بەر لەچەند مانگێك هیلاری كلینتۆن وەزیری پێشووی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند بەكارهێنانی چەكی كیمایی لە تەنگژەی سوریا خەتی سورە بۆ رژێمەكەی ئەسەد، رۆژی شەممەی رابردوو گرووپێك لە زانایانی سەر بە سوپای بەریتانیا لە ئاكامی پشكنینی هەندێك خۆڵ لەدەوروبەری دیمەشق بۆیان دەركەوتووە جۆرێك لەچەكی كیمایی بەكار هاتووە، رۆژنامەی تایمز كە ئەم هەواڵەی بڵاوكردۆتەوە ئاماژە بەوە دەكات نازانرێت ئایا ئەم جۆرە چەكە كیماییە لە لایەن رژێمی ئەسەدەوە بەكارهاتووە یان لەلایەن چەكدارانەوە، هەروەها ئەوەشی لەم قۆناخەدا مەزندە دەكرێت هەندێك گۆڕانكاری لەهەڵویستی نێودەوڵەتی بەرامبەر چەكداركردنی ئۆپۆزسیۆن بكرێت، ئەو راگەیاندنەی رێكخراوی جەبهەی نەسرەیە كە وەك لقێكی رێكخراوی ئەلقاعیدە خۆی راگەیاند و داوای دامەزراندنی دەوڵەتێكی هاوشێوەی تاڵیبان لە سوریا دەكات، ئەمەش بۆتە كارتێكی گرنگ بەدەست رژێمی ئەسەدەوە بۆ ئەوەی رێكخراوی چەكداری جەبهە ئەلنەسرە وەك رێكخراوێكی تیررۆیستی بناسرێت و بكەونە ناو چوارچێوەی شەڕی دژە تیرۆرەوە، لە لایەكی دیكەش رژێمی ئەسەد دەیەوێت ئاراستەی شەڕەكە بگۆڕێت بۆ شەڕێكی ئیقلیمی و ئیسرائیل و توركیاش بگرێتەوە، هەربۆیە لەچەند رۆژی رابردوو لەگەڵ توركیا لە ناوچەی ئەسكەندەرونە(هاتای) ئاڵۆزی دروستكردووە، لە یەكدوو رۆژی رابردووشدا هێزەكانی ئەسەد تەقەیان لە سوپای ئیسرائیلی لەناوچەی جۆلان كردووە، بەم هۆیەشەوە ئیسرائیل لە نەتەوە یەكگرتووەكان شكاتی لە رژێمی ئەسەد كردووە، لەم بارودۆخەدا كە بارودۆخی سوریا رۆژ لەدوای رۆژ بەرەو خوێناوی تر دەڕوات، باڵیۆز دینس رۆش لە دانیشتنێكی خستنەڕووی راستیەكان بەمجۆرە باس لە بارودۆخی ئێستای سوریا دەكات، رۆس لە قسەكانیدا بۆ لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی سەنات ئاماژەی بەوە كردووە: (ئەو بارودۆخەی ئێستا لە سوریا بەڕێوەدەچێت بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا گەورەترین و مەترسیدارترین تەحددیە، رۆژ لەدوای رۆژ كارەساتی مرۆیی زیاتر دەبێت، ئێستا %25 خەڵكی سوریا ئاوارە بوونە لەسەر ماڵ و حاڵی خۆیان و بەشی زۆریشیان روویانكردۆتە ئەردەن و لوبنان و عێراق و توركیا، ئەمەش مەترسیەكی گەورە لەسەر سەقامگیری بە تایبەتی بۆ لوبنان و عێراق دروست دەكەن، لەبەر ئەوەی پەنابەران لەڕووی مەزهەبیەوە جیاوازن و مەترسی ئەوەی لیدەكرێت بارودۆخە زیاتر ئاڵۆز ببێتەوە، بۆیە لەم بارودۆخەدا تەنانەت رێكخراوی قاعیدەش نایەوێت خۆی بكاتە بەشێك لەدەوڵەتە فاشیلەكەی سوریا). هەر لەسەر مەترسی ئەو بارودۆخەی ئێستا سوریا پێیدا تێدەپەڕێت ویلیام هیگ وەزیری دەرەوەی بەریتانیا رایگەیاند سوریا بەرەو گەورەترین كارەساتی مرۆیی لەسەدەی