بارودۆخی سووریا لەگەڵ ئەوەی لەڕووی سیاسیی و دیپلۆماتی گۆڕانكاری بەسەر هاتووە و بۆ یەكەمین جار كورسی سووریا لە كۆمكاری عەرەبی درایە ئەنجوومەنی نیشتمانی سووریا، هەروەها لەگەڵ ئەوەی دەستكراوە بە چەكداركردنی زیاتر ئۆپۆزسیۆنی سووریا، بەڵام بارودۆخەكە هەنگاوی زیاتر بەرەو توندوتیژی هەڵدەگرێت و رۆژ لە دوای رۆژ بارودۆخەكە خوێناوی دەبێت، مەترسی ئەوەی لێدەكرێت كە سوپای رژێمی ئەسەد لەناو دیمەشقیشدا شەڕێكی خوێناویتر بكات، یان باس لەوە دەكرێت كە رژێمی ئەسەدیش بەهاوشێوەی رژێمی بەعسی عێراق چەكی كیمیایی بەرامبەر گەلەكەی خۆی بەكار بهێنێت، سەبارەت بەم گۆڕانكاریانە و هەروەها هەڵكشانی توندوتیژییەكان پرۆفیسۆر جۆشوا لاندیز ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان لەزانكۆی ئۆكلاهۆما و تایبەتمەند لەسەر پرسی سووریا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە وێڕای ئەوەی بە پێدانی كورسی سووریا بە ئۆپۆزسیۆن و پێدانی چەكی زیاتر بە ئۆپۆزسیۆن بارودۆخەكە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، بەڵام لە هەمانكاتدا مەترسی ئەوەش دەكرێت شەڕی داهاتوو خوێناوی تر بێت. لەمبارەوە و لە لێدوانێكی تایبەتی بۆ گوڵان بەمجۆرە لەسەر ئەم پرسە رای خۆی خستەڕوو وتی: (كۆتایی هاتنی رژێمی ئەسەد یان كۆتایی هاتنی توندوتیژی لە مەودای نزیكدا روونادات، راستە فشاری زیاتر هەیە و رۆژئاوا و سعودیە و قەتەر دەستیان كردووە بە پێدانی چەكی زیاتر بە شۆڕشگێڕان، ئێمە بینیمان بە رەوتێكی بەردەوام چەكی پێشكەوتووتر و باشتر لەڕووی چۆنیەتیەوە دراوە بە شۆڕشگێڕان، ئەمە گرنگە. هەروەها خاڵی دووەم ئەوەیە، كە كۆمكاری عەرەبی كردی- كە ئەمە لەڕووی رەمزیەوە گرنگ بوو-، لەبەر ئەوەی بۆ یەكەمجار موعارەزەی سووری لەلایەن دامەزراوەیەكی نێودەوڵەتی و لە لایەن جامیعەی عەرەبیەوە بە رەسمی دانی پێدانرا، هەروەها لە كۆتایی كۆبوونەوەكەی جامیعەی عەرەبیدا، رێككەوتن لەسەر ئەوەی ناردنی چەك بۆ موعارەزەی سووری كارێكی شەرعیە، و موعارەزەش نوێنەری شەرعیە. ئاشكرایە بەدەستهێنانی چەكی زیاتر لەلایەن موعارەزە دەبێتە هۆی گۆڕینی هاوسەنگی هێز، ئەگەر بتوانن فڕۆكە بخەنە خوارەوە، ئەوا ئەمە بە مانای ئەوەدێت خەڵكێكی دیكە دەكوژرێن، واتە لەبری ئەوەی خەڵكی باكوور بكوژرێن، خەڵكی باشوور دەكوژرێن، واتە توندوتیژیەكی زیاتر لە دەوروبەری دیمەشق دەبینین، كە ئێمە بینیمان گوللە هاوەنی زیاتر لەناو جەرگەی دیمەشقدا دەكەونە خوارەوە، كەواتە پێدەچێت شەڕی داهاتوو لە دەوربەری دیمەشقدا بێت. بارودۆخەكە خوێناویتر دەبێت پێش ئەوەی باشتر بێت. ئێمە رووبەڕووبوونەوەیەكی گەورەمان بینی لە نێوان «جبهة النصرة» و بەتالیۆنی فاروق، كە فەرماندەی بەتالیۆنەكە بریندار بوو و ئێستا لە توركیایە بۆ چارەسەری و رزگاری بووە، پێموایە هەوڵی كوشتنی درا لەلایەن «جبهة النصرة»ەوە، لەبەر ئەوەی شەڕی نێوان ئەم میلیشیایانە دەبینین. لەپێناو بەدەستهێنانی جوگرافی زیاتر و بەهۆی جیاوازی ئایدۆلۆژیەوە. بەڵام ئایا «جبهة النصرة» یان لایەنێكی دیكە سنورەكان دەبەزێنن و داراییان پێدەگات)).



