربەكر بۆی دەكرێت زیاترە لەوەی لە دهۆك بۆی دەكرێت، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە كاتێك غەدر لەم سەرۆكە دەكرێت، وەك بەڕێزی لە كۆبوونەوەی لەگەڵ ژمارەیەك لە سەرنووسەر و رۆژنامەنووسانی كوردستان، ئاماژەی پێكرد و وتی، من جیاوازی ناكەم بەڵام ئێوەی رۆژنامەنووسان غەدرم لێ دەكەن، بپرسین ئایا ئەم غەدرەی لە مسعود بارزانی دەكرێت جێگەی سەرسوڕمانە؟ بێگومان وەك پێشتریش بە چەند نموونەیەك ئاماژەمان پێكرد، ئەگەر مسعود بارزانی بەدەستی خۆی ئاڵای سەربەخۆیی كوردستان هەڵبكات و كوردستانی سەربەخۆ رابگەیەنێت، هێشتا سەیر نییە ژمارەیەك هەبێ هێرش بكەنە سەری، لەبەر ئەوەی وەك جۆن رۆلز لە كتێبی (دادپەروەری وەك ویژدان) ئاماژەی پێكردووە، دەبێت گرێبەستی كۆمەڵایەتی لەودیوی پەردەی نەزانینی بەرژەوەندیەوە ئەنجامبدرێت، بۆیە كاتێك ئەم گرێبەستە بەو جۆرە گرێدەدرێت، نازانرێت كێ سوودمەند دەبێت و كێ زیانی پێدەگات، بۆیە ئەوانی سوودیان پێدەگات رێز لە گرێبەستەكە دەگرن و ئەوەی زیانی پێدەگات رەخنەی لێدەگرێت، شێوازی سەرۆكایەتی مسعود بارزانیش كە لەماوەی زیاتر لە 25 ساڵی رابردوو لەدوای دامەزراندنی بەرەی كوردستانییەوە سەلماندویەتی، ئەو لەودیووی بەرژەوەندی حزبیەوە بیردەكاتەوە، بۆیە زۆرجار لەناو پارتیشدا هەندێك هەن بە بڕیارەكانی سەرۆك مسعود بارزانی زیانیان پێدەگات و رەخنەی لێدەگرن، بۆیە ئەوانەی بە بڕیارەكانی مسعود بارزانی زیانیان پێدەگات، با بڕیارەكەشی بڕیاری هەڵكردنی ئاڵای كوردستان بێت لەسەر دامودەزگاكانی هەرێم، بڕیاری داگرتنی ئاڵای بەعس بێت، با زەمینە خۆشكردن بێت بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان، ئەوا هەندێك هەر هەن چۆن هێرشیان كردۆتە سەر (لی كوان یو)، دیگۆل و جۆرج واشنتۆن و لنكۆڵن و گاندی، ئەوا هێرشیش هەر دەكرێتە سەر مسعود بارزانی، ئەمە چۆن لە شكۆی ئەو سەركردانەی كەمنەكردەوە و هەر بە باوكی نەتەوە مانەوە، بێگومان مسعود بارزانی هەر بە باوكی نەتەوەو رێبەری قۆناخی بونیادنانی نەتەوە دەمێنێتەوە، بەڵام لێرەدا ئەگەر تەنیا هەڵوەستە لەسەر دوایین هەشت ساڵی ماوەی سەرۆكایەتی بەڕێز مسعود بارزانی بكەین، بزانین ئایا خراپی ئەم ماوەی هەشت ساڵەی سەرۆكایەتی بارزانی چییە؟ لێرەدا بەچەند خاڵێك ئاماژەی پێدەكەین:
1. لە ساڵی 2005 كە بەڕێز مسعود بارزانی لە پەرلەمانەوەو بە ئیجماعی سیاسیی بووە سەرۆكی كوردستان، نەك هەر ئۆپۆزسیۆن بوونی نەبووە، راستە فرەحزبی هەبوو، بەڵام ئۆپۆزسیۆن نەبووە، لە هەمانكاتدا، پێكەوە كاركردنی پارتی و یەكێتیش كارێكی ئاسان نەبووە، زۆر كەس لەو بڕوایەدا نەبوون رێككەوتنی ستراتیژی نێوان پارتی و یەكێتی سەركەوتوو بێت، بەڵام ئەم رێككەوتنە سەركەوت و حكومڕانی كوردستانی بەهەموو كەموكوڕییەكانییەوە خستە سەر رێگەی راست.
2. لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتی سەرۆك بارزانیدا، ئۆپۆزسیۆنێكی رادیكاڵی توند دروست بوو، سەرۆك مسعود بارزانی ئەو سەرۆكە نموونەیە لە مێژووی دەوڵەتانی دیموكراتیدا، توانی لۆژیكانە مامەڵە لەگەڵ ئەم ئۆپۆزسیۆنە بكات و خۆی سەردانی هەموو لایەنەكانی كرد، ئەمە لە كاتێكدا بزووتنەوەی گۆڕان موقاتەعەی دەنگدانی بە هەڵبژاردنی بۆ سەرۆكی كوردستان كردبوو، وەك ئەمرێكی حزبی نەك خواستی دەنگدەران.
3. لە ماوەی سەرۆكایەتی سەرۆك بارزانیدا كوردستان چووە سەر نەخشەی وزەی جیهان، بەشێوەیەكی شەفاف و لە پێناوی بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان و ئەمەش یەكەمجارە لەمێژووی كوردستاندا هەنگاو بۆ دروستكردنی ژێرخانێكی تۆكمەی ئابووری هەڵبگیرێت.