بیست و یەكەم هەنگاو هەڵدەگرێت، سەبارەت بەم لایەنە ترسناكە وەك هەڕەشەیەكی كارەساتی مرۆیی بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پرسیارمان لە پرۆفیسۆر ئەندریە رۆگری ئوستادی زانستی سیاسەت لەزانكۆی ستۆكهۆلم و تایبەتمەند لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد، لەوەڵامدا بەگوڵانی راگەیاند لە ئێستا زەحمەتە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هیچی پێبكرێت، لەبەر ئەوەی بارودۆخەكە چەقبەستووە و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كۆمەڵێك هەلی لەبەردەست بوو بۆ ئەوەی نەهێڵێت بارودۆخەكە بگاتە ئەم قۆناخەی ئێستا. لەمبارەوە لە لێدوانێكی تایبەتدا بە گوڵانی راگەیاند: (ئەوەی دەتوانم لە ئەنجامی دیراسەت و توێژینەوە لەبارەی ناكۆكی و چارەسەركردنی ناكۆكی و هەندێ دیراسەت لەبارەی سوریاوە، بووترێت، ئەوەیە، كە بارودۆخەكە...چەقبەستووە، لەبەر ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەرفەتی لەدەستدا لە نەتەوە یەكگرتووەكاندا، یەكەم دەرفەت، كاتێك چاودێرەكانی نارد، ئەوە دەرفەتێكی لەدەستچوو بوو، لەبەر ئەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان دەیتوانی كار بكات بۆ ئەوەی ئەركێكی گەورەتریان پێ بسپێردرێت، ئەو كاتە دەمانتوانی خۆمان لە روودانی زۆرێك لە قوربانیەكان لابدەین و رژێمەكەی ئەسەد بوەستێنین و بیگۆڕین. ئێستاش كە سەیری بارودۆخی سوریا و هەڵوێستی ئەنجومەنی ئاسایش و ئەو گرژیە بەردەوامانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەین، ئەوا چارەسەركردنی بارودۆخەكە دژوار و دژوارتر دەبێت. لەبارەی ئەوەی هێزەكانی رۆژئاوا هاوڕانین لە پێدانی چەك بە موعارەزە، ئەوا ئەمە كێشەیەكی گەورەی دیكەیە، لەبەر ئەوەی ستراتیجیەت و تێڕوانینێكی روون نییە لەبارەی ئەم پرسەوە، من دڵنیانیم و ناتوانم لەوە دڵنیابم كە چارەسەرێكی ئاسان لە ئارادایە. لەلایەكی دیكەشەوە هاوكاری دیكە هەیە، واتە هەر تەنیا هاوكاری دارایی نا، بەڵكو دەشێت هاوكاری لۆجیستیش دابین بكرێت، كەواتە پێشبینی كردن كارێكی قورسە. هەروەها ئەگەر وەك باس دەكرێت، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و وڵاتانی ئیقلیمی دەست بە گفتوگۆی دیپلۆماسی بكەن لەگەڵ ئەسەددا، ئەمە كارێكی قورسە، چونكە زەحمەتە بتوانین گفتوگۆ لەگەڵ كەسایەتیەكی لەو شێوەیەدا بكەیت. ئێمە دەزانین ئەندامێتی رژێمی ئەسەد لە سوریا لە كۆمكاری عەرەبی هەڵپەسێردراوە، و شوێنەكەی دراوە بە نوێنەری موعارەزەی سوری بۆ ئەوەی شەرعیەتی پێبدرێت، كەواتە روونە كە یاریزانە مەحەلی و ئیقلیمی و هەروەها نێودەوڵەتیەكانیش نایانەوێت هیچ شەرعیەتێك بە رژێمەكەی ئەسەد بدەن و باوەڕم وایە پێویستە ئەو كارە بكەن)).