هەر لەم چوارچێوەیەدا سەبارەت بە هەڵكشانی توندوتیژییەكان پرۆفیسۆر مەگنۆس بیرنهاردسۆن ئوستادی مێژووی هاوچەرخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی ولیام و تایبەتمەند لەسەر مێژووی هاوچەرخی عێراق و سووریا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە دوو ساڵ پێش ئێستا مەزندەی خەڵك بەو جۆرە بوو رژێمی ئەسەد كۆتایی هاتووە، بەڵام ئەوە زیاتر لە دووساڵە ئەم توندوتیژیی و باری خوێناوییە بەردەوامەو هێشتا نازانرێت كەی كۆتایی دیت، هۆكاری ئەمەش دەگێڕێتەوە بۆ ئەو پشتگیرییە نێودەوڵەتی و ئیقلیمیەی كە لە رژێمەكەی ئەسەد دەكرێت، لەمبارەوە و سەبارەت بەم پرسە پرۆفیسۆر بیرنهاردسۆن لە لێدوانێكی تایبەتدا بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو: (خەڵكی دوو ساڵ لەمەولەبەر بەو شێوەیە بیریان كردۆتەوە كە ئەم رژێمە كۆتایی دێت، بە تایبەتی لە هاوینی ساڵی 2011ـەوە، خەڵكی پێشبینیان دەكرد بە زوویی ئەم رژێمە كۆتایی پێبێت و پێیانوابوو بە هەمان شێوەی تونس و میسر دەبێت، بەڵام هۆكارەكە هەرچیەك بێت، ئەوا هاوچەشنی بەحرەین بووە، توانیویەتی بەرگری لەخۆی بكات لەبەرامبەر یاخیبووەكان و ئەو كەسانەی دژی حكومەتەكە راپەڕیون، ئەمەش تا راددەیەك جێی سەرسوڕمانە، لەبەر ئەوەی سووریا بە شێوەیەك لە شێوەكان لەڕووی سیاسیەوە گۆشەگیركراوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەڵام هەندێ پشتیوانی نێودەوڵەتی هەیە لە روسیا و رەنگە چین و ئێرانەوە، بەڵام لەسەر ئاستی دەوڵەتە دراوسێكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێناچێت، پشتیوانیەكی رەسمی زۆری هەبێت. كەواتە ئەمە تەواو جێی سەرسوڕمانە، كە توانیویەتی بۆ ماوەیەكی زۆر خۆڕاگربێت بەرامبەر ئەو شەڕە ناوخۆییەی روودەدات. بەڵام هەر رۆژێك تێدەپەڕێت ئەوا موعارەزە زەمینەی زیاتر بەدەست دەهێنێت، و لەڕووی سیاسیشەوە زیاتر گۆشەگیر دەبێت لە هەڵكشاندا، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە ئەوەیە كە رژێمی ئەسەد زۆر خۆی راگرت و تائێستاش نەڕووخاوە. هۆكاری ئەمەش بە بۆچوونی من ئەوەیە كە رژێمی ئەسەد سوپایەكی بەهێزی هەیە و دەوڵەتێكی ئەمنی هەبووە و پێش ساڵی 2011 موعارەزە لە وڵاتەكە نەبوو، واتە موعارەزە ناچار بوو لە سفرەوە دەست پێبكات، هەروەها بە پێچەوانەی حكومەتی تونس و میسرەوە، رژێمی ئەسەد پتر ئامادەی بەكارهێنانی چەك بوو دژ بە خەڵكەكەی بۆ ئەوەی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، لە كاتێكدا لە تونس و میسردا ئەم ئامادەییە نەبوو-لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە)).