4. لەو ماوەیەی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكایەتی كردووە، ئاستی كاری تیرۆریستی، توندوتیژی، بە بەراورد بە واشنتۆن و پاریس و لەندەن كەمتر بووە.
5. لە ماوەی ئەو هەشت ساڵەی سەرۆكایەتی بارزانیدا، ژێرخانی هەموو خزمەتگوزارییە سەرەكیەكان، وەك ئاو و كارەبا، كەرتی پەروەردە، كەرتی تەندروستی بەرێژەی 85_90% بونیاد نراوەتەوە.
6. لەماوەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستاندا، كە رێژەی بودجەی كوردستان لەبەشەكانی دیكەی عێراق كەمترە، ئاستی گوزەران بەپێی ئاماری وەزارەتەكانی عێراق، لەهەموو عێراق باشترە و نزیكە لە ستاندەری جیهانی، رێژەی هەژاری زۆر كەمبووە.
7. لەماوەی سەرۆكایەتی بارزانیدا سانسۆر لەسەر هەموو هۆیەكانی راگەیاندن نەبووە، زیاد لەمەش لەبواری گەیاندنی تۆڕی ئینتەرنێتدا، خێرایی ئینتەرنێت دەیان زیادی كردووە، بە بەراورد بە وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی هەرێمی كوردستان لەبواری ئازادی رادەربڕین ئەگەر نموونەش نەبێت بە پلەی یەكەم دێت.
8. لەماوەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، پایتەختی هەرێمی كوردستان، بۆتە پایتەختی ئاشتی لەناوچەكە، وەك كینس پۆلاك لە كۆڕەكەی برۆكینگز بە ئامادەبووانی ناساند، مسعود بارزانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك پاریس وایە بۆ فەرەنسا، هەموو رێگەكان دەچنەوە بۆ لای بارزانی، ئەمەش سەروەرییەكی گەورەیە بۆ نەتەوەی كورد نەك بۆ شەخسی بارزانی.
9. لەماوەی سەرۆكایەتی بارزانیدا، توركیا گەیشتە قەناعەت كێشەی كورد لەو وڵاتە بە رێگە چارەی سەربازی چارەسەر ناكرێت، سەرۆك بارزانی تەنیا سەرۆك دەوڵەتە كە وڵاتەكەی گەورەترین بەرژەوەندی ئابووری و بازرگانی لەگەڵ توركیا هەبێت و پەكەكەی بە تیرۆریست نەناساندبێت، بەڵكو داكۆكی كردووە و جەختی كردۆتەوە هەتا پەكەكە ئامادەبێت بۆ ئاشتی ناتوانرێت پێی بگوترێت تیرۆریست.
10. لەماوەی سەرۆكایەتی بارزانیدا، لەگەڵ ئەوەی هەرێمی كوردستان بەرژوەندی گەورەی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران هەبووە، بەڵام یەك لایەنی سیاسیی كوردستانی ئێران گوشاریان نەخراوەتەسەر بە ئازادی كاری خۆیان دەكەن.
11. لەماوەی سەرۆكایەتی بارزانیدا، كوردستان بۆتە ماڵی دووەمی كوردەكانی سوریا، چارەسەری كێشەی كوردی سوریا خراوەتە دەستی كوردانی سوریا، بارزانی تەنیا یەك مەرجی بۆ داناون كە لایەنە كوردییەكانی سوریا پێكەوە شەڕنەكەن هەموو هاوكارییەكیان دەكرێت.
12. لەماوەی سەرۆكایەتی بارزانیدا، شكۆی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆتە شكۆی سەرۆكی دەوڵەتێكی سەربەخۆ، رۆژنامەنووسانی بیانی ناڵێن مسعود بارزانی وەك سەرۆك دەوڵەت مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، بەڵكو سەرسامی خۆیان بەوە دەردەبڕن چۆن سەرۆكی هەرێمێكی فیدرالی لە پاریس و واشنتۆن و ئەنقەرا، بە ئاستی سەرۆكی دەوڵەت پێشوازی دەكرێت، ئەمەش شانازییەكی نەتەوەییە كە مسعود بارزانی بۆ كوردستانی دروستكردووە.
ئەمانە و چەندین دەسكەوتی دیكە كە بوونە پرانسیپ و ناسینەوەی سیستمی حكومڕانی لە هەرێمی كورستان، هەمووی لە ماوەی سەرۆكایەتی بارزانی بەدەست هاتوون، بەڵام ئەم شێوازی سەرۆكایەتیەی بارزانی بەرژەوەندی هەندێك لایەنی نەخستۆتە مەترسیەوە، لە ئاست شكۆی بارزانیدا هەست بەكەمی خۆیان ناكەن؟ بێگومان چۆن لە ئاستی شكۆی گاندیدا هەندێك دژایەتیان هەڵبژارد، ئێستا لە ئاستی ئەو شكۆیەی بۆ هەرێمی كوردستان دروستبووە و هەستكردن بە كەمی خۆیان، هێرش دەكەنە سەر بارزانی. ئەمەش دەرهاویشتەی ئەو ئایدۆلۆژیەتە رەهاگەر و رادیكاڵییەیە كە ناتوانێت سەركەوتنەكانی بارزانی ببینین.