بەڵام ئەوەی لەم بارە چەقبەستووە لەسەر ئاستی دیپلۆماتی و سیاسیی هەستی پێدەكرێت، لەسەر ئاستی رووبەڕوونەوەی نێوان چەكداران و سوپای ئەسەد، هەست بەمەترسیەكی گەورەتر دەكرێت و مەزندەی ئەوە دەكرێت بارودۆخەكە بەرەو خوێناوی تر بچێت، سەبارەت بەم لایەنەش پرسیارمان لە پرۆفیسۆر مارك كاتز ئوستادی زانستی سیاسەت لە زانكۆی جۆرج ماسۆن و تایبەتمەند لەشەڕی تیرۆر كرد، لەوەڵامدا ئەو مەزندەی خۆی بەو جۆرە بۆ گوڵان خستەڕوو كە شەڕەكە خوێناوی تر دەبێت و بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت و گووتی: (ئاشكرایە شەڕەكە گەورەتر دەبێت، وا دەردەكەوێت كە رژێمەكەی ئەسەد لاوازتر دەبێت، بە چەشنێك گومان هەیە لەبەردەوامبوونی، بەڵام هەر كاتێك ئەو رژێمە رووخا، ئەوا رەنگە ئەو خەڵكانەی دژی بوون، شەڕ لەگەڵ یەكتردا بكەن، ئەوەی روونە ئەوەیە كە دیار نییە كێ جێی ئەسەد دەگرێتەوە، لەمە دڵنیاین. لەسەر ئاستی ئیقلیمیش ئێران هاوكاری رژێمەكە دەكات و مالیكیش زیاتر و زیاتر دەچێتە پاڵ ئەسەد، بەڵام هیچ كەسێكی دیكە ئامادەیی هاوكاری كردنی ئەسەدی نییە. ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە، ئیسرائیل زۆر نیگەرانە لە رووخانی ئەسەد، ترسیان لە بارودۆخی دوای ئەسەد هەیە. بەڵام ئاشكرایە عەرەبە سوننەكان و توركیا خوازیاری ئەوەن بڕووخێت. ئەمە بارودۆخێكی خراپە، ئەمە روودەدات، و ئەو دەڕووخێت، بۆ هەموو لایەكیش باشترە كە زووتر رووبدات، لەوەی زیاتر دوا بكەوێت، بەڵام پێم وانییە بەم زووانە رووبدات)).
سەبارەت بە دۆزینەوەی رێگە چارەی دیپلۆماتی و هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ ئەم بارودۆخەی سوریا دابنرێت، پرۆفیسۆر كاتز لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، ئەم قسانە مانۆرن و ئاماژەیە بۆ ئەوەی كە هیچ شتێك لە ئارادا نییە. لەمبارەو گووتی: (ئاشكرایە ئەمە پاساوی ئەنجامنەدانی هیچ كارێكە، لەبەر ئەوەی چارەسەرێكی ئاشتیانە لە ئارادا نییە، هیچ ئەگەرێك بۆ ئەنجامدانی رێككەوتن لەگەڵ ئەسەددا نییە، بەڵكو ئەو دەبێت بڕوات و دەبێت لە كاتێكدا بڕوات كە دەرفەتی هەیە، ئەگەرنا چارەنووسی وەك قەزافی دەبێت، ئەم هەستەم هەیە، پێموایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نایەوێت بێتە ناو مەسەلەكەوە، ئەمەش كێشە راستەقینەكەیە. لەم بارودۆخە ئاڵۆزەشدا رێكخراوی ئەلقاعیدە هەوڵی داوە ئەم بارۆدخە ئاڵۆزە بقۆزێتەوە و، كێشەی ئەلقاعیدە ئەوەیە زۆر توندوتیژن، و لە هەموو شوێنێك دوژمن بۆ خۆیان دروست دەكەن، چونكە ئەگەر سەد دەر سەد هاوڕانەبیت لەگەڵیاندا، ئەوا پێویستە بكوژرێیت. من زۆر نیگەران نیم لەبارەی ئەلقاعیدەوە، راستە هەوڵدەدەن، بەڵام ئێمە دەمانتوانی خۆمان لەمە لابدەین، ئەگەر پشتیوانی گرووپەكانی دیكەمان بكردایە، كەواتە بەشێكی بەهێزی ئەلقاعیدە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ئێمە ئەم كارەمان نەكردووە. بەڵام من قەناعەتم هەیە كە بە چەشنی ئەوەی لە عێراقدا روویدا، ئەلقاعیدە دەبێتە خراپترین دوژمنی خۆی لە سوریادا. سەبارەت بە جەبهەی نەسرەش كە خۆی وەك لقێك لە قاعیدە ناساندووە، ئەم رێكخراوە زیاتر لە گرووپەكانی دیكە ئامادەیی شەڕكردنن، ئامادەیی زیاتریان تێدایە بۆ قوربانیدان، ئاشكرایە ئەمەش وایان لێدەكات گرنگ بن، كاتێك رژێمەكەی ئەسەد دەڕووخێت، بەڵام كێشە راستەقینەكە ئەوەیە ناتوانن هاوكاری لەگەڵ كەسی دیكەدا بكەن، ئەلقاعیدە تۆمارێكی خراپی هەیە و گرووپێكی بچووكی سوننەیە.....كە ناتوانێت كۆنتڕۆڵی تەواوی كۆمەڵگە بكات.)).