كۆتایی هاتنی كێشەی سووریا
گۆڕانكاری بەسەر هەموو ناوچەكەدا دێنێت
سەردانەكەی ئۆباما بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەردانی بۆ ئیسرائیل و دەستپێشخەریەكەی بۆ ئەوەی ئیسرائیل داوای لێبوردن لە توركیا بكات، پاشانیش بواردان بە پێدانی چەك بە ئۆپۆزسیۆنی سووریا، ئەمانە هەمووی ئاماژەن بۆ ئەوەی كێشەی سووریا بەرەو كۆتایی دەچێت و ئێستا مەسەلەكە كاتە، لەبەر ئەوەی ئەوانەی بەرگری لەمانەوەی ئەسەد دەكەن، بە نەمانی ئەم رژێمە پێگەیان لە هاوكێشەی ناوچەكە دەگۆڕێت، هەربۆیە بەهەموو شێوەیەك دەیانەوێت بەرگری لەمانەوەی ئەسەد بكەن، سەبارەت بەم لایەنە پرۆفیسۆر جۆشوا لاندیز لە درێژەی لێدوانەكەیدا بۆ گوڵان بەمجۆرە رای خۆی خستۆتەڕوو: (بە دڵنیایبەوە رووخانی رژێمی ئەسەد دەبێتە هۆی دابەشبوونی ناوچەكە، چونكە ئێمە مالیكیش دەبینین كە هەست بە هەڕەشەیەكی زۆر دەكات بەهۆی بارودۆخی سووریاوە، هەروەها بەهۆی باشتربوونی چەكی چەكدارانی گرووپە سەلەفیەكان، بە تایبەتی «جبهة النصرة»، كە-مەترسی دەكرێت- ئەو چەكانەش لە عێراقدا بەكاربێت دژی شیعەكان، لەبەر ئەوە داواكەی ئۆبامای رەتكردەوە بۆ وەستاندنی هەناردەكردنی چەك بە تێپەڕبوون بە عێراقدا بۆ رژێمی ئەسەد، بەڵام زەحمەتە بزانین ئایا ئەمە لە مەودای نزیك یان دووردا روودەدات، زۆرێك لە مەسەلەكە دەوەستێتە سەر ئەوەی ئایا شۆڕشە سوننیەكە چۆن و چەند بەرەوپێش دەچێت، ئەگەر یەكبگرن و چەكی باشتریان پێبگات، ئەوا دەتوانن عەلەویەكان لە ناوچەی عەلەویدا تێكبشكێنن، ئەوكاتە یان عەلەویەكان دەمێننەوە و ملكەچی دەكەن بۆ سوننەكان، یان رادەكەن و دەچنە لوبنانەوە، من نازانم چی روودەدات. ئەمە دەوستێتە سەر ئەوەی ئایا سوننەكان دەسەڵاتی خۆیان دەچەسپێنن و ئایا كێ براوە دەبێت و بابەتەكانی لەم شێوەیە. بۆ كوردەكانیش باوردۆخەكە بە هەمان شێوەیە، لە مەودای نزیكدا ئۆتۆنۆمی بەدەست دەهێنن، بەڵام لە مەودای دووردا نازانرێت دەوڵەتە عەرەبیە سوننیەكە چۆن رەفتار دەكات، لەبەر ئەوەی ئێمە لە « راس العین» بینیمان كە «جبهة النصرة» دژی كورد وەستانەوە، ئەمە گفتوگۆیەكی ئاڵۆزە، كوردەكانی توركیا بەوە تاوانبار دەكەن كە هاوكاری «جبهة النصرة»ی كردووە و جیهادیەكان دژی كورد بەكاردەهێنێت، هەروەك چۆن سووریا جیهادیەكانی دژ بە ئەمریكا بەكارهێنا. بەڵام ئۆجەلان ئاگربەستی هێنایە ئاراوە، رەنگە ئەمە كارێكی باش بێت، لەبەر ئەوەی توركیا «جبهة النصرة» بەكار ناهێنێت بۆ زیانپێگەیاندن بە كوردەكان و میلیشیاكانی دیكە. لەمڕۆدا توركیا دەسەڵاتێكی زۆری هەیە بەسەر میلیشیاكانەوە، لەبەر ئەوەی پێویستیان بە توركیایە، بۆ بارەگاكانیان، بۆ نەخۆشخانە و بۆ هەموو شتێك. كەواتە ئەگەر توركیا بیەوێت هێرش بكاتە سەر كوردەكان هێرش دەكات، لەبەر ئەوە پێموایە كاتێك ئۆجەلان گفتوگۆی لەگەڵ توركیادا كرد، ئەم پرسە لە پێشەوەی پرسەكاندا بوو كە گفتوگۆی لەبارەوە كرا، چونكە ئەو ویستی كوردەكانی سووریا لە هێرشی میلیشا عەرەبەكان بپارێزێت، من دڵنیانیم لەمە بەڵام مەزەندەی دەكەم. لێرەدا دیپلۆماسیەت پێویستە، ئەگەر توركیا دڵنیابكرێتەوە كە كوردەكانی سووریا نابنە هۆی ناسەقامگیركردنی توركیا، یاخود خاكی سووریا بەكارناهێنن بۆ هاوكاری كردنی چالاكیە تیرۆریستیەكان، یان توندوتیژەكان، ئەوا بە هەمان چاوی كوردەكانی عێراق لە كوردەكانی سووریاش دەڕوانن، واتە وەك شەریكێك، وەك شەریكێكی بازرگانی و وەك شەریكێك لەهەموو لایەنەكانەوە، كە ئەمەش باشە بۆ ئاییندەی پەیوەندییەكانی كورد و توركیا. ئەگەر هەوڵبدرێت بیرۆكەی سەربەخۆبوون لەنێو كوردەكانی توركیادا بڵاوبكرێتەوە، ئەوا ئەمە توركیا توڕە دەكات و ئەوكاتە هەرچیەكی لەدەست بێت ئەنجامی دەدا بۆ زیانگەیاندن بە كوردەكانی سووریا. كەواتە ئەمە دیپلۆماسیەتێكی هەستیارە و دەبێت كوردەكان توركیا لەوە دڵنیابكەنەوە ئەگەر ئەوان خاكی سووریا و عێراقیشیان دەوێت، ئەوا خاكی توركیایان ناوێت. چونكە ئاشكرایە كە دەركەوت كوردستانی عێراق زۆر سوودبەخش بوو بۆ توركیا. لە 2003دا زۆرێك لە توركەكان دەترسان لە بوونی كوردستانی عێراق، بەڵام ئێستا بەرژەوەندی دەبینن لە بوونی كوردستانێكی نیمچە سەربەخۆدا، و هەرێمی كوردستانی عێراقیش باشترین دۆستیانە. ئەگەر كورد و توركەكان ژیر بن، ئەوا دەكرێت بارودۆخێكی هاوشێوە لە سووریا دروست بێت)).
مەزندە و پێشبینیەكان هەستیارن و چاودێران بە هەستیارەوە بۆچوونی خۆیان دەردەبڕن، بۆیە هەر مەزندەیەك كۆمەڵێك ئەگەری پێوە گرێدراوە، لەسەر بنەمای ئەو ئەگەرانە شرۆڤەی بارودۆخەكە دەكەن، هەربۆیە پرۆفیسۆر بیرنهاردسۆنیش لە درێژەی لێدوانەكەیدا شرۆڤەی بۆ ئاییندە دەبەستێتەوە بەوەی ئایا كێ جێگەی رژێمی ئەسەد دەگرێتەوە. لەمبارەوە بەمجۆرە رای خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو: (هەموو مەزندەكان بۆ ئاییندە، زیاتر دەوەستێتە سەر ئەوەی ئاكامی بارودۆخی سووریا چی دەبێت و كێ دەبێتە ئەو لایەنەی جڵەوی سەركردایەتی بەدەست دەبێت لە نێو موعارەزەدا، بۆ نموونە زۆرێك لە مەسیحیەكانی سووریا نیگەرانن لەوەی چ جۆرە حكومەتێك دەسەڵات دەگرێتە دەست، هەروەها كەمینەكانی دیكەش، وەك كورد و ئەوانی دیكە، نیگەرانن لەوەی ئەمە چ كاریگەریەكی دەبێت لەسەر پێگەی ئەوان لەنێو سووریادا. ئێمە زانیارییەكی كەممان هەیە دەربارەی ئەوانەی لە موعارەزەدان و دەربارەی تێڕوانینیان بۆ ئاییندە، ئەوەی دەیزانین ئەوەیە دژی رژێمی ئێستان، بەڵام نازانین ئایدۆلۆژیا و تێڕوانینیان چیە، كەواتە دەوەستێتە سەر ئەوەی بارودۆخەكە چۆن دەشكێتەوە. خەڵكی نیگەرانن لەوەی سووریا چۆن دەبێت، ئەویش لەبەر سەنتراڵبوونی، لەبەر پێگە مێژووییەكەی و لەبەر پێكهاتە ئیتنیەكەی و لەبارەی ئەوەی ئایا كاریگەری بارودۆخی سووریا دەپەڕێتەوە بۆ لوبنان و رەنگە عێراق و ئەردەن. هەربۆیە ئەگەر سووریا پارچە پارچە بێت، ئەوا فشار لەسەر ئەو وڵاتانەش دروست دەكات كە وڵاتی فرەئیتنین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا)).