سەبارەت بە قۆستنەوەی بارودۆخە لەلایەن قاعیدەوە لە سوریا، پرۆفسیۆر ئەندریە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە ئەم قۆستنەوەیە تایبەت نییە بە سوریا، بەڵكو لە هەر شوێنێك ئاڵۆزی هەبووبێت گرووپە رادیكاڵەكان ئەو بارودۆخەیان قۆستۆتەوە. لەمبارەوە بە گوڵانی راگەیاند: (من لێرەدا بیر لە لوبنان و هەروەها لە دەسەڵاتی فەلەستینی دەكەمەوە، هەر كاتێك بارودۆخێكی ناسەقامگیر هەبووبێت، ئەوا رادیكاڵەكان، رادیكاڵە توندڕەوەكان بواری زیاتریان بۆ رێكخراوەكانیان بۆ دروست بووە. لەبەر ئەوە كاتێك وتم وەك كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئێمە دەرفەتێكمان لەدەستدا لە پەیوەندیدا بە ئەركەكەی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە، ئەوا بۆی هەبوو بمانتوانیایە كار و كردەوە بزووتنەوە رادیكاڵەكان رابگرین، كە بۆی هەیە لە مەودای دووردا زیان بە ئایندەی سوریا بگەیەنن، لەبەر ئەوەی هەندێ هێزی نێودەوڵەتی رێگانادەن مۆڵگەیەك بۆ تیرۆریستان یان ئەلقاعیدە هەبێت. ئەگەر بە شێوەیەكی جیاوازتر گوزارشتی لێبكەین، ئەوا بۆی هەیە ئەمە مایەی مەترسی بێت، ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەتوانێت هاوكاری میانڕەوەكان بكات، یان بەرەی یەكگرتووی موعارەزە، ئەوا ژمارەیەكی زیاتری رادیكاڵەكان و لەم حاڵەتەدا رێكخراوە تیرۆریستیەكان سوود لە بارودۆخەكە وەردەگرن. بە دڵنیاییەوە ئەمە رێگاچارەیەكە. بۆ رزگاربوون لەم بارودۆخە تەنیا رێگە نەمانی ئەسەدە، ئەوجا لە سوریا بڕوات یان چارەنووسی قەزافی هەبێت، بەڵام هەندێ لە توێژەران و داڕێژەرانی سیاسەت باوەڕیانوایە، پێویستە ستراتیجیەتێكی دەربازبوونی ناڕەسمی بۆ ئەسەد دابین بكات، ئەمە جیاوازە لەوەی بڵێین پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی شەرعیەت بدات بەمانەوەی ئەسەد. كەواتە هەندێ كەس باس لەوە دەكەن كە باشترین سیاسەت بریتییە لە بوونی ستراتیجیەتێكی دەربازبوون بۆ ئەسەد، یان ستراتیجیەتێكی جیاواز بۆ رزگاربوون و دەربازبوونی ئەسەد، واتە وڵات بەجێهبێڵێت و بوار بە موعارەزە بدات بێتە پێشەوە و سوریایەكی سەقامگیر بێتە ئاراوە. من ناڵێم پاڵپشتی ئەمە دەكەم، بەڵام یان دەبێت چارەسەرێكی ئاشتیانە و رێككەوتن لە نێوان لایەنە بە شەڕهاتووەكاندا بێتەدی، كە پێموانیە لە ئێستادا ئەمە مومكین بێت، یاخود دەبێت تێكشكانێكی سەربازی هەبێت، هەندێ كەس پێشنیاری رێگاچارەی سێیەم دەكەن، ئەویش ئەوەیە ئەسەد وڵاتەكە جێبهێڵێت)).
كوردی سوریا لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا
كێشەی كورد لەسوریا تەنیا بە رووخان و رۆیشتنی ئەسەد چارەسەر ناكرێت، لەبەر ئەوەی ئەم كێشەیە چۆن لەلایەن رژێمی ئەسەدەوە نكۆڵی لەبوونی كورد كراوە، لەلایەن ئۆپۆزسیۆنی سوریاشەوە هەتا ئێستا تێڕوانینێكی ئاشكرا سەبارەت بە سەلماندنی مافەكانی كورد لەسوریا نییە، بۆیە لەم حاڵەتەدا لەگەڵ ئەوەی پرسی كورد لەسەر ئاستی ناوچەكە لە هەڵكشاندایە و ئەو سەردەمە خەریكە بەسەردەچێ كە نكۆڵی لەمافەكانی كورد دەكرا، بۆیە گرنگە كوردی سوریاش بە هۆشیارییەوە لەگەڵ ئەم بارودۆخە مامەڵە بكەن، پرۆفسیۆر مارك كاتز كە پسپۆرە لە شەڕی دژە تیرۆر لە عێراق و ناوچەكە وای دەبینێ كە پێویستە كوردی سوریا بەرژەوەندییەكانی خۆیان لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراق گرێبدەنەوە و تەنانەت ئەگەر وەك بەشێك لە سوریاش بمێننەوە، لەمبارەوە پرۆفیسۆر كاتز بە گوڵانی راگەیاند:(ئێستا لەسەر ئاستی ناوچەكە هەڵكشانی كورد لە عێراق و سوریا و ئێران و توركیا دەبینین، بۆیە پێویستە كوردەكانی سوریا لەم قۆناخە – ئەگەر بەشێوەیەكی فەرمیش نەبێت- خۆیان بەهەرێمی كوردستانی عێراق گرێبدەنەوە، بەلای منەوە ئەوە باشترین پارێزگاری دەبێت بۆ ئەوان. ئەگەرچی بە رەسمی وەك بەشێكی سوریا بمێننەوە، ئەوا ببنە بەشێكی كوردستانی گەورە، پێموایە ئەمە خزمەتی بەرژەوەندیەكانی ئەوان دەكات، لەبری ئەوەی قەوارەیەكی جیابن لە دەسەڵاتی هەرێمی كوردستانی عێراق).
پرۆفیسۆر ئەندریەش لەگەڵ ئەوەی ئاماژە بەوەدەكات كورد لەڕووی قەوارەوە لە سوریا كەمینەن، بەڵام ئامادەبوونێكی سیاسیی گرنگیان هەیەو دەبێت مافەكانیان بسەلمێنرێت، لەمبارەوە و لە درێژەی لێدوانەكەیدا سەبارەت بەم لایەنە بە گوڵانی راگەیاند: (پێموایە كوردەكانی سوریا، ئەگەرچی لە رووی ژمارەوە كەمینەن، بەڵام ئامادەبوونێكی سیاسی گرنگیان هەیە و لە ناوچەیەكی گرنگیشدان، كە پێویستە ئیعتیراف بە مافەكانیان بكرێت. ئەمە بە مانای ئەوە دێت كە لە وڵاتانی دیكە روودەدات، وەك عێراق، واتە پێویستە لە ئایندەدا ئیعتیراف بە جوڵانەوەی سیاسی و بە ناسنامەی كەلتوری كورد بكرێت. ئێمە دەزانین لە بارودۆخی دوای شەڕدا كاتێك كوردەكان حكومڕانیان كردووە، بارودۆخەكە سەقامگیر بووە. هەروەها لەبەر ئەوەی لە چەند وڵاتێكی جیاوازدا بوونیان هەیە لەم ناوچەیەدا، ئەوا رۆڵێكی میحوەری گرنگیان هەیە، كە پێویستە یاریزانە مەحەلیەكان رەچاویان بكەن و هەروەها من دڵنیاین كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش رەچاویان دەكات، رەچاوكردنی نوێنەرایەتی سیاسیان، بزووتنەوەی سیاسیان و ئۆتۆنۆمیان)).